N°. 278.
137° Jaargang.
1894
Zaterdag
24 November.
Deze courant verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco2.
Afzonderlijke nummers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën 20 cent per regel. Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen, van 17 regels 1.50
iedere regel meer 0.20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Reclames 40 cent per regel.
Bij deze courant behoort een Bijvoegsel.
Middelburg 23 November.
Het tooneel.
MIDDELBI li(.S(lli: (I)IIMM.
Th emometei.
Middelburg 23 Nov. 8 u. vm. 40 gr.
m. 12 u. 44 gr-, av. 4 u. 43 gr. F.
Verwacht Z. O. wind.
Agenten te VlissingenP. G. de Vet Mestdagh Zoon, te Goes A. C. Boujit, firma weduwe A. C. de Jonge, te Kruiningen F. v. d. Peul, te ZierikzeeA. C. de Moou,
te TholeaW. A. van Nieuwenhuijzen en te TemeuzenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën
aan, evenals de advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmab, te Botterdam, de Geeb. Beunt ante, te 's Gravenhage, en A. de La Mab Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenlandte Pargs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Daube Cdb., John F. Jones, opvolger
Advertentiën
moeten des namiddags te één uur
aan het bureau bezorgd zjjn, willen
zg des avonds nog worden opgenomen.
De beide Koninginnen hebben van het Loo
een telegram verzonden, waarin generaal Vetter,
zgn officieren en den troepen geluk gewenscht
wordt met ie schitterende overwinning, door
hen behaald.
Het telegram van hulde aan generaal Vetter
en zgne dapperen, uitgegaan van het N.v.d.
D. en het Hbld., is Donderdagmiddag verzon
den, voorzien van 223 namen.
Van verschillende kanten, van vereenigin-
gen zoowel als van particuliere personen, zgn
eveneens telegrammen gezonden.
Van wege het centraal bestuur van het
Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond,
het hoofdbestuur van het Ned. werklieden
verbond Patrimonium en het centraal bestuur
van den Roomsch-Katholieken Volksbond is
een adres gericht aan de Tweede kamer,
waarin deze verzocht wordt hg de regeering
aan te dringen op het benoemen van eene
staatscommissie, wier taak zou moeten zgn, te
onderzoeken op welke grondslagen een alge-
meene pensioen-verzekering voor den ouden
werkman zou behooren te worden gevestigd,
alsmede om aan de regeering de bouwstoffen
te leveren voor een desbetreffend wetsvoorstel.
Adressanten stellen daarbg als voorwaarde,
dat in zulk een commissie onder meer zitting
zullen erlangen patroons of ondernemers, hoof
den of bestuurders der voornaamste patroons- en
ng verheidsvereenigingen, benevens werklieden,
hoofden of leiders der voornaamste werklieden
verbonden.
Ter voorkoming van mogelgk misverstand
merken adressanten op, dat zg in geenerlei
opzicht beoogen stoornis te brengen in de
voorgenomen spoedige afdoening der regeling
en uitbreiding van het kiesrechtde door hen
verlangde practische voorbereiding door een
staatscommissie zal echter dit vóór hebben,
dat, als aanstonds de regeling en uitbreiding
van het kiesrecht zal zjjn verwezenlijkt, een
regeling van de verzekering van het lot van
den ouden werkman het dringendste der
vraagstukken op het gebied der sociale voor
ziening en wetgeving reeds dadeljjk zoo ver
gereed kan zjjn, dat het onverwjjld tot een
wetsontwerp kan worden omgewerkt.
De hoogleeraar in het Chineesch aan de
Leidsche universiteit, prof. Schlegel, had in
een pennestrjjd met de N. E. Ct. de partjj
opgevat van het land, welks taal hjj onderwjjst.
Hfl voorziet van eene overwinning van Japan
ernstige gevolgen, ook van Europa en zjjne
overzeesche bezittingen.
De heer Pompe van Meerdervoort te Brussel
komt tegen deze beschouwingen op en roemt
zeer de bezadigheid van den Japanschen leger
aanvoerder Yamagsta, die, zegt bjj in het voor-
bjjgaan, zich zoo ridderljjk gedraagt tegenover
den Chineeschen vjjand, dat men niet veron
Wie zich met een .dooddoener" afmaakt
van Eenzamenmet een paar woorden den
staf er over breekt, handelt zeker wel gemak
kei jjk, maar daarom, dunkt ons, niet verstandig,
Het is geen stuk, dat oppervlakkig beoor
deeld mag worden. Daarvoor heeft het te
veel goeds.
In de beschouwing daarover, in ons vorig
aommer opgenomen, en die wjj juist op den
avond der opvoering plaatsten om niet te voren
de belangstelling weg te nemen, door den
inhoud bekend te maken, is aangetoond dat
het drama stof te over geeft tot nadenken en
dat de schrijver daarin een belangrjjk maat
schappelijk vraagstuk te berde brengt. Eene
oplossing geeft hjj daarvan niet; hjj Bchetst
ons Blechts toestandenaan anderen overlatend
te overwegen en te beslissen, wat de beste
weg zou zjjn om verbetering te brengen in
zulke verhoudingen als er in tal van huwe-
ljjken vallen waar te nemen.
Over den inhoud van het stuk hebben wjj
niet uit te wjjdenonze taak is op dat punt
ditmaal gemakkelijk. Maar toch meenen wij
hier te mogen meedeel en een paar indrukken
door ons bjj de zoo verdienstelijke
opvoering verkregen. Misschien geven zjj
vooral na het opstel van mej. Hel. M., aanlei
ding dat menigeen nog eens over Hanptmann's
werk nadenkt en de goede zjjden ervan meer
en meer begint in te zien.
derstellen kan, dat bjj de pal elzen van Pekin
zal plunderen, zooals in 1859 de Engeische
en Fransche legers, welke tjjdeljjk die stad
hadden bezet.
Volgens hem zou eene overwinning van
Japan een geluk zjjn, omdat daardoor een
einde zou worden gemaakt aan het wanbestuur
in China en een aanvang van werkeljjke be-
chaving daarvoor in de plaats treden.
De Donderdagavond te Rotterdam door
de liberale kiesvereeniging Rotterdam gehouden
openbare vergadering, waarin door den heer
E. Fokker uit Middelburg ingeleid werd
het onderwerp: »De gemeente als werkgeefster",
was goed, hoewel niet buitengewoon druk, be
zocht. Onder de aanwezigen bevonden zich vele
leden van den gemeenteraad.
Het Hbld geeft van de rede het volgende
overzicht.
Spr. wees er in den beginne op dat zjjn
onderwerp zeer ruim is, zoodat begrenzing
noodzakeljjk is geweest. Vandaar de reeds te
voren publiek gemaakte leiddraad, die dienen
moet om het debat binnen zekere grenzen te
beperken en niet moet worden opgevat als
zooveel stellingen die verdedigd zullen worden.
Werkgeefster is de gemeente alleen dan, wan
neer zjj werken laat uitvoeren door werklieden
in haar dienst, doch uit een collectiviteits
oogpunt ook, wanneer zjj het werk laat aan
nemen door anderenhet ligt nu op den weg
der gemeenschap, om het kwaad, dat zij zelf
sticht door aanbestedingen en door concessies,
door maatregelen te keeren.
In den socialistischen staat is de rol, die de
gemeenschap in dit opzicht kan vervullen,
uitteraard theoretisch onbegrensd, doch ook
bjj het behoud van het kapitaal is uitzetting
van dit gebied slechts een vraag van oppor
tuniteit, niet van beginsel. Als voorbeeld be
hoeft slechts aangehaald de bonte rjj van on
derwerpen, welke bjjv. op een begrooting eener
groote gemeente wordt aangetroffendaarge
laten hetgeen hiervan wordt aanbesteed of
waarvoor concessie wordt verleend, kan toch
gezegd worden, dat de gemeente de grootste
werkgeefster is.
Een belangrjjke vraag is dus hoe behan
delt de gemeente haar werklieden Bjjna ner
gens wordt aangetroffen een overeenkomst
tusschen werkgevers en nemers. Allengs ech
ter doet zich behoefte gevoelen aan regeling
by de wet. Zoolang de wetgever hieraan niet
heeft voldaan, is de gemeente alB aangewezen
om een begin te maken met hot tot Btand
brengen van zulk een contract. Het standpunt
toch, vroeger voorgestaan, dat de gemeente
slechts te zorgen heelt voor het verkrggen van
zoo goedkoop mogeiyk werk, wordt langzamer
hand losgelaten.
Spr. ging thans na wat door verschillende
werkliedenvereenigingen in de laatste jaren is
gedaan om by de provinciale en de gemeente
besturen aan te dringen op een dergelgke
wettelgke regeling. Hieruit biykt o. m. dat
het gemeentebestuur van Botterdam op al die
adressen nog geen beslissing heeft genomen.
Waarom die vertraging? vraagt spr. Mogen
Wie het huwelgk eenvoudig beschouwt als
een middel om een positie te verkregen in de
wereld, om een onbezorgd leven zich te ver
schaffen, zal schouderophalend de stellingen
hebben aangehoord, die Donderdagavond in
den Schouwburg te Middelburg werden ver
kondigd.
Maar wie iets meer gevoelt, iets hoogers
zoekt, zal dat niet hebben gedaan.
Want het samen gevoelen, het samen be-
grypen, het met elkaar een-zyn in ideeën
moet toch in elk geval het ideaal biyven voor
het huweiyk, voor hen die hooger begrippen
daaromtrent koesteren.
Dat dit zoo weinig verwezeniykt wordt in
onze zuiver materialistische wereld heeft zgne
verklaarbare redenenen bewyst dat er ook
op dit punt nog onvolmaaktheden en tegen-
strydigheden zgn.
Een man als Johannes Vockerat had niet
moeten trouwen, zegt de practische wereld.
Voor alle partyen ware dit zeker beter geweest.
Misschien meent Hauptmann dit zelf ook
wel en heeft hy zgn drama geschreven om
een waarschuwend voorbeeld te geven.
Maar aan den anderen kanthonderden
voorbeelden zyn voor het grypen om te be
wyzen dat zulke personen wèl trouwenei)
dat het daarom plicht is zich niet van die
kwestie met enkele woorden af te maken
maar ook het oog gevestigd te houden op het
gewicht der gelgke ontwikkeling van man
en vrouw.
ook de Rotterdamsch werklieden spoedig on
dervinden dat ook hun belangen behartigd
zullen worden en dan in den geest van punt
van den leiddraad, welke in ons blad is
vermeld.
Men zal my toewerpen zeide spr. dat in
deze gemeente het in punt I opgenomen be
ginsel reeds wordt gehuldigd. Er wordt vol
doende betaald, niet overmatig gewerkt en
pensioen en ziekengeld in uitzicht ge
steld. Is daarmee evenwel genoeg gedaan
Zgn de rechten en plichten van den arbeider,
evenals van den ambtenaar, behoorlgk gere
geld Er wordt tusschen beide categorieën
wel verschil gemaakt, doch spr. ontkende de
biliykheid daarvan.
Gaan wy na wat te dien opzichte in Amster
dam is gedaan, zeide spr. en hg behandelde
daarbg de bepalingen, in de bestekken opge
nomen, en de rechten en verplichtingen voor
werklieden in dienst der gemeente, met welker
behandeling men thans bezig is. Achtereen
volgens las spreker voor de thans reeds vast
gestelde twintig artikelen, betreffende de aan
stelling van den werkman, eischen voor
benoembaarheid, de verhouding tot den boven
hem geplaatste, de arbeidsduur en het loon,
ziekengeld, ontslag, scheidsgerecht enz.
Het komt spreker voor dat, zoodra het ge-
heele ontwerp te Amsterdam zal zgn aange
nomen, op gelukkige wgze de quaestie zal
zgn opgelost. Alleen heeft spr. bezwaar in
theorie tegen het laatste artikel, voorschrg vende
dat de gemeentewet in het reglement wgzi-
gingen kan brengen; in de practgk geeft
echter het scheidsgerecht voldoende waarborgen
dat de werkman niet in zgn belangen zal
worden verkort. Het te Amsterdam tot stand
komende bewgst, dat een behoorlgke regeling
mogelgk is en dat is veel, want er blgft nu
nog slechts over de vraag, of de wil er is, om
haar tot stand te brengen. Daarvoor moet de
publieke opinie - bewerkt worden.
Ook voor het middellgk optreden der ge
meente als werkgeelster bg aanbestedingen
nam spr. de Amsterdamsohe bestekken tot
voorbeeld en las de daarop betrekking heb
bende artikelen voor. Ook hierbg is Amster
dam gelukkig geweest, hoewel er werken zul
len kunnen voorkomen, waarop verschillende
der voorschriften niet van toepassing zullen
kunnen zgn. Dit is echter geen argument
tegen de practische aitvoerbaarheid. Wat
concessies betreft, hiervoor kunnen geen vaste
regels gegeven worden er is echter geen
reden waarom de gemeente ook hier geen
voorschriften zou geven. Het is de plicht
der overheid ook voör de hierbg betrokken
arbeiders te zorgen, voor zoover de omstandig
heden dit toestaan. Dit laatste voorbehoud
voor het geval het cahier de charges zoo be
last mocht worden, dat er zich geen conces
sionaris voor zou doen.
De door den spreker gehouden rede vond
toejuiching en gaf aanleiding tot een nog al
langdurig debat.
Zooals nog in een deel der oplaag van ons
vorig nommer is medegedeold werden Donder
dag in de zitting der Tweede kamer bg de
behandeling der onderdeelen van de Indische
begrooting door den heer Bahlmann ter sprake
gebracht de misbruiken, die zgns inziens be
staan bg de vrge suikercultuur ten nadeele
der inlandsche bevolking.
De minister nam krachtig de party op voor
de daaromtrent door den vorigen landvoogd
uitgevaardigde en door den heer Bahlmann
sterk bestreden kabinets-circulaire.
De heer Bahlmann stelde een motie voor,
waarbg de wensehelgkheid uitgesproken wordt
voor eene betere handhaving der wet op de
suikercultuur.
Deze motie wordt later behandeld.
Tot toelating van den heer Staalman werd
heden besloten.
Dinsdag zgn kleinere wetsontwerpen aan de
orde en de Woensdag zal gewgd zgn aan het
sectie-onderzoek.
Bg het atdeelingsonderzoek van het ontwerp
betrekkelgk de aanvullingsbegrooting op bin-
nenlandsche zaken werd de wensehelgkheid be
toogd om de commissarissen der koningin niet
meer in rgks gebouwen te doen wonen, doch
hun eene toelage toe te kennen voor huishuur
voorts om bg het heerschen van cholera
de kosten van het vervoer van ontsmettings-
ovens of van ontsmette goederen door het rgk
aan de gemeenten te doen vergoeden, teneinde
op die wgze te waken tegen opdrgving, welke
reeds voorgekomen was, van de onteigenings-
kosten.
Het denkbeeld werd geopperd om eene rgks-
subsidie, bgv. van f 10.000, voojr de bereiding
van heilserum tot diphtheritis toe te staan,
ook om daardoor van regeeringswege toezicht
te kunnen doen houden op de hoedanigheid
van het serum en den prgs, waarvoor 't wordt
beschikbaar gesteld.
Onderscheidene leden verklaarden zich onge
negen gelden toe tq staan voor schadevergoe
dingen ter zake van opstalling en ophokking
van vee, voordat ze van den minister zouden
hebben vernomen, volgens welken maatstaf
die vergoedingen berekend en uitgekeerd
zouden worden.
Men wenschte' bg het afdeelingsonderzoek
van de begrooting der Landsdrukkerg te ver
nemen, of de tegenwoordige regeering de door
baar voorgangster beloofde maatregelen zou
nemen tot uitbreiding van het gebouw, in
verband o. a. met de afschaffing eener inrich
ting voor stereotypy, tot loonsregeling voor
het personeel, tot invoering van het leerlingen
stelsel en tot wgziging van de regeling van
de pensioenen en ziekengelden. Formaat en
inrichting van de Handelingen der Staten-
generaal werden door sommigen gecritiseerd,
maar vele anderen deelden die bezwaren niet
en maakten de opmerking dat de tegenwoor
dige regeling door de Kamer zelve waB
verlangd.
Niet alle vrouwen behoeven daarom studen
ten te worden als Anna Mahrmaar zich
meer te verheffen dan in het gewone dage-
lyksche leven gebeurt, beter haar te ontwik
kelen dan jaren aan jaren geschiedde, is
noodzakeiyk.
In de lieve, goede Kdthe gaf Hauptmann
ons het voorbeeld van een eenvoudige huis
vrouw, die voortdurend in angst was dat zg
haar man verliezen zou, omdat zy zich niet
tot hem opheffen kon. Ware zy wat meer
ontwikkeld geweest, hoe gemakkeiyker zou
het gevallen zgn om haar man tot zich te
trekkenaan zgne behoeften tot geesteiyk
samenleven te voldoen.
In Anna Mahr zien wy het beeld van de
ontwikkelde vrouw, die snakte naar het huise-
ïyk leven, zooals zy dit by de Vockerats vond
by wie zy tot rust kwam. Zy toonde toch
wel degeiyk de huiseiyke plichten te kunnen
volbrengenzy hielp zoo gaarne die goede
oude mevrouw! Wat zou zy een degelgke
echtgenoote hebben kunnen zyn!
Maar de confessioneele begrippen waarden
rond in het gezin der Vockerats om haar te
bestryden en maakten zelfs mevrouw Vockerat,
in haar hart een goede ziel, harteloos.
Hoeveel edeler, hoeveel flinker kwam Anna
Mahr uit tegenover die confessioneele men-
schen tegenover den cynischen Braun, die
ten slotte voor haar boog en vluchtte 1 Wat
een juweel van een tooneel vormde het gesprek
tusschen die beiden in het vierde bedrjjf 1
8T1ATSBEGROOTIKG.
Regeeringsantwoorden.
Onder verschillende verhoogde posten dezer
begrooting behoort die van den bouw eener
Johannes Vockerath had verstandiger, vooral
practischer moeten zgn; zal men beweren.
Ook waarmaar wy vragen zyn er niet
zulke onpraetische personen in de wereld En
wy antwoorden beslist jaen wy zouden nog
willen zeggen waar het kookt en bruischt,
helpen daar redeneringen als de ouders van
Johannes ten beste gaven
Was 't wonder dat, waar in zyn kring nie
mand hem begreep, niemand hem kon begrg
pen, by van zelf zich aangetrokken gevoelde
tot Anna Mahr en, toen deze hem wilde ver
laten, hg alles aanwendde om haar nog eenigen
tyd te behouden, en zy een harden stryd
voerde tusschen haar hart en haar verstand
Was die schildering niet natuurlgk
Dat Johannes, zwakkeling als hy was, ten
slotte ton einde raad werd, na al dat gezeur
en gezemel van zyne ouders, die hem ten
laatste nog, als eenig middel om hem te kal
meeren, kwamen aandragen met een beroep
op hen, die hy zelf »potBenmakers" noemde,
die hem het merg uit zyne beenderen had
den gehaald door hun kille theorieën is
dit niet begrypeiyk
Zoo zyn er tal van schoonheden, waarheden
in het stuk, die tot ernstig nadenken kunnen
stemmen.
Of een andere oplossing mogeiyk ware dan
dat Johannes zich in het meer verdronk
Hauptmann heeft ook hierby, dunkt ons, de
groote fout begaan, dat hy koren heeft gewor
pen op den molen van hen, die zoo gaarne
bactereologisch laboratorium aan de polytech
nische school.
Ook de minister meent dat a^ voorwaarde
van subsidieering van hoogere burgerscholen
coor jongens wettel yk niet kan worden ge
steld de toelating van meisjes.
De minister wil het denkbeeld overwegen
om aan de gemeentebesturen de bevoegdheid
te Bchenken by verordening leerplicht in te
voeren.
Aan art. 82 der schoolwet kan die bevoegd
heid niet ontleend worden.
Door den minister wordt overwogen onder
welke voorwaarden het genot van de rijks
bijdrage aan de bijzondere lagere scholen, die
op 1 Januari 1895 aan de gestelde eischen ten
aanzien van het onderwyzend personeel nog
niet kunnen voldoen, gewaarborgd zou kunnen
biyven. Id beginsel acht de minister de trac-
tementen der onderwijzers over 't algemeen
laag, maar met de Kamer acht hy aan voor
ziening groote financieele bezwaren verbonden.
Met de uitbetaling van de onderwgzerstracte-
menten in Limburg gaat 't thans beter. Die
verbetering zal men thans trachten biyvend
te maken.
Wetenschappeiyke en statistieke gegevens
zyn verzameld omtrent het denkbeeld betrek-
keiyk de toekenning van weduwen- en weezen-
i ensioen voor onderwijzers. Tot voortzetting
van het wetenschappelgk onderzoek wordt
f 1400 aangevraagd.
In de klacht omtrent den slechten geest
onder de onderwijzers, heerscht naar de
minister meent veel overdriving. In elk
geval mag niet de geheele onderwgzersstand
aansprakeiyk worden gesteld voor de hande
lingen van enkelen, wier gedrag tot recht
matige klacht aanleiding heeft gegeven. Mocht
het schooltoezicht den steun der regeering
behoeven, om, waar dit noodig mocht blgken,
krachtig op te treden, dan zal die steun niet
worden onthouden. In zake van den burge
meester van Slogteren bestonden geen termen
voor tusschenkomat van de regeering.
Uit een door den minister opgemaakten
staat biykt dat iu de laatste jaren vooruitgang
is waar te nemen in den uitslag der acte-
examens voor onderwijzers. Voorstellen tot
een gewgzigde regeling van die examens zgn
nog in onderzoek.
Het voornemen bestaat met 1 April 1895
Rijksnormaallessen te openen te Edam en te
Den Helder. Ook voor 't schooldistrict Win
schoten wordt uitbreiding overwogen. Bg vgf
en vgftig normaal-inrichtingen zgn voorbe
reidende klassen opgericht.
De ontwerpen voor den bouw van het nieuwe
archiefgebouw zgn thans bg de Kamer over
gelegd.
De memorie van antwoord betreffende de
begrooting van Justitie bevat o. a. het volgende
De minister hoopt wetsontwerpen in te
dienen tot invoering en regeling van een
handelsregister betreffende wettelgke bepalin
gen omtrent de firma wgziging der bepalingen
omtrent de scheepsverklaringentot betere
regeling van den termgn tot laden en lossen
van schepen en van de bepalingen omtrent
verkondigen, dat men zonder den confessio-
neelen godsdienst geen kracht, geen steun kan
vinden al vergeten zg dat menigeen juist
door zgn overdreven godsdienstige begrippen
gedreven werd tot eenzelfde daad als Johan
nes beging.
Aan den anderen kant kan de daad ook
beschouwd worden als een consequent gevolg
an de zwakheid van Johannes, van de wan
hoop waartoe zgne omgeving hem bracht.
In de twee laatste bedrgven van het stuk
werd zeer veel bedorven door het langdurig,
taaie, vervelende gehamer op hetzelfde thema
van de oude lui Vockerat. Dat werd ten slotte
ongenietbaar; en daardoor werden die bedrg
ven veel te gerekten werd de indruk weg
genomen die de drie eerste, vooral het tweede,
hadden gemaakt.
Het spel was onberispelgk. Wg kunnen
volstaan met de verzekering, dat wg ons
geheel en al aansluiten bg de woorden van
lof, van alle kanten bgna den uitvoerenden
gebracht.
Het tooneel zag er allergezelligst en aller
keurigst uit.
Ten slotte de mededeeling dat de schouw
burg op alle rangen eivol was en dat eenigen
teleurgesteld moesten huiswaarts keeren, wgl
er voor hen geen plaats meer was.
Wel een bewgs, dat de belangstelling groot
was voor het veel besproken Eenzamen.
Wg zgn echter overtuigd dat aan de hoog
gespannen verwachtingen, door de verschillende
