N°. 2
138° Jaargang.
1895.
Donderdag
3 Januari.
Voor honderd jaren.
1BVEIMGH MOUNT.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco j 2
Afzonderlijke nummers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel. Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen, van 17 regels 1.50
iedere regel meer 0.20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte."
Reclames 40 cent per regel.
Vk ernometer.
Middelburg 2 Jan. 8 u. vro. 34 gr.
m. 12 m 36 gr-, av. 4 n. 36 gr. F.
Verwacht Z. W. wind.
Agenten te VlissingenP. G. de Vet Mestdagh Zooh, te GoesA. C. Boluiï, firma weduwe A. C. de Jonge, te KruiningenF. v. d. Peijl, te ZierikzeeA. C. de Mooi*,
te Tholen: W. A. tan Neeuwenhuijzen en te TerneuzenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën
aan, evenals de advertentie-bureau's van Nijgh Van Dithab, te Rotterdam, de Gbbb. Beijneante, te 's Gravenhage, en A. de La Mab Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publicity étrangère G. L. Daübe Cie., John F. Jones, opvolger.
Advertenttëa
moeten des namiddags te één uur
aan het bureau bezorgd zjjn, willen
zjj des avonds nog worden opgenomen
II.
(Slot)
Ook in ons land lieeft in het afgeloopen
jaar de democratie, hoe krachtig zij zich
ook openbaarde, geen triomf kunnen vieren.
Zooals wij met een enkel woord in ons vorig
opstel herinnerden, hebben de werklieden te
vergeefs geklopt aan de poort, die den weg
hun zou banen tot het kiesrecht.
De gebeurtenissen op politiek gebied, die
in de maand Maart van 1894 plaats hadden,
liggen ons allen nog versch in het geheugen.
Het ministerie-Tak heeft de vlag moeten
strijken voor de conservatieve elementen in
de Tweede kamer, die bevreesd waren voor
eene al te ruime toekenning van het recht
om invloed uit te oefenen op den algemeenen
gang van zaken.
De minister Tak van Poortvliet nam zijn
wetsontwerp tot herziening van het kiesrecht,
dat zooveel goeds bevatte, terug, toen er
een kennelijk streven bestond, nog wel bij
zich noemende liberalen, om daaraan alle
kracht en pit te ontnemen.
De Tweede kamer werd ontbonden, maar
het beroep op de kiezers heeft tengevolge
der samenspanning van zeer heterogene be-
standdeelen, die het alleen eens waren op
dit punt om het kiesrecht niet uit te breiden,
tot zoover de grondwet toelaat, niet het
gevolg gehad, dat wij en duizenden met ons
hadden gewenscht.
De meerderheid der nieuwe kamer was
tegen de plannen van het ministerie-Tak;
en dit nam zijn ontslag om plaats temaken
voor een kabinet-Roëll-Van Houten.
Na dien tijd stond de wetgevende arbeid
zoo goed als stil.
Het afgeloopen jaar was voor ons land
dan ook vruchtbaarder op bet gebied van
militaire veroveringen dan op dat der sociale
wetgeving.
Aan beloften was geen gebrek maar de
gebeurtenissen van het voorjaar hebben nog
zoodanig hunne nawerking doen gevoelen,
dat wij 1894 wel kunnen schrijven bij de
vele jaren, waarin al zeer weinig of niets tot
EEK TERUGBLIK.
Voor my Hgfc de Naa mwyzer der stad Goes
en eiland Zuid-Bevelandmitsgaders de eilan
den St Joosland, Wolfaertsdijk, Noord-Beve
land en Oost-Beveland voor het jaar 1795,
Dit boekske is dus juist een eeuw oud en geeft
ons een beeld van genoemd gedeelte van Zee-
land aan den vooravond der Nederlandsche
Omwenteling. Hetzjj ons vergund den Naam
wijzer met de lezers dezer courant te door-
loopen en bier en daar eene opmerking te
maken.
In het begin prjjken de Zeeuwsche afge
vaardigden ter vergadering van Hunne
mogenden de Staten-Generaal, allen mannen
met schitterende namen. De rjj wordt geopend
toet den Eerste Edele van Zeeland, vertegen
woordiger van den stadhouder Willem V, als
markies van Veere en Vlissingen, jhrW. C. H.
baron van Lynden van Blitterswjjkhierna
volgen mr W. van Citters voor Middelburg,
jhr D. W. baron Van Lynden voor Goes, jkr
A. J. van BorBselen voor Tholen. jhr W. Z.
baron van Borsselen voor Vlissingen en jhr
Pb. J. baron van Brakell voor Veere.
In den Raad van State zetelt C. J. van Lich-
tenbergh voor Goes en mr H. J. Stavenisse Pous
voor Zierikzee, welke steden toen aan de beurt
waren om een afgevaardigde in dit college te
zenden. Zoo had Zeeland ook vertegenwoor
digers in de Rekenkamer, in de Admiraliteits-
collegiën, in den Hoogen raad, in bet Hof
van justitie.
Gecommitteerde Raden van Zeeland, wier
werkkring eenigszins overeenkwam met die
van onze Gedeputeerde staten, waren, behalve
genoemde Eerste Edele, mr W. J. Huyssen
va n Kattendjjke voor Middelburg, mr P. P. van
Gelre voor Zierikzee, mr W. Canisius voor Goes,
mr C. van CitterB voor Tholen, mr E. Cljjver
voor Vlissingen en mr M. S. van der Loeff
Eoor Veere.
stand kwam. En dat aantal is niet gering.
In ons land gaat de wetgevende arbeid zeer
traagonze wetten-makers verdiepen zich
liever in ellenlange beschouwingen en in
ons parlement ontbreekt het in de laatste
jaren aan éene krachtige partij, die verbonden
is door éen beginsel en met alle macht ar
beidt aan de dingen, die zoo hoogst nuttig zijn.
Alle partijen in ods land zijn door het
kiesrecht-vraagstuk verdeelden eene zui
vering, eene nieuwe party die komen moet
laat zich nog wachten.
Er heerscht onder alle partijen nog een
streven eenerzijds om de verbrokkelde deelen
weer bij elkaar te brengen, aan den anderen
kant groote aarzeling om aan die poging
mêe te werken.
Niet bet minst is dit bet geval met de
liberale partij. Eu een der donkere blad
zijden uit de geschiedenis van het afgeloopen
jaar is zeker wel deze, waarop staat ge
boekstaafd, hoe zij zooals de oud-minister
Smidt in zijn vervolg op zijne vroegere
nabetrachting in de Vragen des tijds voor
Januari opmerkt het eenige gunstige tijd
stip om eene noodzakelijk geworden her
vorming onder hare leidiDg tot stand te
brengen en verder op hot goede pad te
houden, heeft laten voorbijgaan en daardoor
haren overwegenden invloed op den loop
van het staatsleven zich laten ontrukken.
Of er geleerd zal zijn door de gebeurte
nissen, die nog zoo kort geleden beroering
brachten in het midden der liberalen
Voorloopig zou men het niet zeggen. De
jongste algemeene beraadslagingen in ds
Tweede kamer hebben blijk gegeven van
een voortdurende prikkelbaarheid, van een
zucht bij de conservatieve elementen onder
de liberalen om hunne houding te blijven
vergoelijken, om het te doen voorkomen
alsof zij in hun recht waren, toen zij een
zoo hoog noodigen stap op wetgevend gebied
tegen hielden als een herziening van ons
kiesrecht.
Tijd te over meenen zij te hebben
En die tijd is loch zoo kostbaar.
Want hoeveel vraagstakken blijven jaar
op jaar onopgelost
De gemeenten vragen steeds dringender
om een betere regeling van hun verhouding
tot het rijk baar financieele toestand wordt
meer en meer onhoudbaar; op het gebied
der arbeiderswetgeving doen zich iederen
dag luide de meest billijke eischen hooren
als er te getuigeu valt voor de wenschen der
arbeiders, dan geschiedt dit steeds met kracht;
en de ovatie, aan den minister Tak van
Poortvliet gebracht voor zijn eerlijk, rond,
krachtig optreden voor hun belangen en
wenschen was een even welsprekend getui
genis voor hem als tegen allen, die niet
willen letten op de teokenen der tijdm.
Het jaar 1894 was door de schuld dezer
laatsten geslagen met onvruchtbaarheid en
wij zien helaas nog niet spoedig den nieuwen
dageraad aanbreken, die ons politiek leven
gezonder en krachtiger zal doen zijn.
Een werkstaking-beweging ging verder in
1894 door ons gansche land.
Vooral onder de typografen viel die waar
te nemen. In Amsterdam begonnen zij met
strike te maken, en dit voorbeeld werd
Jammer dat door ben in sommige plaatsen
naar verkeerde raadgevers werd geluisterd,
die meer het wekken van agitatie en rumoer
dan het behartigen van de belangen der ar
beiders op het oog hadden. Dit bracht eene
ongewenschte verhouding tusschen patroons
en gezellen teweeg. Van de eersten waren
velen niet gediend van inmenging van der
den in hunne zaken van de laatsten sloegen
sommigen, door die verkeerde raadgevers
misleid, tot uitersten over, die te hunnen
nadeele uitliepen. In andere plaatsen ging
de oplossing der kwestie gemakkelijker
Waar patroons en gezellen zich met elkaar
verstonden, kwam men tot een goede rege
ling van de hangende geschillen, of werd,
op voor beide aangename wijze, aan onbil
lijkheden op het gebied der loonen een einde
gemaakt.
Wat echter door deze beweging vooral
opnieuw aan het licht is gekomen, is het
nut van kamers van arbeid, waar patroons
en ondergeschikten op vreedzame wijze met
elkaar kunnen overleggen in beider belang
De zucht tot werkstaking, die zieh verder
in andere vakken openbaarde, ging hier en
daar gepaard met een poging om, behalve
meer loon, ook Zondagsrust te verkrijgen
Onder hen, die in deze een voorname rol
Raadpensionaris was mr W. A. van Citters, van
welke aanzienlijke patriciër de nog te Middel
burg en Heinkenszand woonachtige leden der
familie van Citters afstammen. De rekenkamer
"bestond uit mr E. J. van der Mandere, mr P.
Buteux, rur M. J. de Jonge, mr J. J. Leydec-
ker de Bruin, mr B. J. Turcq, mr L. C. van
Sonsbeek, en J. Boddaert. Ontvanger-generaal
was mr Ph. I. Boddaert. Gelijk men ziet,
tameljjk wel dezelfde familienamen als nog
onder onze magisstraatspersonen gevonden
worden.
Tot het bestuur der stad Goes genaderd
zjjnde, vinden wy dat als burgemeesters fun-
geerenC. van Citters van Bruelis en Z. D.
van der Bilt van Cloetinge, in de vrouwelijke
ljjn een voorvader van den tegenwoordigen
Goeschen gemeente-ontvanger.
Onder de schepenen ontmoeten wy de na
men van L. J. van de Spieghel, C. P. Keet-
laer en I. C. Buteuxonder de raden mr
D. C. Keetlaer, A. Ossewaarde, mr A. W. van
Citters van 's Gravenpolder, P. A. Boreel de
Mauregnault, J. Stokraans, mr A. van Citters,
W. van der Bilt en mr C. Erlach la Motthe,
in de rechte lyn een voorvader van den tegen-
oordigen Goeschen gemeente-ontvanger. De
drie griffiers van Goes droegen de voor Goe-
sche ooren zeer bekende namen van J. de
Fouw, J. W. de Jongh en P. A. Ossewaarde.
Onder de stadsboden valt onze aandacht op
P. den Boer.
De betrekking van kerkmeester of kerk
voogd was toen in aanzien, want deze betrek
king werd door de aanzienlijkste van de
stad waargenomen een Van Citters, een Van
der Bilt en een Keetlaer.
Dat er voor honderd jaar toezicht op de
levensmiddelen was, bljjkt uit het bestaan
van keurmeesters »van den Broode", »van de
Graanen," »van den Vleesche" en >van den
isse".
In die dagen werd alleen de Neder-Duitsch
Hervormde Gemeente officieel erkend.
Men had toen te Goes vjjf predikanten, waar
onder de Waalsche predikant J. A. Bevier en
de jongste predikant J. de Stoppelaar, van wien
de Middelburgsche familie van dien naam af
stamt, bovendien een krankenbezoeker. C.
Dekker.
Onder de ouderlingen treft men zoowel de
patricische namen aan van Boreel de Maureg.
nault en Van Citters als de burgerlyke van
W. de Wolf en J. Walrave.
de diakenen zegevierde blykbaar het
burgerlyke element. Het zyn o. a. een H
Harinck, een H. J. van 'tHof, een W. Oostdyk.
De kerkeraad der Fransche gemeente was
geheel en al uit aanzienlijken samengesteld.
Evenals thans werden de regenten en regen
tessen der liefdadige gestichten uit de voor-
naamsten van de stad gekozen.
Geen grooter verschil dan bij hetonderwys
van toen en van heden, hoewel niet zoo groot
als sommige misschien denken.
Men vond toen te Goes eene Latjjnsche
school met rector, lector en curatoren, verder
eene Fransche kostschool en eene Fransche
jufferBchool, benevens twee gewone scholen.
De almanak spreekt nog van vjjf schoolmeeste
ressen, zeker »matressen" van bewaarscholen.
Er was ook eene schoolcommissie, bestaande
uit vier »scholarchen," zjjnde twee regeerings-
personen en twee predikanten.
Practiseerende advokaten had men toen te
Goes niet minder dan zes, o. a. mr J. G. de
Witt Hamer, grootvader van den tegenwoordigen
burgemeester.
Verder drie procureurs en zeven notarii
o. a. J. de Fouw, G. van der Hoek en Q-
Dominions.
Ook het aantal geneeskundigen valt mede.
Vier medicinae doctoren en vier chirurgijns,
benevens zeven apothekers, o. a. W. van der
Hoek.
Zou het intellectueele leven toen wel lager
gestaan hebben dan thans?
Ziet men de lysten na der schutterjj, die
van den Ed. Handboge, van den Kruis
en den Ed. Busse, dan bljjkt, dat
speelden, waren het vooral de bakkersge
zellen, en bij enkelen bracht het einde van
het jaar nog geen volle bevrediging van
hunne wenschen.
Meer lauweren dan onze vertegenwoordi
gers op politiek gebied, plukten, na enkele
groote teleurstellingen, onze militairen in Lom
bok. Over het noodzakelijke van de expeditie
derwaarts zal de toekomst nog nader licht
moeten verspreiden. De houding, door den
vorst van dat rijk tegenover ons aange
nomen, dwong tot eene tuchtiging, beweerde
men; maar vooral na het plegen van een
ernstig verraad, waarbij tal van onze wak
kere mannen het slachtoffer werden, was
krachtdadig optreden meer dan noodzakelijk.
Het laatst van het jaar bracht het heuglijk
bericht dat aan het wederkeerig, mensch-
onteerend slachten een einde kwam en de
expeditie als afgeloopen kon beschouwd
worden.
Gelukkig feit voorzeker!
Er was al bloed genoeg vergotenen er
waren al slachtoffers te over gevallen.
Nog brachten de laatste dagen van het
vorig jaar in ons land ernstige rampen ten
gevolge van een hevigen storm, die zeer veel
schade berokkende. En als van zelf komen
wij daardoor met onze herinnering in onze
eigen omgeving.
Wat in jaren niet gebeurd is, had in het
laatst van 1894 plaats.
De dijk te Westkapelle had veel te door
staan en te Zoutelande werd een groot deel
der duinen weggeslagen.
Gelukkig was de schade niet van dien
omvang als in Januari 1863, nadat in Mei
1862 dienzelfden dijk, wat aanleg en sterkte
betreft, de bewondering wekte van koning
Willem III, gelijk het dat deed in Augustus
van het vorig jaar, toen de koningin en de
koningin-regentes dat krachtig bolwerk tegen
de zee bezochten.
Eigenaardig toeval, dat telkens kort na
zulk een vorstelijk bezoek, dat deel van
Walcheren's kust zoo ernstig werd geteisterd.
Heeft de natuur telken male willen herin
neven aan haar macht Hebben de elementen
willen toonen dat boven vorstelijk gezag
gaat hun kracht
De dagen van 21 tot 25 Augustus nemen
verder in de geschiedenis van Zeeland in 't
algemeen,in die van Walcheren in 't bijzonder,
een voorname plaats in.
Met bijzondere hartelijkheid is onze
koningin en hare moeder in ons midden
ontvangen en de toenemende sympathie,
door haar verworven, gaf getuigenis van den
aangenamen indruk, door haar op allen ge
maakt.
adere buitengewoon merkwaardige feiten
hadden er in 1894 in ons gewest niet plaats.
Den landbouwenden stand gaat het voort
durend helaas niet gunstig, wat velen naar
middelen doet uitzien tot verbetering en
luider en luider hun verlangen doet uiten
naar beschermende rechten, een middel dat
naar onze meening onmogelijk heil kan
aanbrengen.
Ook op het gebied van handel en in
dustrie bracht het afgeloopen jaar geen
meerder vertieren liet het, evenals op
politiek gebied, tal van wenschen onbe
vredigd.
hier een mengelmoes aangetroffen wordt van
allerlei standen. Het was trouwens nog in de
en, toen er, by grooter standsverschil, meer
onderling verkeer bestond dan tegenwoordig.
Burgemeesters, raden, advocate», geneeskun
digen, schoolmeesters, ambachtslieden staan
daar broederlyk by elkaar.
Den burgerwachten ontbrak het niet aan
officieren. De naamwyz^r vermeldt den kolonel
C. van Citters, den luitenant-kolonel Z. D. van
der Bilt van Cloetinge, den groot-majoor L. J-
van de Spieghel en verder de namen van zes
kapiteins, zes luitenants en zes vaandrigs.
Het personeel der burgerwachten werd,
evenals dat der spuitgasten, uit de schutte
rijen gekozen of benoemd.
Een ander personeel had blykbaar de kleine
stadsspuit in de Voorstad op Boomster geplaatst.
In die dagen lag er te Goes ook garnizoen
en wel twee compagniëen.
Het merkwaardigst is de opnoeming der
gilden, waarvan echter alleen de besturen
vermeld staan. Goes telde toen een smids-
gilde, waartoe, behalve de gewone smeden, ook
de goud- en zilversmids en de horlogemakers
behoorden; een timmerliedengilde,waartoe ook
kuipeis, wagenmakers en klompenmakers be
hoorden een kramersgilde, een kleermakers
gilde, een vleeschhouweragilde, dat ook varkens
slagers in zich opnam, een schoenmakersgilde,
een schippersgilde, een chirurgijns- en apo-
thekersgilde-, een arbeiders- en zakkedragers-
gilde, een Nassau- of bierdragersgilde, een
brandewynverkoopersgilde en een wevers- en
Vooral merkwaardig is het te zien hoe de
eerste magistraatspersonen in die gilden zaten
naast de eigenljjke mannen van het vak; zoo
was Z. D. van der Bilt van Cloetinge overde-
ken der kleermakers, ryglyfmakers en wolle-
naaisters, mr A. W. van Citters van 's Gra
venpolder overdeken der vleeschhouwers en
varkensslagers, terwjjl naast hem in het be
stuur als dekens zaten J an T emp erman en Pieter
Sloover, wier nazaten nog als slagers in Goes
Middelburg 2 Januari.
By kon. besluit
zyn benoemd tot ridder in de orde van den
Nederlandschen Leeuw de heerenR. W. J.
C. van den Wall Bake, directeur der Neder-
and8che Zuid-Afrikaansche spoorwegmaat
schappij, te Amsterdam G. A. A. Middelberg,
directeur der genoemde maatschappij, te Pre
toria, en A. D. de Marez Oyens, bankier en
commissaris der genoemde maatschappij, te
Amsterdam
zyn by het departement van binnenland-
sche zaken benoemd tot adjunct-commies, de
eerste-klerken G. F. Stutterheim en C. L.
du Saar
zyn benoemd tot ontvanger der registratie
i domeinente Wageningen C. F. Lebret,
ans te Eindhovente Doesburg H. T. Spoor,
thans te Loenen
is de officier van gezondh. 2de kl. J. E.
Muschart, van het pers. van den geneesk.
dienst der landmacht, voor den tjjd van drie
jaren gedetacheerd by de landmacht in W.-
Indië en
is benoemd tot directeur van het post- en
telegraafkantoor te Apeldoorn F. H. de Mees
ter, thans commies der posteryen le kl.
Door het gerechtshof te Leeuwarden is, ter
resideeren, P. A. Boreel de Mauregnault was
overdeken der schippers. Tot de hoedenmakers
behooren twee dekens G. Machielse en P. Ma-
chielse, zeker voorvaderen van de tegenwoor
dige Goesche hoedenmakers.
De klapperwacht was toen mans genoeg,
als bestaande uit een majoor, J. de Haas,
twaalf klapperlieden en acht assistenten, o. a.
Jan Staf.
Verbazend is het aantal stadabaanfjes, waar
van er echter verscheidene te geljjk door éen
persoon waargenomen werden, zoo was Hu-
brecht Visser b. v. klapperman, korenmeter,
makelaar en turftonder.
Wie voor honderd jaar in Goes uit rjjden
wou gaan, had keuze by twaalf rijtuigver
huurders.
Aan beurtschippers was evenmin gebrek, zoo
voer Jan Visser op Amsterdam en Haarlem,
Nicolaas Vervenne op Rotterdam, Adiiaan de
Beste op Middelburg enz.
Met de eigenljjke posteryen was het toen
vreemd geschapen. Blykens den Naamwjjzer
arriveerde er toen tweemaal 's weeks een post
uit Holland en tweemaal 'a weeks éen uit
Walcheren.
Wy zouden te uitvoerig worden als wy ook
alles behandelden wat van het platteland
vermeld staat. Het bljjkt uit alleB dat toen,
evenals thans, de voornaamste dorpsbetrekkin
gen bekleed werden door de gegoedste inge
zetenen uit den boeren- en burgerstand, dat
enkele voornamen het leeuwendeel der baantjes
bezaten, dat de heeren uit de stad veelal ook
nog enkele posten in besturen van gemeenten
en polders bekleedden. Verder wordt nog ver
meld, dat iedere gemeente een predikant,
meestal ook een geneeskundige en een school
meester bezat, die tegelyk voorzanger, koster
en een Boort van Bub-ontvanger der belastin
gen was.
N. M.
