MIDDELBURüSCHE
N°. 106.
139" Jaargang.
1896
Dinsdag
5 Mei.
Volkshuisvesting.
Deae courant verschijnt d a g e 1 ij h smet uitzondering van Zon- en Feestdagen.
PrQs, per kwartaal, zpowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland frsxoo p.p^ 2.~.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Thermometer. 5 Advertentiën voor het eerstvolgend
Middelburg 4 Mei 8 n. vm. 53 gr., m. 12 u. nummer moeten des middags vóór
54 gr., av. 4 u. 53 gr. F. Verw. N. O. wind. uur aan het bureau bezorgd zjja.
Advertentiën20 cent per regel. Geboorte- dood- en alle andere familieberichten en
Dankbetuigingen van 17 regels 1.60eike regel meer 20 cent, Reclames 40 cent per regel,
Groote letters naar de plaats die zij innemen.
Advertentiën bp abonnement op voordeelige
voorwaarden. Prospectussen daarvan zjjn grafcis
aan het bureau te bekomen.
-Agenten.
Te TemeuzenM. de Jonge te Botterdam
Nijgh van Ditmak.
Middelburg 4 Mei.
n.
{Slot.)
Bij de bespreking van het pogen van
philantropieche bouwvereenigingen wordt in
het rapport gewezen op de bezwaïen, voort
vloeiende nit het streven naar individueelen
eigendom van een bnisje voor den werkman.
Dit stelsel is, behoudens in zeer enkele,
bijzondere gevallen, nit maatschappelijk oog
punt afkeurenswaardig, zegt de commissie.
„Zoodra men nl. den arbeider eigenaar
maakt van zijne woning, belemmert men hem
in zijn vrijheid van beweging en kluistert
men hem vast aan een moeilijk realiseer
baar onroerend goed, waarvan hij de repa-
ratiën vaak niet betalen kan en dat hem te
groot kan worden als hij oud wordt, te klein
als ziju gezin aangroeit. Zoodra hij de
gemeente verlaat, moet hij het huis verkoo-
pen, want uit de verte een eigendom beheeren
kan de werkman niet. Bij overlijden van
den hnisvader gaan de weduwe of de kin
deren aan het scheiden en deelen der nala
tenschap en wordt het huis geveild. Raakt
de werkman-eigenaar in geldverlegenheid
of wordt hij door een ongeluk ongeschikt
voor zijn werk, spoedig zal hij het huisje
moeten verkoopen, om van de opbrengst te
kunnen leven. Met bijna volstrekte zeker
heid kan men zeggen, dat de huisjes, in
eigendom overgegaan aan een werkmaD,
uiterst zelden aan diens familie blijven toe-
behooren, maar binnen een korter of langer
tijdsverloop noodzakelijk in handen van der
den geraken. En wie waarborgt, dat die
derden geen huisjesmelkers zijn, die van het
fraaie blok arbeiderswoningen een nieuw
broeinest van onreinheid, verval en besmet
ting maken Men tracht deze gevolgen te
ontgaan door allerlei beperkende bepalingen
aan de uitoefening van het eigendomsrecht
des werkmans te verbinden. Daardoor ge
raakt men echter in de juridische moeilijk
heid, in hoeverre die beperkingen nog gelden
tegenover latere koopers der péréeelen en
haalt men zich processen op den hals, ter
wijl bovendien een zoodanig besnoeid eigen
domsrecht voor den werkman weinig waarde
meer heeft en een bron kan worden van
moeilijkheden en twisten. Eindelijk ver
vallen alle beperkingen des eigendoms, zoodra
alle huizen in particuliere handen zijn over
gegaan en de vereeniging ontbonden wordt,
en dan zijn de huizen spoedig weder in het
bezit van personen, die, van een maatschap
pelijk standpunt bezien, het laatst in aan
merking behoorden te komen voor het beheer
van arbeiderswoningen."
Met een beroep op de ervaring, te Mühl-
hausen verkregen, wordt die meening ge
staafd. Beter dan persoonlijk bezit te
bevorderen is het in deze het collectieve eigen
dom aan te moedigen van maatschappijen
ter verkrijging van eigen woningen, zooals
er o. a. te Amsterdam eene bestaat.
Aan dergelijke vereenigingen tot bevor
dering van den bouw van werkmanswoningen
nu moesten de gemeentebesturen of afdee-
lingen van de Maatschappij tot nut van
't algemeen meer hun steun verleenen, o. a.
door het verschaffen van bouwkapitaal tegen
matige rente of, zooals Leiden deed, het
verleenen van garantie voor eene te sluiten
leening. Het verkrijgen van geld levert
inderdaad in vele gevallen en niet het minst
op het platteland eene groote moeilijk
heid voor bouwvereenigingen op. Bij parti
culieren of bankinstellingen kunnen zij
slechts in beperkte mate terecht.
In België is deze zaak geregeld bij de wet
van 9 Augustus 1889, waarbij de belangen èn
van den Staat èn die van de betrokken ver
eenigingen op uitstekende wijze worden be
vorderd.
De iVw^-epaarbanken te Utrecht, Sneek
en Dordrecht belegden een gedeelte vau
hun kapitalen in voorschotten op arbeiders
woningen en de raad van Arnhem maakte
27 April 1895 met algemeene stemmen uit
dat het geoorloofd was om een gedeelte,
thans ongeveer f 170.000, van het kapitaal
der gemeentelijke spaarbank te beleggen in
obligation van de woningvereeuigiug Open
baar belang.
Indertijd is door de heeren Drucker en Ker-
dijk in de Tweede kamer op een en ander
gewezen bij de behandeling van het wets
ontwerp tof1 wijziging eh aanvulling' der wet
van 25 Mei 1880 tot instelling eener Rijks
postspaarbank. Zij wenschten dat ook in
ons land een stap in die richting werd ge
daan. Doch de meerderheid der Kamer
verklaarde zich daartegen.
En waarom zouden wij vragen.
Men heeft toch altijd eenigen waarborg
in de woningen zeivenen wat een ge
meenschap kan doenweinig rente vragen,
doet een particulier niet en kan hij ook
niet altijd doen.
Een gemeentebestuur mag zich daarmee
tevreden stellen, want hoeveel voordeel plukt
het algemeen niet van de betera hygiënische
toestanden, die uit het wegruimen van krotten
en het bouwen van gezonde woningen
voortkomenHet algemeen belang wordt
er dus door gebaat.
Dit verliest men nog te veel uit het oog.
Dat er verder tal van maatregelen te
nemen zijn en tegenwoordig ook genomen
worden om de volksgezondheid te verbeteren
weten wij en moet dankbaar erkend worden.
In menige gemeente, o. a„ Vlissingen, De
venter, Kampen, Groningen, Utrecht, werd
menige woning onbewoonbaar verklaard
Op dit punt kan echter van een krachtigen
invloed nog geen sprake zijn wegens de
overgroote angstvalligheid, welke de meeste
gemeentebesturen in de toepassing van de
hun toegekende bevoegdheid aan den dag
lij de arbeids-enquête, zegt het rapport,
bleek dit herhaaldelijk. Vooral in het ver
slag der tweede afdeeling wordt telkens,
onmiddellijk na het vermelden van zeer
slechte woningtoestanden, aangeteekend dat
oubewoonb&arverklaring niet wordt toege
past. De redenen van dit verschijnsel, hoe
wel verschillend in vorm, zijn iu werkelijk
heid dezelfde, nl. vrees voor aantasting van
den privaten eigendom. Dit mag echter
niet gelden, waar zoo menige kelderwoning
of ander verblijf, totaal ongeschikt om te
bewonen, tegen de belangen van de volks
gezondheid in, wordt geëxploiteerd door zg.
navolging vinden. Het is nog niet zoo lang
geleden, dat de gemeentebesturen niets
voor deze zaak verrichtten. In dezen toe
stand van stilzitten is verandering gekomen
en bij de langzamerhand levendig wordende
znebt der autoriteiten -o, meer dan tof
dusverre geschiedde, ook voor de matevieelt
belangen van het volk zorg te dragen,
meenen wij de verwachting te mogen uit
spreken, dat in eene volgende periode, door
het initiatief der gemeentebesturen, op dit
gebied nog veel tot stand zal worden gebracht.
Hopen wij dan tevens, dat de maatregelen
der gemeentebesturen zoowel het verwijderen
van slechte woningtoestanden, als het be
vorderen van den aanbouw van nieuwe
woningen zullen omvatten. Er kan toch niei
genoeg op gewezen worden, dat de oplossing
van het woningvraagstuk tweeërlei vereiseht,
nedergelegd in de woorden, welke het op
schrift vormen van menige bouwverordening
„van bouwen èn slopen." Het oude, bouw
vallige, verwaarloosde moet afgekeurd en
gesloopt worden, maar het nieuwe moet
tevens verrijzen, èn op het terrein der vroe
gere krotten èn op vrij terrein. Beide maat
regelen moeten te zamen worden genomen,
althans niet de eene, zonder dat op den
dunr tot den anderen wordt overgegaan."
Wij meenen het hierbij te kunnen laten
en hopen door onze opstellen bij menigeen
den lust te hebben opgewekt om kennis te
nemen van een zeer lezenswaardig rapport
omtrent een vraagstuk van zeer groot alge
meen belang.
I»e Kies wei-strijd.
Het scheelt niet veel, of de heer Van Hou
ten wordt thans om zgn kieswet met evenveel
heftigheid aangevallen als vóór hem de heer
Tak.
In organen als het Dagblad bjjv. vindt men
dezelfde groote woorden terug, welke nu twee
jaren geleden werden gebezigd.
De minister geeft een »revolutionair" kies
recht, zjjn wet is, »radicalistisch," hg bedreig*
het land met de grootste gevaren.
Straks zal ook de kroon wel weder in het
geding worden betrokken en de profetie ge
waagd, dat bjj aanneming van deze kieswet
het pad voor de opkomst der republiek is
In Groningen vooral treedt de raad in
deze krachtig op. Het gemeentebestuur daar
een der eerste autoriteiten in ons land,
welke gebroken hebben met het stelsel van
ontzien en eerbiedigen der private belangeD,
ook waar die tot schromelijke misbruiken
aanleiding geven. Terecht koestert het geen
medeljjden met de eigenaars, die jaren lang
uit hunne ellendige krotten onredelijk hooge
winsten hebben getrokken,
Maar daar werkt men tevens het bouwen
van arbeiderswoningen iu de band om hun,
die uit zulke krotten worden verjaagd, een
onderkomen te verschaffen.
Toch zijn al die afzonderlijke bemoeiingen
in vele gemeenten niet voldoende. In Neder
land is als algemeene maatregel dringend
noodig een woningwet, waarbij bepaald wordl
aan welke minimum eischen de woningen
moeten voldoen.
Zulk een rijkswet werkt uitstekend en
kan ook meer nut stichten dau een gemeente
verordening, omdat de handhaving ervan is
opgedragen aan rijksambtenaren, die beter
en zelfstandiger kunnen optreden en meer
macht uitoefenen.
Maar zoolang die niet bestaat, hebben de
gemeentebesturen nog eene gewichtige taak
te vervullen.
Daarop wordt aan het slot van het rapport
ook in het bijzonder gewezen. Veel kan door
die besturen worden tot stand gebracht,
indien over hen meer algemeen de geest van
belangstelling in het vraagstuk vaardig wordt,
welke enkele besturen onzer grootere ge
meenten bezielt. „Gelukkig is er geen reden,
te twijfelen aan de verdere verbreiding van dit
besef aangaande het groote belang, dat ook de
gemeenten hebben bij betere woningtoestan
den. Waar in de laatste jaren zoo duidelijk
is gebleken, dat verscheidene gemeentebe
sturen met volhardende toewijding zich de
zaak der volkshuisvesting aantrekken, daar
zal dit goede voorbeeld zeker meer en meer
Door zjjn beslist vasthouden aan wat hg
voorstelde, heeft de heer Van Houten zgne
zaak bg deze opposanten niet beter gemaakt.
Men had gehoopt, dat de minister meer zou
weten te transigeeren, dat hg zgne bondge-
nooten van '94 beter in 't gevlei zou komen en
ziedaar, bg Btaat vast op zgn stuk, hg neemt
een uitdagende houding aan, bg zegt vierkant
ongeneigd te zgn ingrgpende verandering,
correctieven en wat dies meer zg, te dulden.
Door een en ander lokt hg echter een deel
der voormalige T&kkianen tot zich.
Hoe heftiger de behoudsgezinden hem be
stoken, des te verzoenenöer wordt de toon in
bladen als de Middelburgsche en de (lib.) Ne
derlander.
En nu de grondwet bezwaarljjk meer in het
debat kan komen, vormen zich allengs weer
twee partgen: de voorstanders en de tegen
standers eener ruime kiesrecht-uitbreiding.
Daar zgn er velen, die zulk een uitbreiding
in geen geval willen.
Ddarom bestreden zg in 1894 T a k, daarom
be9trgden zg thans Van Houten.
De wapenen verschillen, alsook de namen,
maar de zaak is au fond dezelfde.
De kans bestaat echter, dat er ditmaal meer
klaarheid zal zgn in den strgd en dat men
niet opnieuw achter »constitutioneele bezwa
ren" zgn afkeer van een aanmerkelijk ver
groot kiezerscorps zal bunnen verbergen.
{Centrum.)
Avfondlsseme n< i-Rechtbanken
De minister van justitie hefft zgn ant
woord ingezonden op het voorloopig ver
slag der Tweede kamer betreffende het
wetsontwerp tot uitbreiding van het personeel
bg Bommige rechtbanken. Het wetsvoorstel
strekt niet rechtBtreeSB om het perBoneel
de een of andere rechtbank met een bepaald
getal te vermeerderen, zooals ten aanzien van
de rechtbank te 's Gravenhage is geschied,
maar om in het algemeen voor de rechtbanken
der tweede klasse bet maximum van het aan
tal rechters te brengen van 4 op 5, teneinde
de mogeljjkheid t3 openen, indien bg eenige
rechtbank van die klasse daartoe voldoende
grond bestaat, het personeel tot op dat cjjfer
nit te breiden.
Ten aanzien van de rechtbanken te Breda
en Roermond hoopt de minister bg de behan
deling der Staatsbegroting voor bet volgende
dienstjaar de gelegenheid te hebben de Kamer
staat te stellen daaromtrent eene beslissing
te nemen. De overtuiging omtrent de nood-
:ake)jjkheid der uitbreiding van personeel voor
evengenot-mde rechtbanken steunt op statistieke
cjjers, welke door den minister worden mede
gedeeld.
Uit de gerechtelijke statistiek van 1894bljjkt
dat de rechtbank te Breda met 904 en die te
Rqermond met 617 strafzaken verre staat boven
elke andere rechtbank der 2e klasse, terwjjl
het aantal vonnissen, d. or haar gewezen na
gehouden pleidooi of getuigenverhoor, mede dat
van al hare zusteren overtreft. Door eene wij
ziging van de bijzondere reglementen der
beide rechtbanken kan het beoogde doel niet
worden bereikt. Uitbreiding van do bevoegd
heid der kantonrechters in burgerlgke zaken
kan ernstige bezwaren hebben en het werk der
rechtbanken vermoedelijk weinig verminderen.
A T 1 E H,
Het N. v. dDag ontving Zondag het vol
gende telegram
Lam boet verbrand en Senelop geslecht. 2
minderen gesneuveld en 12 gewond.
Een gerucht verspreid door een blad,
meer op reclame dan op betrouwbaarheid be
dacht, dat Toekoe Oernar gevlucht zou zgn,
is nog door niets bevestigd. De plaats, daarbjj
genoemd, is onbekend; en bovendien, waar
hg in Atjeh zit, is vrjj wel hetzelfde. De groote
kwestie is hem onschadelijk te maken en ge
vangen te nemen.
De aan zgne in Atjeh bekomen wonden
overleden 1. luit. der art. J. B. Zou, in 1862
geboren te 's Gravenhage, kreeg voor het
Indische leger zjjne opleiding aan de Kon.
Mil. Academie te Breda, welke bg den 8 Juli
1884, met eene benoeming tot 2. luit. bjj zgn
wapen, verliet. Den 7 Nov. 1889 bevorderd tot
1. luit., werd hem in 1893 een tweejarig ver
lof naar Nederland verleend, gedurende wel
ken tjjd deze officier grootendeels tgdelgk
werkzaam was aan de militaire afd. bg bet
depart, van koloniën.
Verleden jaar, ten tweeden male gehuwd
zgn eerste echtgenoote was tjjdens zgn verblgf
in de tropen overleden, den weduwnaar een
zoon nalatende naar lndië teruggekeerd,
werd luit. Zon geplaatst bg de krggsmacht in
Atjeh, alwaar zich ook zgn oudste broeder,
kapitein der genie, in dienst bevond.
De wond, aan de gevolgen waarvan luit. Zon
bezweek, werd hem toegebracht bg het hevig
g8vechfc op den rechteroever der Atjehrivier,
ter ontzetting der po3ten, waaraan vooral de
artillerie een werkdadig aandeel heeft genomen.
Luit. Zon stond bg zgn vrienden en ken
nissen in Den Haag bekend als een jong en
moedig officier en zou hoogstwaarschjjnljjk
seeds dit jaar tot kapitein zgn bevorderd,
daar hg nummer vgf op de rangljjst der offi
cieren van zgn wapen was.
Ook uit het tweede huwelijk laat hg een
kind aan zgne nog jeugdige weduwe achter.
Bg kon. besluit is aan mr A. P. E. H.
gmans, op zgn verzoek, eervol ontslag ver
leend als griffier bg het kantongerecht te Venlo.
De gewone audiëntie van den minister van
oorlog zal op Donderdag 7 Mei niet plaats
Merweds de heer A. Minderhoud Lz. te
Westkapelle.
Gedurende de maand April zjjn 2323
aansluitingen door het centraalbuteau van
het telephoonkantoor te Vlissingen tot
stand gebracht.
- Dgorburg.6#-wcth.vau Arnemuiu**
is tot tjjdoljjk onderwijzeres aan de openbare
lagere school aldaar benoemd mejuffrouw G.
A. Giljam te Middelburg.
.Vrjjdag werd te Oost- en West-
Souburg eene raadsvergadering gehouden,
welke hoofdzakelijk ten doel had herdenking
van het 50-jarig onafgebroken lidmaatschap
den gemeenteraad van den bjjna 86-jarigen
wethouder J. de Witte.
Na afdoening van eenige zaken nam de
voorzitter het woord en herdacht wat door
den jubilaris gedurende eene halve eeuw in
het belang der gemeente met de meeste toe
wijding is verricht, daarbjj er op wgzende,
dat ook nu nog, niettegenstaande zgn hoogen
leeffcjjd, zgn bjjstand op hoogen prjjs wordt
CJIT STAD EN PROVINCIE
Wjj herinneren hen, die recht hebben
op bg woning der bijeenkomst, welke Donder
dagavond vanwege Ons Huis in de groote
Schuttershof zaal alhier' zal gehouden wor
den, voor zoover zjj nog niet in het bezit zgn
eener toegangskaart, dat die kosteloos bjj den
concierge kan worden afgehaald.
Het programma belooft een genotvollen
avond en bestaat uit eenige zang- enmuziek-
nommers, afgewisseld door letterkundige voor
drachten en de vertooning van lichtbeelden.
Een paar der zangnommers zullen worden
uitgevoerd door het zangkoor van On* Huis,
terwjjl voor de overige deelen van het program-
zeer gunstig bekende dilettanten hunne ta
lenten hebben beschikbaar gesteld.
Door den minister van financiën zgn met
ingang van den len Mei 1896 benoemd tot
rjjksklerkten kantore van den ontvanger
der dir. belastingen enz. te Vlissingen
M. J. Hemmekam, ten kantore van den ont
vanger der dir. bel. te Hansweert L.
Pekelder en ter inspectie der dir. bal. enz.
te Hansweert J. Krnjjthoff.
Bg beschikking van den minister van
Waterstaat is, bg de zee- en oeverwerken in
Zeeland tot tgdelgk adjunct-ingenieur be
noemd de civiel-ingenieur jhr A. Holmberg
en tot buitengewoon opzichter bjj de uitvoe
ring van krib- en baggerwerken op de Nieuwe
De weinige jaren, die ik met n heb samen
gewerkt, zeide spreker o. a., hebben mg n
doen kennen als een vertegenwoordiger in den
raad, die steeds uitmunt door humaniteit en
welwillendheid en waarop de gemeente met
recht trot8Ch mag zgn.
Als herinnering aan dezen dag werd hem
door den burgemeester namens hem, de leden
van den raad en den secretaris een souvenir
aangeboden in den vorm van een medaille
met toepasselijke inscriptie, welk geschenk
door den jubilaris in dank werd aanvaard.
Te Woltaarfcsdjjk vergaderde Za
terdag jl. de vereeniging Landbouw en Vee
teelt. Na verloting van een drietal boekwerk
jes besloot de vergadering aan het hoofdbe
stuur der Maatschappij tot bevordering van
Landbouw en Veeteelt in Zeeland weder een
subsidie van t 50 voor den wintercursus in
landbouwkunde te vragen voor het geval geen
rijkssubsidie kan verkregen worden. Verder
werd het verslag, door de commisie van toe
zicht op den wintercursus aan genoemd hoofd
bestuur en dat van den onderwjjzer betreffende
den omvang en den aard van het onderwjjs
ezen en de rekeping van den kunstmest
stoffen-aankoop goedgekeurd. Het totaal der
ontvangsten bedroeg f 3414,37s eu dat der
uitgaven f 3412,31s; batig saldo alzoo f 2,06,
Vrjjdagavond trad in de dorpsherberg te
Noordgouwe de heer m- S. J. M. van Geuns
uit Zierjkzee voor de leden der liberale kies-
ereeniging en geïatroduceerden op, ten einde
de circulaire met het programma der Liberale
Unie nader toe te lichten.
Na door den voorzitter ingeleid te zgn, gaf
s heer Van Geuns allereerst de reden op,
waarom bg met genoegen de uitnoodiging tot
een optreden had aanvaard, zette daarna het
doel uiteen van het bewuste programma en
betoogde de wenscheljjkheid om juist nu in
dezen kalmen tjjd die zaken te behandelen.
Achtereenvolgens werden de op het program
voorkomende uitbreiding van het kiesrecht, de
regeling der gemeente-finaroiën, de leerplicht,
het ambuchtsonderwjjs, de arbeiderswetgeving,
het woningvraagstuk, de onteigeningswet, de
arbeidsduur, de Zondagsrust, de verzekering
tegen den ouden dag, de zorg voor de armen
en het verwaarloosde kind, de middelen tot
verbetering van den gedrukten toestand bg den
landbouw en van de defensie door spreker op
de hem eigene wjjze, d. i. met warme overtui
ging, welsprekend en tevens bevatteljjk aan
bevolen.
Ten slotte spoorde bg aan, om steeds
wakker te bljjven tegenover de tegenpartijen
en uitte bg den wensch, dat alle liberalen weer
spoedig onder één vaan mogen strgden, opdat
o. a. het district Zierikzee steeds blgve een
bolwerk der liberale partjj. De scheiding onder
de liberalen achtte bg slechts een tjjdelgke.
De overige punten van het programma
bleven met opgaaf van redenen onbesproken.
Natuurlgk werd hem de welverdiende dank
der vergadering niet ontbonden. Jammer
zegt onze berichtgever ten slotte dat deze
niet talrgker bezocht was.
In de Vrjjdag te Brninisse ge
houden raadsvergadering werd het jaarverslag
over 1895 aangeboden en de boofdeljjke
omslag over 1896 vastgesteld op f 3000, ver
deeld over 15 klassen en 289 aangeslagenen,
waarvan de hoogste f 134.53 en de laagste
f 3.11 7ï bedraagt.
Men schrgft ons uit Biervliet:
Aan de overvloedige uitzaaiing van suiker
bieten is een groote scbaduwzjjde verbonden.
Minstens een vgf en twintigtal arbeiders zgn
nu, en het is reeds Mei, zonder werk.
Waar vele landbouwers van 10 tot 25 ge
meten suikerbieten zaaiden, waar zelfs van
een landbouwhoeve 70 gemeten metditgeww