N°. 45.
138" Jaargang.
1895.
Vrijdag
22 Februari.
Reveille geblazen.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.'
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco/ 2.-
Afzonderlijke nummers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel.' Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen, van 17 regels 1.50
iedere regel meer 0.20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.'
Reclames 40 cent per regel.
ernometer.
Middelbar# 21 Febr. 8 u. vm. 34 g
m. 12 xv 37 gr-, av. 4 xv 37 gr.
Verwacht N. W. wind.
Agenten te VbssingenP. G. de Vet Mestdagh Zoon, te GoesA. C. Bolttit, firma weduwe A. C. de Jonge, te KruiningenF. y. d. Peiji, te ZierikzeeA. C. de Mooij,
te rholenW. A. van Nieüwenhüijzen en te Tenieuzen: M. de Jonge. Verder nemei alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën
aan, evenals de advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmar, te Rotterdam, de Geen. Bslinïante, te 's Gravenhage, en A. de La Mas Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publicity étrangère G. L. Daube Cu., John F. Johis, opvolger.
Er wordt in den laatsten tijd weêr eene
byzondere belangstelling aan den dag gelegd
in ons onderwijs, vooral door de vrienden
van de kerk.
Onlangs maakten wij onze lezers opmerk
zaam op een idee, in de jongste vergadering
van den Nederlandschen Protestantenbond
nit om onderwijzers aan die scbool bet diploma
te verschaffen teneinde les in den godsdienst
te kannen geven.
Dit ging dus nit van bevriende zijde. Daar
had men onze openbare school zoo onprac-
tisch liet dat men haar uit louter sympathie
zou willen dooddrukken, door haar het stem
pel van moderne secte-school op het voor
hoofd te drukken.
Thans wordt onverwacht een geheel nieuw
idee ter tafel gebracht, dat, werd het toe
gepast, gelgk staat met opheifing van de
openbare school. Het heeft dit voor op het
eerstgenoemde dat men omtrent de bedoeling
ervan niet in twijfel behoeft te verkeeren,
wijl de mannen, van wie het uitgaat, nooit
iets anders gedaan hebben dan onze open
bare school aanvallen en bestrijden.
Beide komen echter hierin overeen dat zij
gegrond zijn op de gedachte dat kerkdienst
en godsdienst eensluidende begrippen zijn
en dat er in de wereld geen heil te ver
wachten is zonder het geloof, hetzij dit
gestoken is in modern kleed of gebaseerd op
dat der Dordsche vaderenom van de
verschillende schakeeringen, die tusschen
die beide uitersten bestaan, niet te gewageD,
evenmin als van het Roomsch-Katholieke
geloof.
Het eerste idee kunnen wij laten rusten
eigen geestverwanten van hem, die het aan
gaf, en die hem op den door hem aange
wezen weg willen volgen, zullen er, naar
wQ hopen, niet velen zijnen mocht dit
zoo wezen, dan zullen openbare ondei-
wijzers wel zoo verstandig zgn om zich van
die beweging niets aan te trekken. Zij
hebben wel wat beters te doen dan te helpen
de inrichting, voor wier neutraliteit op ker
kelijk gebied zg moeten waken, den dood
steek te geven. Dit werk kunnen zg
gerust overlaten aan de mannen der Unie,
die voorstellen om het vrije onderwijs
regel, het openbaar onderwgs uitzondering
en aanvulling te doen zijn.
Wij herhalen hier nog eens de conclusie
uit het rapport der Unie-commissie, luidende
»De gemeenten worden niet langer belast
met de bekostiging van de lagere school.
ïDoor het Rjjk worde voor elke lagere school
een vaste bijdrage uitgekeerd, te berekenen
naar regelen, bjj de wet vast te stellen, waarbjj
de tegenwoordige wet tot leiddraad kan worden
genomen, en naar zoodanigen maatstaf, dat de
kosten van eene gewone, eenvoudig ingerichte
lagere school worden gedekt, en rekening ge
houden wordt met uitbreiding van leerstof en
vermeerdering van het onderwijzend personeel.
»Die uitkeering van die bjjdrage worde, even
als thans, verbonden aan voorwaarden, die de
inrichting van het onderwgs vrjj laten en
alleen strekken om de besteding der rjj kegel
den voor het beoogde doel te verzekeren.
»Voor zoover de ingezetenen niet zeiven in
hun onderwgs voorzien, treden in hunne plaats
de gemeentebesturen op. Hun worde de vrg
heid verleend het beheer hunner scholen over
te dragen aan plaatselijke schoolcommissies,
en voorts die scholen zóo in te riohten, als
het meest strookt met den geest van de ouders
der schoolgaande kinderen.
Tegen het eerste punt zouden wij geen
bezwaar hebben, mits dan het rgk de gansche
zorg voor het openbaar onderwijs op zich
namen het geheele lager onderwys rf"
zaak werd.
Edoch zoover zullen wij onze
vooreerst nog niet uitstrekkenwij willen
ons thans eenvoudig bepalen tot den be-
staanden tosstand en het hierboven aange
haalde voorstel, dat uitgaat van de stelling
vermindering van het peil of liever vernieti
ging van ons openbaar onderwijs.
Eenige bedenkingen, tegen dit voorstel ge
maakt, deelden wij ieeds mee.
Op het oogenblik dat zulk eene regeling,
als daarbij wordt aangegeven, werd
maakt, zou men onze openbare school nit ons
volksleven verbannenzou onze grondwet
te voren herzien moeten zgn om de regeering
van de verplichting te ontheffen der aan
houdende zorg voor het openbaar onderwgs,
thans bij art. 192 dier wet haar voorge
schreven, en zou er een wedstrgd ontstaan
in het stichten van allerlei scholen en school
tjes, zooals er nu kerkjes verrijzen als padde
stoelen.
Dit laatste zou misschien nog niet zoo
slecht zijn met het oog op de vrienden van
het zg. „christelgk onderwijs". Zij zouden
dan elkaar eene doodelgke concurrentie aan
doen, zooals thans reeds de regeling van
1889 den onderlingen vrede niet heeft be
vorderd.
Wie een weinig achter de schermen kan
zien, weet wel hoe het eigenlijk gesteld is
met dien hooggeroemden christelijken zin
van het volk. Zeker, godsdienstig en rustig
is het van aard en had er in de laatste
jaren op kerkelijk gebied niet zoo'n drijverij
plaats gehadware er niet zoo geagiteerd,
en waren de menschen eigenlijk niet door
allerlei beunhazen op kerkelijk terrein nage-
loopen en als 't ware geprikkeld, zij zouden
in vrede en eendracht nog hun kerk ge
trouw gebleven zijn.
Thans zijn er velen, na lang aanhouden
praten, overgehaald tot een z.g. doleerende
of andere kerksommigen zelfs onder
verklaring, dat het hun eigenlijk om 'teven
Daaruit blijkt hoe weinig zg van de
ken zelve begrijpen.
Trouwens, wie kan anders verwachten van
menschen, die slechtB opgaan m a«6v
lgkschen sleur, bij wie van eigen onderzoek
of nadenken geen sprake is en die eenvoudig
meeloopen in 't gareel, hun aangelegd door
bekrompen ouders of den een of anderen
zalvenden oefenaar?
Zoo zal het ook gaan met de secte-scholen,
als eenmaal bovenstaand plan eens tot rgp-
heid mocht komen.
Doch zoover zullen wij in de eerste halve
of heele eeuw wel niet komen.
De voorstanders zeiven zien wel in, dat
er nog heel wat jaren zullen voorbij gaan
vóór zij hun ideaal hebben bereikt.
Het is dan ook niet zoo zeer, omdat wij
n spoedige behandeling van zulk een
voorstel in onze vertegenwoordiging tegemoet
zien, maar wel om de klaarblijkelijke be
doeling, die de Unie met haar voorstel heeft,
dat wij er de aandacht op vestigen.
Men wil reveille blazen.
Men wil allen, die de openbare school
vijandig zijn en die op andere punten elkaar
bestrgdeu, weêr samenroepen, wakker schud
den.
En dat doet liefst eene commissie met
den oud-minister Mackay, den man van het
gematigd verzet, aan het hoofd. Ook hierbij
is politiek in 'tspel. Juist van die zijde zal
de roepstem meer gehoor vinden.
Men lette nog eens op de teekenen der
tijden.
De herziening der onderwijswet in 1889,
waarbij aan de bijzondere scholen subsidie
werd gegeven, heeft niet aan de verwach
ting der vrienden van die school voldaan.
De verdeeldheid onder alle schakeeringen
dier vrienden is grooter geworden.
Over de Unie-collecten heerscbt al sedert
lang verschil van meening en de opbrengst
ervan is in de laatste jaren weinig bevre
digend.
Op andere punten is de anti-revolution-
naire en de katholieke partij verdeeld. Geen
enkele kwestie is meer bij machte om to*
eendrachtige samenwerking te prikkelen.
De Standaard vond onlangs in dat alles
aanleiding om „zijn heimwee te ontboeze
men naar een samenwerking van wie Chris
tus in den lande beleidt, om ons volk en
vaderland van veel verderf te redden."
De redactie van De Tijd verklaarde ij
lings daarop dat haar redactioneel ideaal
bniten alle heimwee van dien aard omging.
Meer sympathie voor zulk een heimwee
koesterde Het Centrum.
i Maar, zoo vroeg het blad, wie anders dan
de man van het vast accoord heeft de be
vrediging van dit heimwee des harten al-
En van eenzelfde gevoelen was de heer
Bronsveld, „wiens fractie, volgens dr Kuy-
per, guerilla op eigen hand voert,", en
die in zijn blad de Vaderlander schreef
„Wat de „Bronsveldianen" er toe zeggen?
Wij vermoeden, dat zij wel eens gaarne een
„program" zouden ontvangen van de Stan
daard, wel te verstaan een politiek program,
3rd op de „belijdenis van den Chris
tus Gods", en bruikbaar voor protestanten,
rOomachen, en wie verder genoemde belij
denis aanvaarden. Wie weet, of de „gue-
riila-oorlog dan niet verkeerde in een ge
regeld gevecht, waarvan de Standaard nu
niets schijnt te ontdekken."
Na den redacteur van Standaard en He
raut eens herinnerd te hebben aan zijn
„optreden tegenover de irenischen", aan zijn
vaderschap „der doleantie, die een breede
scheur heeft getrokken door het kerkelijk
en godsdiens.ig leven van velen, die vroe
ger éen weg bewandelden", verklaarde dr.
Bronsveld dat die man allerminst het recht
heeft om te vermanen tot eenheid.
En is, zoo vroeg hij verder, inderdaad
gemeenschappelijke belijdenis van den Chris
tus Gods genoegzaam, om tot een grond
slag te dienen voor een staatkundige actie?
Heeft de ervaring der jongst-verloopen
maanden en weken niet geleerd, dat men
dezelfde kerkelijke symbolen kan hebben
onderteekend, aan een inrichting van hoo-
ger onderwijs met nauwkeurig omschreven
grondslag, als hoogleeraar werkzaam zgn,
en toch op politiek gebied lgnrecht tegen
vuur 9 WorHpn de an)i-
revolutionaire beginselen niet tegen eikanaer
uitgespeeld in de Tweede kamer door de
heeren Kuyper en Lobman, en bleek het
toen niet, hoe weinig eenheid van geloofs
overtuiging eenheid van politiek inzicht
waarborgt
„Geschiedt dit in den betrekkelijk engen
kring der „gereformeerden", wat moet men
verwachten van een samenwerking tusschen
Protestanten en Roomschen Het Evangelie,
dat de Protestanten prediken en verspreiden
willen, wordt geweerd door de Roomschen.
Hieruit vloeit voort, en hierin ligt uitgedrukt
zulk een principieel en diepgaand verschil,
dat znlks niet kan nalaten op alle dingen,
op elk levensgebied zijn licht te doen vallen
of zgn schaduw.
Neen, politiek moet van godsdienstig ge
loof worden gescheiden. En De Stand, zelf
deed het, toen dat blad ten vorige jare met
atheïsten samenwerkte in ultra-üemokrati-
schen geeBt".
Hieruit blijkt weer dat dr Bronsveld zijn
oud standpunt blijft handhaven en uit al
die ontboezemingen ziet men hoe diep de
klove is, die de fracties onderling en de
vrienden van het bgzonder onderwijs blijft
scheiden.
Dat alles wordt gevaarlijk voor de toe
komst.
Want als straks de kiesrechtregeling is
tot stand gekomen, meer democratische
stroomingen zullen zijn waar te nemen, dan
loopt men nog meer gevaar uit elkaar te
gaan en nieuwe partijverhoudingen te ver
krijgen, die de algemeene samenwerking ter
bestrgding van het vrijzinnige element in
ons land in gevaar brengen.
Maar men is thans gelukkig op een goed
idee gekomen.
Er wordt reveille geblazen.
En van mr JR. baron Mackay, den man
die indertijd verklaarde dat de schoolstrijd
uit was, na de herziening in 1889dat onder
de vigueur van art. 192 der Grondwet aan
geen verdere tegemoetkoming aan de vrije
school te denken viel, en die in deze tegen
over jbr mr A. F. de Savornin Lohman
stond; die zelfde oud-minister staat nu naast
zijn collega en is de eerste onderteekenaar
van het bewuste ripport.
In clericale kringen juicht men over de
goede vondst.
Niet heden of morgen zal men eene be^
slissing verwachten in dien geestmen heef
dtn tijdhet is nu slechts te doen om eene
vingerwgzing te geven in welke richting
samenwerking te verkrygen is en de oude
partgen, vijandig aan het liberalisme en aan
onze neutrale volksschool, weêr, zooals voor
heen, samen kunnen gaan.
De tweedracht, de scheiding, die bestond,
werkte doodelgk.
Democratische en aristocratische elementen
zouden weer onder éen vlag kunnen samen
gaan.
Dat is het hoofddoel van het voorstel. En
daarop dient gelet, dient het oog gehouden
te worden.
Waakzaamheid ook onzerzijds zij aanbe
volen.
Meer dan men in de laatste jaren wel
zou zeggen, is onder ons volk de liefde voor
het openbare, neutrale onderwijs nog altijd
zeer sterk en zeer groot.
Maar deze dient wakker gehouden te
worden, om te zijner tgd krachtig te zijn,
wanneer de tegenpartij verder wil gaan met
den s*rgd, die in 1889 geëindigd heette.
Wg begroeten dns het rapport der Unie-
commissie als eene leerzame waarschuwing
voor de toekomsten beschouwen de ver-
wezenlgking van het daarin vervatte voorstel
alleen slechts mogelijk, en dan nog in
een zeer verwijderd verschiet wanneer
de voorstanders van de openbare school niet
op hun gui-vive zijn en men bij eene even-
tueele uitbreiding van het kiesrecht niet de
denr zooveel mogelgk openzet voor den werk
man, die zeer goed begrijpt dat alleen goed
koop en goed onderwijs, vrij van alle
clericalisme, zgn kinderen kan maken tot
nuttige leden der maatschappij.
Advertentlëa
moeten des namiddags te één uur
aan het bureau bezorgd zgn, willen
zg des avonds nog worden opgenomen
Middelburg *21 reuman
Het plan bestaat om de volgende week
Woensdag in de afdeelingen der Tweede kamer
te doen onderzoeken verschillende ontwerpen
de overeenkomst met België tot regeling
van den invoer van vee en mest.
Verder zal worden voorgesteld Donderdag
l'/s uur voor openbare behandeling aan de
orde te stellen de ontwerpen tot regeling van
het bankwezen, verlenging militiewet en na
dere bepalingen omtrent de heffing van in
voerrecht naar de waarde.
Bg bovengenoemde overeenkomst wordt uit
gebreid en internationaal op vasten grondslag
geregeld de bepaling van het beginsel, dat
het, op grond van veeziekte in een aangren-
zenden staat, uitgevaardigde verbod van in
voer van vee en mest uit dien staat zoo wei
nig mogelgk benadeele hen, die nabjj de grens
in beide staten land exploiteeren.
De voorwaarden, waaronder uit het eene
land vee en mest ter beweiding enz. van de
graslandergen in het andere zal worden toe
gelaten, zgn, wat Nederland betreft, na raad
pleging der districtsveeartsen in de grensdis
tricten vastgesteld en de regeering vertrouwt
dat zg voldoende waarborgen geven tegen over
brenging van besmetting. Aan den anderen
kant zullen zg aan belanghebbenden de ge-
wenechte zekerheid verschaffen, dat zg in de
uitoefening van hun bedrjjf, zoo weinig moge
lgk belemmering zullen ondervinden. Een
belangrgk punt is, dat de vergunningen tot
invoer kosteloos zullen worden verstrekt en
dat de verplichte keuringen voor rijksrekening
zullen plaats hebben.
De minister van oorlog heeft bepaald, dat
bg de indeeling van de miliciens voor den
dienst bg de infanterie bgzonder geschikt zgn
te achten breedgeschouderde manschappen, ook
al zgn zg niet lang.
Allerminst mag als regel gelden om inge-
ljjfden bg de militie te land van minder krach-
tigen lichaamsbouw of wier uiterljjk een min
der sterk gestel verraadt, bg dit wapen in te
deelen.
De minister heeft verder bepaald, dat bg
de regimenten cavalerie niet dan bg volstrekte
noodzakelijkheid miliciens zullen worden ge
plaatst, die, gekleed, zwaarder wegen dan 70
kilogram.
Ook heeft dezelfde minister bepaald dat
spoorweg- en telegraaf-ambtenaren en werk
lieden en wie tot deze vakken behooren, bj
voorkeur bg de genietroepen moeten worden
Bg kon. besluit:
is benoemd tot griffier bg bet kantongerecht
te Deventer mr S. van Delden Pzv advocaat
en procureur aldaar
is de adelborst lste kl. J. ./E. Ramondt, op
zgn verzoek, eervol uit den zeedienst ontslagen
iB aan C. B. Matthjjs eervol ontslag ver
leend uit zjjne betrekking van adjunct-com
mies bg het dep. van financiën, behoudens
aanspraak op pensioenen
is de eerste-luitenant C. M. Phaff, van het
8e reg. inf., op pensioen gesteld ad 90D 'sjaais.
Uit Nederlandsch-lndië ontvingen verschil
lende Hollandsche bladen telegraphisch be
richt, dat de bekende etbnoloog Dr. Julius
Jacobs te Makassar is overleden.
Bljjkens een telegram van den gouverneur-
generaal van Nederlandsch-lndië van 19dezer
wordt de gouvernements-koffieoogst op Java
voor dit jaar thans geraamd op 347,691 pikols.
Hoe staat het toch met wat men de Ta-
miangsche troebelen heeft genoemd? vraagt
Mokumèr in het Bat. Nbld. En hg schrjjffc
verderHet is nog geen twee jaren geleden,
dat men daar vol van was. De zich ontwik
kelende njjverheid in Langkat maakte een
alarm, dat heele kudden magere varkens be
schaamd afdropen dkar konden ze niet tegenop
schreeuwen.
Nja Makan, Kedjoeboean di Karang en an
dere inlandsche vorsten en grooten trokken
met Atjehers en Tamiangers tegen ons op. Er
werd hevig gevochten, waarbjj wg o. a. den
len luitenant Van der Schroeff verloren; er
moeBt versterking heen, en ten slotte kwam
men, als ik mg wel herinner, tot het voor de
toekomst eener koloniale mogendheid hoogst
gevaarljjke systeem van concentratied. w. z.
'.en kant van zekere grens zgn wg baas,
en aan den anderen laten wjj den vjjand maar
-"in gang gaan.
gef1heeft, weten t. bewe-
weet ik niethet was meen ik onder den over
ste Stemfoort. Zeker, echter, is het, dan men
in het Tamiangsche thans gelukkig gereed
is, zoo zelfs, dat in den loop der vorige maand
de hoofdopstandeling Silang zich op genade
of ongenade heeft moeten overgeven en nu met
hem het geheele vorsteljjke huis van Karang
in onze handen is. Uit hun eigen verklarin
gen moet, naar ik hoorde, zgn gebleken, dat
zjj bet hoofd in den schoot legden, omdat zjj
zich nergens meer een oogenblik veilig konden
achtentelkenmale, zoo bg dag als bg nacht
en ontgden, werden zg door onze troepen op
gezocht, overvallen en verjaagd, altjjd verlie
zen Ijjdend, tot zg ten slotte zelfsmdoor honger
en gebrek werden geteisterd.
Het bereiken van dat doel heeft gedurende
een vol jaar aan onze troepen in Tamiang de
grootste inspanning gekost; in buitengewoon
moeiljjk terrein hebben zjj dag en nacht on
verpoosd en ten koste van dooden en gewon
den, zieken en uitgeputten, geageerd, om ten
slotte een volledig succes te behalen, waardoor
ook nit een staatkundig oogpunt een zuivere
toestand is in het leven geroepen.
Want thans is er in geheel Tamiang geen
plek, waar onze militairen niet den voet heb
ben gezetgeen plaats, hoe Bterk van nature
en oogenscbjjnljjk onbereikbaar, waaruit de
opstandelingen niet zgn verdreven, of waar zjj
niet werden gedood of gevangen genomen.
Ik zie mjjn lezers eenigszins vreemd opkjjken-
Fopt nu Mokumèr onB vragen ze. »Als dat
alles waar was zouden we toch Er iets van
gehoord hebben Och neen. De overgave van
den boofdopstandeling, de laatste band dus aan
het werk, geschiedde in den tgd, dat alle aan
dacht werd in beslag genomen door Lombok.
Daar was het publiek, daar was de regeering,
daar was vermoedeljjk het legerbestuur zoo vol
var, dat men voor niets anders oog of aan
dacht had.
Welnu, dat is minder goed, schoon alleszins
verklaarbaar.
Bjj alle hulde aan de houding onzer troe
pen op Lombok, mag niet worden miskend,
wat onze troepen deden op Tamiang.
Ik twjjfel niet of dit zal overwogen worden
door den legercommandant, en ook door den
gouverneur-generaal, die beiden ongetwjjfeld
zullen inzien, dat niet enkel de rechtvaardig
heid, maar ook met het welbegrepen staats
belang elk meten met twee maten bg zulke
gelegenheden in strjjd is.
De witte sabelkwast wordt door een zwarte
vervangen, die aan een zwart koord
wordt.
De
^etteren en JSunst*
beer August Winter te Zutfen zal
met September aftreden als directeur der mu
ziekschool aldaar. De financieel e regeling moet
de oorzaak zgn dat de heer Winter zgn con
tract wenscht te eindigen. Is de Zutf. Grt goed