N°. 3
137e Jaargang.
Donderdag
4 Januari.
Deze courant verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon* en Feestdagen.
Prjjs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.-
Afzonderlijke nommers, met of zonder bijvoegfe',
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel. Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen; van 17 regels 1.50;
iedere regel meer ƒ0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Reclames 40 cent per regel.
Een zure appel.
Hat sturen in democratische richting beeft j
«1 bcel wat strijd uitgelokt. Rei dreigt een tegen bet piet te loochenen feit, dat een
Middelburg 3 Januari,
ÜIT STAD EN i PRO VIM CIE.
Th eraumeteii
Middelburg 2 Jan, 8 u. vut 22 gr.
m. 12 u. 27 gr., av. 4 u. 27 gr,
Verwacht N. O. wind
Agenten te YliasingenP. G. de Vet Mestdagh Zoo», te Goes A. C. Boltjit, firma weduwe A. C. de Jonge, te KruiningenF. v. d. Peijl, te ZierikzeeA. C. de Mooij,
i te TholenW. A. van Nieuwenhuijzen en te Terneuzen: M. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën
F. aan, evenals de advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmak, te Botterdam, de Gebb. Belinfante, te 's Gravenhage, en A. de La Mab Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenlandte Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Daube Cie., John F. Jones, opvolger.
Advertentiën
moeten des namiddags te één uuï
aan het bureau bezorgd zjjn, willen
zjj des avonds nog worden opgenomen.
i.
Als het „bijten in een znren appel" wordt
zeer karakteristiek door de Maasbode geqna-
lificeerd de aanbeveling door dr A. Kuyper
van jhr mr A. F. de Savornin Lohman tot
candidaat in het district Goes.
Wie toch in den laatsten tijd den strijd
tusschen de Standaard en de Protestantsche
Noord Brabmter, het orgaan van den otid-
minister, het tegenwoordige lid der Eerste
kamer Lohman, over het sturen in demo
cratische richting heeft gevolgdwie de
gevoelens van den leider kent over de
aanhangige kieswetten en weet hoe hemels
breed die verschillen van de meeningen op
dit punt van hem, die thans geroepen wordt
de plaats van mr KeucUenius in te nemen,
die heeft reden te over tot verbazingaan
leiding genoeg om te begrijpen dat dr
Kuyper in deze eigenlek bonne mine h mauvais
jeu maakt.
Ot schuilt er iets anders achter die suiker
zoete verzekering van de Standaard dat „het
wel haast niet anuers kan of het district
Goes zal voor opvolger van zijn overleden
atgevaardigde zijne keuze laten vallen op
den heer Lohman."?
Heelt dr Kuyper weer, zooals meermalen,
zijne bijzondere bedoeling met zijn verklaring
dat bij „zeer twijfelt of de heer Lohman
zich ditmaal zal kunnen onttrekken
Eens zijn wij het met hem dat, waaraan
do Kamer in Keucbenius „een kracht van
den eersten rang ontviel, die alleen door
een kracht van soortgelijken rang kan ver
vangen worden", Lohman de van zelf aan
gewezene is.
Deze oud-afgevaardigde voor Goes, deze
coiyphee der anti-revolutionnairen behoort in
de Tweede kamer, evenals een mr E. Fokker
voor de liberalen. Trouwens, reeds vroeger
werd dit wederzijds beaamd.
Maar op dit oogenblik, nu de Tweede
kamer staat voor een gewichtige beslissing,
voor de behandeling van een vraagstuk,
waarin dr Kuyper, en met hem tal van aan
hangers der auti-revolutionnaire richting, be
slist partij trekt voor den minister Taknu
het er op aan zal komen de richting aan te
wijzen, waarin de eerste jaren gestuurd zal
worden, nu meenen wij dat jhr De Savornin
Lobman goed zou doen nog te blijven in de
Eerste kamer.
Waar zijne antipathie tegen de kieswetten
sterker is dan zijue sympathie, ware hef,
dunkt ons, ook om zijn zelfs wille beter dat
hij in ons Hoogerhuis afwachtte wat de Tweede
kamer met die ontwerpen doen zal, om daarna
naar bevind van zaken te handelen.
In zulk een geest liet hij zich dan ook,
meenen wij, onlangs reeds uit.
En dat dr Kuyper zelf daarvoor veel ge
voelt, bewijst wel zijne betuiging dat hij
eigenlijk liever had gezien dat de heer
Lobman „uiet weer iu de Tweede kamer
had beboeren op te treden, alvorens de
nieuwe Kamer zetelde en alzoo nieuwe toe
standen geboren waren."
„Voor een staatsman toch" zoo schreef
het hoofdorgaan der anti-revolutionnairen
iB het een ongemeen voordeel, indien hij
buiten zijn toedoen, zich onttrekkende aan
den storm, die elke reformbill pleegt te ver
oorzaken, eerst naar gelang de nieuwe toe
standen zijn, die uit zulk een reformbill
geboren worden, zijn plan de campagne kan
inrichten."
En toch, trots al die over wegicgen, dringt
dr Kuyper aan op de keuze van jhr Lohman.
Zonderlinge, raadselachtige taktiek voor
zeker 1
Een leider als bij zal echter daarvoor zijn
redenen hebben, die wij kunnen gissen maar
waarover verder het zwijgen voegt.
Of echter de algemeene zaak, jhr Lohman
Zeiven en velen zijner partijgenooten daarmee
een dienst wordt bewezen, hieraan twijfelen
wij ten zeerste.
twistappel te worden voor de auti-ievoluti-
onnairë partij,
Hoe fraai en duidelijk dr Kuyper daarover
ook schrijft het aristocratische element in
de partij verzoent hij daarmee toch niet en
zeker allerminst na zijne bedreiging, in
Januari van het vorig jaar, in zijne polemiek
over dit punt met den oud-minister Rochussen
geuit. Toen schreef hij, na de verzekering
dat hij naar omhoog, „naar de mannen van
adel en positie", en naar omlaag naar „de
kleyne lnyden van Prins Willem" zijue hand
had uitgestoken, die omlaag met waimte,
omboog meest koeler was aangegrepen
„Maar wat ook de toekomst brenge, nooit
zal men kunnen zeggen, dat ik de mannen
van hooger positie niet gezocht heb, noch
ook dat de kleine Chrisfenlnyden hun niet
tot het uiterste toe eere hebben willen geven,
ja meer nog, hun de liefde hebben willen
geven van hun hart.
„Onder ons ware democratische woeliDg
dan ook alleen denkbaar, zoo in uw kringen
(die van den heer Rochussen) die liefde der
kleinen geen weerklank vond, en onze lagere
klasse, door zoo bittere ondervinding geleerd,
voor altoos haar sehoone hope opgaf, om,
door de hoogere klasse geleid, uit haar nood
gered en geholpen te worden."
Loch belangrijker dan het verschil van
gevoelen op dit puut tusschen den leider der
anti-re vol utioDnairen en den conservatieven
minister Rochussen is dat, bestaande tus
schen dr Kuyper en zijn Deputaten eener-
zijds en jhr De Savornin Lohman en de
aristocratische phalanx der anti-revolutio
naire partij aan den anderen kant.
Dat woord „democratisch" kan onze vlag
vervalschenzoo roept men uit aan de zijde
der laatstgenoemden.
En baron JE. Mackay meende het middel
tot verzoening gevondea te hebben, toen hij
voorstelde om dat wooid te vervangen door
anti-revolutionnair, en te spreken van „stu
ren in anti-revolutionaire richting."
Met beide handen greep jhr De Savornin
Lohman in zijn Noordbrabanter dit idee aan,
maar dr Kuyper bleef bij zijne meening en
leverde in het nommer van Maandag 18 De
cember een keurig pleidooi om te betoo-
gen dat het woord „democratisch" zeer
juist gekozen was.
„Wat toch, zoo echrijit hij, de heer Mackay
voorstelde, om liever te spieken van sturen
in „anti-revolutionaire richting", treft, hoo
goed ook gemeend, geen doel. Zelfs zou
men„in anli-revolutionaire richting stu
rende", evengoed bij een democratie als in
Amerika bestaat kunnen uitkomen, alB bij
een absolute Monarchie, gelijk in Rusland
heerscht. Het anti-revolutionair beginsel
toch beslist op grond van Gods Woord
nooit voor dezen of genen regeeringevorm.
Het moge voor de monarchie meer sympa-
thetisch zijn, toch zal niemand beweren, dat
een democratisch geregeerde staat op zich
zelf niet naar de ordinantiën Gods zou kun
nen zijn.
We wenschen er uit dien hoofde nadruk
op te leggen, dat de uitdrukkingsturen
i n democratische richtingeenerzijds niet het
gevaar in zich draagt dat men onderstelt,
en anderzijds de eenige uitdrukking is, dit
naar het taalgebruik uitdrukt wat bedoeld
wordt."
En dit bewees dr Kuyper op zijne gewone,
keurige wijze.
Met het sturen in democratische richting
kan onmogelijk bedoeld worden, wat som
migen vreezen, eene omverwerping der mo
narchie„zelfs deze mogelijkheid is door het
Program van beginselen ten eenenmale uit
gesloten".
Democratisch staat tegenover aristocratisch,
aldus schreef dr Kuyper verder.
„Zoo, en zoo alleen, wordt het dan ook
thans door het taalgebruik opgevat.
„In schier alle landen, 't zij die monar
chaal, 't zij die repnblikeinsch worden ge
regeerd, bestaat heden ten dage een demo
cratische stroom, die zich in niet éen land,
Italië misschien uitgezonderd, tegen den
bestaanden regeeringevorm richtmaar in
alle land en onder alle volk zich aankant
I
kleine groep van bcsrers een tijd lang
allen poiitieken invloelf in handen had, en
dat de breede klasse der burgerij, iu al
haar rangen en standen, schier van allen
poiitieken invloed verstoken was.
„Die bestaande orde van zaken nu noemt
men het aristocratische stelselen wat men
hiervoor in plaats poogt te brengen het
democratischezonder dat óf door de éene,
óf door de andere partij ook maar van verre
aan den regeeringsvorm wordt gedacht".
„En aldus luidde het slot van zijn
betoog voor zooveel men nu het woord
aristocratisch ook op politiek gebied heeft
aangewend, om hiermeê uit te spreken, dat,
voor zoover het volk poiitieken invloed op
de regeering mag uitoefenen, die invloed
alleen van de hoogere klassen moet uit
gaan, ligt het in den aard der zaak,
dat wie omgekeerd over alle rangen en
standen der burgerij dezen poiitieken in
vloed verdeelen wil, dat noemt, en moet
noemen, een sturen niet in aristocratische,
maar in democratische richting.
„Slaat het nu vast, dat meu bij het kiezen
van zijn woorden niet te vragen heeft, wat
deze woordeu in vroegere eeuwen beteekenden,
maar uitsluitend wat ze thans, naar recht
en taalgebruik, zeggen willen, dan zullen,
naar we vertrouwen, ook de heeren Mackay
en Heemskerk ten slotte toegeven, dat alle
misverstand, dat hier zeker kon opkomen,
(och alleszins onredelijk zou zijn en dat wie
naar den eisch van het taalgebruik in onze
eeuw spreekt, datgene wat de Deputaten-
vergadering bedoelde, niet wel anders kan
uitdrukken, dan door t - spreken van sturen
in democratische richting."
Dat wij in deze staan op èeD lijn met
dr Knyper doet in dit betoog wel weinig
af, maar toch willen wij het even aanstippen,
omdat het ons te meer recht geeft om,
zonder vrees van beschuldigd te kunnen
worden den tegenstander per sé te willen
bestrijden, de vragen te doen Waar zulk
een hemelsbreed verschil bestaat op een
kardinaal punt van staatsbeleid, kan daar
jhr He Savornin Lohman wel de man van
dr Kuyper wezen Eu wordt er niet een
zonderlinge comedie gespeeld nu deze oud
minister den kiezers in het district Goes
door de Standaard wordt aanbevolen
Op die vragen hebben wij getracht den
zelfstandigen beoordeelaar het antwoord ge
makkelijk te maken; en ontegenzeggelijk zal
hij tot dezelfde conclusie moeten komen als
wijdat er in het district Goes een nieu *e
goocheltoer met „blijk eu schijn" wordt
uitgevoerd.
Doch er is meer.
Wij willen nog even nader wijzen op het
groote verschil, dat er tusschen beide mannen
bestaat op het gebied van het kiesrecht-
vraagstuk en aantoonen hoe voor de leiders
in het district Goes, die s'.eeds in demo
cratische richting stuurden en op het punt
der kieswetten steeds naast dr Kuyper staan,
en zelfs voor het gros der auti-revolutiox-
naire kiezers jhr De Savornin Lohman de
gewenschte persoon niet zijn kan en zij;»
candidatuur ook voor hen bepaald een zure
appel zijn moet.
Dit doen wij echter in een volgend nommer.
De kieswet bljjft natunrljjk in de be
schouwingen, aan de wisseling des jaars gewjjd,
een eerste plaats innemen.
In de Vragen des Tijds heeft mrJ. D. Vee-
gens een beschouwing over den staatkundigen
toestand van het oogenblik gewjjd, waarin hjj
een krachtig pleidooi voor de nieuwe kieswet
houdt.
In de Gids, die thans staat onder redactie
,n de heeren W. G. C. Bjjvanck, Louis
Couperus, J. N. van Hall, A. G. van Hamel,
A. A. W. Hubrecht en P. W. A. Cort van der
Linde, schrjjft laatstgenoemde, onder 't op
schrift «Wapenstilstand", eveneens een artikel
over de kieswetten. De heer Van der Linde
poogt de voor- en tegenstanders tot een te
brengen en doet daartoe eenige hulpmiddelen
aan de hand.
t'Bjj kon. besluit
is pensioen verleend aan S. J. Pogaert, wed.
jhr A. E. de Haze Bomme, districts-commissaris
te Goes, ad j 134;
is de heer F. W. Wüihrich, arts, benoemd
tot officier van gezondh. 2e kl. bij de zeemacht;
zjjn benoemd tot inspecteur der registratie
en domeinen van de le kl., in de 43e divisie
J. Woltersom, thans 2e kl. in die divisievan
de 2e kl. in de 41e divisie A. Bouman, thans
van de 3e kl. in die divisievan de 3e kl.
in de 32e divisie F. Bartelink, thans van de
3e kl. voor den ambulanten dienst; van de 3e
kl. voor den ambulanten dienst J. L. Blijen-
berg, thans ontv. der reg. en dom. te Almelo
In de vergadering van den geneeskundigen
raad van Utrecht en Gelderland kwam in be
spreking een ingezonden schrijven van de
Arnbemsche bakkersgezellen-vereeniging Voor.
uitgang zij ons streven, waarin zjj de volgende
vragen stelt:
«Is nachtarbeid voor bakkers ongezondzoo
ja, welken invloed heeft die ongezondheid op
het lichamelijk gestel?
«Is het eten van verseh brood ongezond
waarom wordt het algemeen nadeelig voor de
consumptie geacht?
«Zou geen der hiervoren vermelde vragen
voldoende termen bevatteD om nachtarbeid voor
bakkers af te schaffen, ten einde het publiek
niet al te versch brood te leveren
Langdurig waren hierover de besprekingen,
geopend door den inspecteur, die op gezag
van een goed gevestigden bakker kon verkla
ren, dat de nachtaa-beid voor de gezellen niet
schaadt, indien zjj overigens geregeld leven,
en niet, als met veel uitwonende gezellen ge
beurt, nog vóór hun nachtwerk te sterk uit
gaan.
Nadat door ieder der aanwezige geneeskun
digen op de vraag, of zjj ooit in hunne prak
tijk bjj de bakkers nadeel van den nachtarbeid
hadden geconstateerd, een ontkennend antwoord
was gegeven, ontwikkelde zich dan ook de
conclusie, luidende dat de nachtarbeid voor
bakkers niet ongezond is, indien daarbjj eene
goede regeling in de verdeeling van den ar
beid in acht genomen wordt, terwjjl ten op
zichte van versch brood werd uitgemaakt, dat
dit den een goed, den ander minder goed zal
doen evenals b.v. bier den een heilzaam is,
den ander niet; de individualiteit doet hierbjj
veel.
In dien geest zal de vereeniging geant
woord worden. Bjj de besprekingen was men
het vrjj wel eens, dat, werd een statistiek in
deze opgemaakt, deze zou doen bljjken, dat
de bakkers niet meer ziek zjjn dan andere
menschen, ja, zjj zelfs »het slechtst voor den
dokter" zjjn.
Letteren en Kunst.
Het programma voor het eerstdaags dooi
de zangvereeniging Concordia alhier te
geven concert is samengesteld als volgt: Es
muss Frühling werden, voor koot met sopraan
en baritonsolo, A. LysenZigeunerleven voor
koor, B. SchumannChristnacht voor koor,
sopraan en tenorsolo F. Hiller; Harold voor
koor met baritonsolo, J. Krug-Waldsee, eerste
uitvoering te Middelburg, en Der Ostermor-
gen voor solo's en koor, S. Neukomm.
Yoor het huldebljjk aan Jozef Israels
bestaat groote sympathie. Het zal den mees
ter worden aangeboden in Pulchri Studio,
waar ook de commissie uit Amsterdam den
jarige zal komen begroeten. Het denkbeeld
dier comnsissie, om een buste of een portret
van Israels voor het Rijksmuseum te doen
maken, stuitte af op Israels' tegenzin om te
poseeren.
Door bestuurderen van de maatschappjj
Arti et Amicitiae te Amsterdam, als zoodanig
b eheerders van het fonds «Willink van Lollen",
wordt ons medegedeeld dat voor de prjjsvraag
1893, (een vlakke muurschildering) ingekomen
zjjn zeven ontwerpen.
Geen der ingezonden stukken is in aanmer
king kunnen komen voor den uitgeloofden prjjs.
Aan alle mededingers zal echter, als tegemoet
koming in de onvermjjdeljjke kosten, aaneen
dergeljjke muurschildering verbonden, een
geljjk bedrag in geld worden aangeboden.
De ingezonden werken zullen tentoongesteld
worden van Vrjjdag 5 tot en met Zondag 7
Januari in de Tooneelzaal te Amsterdam.
De toegang tot deze tentoonstelling is vrjj.
Naar men ons meldt hebben zich alhier
nog twee gevallen van pokken voorgedaan.
Beide ljjders worden thans in bet gasthuis
verpleegd.
't Eene geval betreft de oppasseres, die in
lichten, 't andere een twee jarig zuBje der vorige
patiënten, dat in ernstiger graad is aangetast.
Burg. en weth. van Middelburg
hebben tot onderbrandmeester benoemd de heer
A. F. Noest.
- Gedurende de maand December werden
door het centraal-bureau van de telephoon
alhier 2837 verbindingen tot starid gebracht.
Te Middelburg zjjn in 1893 151 hu-
weljjken gesloten, waarvan 124 tustchen
jongmans en jonge dochters3 tusschen
jongmaus en weduwen, 13 tusschen weduw
naars en jonge dochters, 7 tusschen weduwnaars
en weduwen, 1 tusschen een weduwnaar en
een gescheiden vrouw, 1 tusschen een geschei
den man en eene jonge dochter en 2 tusschen
gescheiden mannen en gescheiden vrouwen.
Bjj deze hu wel jj ken hadden 7 erkenningen
plaats van 6 kinderen van het manneljjk
en 1 van het vrouweljjk geslacht.
3 vonnissen tot echtscheiding werden inge
schreven.
Geboren werden 548 kinderen, behoorende
tot de werkeljjke bevolkingdaarvan waren
270 van het manneljjk en 278 van het vrou
weljjk geslacht.
In onecht werden geboren 10 jongen3 en 14
meisjes.
Bovendien zjjn nog in de gemeente geboren
2 kinderen niet behoorende tot de werkeljjke
bevolking.
Elders werden twee kinderen geboren, dia
tot de werkeljjke bevolking van Middelburg
behooren.
Tweeling-geboorten kwamen 2maal voor,
welke allen (1 jongen en 3 meisjes) levend
werden aangegeven.
362 personen, tot de werkeljjke bevolking
behoorend, zjjn overleden, nameljjk 170 mannen
en 192 vrouwen.
Yan deze waren 95 ongehuwde mannen elt
86 ongehuwde vrouwen, 48 gehuwde mannen
en 52 gehuwde vrouwen, 29 weduwnaars, 53
weduwen en 1 gescheiden vrouw,
In de gemeente overleden nog 6 mannen
en 2 vrouwen, niet behoorende tot de werke-
jjke bevolking van Middelburg, terwjjl elders
overleden, tot de bevolking van Middelburg
behoorende, 4 mannen en 2 vrouwen.
Er werden 186 personen meer geboren dan
overleden.
Levenloos aangegeven werden 9 kinderen
van het manneljjk en 11 van het vrouweljjk
geslacht.
Dinsdagavond werd op de bovenzaal van de
sociëteit De Vergenoeging alhier, onder
voorzitterschap van den heer mr E. Fokker,
eene algemeene vergadering gehouden van de
afdeeling «Middelburg" der Vereeniging tot
bev. v. fabrieks- en handiverksnjjverheid in
Nederland.
Behalve drie bestuursleden waren nog drie
heeren tegenwoordig, terwjjl als gasten aan*
wezig waren een groot aantal leden der afd.
«Middelburg" van het Algemeen Ned. Werk
liedenverbond.
Na lezingen goedkeuring der notulen,wees
de voorzitter erop dat de vergaderingen in den
laatsten tjjd niet druk werden bezocht en ge
rust van weinig belangstelling mag gewaagd
worden, en sprak bjj de hoop uit dat ook in
dit opzicht het jaar 1894 gunstig moge afsteken
bjj zjjn voorganger.
Vervolgens herinnerde de heer Fokker eraan
dat de heer Pilaar, wegens vertrek naar elders,
heeft opgehouden lid van het bestuur te zjjn,
waarin hij de functie van secretaris bekleedde,
In zjjne plaats is het secretariaat opgedragen
aan den heer C. Boudewjjnse.
De voorzitter voegde hierbjj een woord van
hulde aan de wjjze, waarop de afgetreden
secretaris zjjne betrekking waarnam.
Ter voorziening in twee vacatures in het
bestuur werden benoemd 1° in de vacature-
J. C. Pilaar de heer Ant. Mes, met wien da
heer F. M. Wibaut was aanbevolen, 2° in de
vacature-K. Baart de beer H. P. van de Ree,
met wien de heer W.Hejjboer aanbevolen was,
Vervolgens was aan de orde de rekening en
verantwoording van den penningmeester.
De rekening werd goedgekeurd.
Daarna werd door den afgevaardigde ter
algemeene vergadering te Enschede, den heer
C. Boude wjjnse, rapport uitgebracht omtrent
het daar verhandelde.
Vervolgens was aan de orde de bespreking
van een octrooiwet, in verband met een schrjj-
ven van het hoofdbestuur met een nota, hou
dende eene beschouwing over de vraag of
invoering eener octrooiwet wenscheljjk is
welke vraag in de nota bevestigend wordt
beantwoord, met verzoek om advies,
Een uitgebreid oveizifht van bet preadvies
