N°. 182.
136® Jaargang.
1893
Yrijdag
4 Augustus.
TIENDEN.
Middelburg 3 Augustus.
Deze courant verschijnt d a g e 1 k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen;
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco f 2.-
Afzonderlijke nommers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel.' Bij abonnement lager;
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen; van 17 regels 1.50;
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Reclames 40 cent per regel.
UK IK.M1II' COURANT.
THermometer.
Middelburg 3 Aug. 8u. vm. 64 gr.
m. 12 u. 73 gr., av. 4 u. 72 gr. F.
Verwacht Z. W. wind.
Agenten te Vlisaingen: P. G. de Vet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te KruiningenF. v.d.Peixl, teZierikzeeA. C. deMooij, teTholen W. a.
van Nieuwenhuijzen en te Terneuzen: M. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de
advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmab, te Rotterdam, DB Gebb. Belinïante, te 's Gravenhage, en A. de La Mab Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenlandte Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Dattbb Cle., John F. Jones, opvolger.
Advertentiën
moeten des namiddags te één uur
aan het bureau bezorgd zjjn, willen
zjj des avonds nog worden opgenomen.
i.
De beweging, die op verschillende plaatsen
in ons land in den laatsten tijd is ontstaan
tegen de inning van tienden, heeft vanzelf
opnieuw de vraag aan de orde gebracht in
hoever de heffing dier tienden gerechtvaar
digd is.
Die kwestie op zichzelve is eigenlijk geen
kwestie meerwant ten allen tijde stond
de overtuiging vast dat men hierbij te doen
heeft met een rechtmatig bezit, waaraan
voorzeker drukkende bezwaren zijn verbonden
voor hen, die ze moeten opbrengen, doch
aan wier verplichting het niet aangaat zich
te onttrekken, te minder waar men vooruit
weet dat een dergelijk servituut rust op den
grond dien men koopt of pacht.
liet heffen van tienden verliest zich in
het grijs verleden; maar hetzij „detienden,
in navolging der Levitische wet, oorspron
kelijk aan de Geestelijkheid hebben toebe
hoord en eerst later op verschillende wijzen
in wereldlijke handen gekomen zijn, hetzij
dezelve, afkomstig uit het oude Duitsche
Regt, oorspronkelijk aan de Vorsten tot
onderhoud hunner waardigheid zijn toege
kend geworden, zeker is het, dat het Tiend-
regt sedert lang geworden is, wat het thans
nóg iseen zakelijk of eigendomsregt, om
onder zekere voorwaarden een zeker deel
der vruchten te genieten van het goed van
een ander, gelijk het dan ook, in onsliurg.
Wetb., Art 584, niet oneigenaardig met de
regten van opstal en erfpacht, het vrucht
gebruik, het gebruik en de bewoning onder
den algemeenen naam van vruchtgenot is
begrepen. Van de zijde van den Tiendheffer
ontstond het regt uit opdragt, uit overdragt,
of uit voorbehoud bij verkoop en, van de
zijde van den schuldpligtige, is het de last,
welke op het goed rust en bij koop of huur,
door de tegenwoordige eigenaars en bruikers
of derzelver voorgangers, bij de waardering
van het goed en alzoo bij de bepaling van
den prijs, is in aanmerking genomen. Verre
derhalve van beschouwd te kunnen worden
als eene belasting, ten behoeve van enkelen,
waarvan de eenvoudige afschaffing, in het
belang van het algemeen, billijk en wensche-
lijk is, zou die afschaffing wèt verkregen
regten verkorten en sommigen ten koste van
anderen verrijken".
De bezwaren, aan zulk eene afschaffing
verbonden, hoe gering ook geacht door hen
die van den oorsprong der tienden zich geen
juist denkbeeld hebben gevormd, en dies
altijd maar door liefst tienden als een be
lasting, en dan nog wel een onrechtvaardige
belasting, beschouwen, alleen met het ken
nelijk doel om ook hiervan een agitatie-
middel te maken, die bezwaren zijn
altijd door gevoeld en vooral door hen, die
geroepen werden in deze lastige kwestie
naar eene goede oplossing te zoeken.
Het meest karakteristieke op dit punt is
wel geweest wat in 1795 voorviel; in de
dagen der Bataafsche republiek. Destijds
geraakte Vrouwe M. E. de Rivière, weduwe
van Stads van Halewijn, in moeilijkheden
met de municipaliteit van Leymuiden in zake
haar recht van tiendenen zij wendde zich
tot het comité van algemeen welzijn, met
verzoek met dat recht te mogen voortgaan.
Haar rekwest werd gesteld in handen van
eene commissie, samengesteld uit vier leden,
die belast werd met het onderzoek „op
welke gronden de regten der Tiendheffers
steunen, van welk een waarde, en van welk
een uitgestrektheid zij zijn, om in de gele
genheid te zijn van dadelijk te vernietigen
zulke Tienden, welke ongegrond en onwettig
bevonden worden, met bepaaling der resti
tutie van onrechtvaardig genoten om die
Tienden, welke te verre mogten zijn uitge
strekt of tot een zekere prijs gebracht, te
Over de aflosbaarverklaring van het
Timdregt, Eene voortelling door mr J. vanHall,
hoog getaxeerd, dadelijk binnen de behoor
lijke paaien en op een betamelijke prijs te
brengen. Alles onverminderd de decisiën,
welke daaromtrend door een Nationale
conventie zullen gemaakt worden."
Het gevolg van dat onderzoek was eene
publicatie, den 17 Juli 1795 afgekondigd,
waarin de provisionele representanten van
het volk van Holland als hun uitdrukkelijke
meening te kennen gaven dat het onjuist
was te beweren dat „de tienden in het vrij
geworden Nederland niet meer zouden be-
hooren geheeven en opgebracht te worden."
„Hoe gaarne wij zoo luidde hunne
overweging aan alle bezwaren, welke
onze Medeburgers mogten hebben, zouden
willen te gemoed komen, vertrouwen wij
echter, dat by eene bedaarde overweeging
een ieder met ons zal moeten instemmen,
dat het tiendrecht, van de zyde van den
Tiendheffer beschouwd, is een recht van
eigendom door derzelver bezitters bij titul van
kooperfenis als andersins bekomen en in
deeze Lande ook altijd als zoodanig is gecon-
sidereerdwaarömme wij ook zelve bij onse
publicatie van den 16 Junij laatstleeden de
verpandingen en andere belastingen op de
Tiendeus uitdrukkelijk hebben gerenoveerd
of wel gecontinueerd. Dat voorts het Tiend
recht, van de zijde van den Tiendschuldigen
beschouwd zijnde, geenszins kan aangemerkt
worden als eene belasting welke de tegen
woordige eigenaars der Tiendschuldige Lan
den of hunne Praedecesseuren dezelve geens
zins zoo duur gekogt hebben als zy voor
evengoed Tiend vrij Land zouden gegeeven
hebben, en dus naar recht en billijkheid nim
mer kunnen vorderen, dat het Tiendrecht
zoude worden vernietigd, zonder dat zij
daartegen een aequivalent in geld, in eens
of meerdere termijnen, tot afkoop aan den
wettigen eigenaar der Tienden zouden schul
dig zijn."
Verder werd in die publicatie, met het
opschrift: „Vrijheid, Gelijkheid en Broeder
schap", nog gewezen op het „grootst belang"
dat „het gemeeneland had in het provisio
neel in standhouden der tienden, dewijl
dezelve op eene aanmerkelijke wijze belast
zijn, en 's lands schatkist niet gedoogt,
dat provisioneel eenige verandering in zaaken
geschiede waarbij 's Lands Finantie zoo
aanmerkelijk lijden zoude." Ten slotte werd
de instelling van eene commissie verordend,
die dan ook kort daarop, den 30 Juli, werd
benoemd en belast met de belangrijke taak
om een onderzoek in te stellen omtrent de
wettigheid of onwettigheid der tienden, en
die bij uitgebracht rapport, na het houden
eener nationale conventie, de bepalingen
zou vaststellen, overeenkomstig welke men
zich te gedragen zou hebben.
Den 12en October bracht zij reeds haar
ra pport uit dat zeer uitvoerig was, en waarin
zij ten slotte eenige regelen aan de hand
gaf hoe te werk te gaan, indien eene publi
catie tot afschaffing der tienden mocht ver
schijnen.
Verandering kwam er echter niet, totdat
in 1797 den 30en Mei door de nationale
vergadering aan het Bataafsche volk eene
constitutie werd voorgesteld, bevattende 918
artikelen, waarin de afkoopbaarheid van
alle tienden werd gedecreteerd en de voor
waarden daarvan geregeld. Deze voorsteller
werden echter verworpen, en een jaar later iD
Mei 1798, kwam een staatsregeling tot stand,
waarbij alle Tiend-chyns, uit het Leenstelsel
of Leenregt afkomstig, voor altijd vervallen
werd verklaard; en binnen achttien maan
den na zijne eerste zitting het vertegen
woordigend lichaam den voet en de wijze
van afkoop zou bepalen, van alle zoodanige
rechten en renten, welke als vruchten van
wezenlijken eigendom kunnen beschouwd
worden. Aan die laatste bepaling is nooit
uitvoering gegevenwat in die dagen van
wisselvalligheid op staatkundig gebied niet
zoo zeer te verwonderen valt.
Wij hebben aan een en ander even her-
Geschiedenis der wetgeving op de tienden
hier te lande, inzonderheid in Holland en
Zeeland. Academisch proefschrift door Jacob
van de Graft.
innerd om aan te toonen hoe zelfs bij de
mannen van dien tijd, die toch waarlijk niet
beschuldigd kunnen worden van voorliefde
voor allerlei privileges, de meening de over
hand had dat tienden volstrekt niet als een
belasting kunnen beschouwd wordendat de
bezitters daarvan wel degelijk aanspraak
konden maken op vergoeding, wanneer hun
die werden ontnomen.
Hierop mocht in den tegenwoordigen tijd
nog wel uitdrukkelijk gewezen worden
bij de verwarring, die er op dit gebied
heerscht, en in de hand wordt gewerkt door
zoovelen, die belang er bij hebben om in
onze maatschappij de ontevredenheid te doen
toenemen.
In een artikel ter eere der koningin
regentes lezen wjj heden in het Dagblad, dat
deze vorstin zich in korten tjjd aller toege
negenheid en trouw heeft verworven.
En als men aan die allen, wier toegenegen
heid en trouw zjj zich verworven heeft, het
kiesrecht wil geven, dan jammert datzelfde
Dagblad, dat de troon gevaar loopt en re
gentes en koningin niet langer veilig zijn.
O, Daglad, uw naam is phrase (Vaderland).
Vooral belangrijk was Woensdag in de
Tweede kamer de redevoering over de
kiesrechtontwerpen, door den heer Farneombe
Sanders gehouden.
Bjj den grooten omvang, welken de beraad
slagingen hebben genomen, zou hjj zich be
perken tot behandeling van deze wetsontwer
pen in algemeenen zin, temeer omdat er bp
het éene aangekondigde amendement hem
onbekend nog wel eenige andere zullen
komen. Hp ving aan met te wjj zen op het
gewicht van deze ontwerpen, waarmede de
Grondwetsherziening als het ware wordt vol
tooid en waarvoor het g e h e e 1 e Kabinet
verantwoordelijk is. Werden die ontwerpen
verworpen, dan immers zal er niet éen
man overhoord zjjnmaar zaldat staat
voor hem vastde geheele beman
ning er het leven bjj laten. Eene repe
titie van het Eerste kabinet-Thorbecke verwacht
spreker niet; daarvoor acht hp dit ministerie
te hoog. Wat het ontwerp zelf betreft, be
toogde hp, in strjjd met het bekende Haagsche
adres van eerbiedwaardige oud-Staatslieden,
dat van algemeen stemrecht geen sprake kan
zjjn. Immers de regeering toont aan, dat de
uitbreiding het aantal kiezers zal opvoeren tot
700- a 750.000, terwjjl, kreeg men inderdaad
algemeen stemrecht, dit getal tot 1.100.000
zou moeten worden opgevoerd. Hp achtte die
adressanten zeer voorzichtig en zeer vooruit
ziende, want zjj vragen niet alleen verwerping
van dit ontwerp, maar tevens van alle ont
werpen in de toekomst.
Dat er connexiteit zou bestaan tusschen de
politieke en gemeentelijke verkiezingen, ont
kende de heer Sanders wel ziet hp in de ver
kiezingen voor de Staten een politiek kiesrecht,
evenals de regeering, want wanneer men een
politiek lichaam kiesrecht toekent zullen de
keuzen onvermjjdeljjk politiek worden.
Wat het aangekondigde amendement en
nog te maken amendementen betreft met de
bedoeling om het aantal kiezers te beperken,
hp raadde aan dit na te laten. De nieuwe
Kamer zou die afgepingelde kiezers er dadeljjk
weer inhalen. Men moet deze wet afgestemd
zien te kip gen of terugkeeren tot de klassen
en standen-vertegenwoordiging geljjk weleer.
Maar dan zou men eindeljjk weer terecht
komen bjj de oorspronkelijke maatschappij,
voordat de vrpheid door feodale toestanden was
opgeheven en ieder vr jj man stem had. Daarna
kwam de heer Sanders tot de vraagzjjn deze
voorstellen ongrondwettig En dan kwam
hp, met prof. Buys, tot de conclusie dat er
niets ongrondwettigs in is te vinden, Art. 80
bevat niets in de letter, en daarom zit
er ook geen geest in, welke de voor
gestelde kiesrechtuitbreiding zou kunnen
beletten. Hp herinnerde aan de geschiedenis
der tot standkoming van art. 80 en aan de
woorden der toenmalige regeering, dat in dat
artikel geen algem. stemrecht zatin aller
eeuwigheid niet. Reeds toen deelde de heer
Sanders in dat gevoelen niet en met hem
prof. Bups. ook niet. Maar men scheen toen
de zaak van de baan te willen hebben, ver
trouwende dat de toekomst wel den weg zou
wjjzen. De eenige vraag is thans niet, of dit
wetsontwerp goed is, maar of men voor het
oogenblik een beter had kunnen krjjgen. Men
beriep zich hier dezer dagen meermalen op
Engeland, om te betoogen, dat eene geleide
lijke uitbreiding beter aan het doel zou
beantwoorden. Maar in Engeland heeft men
een anderen weg gevolgd bjj de uitbreiding.
Daar is men niet ineens overgegaan tot eene
algeheele uitbreiding in steden en platteland,
maar men heeft dat afzonderlpk gedaan, waar
door men tot een geheel ander percentage
kwam, wat de heer Sanders met eenige cpfers
aantoonde. Volgde de regeering dien weg, dan
zou zjj zeker niet verder gaan, tot geen grooter
getal kiezers komen dan zjj nu voorstelt. Om
trent de uitsluiting van de bedeelden betoogde
hp, dat in Engeland alleen die personen uit
gesloten zjjn, welke uit het »Armenhuis" be
deeling genieten, en men daar dus met de
uitsluiting in dit opzicht lang zoo ver niet
gaat als de regeering in deze ontwerpen voor
stelt. Och, zegt men, de aandrang naar kies
recht is hier te lande zoo groot niet, het zpn
slechts eenige schreeuwers die een groote keel
opzetten. Zie maar, de tegenwoordige kiezers
toonen zelfs zoo weinig belangstelling, dat
voor de helft niet opkomen. Maar wat
bewjjst dit argument tegenover de nieuwe
kiezers? Weinig of niets. Na 1887 stemden de
eerste maal 81 pet. van de kiezers in ons land.
En vóór 1887 stemde bjj de April-beweging 54
pet. later 52 pet. in 1866 74 pet. en in 1868,
bjj de memorabele ontbinding 661/3 pet. En nu
in het land, dat hier zoo telkens tot voorbeeld
dientin Engeland, kwamen bjj de verkiezin
gen, toen het er om ging om Gladstone eraf
te helpen, 74 pet. van de kiezers op, of nog 7
pet. minder dan bjj ons. Zoo ging het ook in
andere landen.
De kwestie voor de menscnen, die het kies
recht verlangen, zit hem eenvoudig hierin,
dat zjj zich kunnen doen gelden, wanneer zp
zich willen doen gelden, wanneer zjj er be
lang bjj hebben. Tot verplichte stemming zou
de heer Sanders dan ook nimmer willen advi-
seeren. Nu het groote bezwaar. Groote uit
breiding van het kiesrecht zal tengevolge
hebben onderdrukking van de bezittende
klasse door de niet-bezittende onderdrukking
van de vrjjheid, overheersching van de sociaal
democraten. Reeds in 1845 vond het kamerlid
de heer Menso de toenmalige kiezers eigenljjk
wel een beetje min, om de toenmalige leden
te kiezen. In 1848 uitte de heer Van Nes
zich in gelijken zin en het bleek steeds dat
men de nieuwe kiezers niet dadeljjk voor vol
aanzag. Zoo gaat het ook nu weer. Men kan
echter op de toekomstige kiezers niet zoo laag
neerzien als onze voorvaders deden.
Wat nu het gevaar voor ons Vorstenhuis
betreft, de heer Sanders denkt daarover nog
hetzelfde als in zpn nota bjj de grondwets
herziening, dat het Oranjehuis steeds geleefd
heeft in de dankbare harten van het geheele
Nederlandsche volk en nergens beter het kies
recht op breeden grondslag kan gevestigd
worden dan juist bjj ons. En waar het Vor
stenhuis nu de banden met het volk nauwer
wil toehalen, zouden wjj daar nu hinderpalen
aan in den weg leggen Voor omkooperjj
vreest hp niet, want door het voorgestelde
couloir-stelsel zal, evenals in België, de om
kooperjj vervallen. Een gevaar, dat inderdaad
groot is, wil hp niet over het hoofd zien, nl
dat de kalme bescheiden kiezers thuis zullen
bljjven en de plaats zullen laten aan de mor
rende en mokkende kiezers. Maar dat gevaar
kan men voorkomen, wanneer men, evenals
in Engeland staatsmannen van beteekenis doen,
zich met het volk in verbinding stelt. Men
vreest om de sociaal-democraten in de kamer te
halen. Maar waarom Laat ze komen. Ze
zullen een partjj vormen die zelf zal onder
vinden dat men geen jjzer met handen kan
breken en de hulp van andere partjjen noodig
heeft om wat gedaan te krjjgen. Door wei
gering van kiesrecht zal men hen niet uit de
kamer houden. De tjjden zpn voorbjj om het
volk buiten de gemeenschap te houden. Men
heeft het dagbladzegel afgeschaft, het verkeer
bevorderd, post- en telegraaf-gemeenschap
verbeterd en nu wil men het consequente
gevolg daarvan niet aanvaarden, dat toch te
voorzien was.
Hierna besprak de heer Sanders de nadeelen
van het algemeen stemrecht, welke in de
kamer zoo breed werden uitgemeten.)
Veel heeft men op rekening van het alge
meen stemrecht geschoven wat er niets mede
te maken heeft. Men vreest voor godsdienst
vrijheid, dwangmaatregelen. Maar hoe is het
in ons eigen land gegaan? Heeft men hier
niet, onder de heerschappij van de suprafijne
kiezers, tot 184? bet oprichten van bjjzondere
scholen belet Men beriep zich op Zwitser
land. Maar hoe is daar het A. S. ontstaan
Door onderdrukking van het eene deel van
het land door het andere.
Laat ons liever de grondwet herzien, had
de heer De Beaufort gezegd. Doch de heer
Sanders geeft er de voorkeur aan thans met
deze ontwerpen voort te gaan, al bevredigen
hem niet alle bepalingen daarvan. Verwerpt
men dit ontwerp, wie zal dan een beter ont
werp indienen? Volgaarne erkent hjj,dathjj
de kracht daartoe mist. Tot hen die bezwaren
hebben zou hjj willen zeggen »weest gjj
mannen, toont gjj u mannen van karakter,
laat u niet opschrikken door spookbeeldeu."
Hjj is bereid tot gemeen overleg, hjj is bereid
om toe te geven, alleen om daardoor deze wet
tot stand te brengen. Maar wanneer die wet
des ondanks niet tot stand komt, dan acht hjj
zich voor het vervolg niet meer gebonden.
De heer Van der Kaay, die zeer moeieljjk
hoorbaar was, uitte de meening dat kiesrecht
uitbreiding noodig is zoolang niet aan de
eerljjke uitlegging der G. W. is voldaan en
hjj is dan ook bereid de regeering op dien
weg te steunen. In art. 80 toch ligt eene
belofte, welke moet worden nagekomen. Maar
tevens meent hjj dat men alle maatregelen
moet trachten te nemen om de zelfstandigheid
van de toekomstige kiezers te bevorderen.
Wat de grondwettige bezwaren tegen deze.
ontwerpen betreft, vraagt hjj wat schrjjft de
Grondwet voor en voldoen deze ontwerpen aan
die voorschriften Hjj heeft niet gezocht naar
grondwettige bezwaren maar hjj heeft weken er
naar gezocht om ze te doen verdwjjnen, want
waar er grondwettige bezwaren bestaan is
geen transactie mogeljjk; de grondwettige
kwestie mag niet terzjjde worden beschoven.
Men zegt: men kan uit de Grondwet halen
wat men wil en men beroept zich hierbjj op
de woorden van wjjlen prof. Bups. MaarBujja
heeft een gevoelen uitgesproken dat niet met
redenen is omkleed en waarop men zich niet
mag beroepen.
Geschiktheid en maatschappeljjke welstand
zjjn betrekkeljjke begrippen, aldus redeneert
men. Maar een betrekkeljjk begrip is ook
een begrip. Art. 80 is elastisch, maar ook
elastiek heeft zjjne grenzen. Er ligt toch wel
eenige aan wjj zing in de woorden van art. 80.
Armoede en gebrek staan toch niet geljjk met
welstand.
Eigenaardig is de redeneering die ten aan
zien van art. 80 gevolgd wordt. Zjj, die tot
kiesrechtuitbreiding willen overgaan, meenen
dat art. 80 gelegenheid laat om nog verder
te gaan dan de regeering voorstelt, terwjjl de
tegenstanders nu in art. 80 een rem zien, om
de uitbreiding tegen te houden.
Dit staat echter vast dat art. 80 heeft voor
geschreven, dat geen andere kenteekenen mo
gen worden aangenomen dan die van welstand
en geschiktheid, terwjjl het de bepaling van
den aard en de beteekenis daarvan aan den
gewonen wetgever heeft overgelaten
Daarna trad de heer Van der Kaay in een
uitvoerig betoog om aan te toonen dat eigen
onderhoud van zich en zjjn gezin geen bewjjs
is voor niet bedeeling, daar bedeeling in velerlei
vorm genoten kan worden. Inschrjjving in de
bevolkingsregisters acht hjj ook geen waarborg
voor maatschappeljjken welstand, want deze
maatregel is louter om 's mans administratieve
woonplaats te regelen.
Zonder eiseh van welstand beteekent het
kenteeken van geschiktheid slezen enschrjjven"
ook niets, want dat kan tegenwoordig bjjna
iedereen.
Heeft hjj dit ontwerp scherp gecritiseerd, de
noodzakeljjkheid dwong hem er toe. Men gaf
den minister den raad voet bjj stuk te houden,
doch de heer Van der Kaay verwerpt dien raad
en zegt integendeel, tracht toegevend te zpn
tegenover hen die streven naar hetzelfde doel.
Tracht het uwen geestverwanten mogeljjk
te maken om zich, binnen de eischen der
Grondwet, met uwe wetsvoordracht te vereeni
gen.
De bezwaren zullen niet opgelost worden
door kunstjes als uitbreiding van de uitslui
tingen of verlenging van den verbljjftjjd met
éen jaar. Het onoverkomeljjke bezwaar is om
alle niet officieel bedeeling ontvangenden, te
beschouwen als welstand genietende. Waarljjk,
de regeering kan het vaderland geen grooter
dienst bewjjzen dan door niets onbeproefd te
laten om tot een beter bewjjs van welstand
te bomen dan in deze ontwerpen. Welnu,
wjj willen met den minister samenwerken om
daartoe te komen en in het aangekondigde
amendement zal een aanslag gevorderd worden
in 's rjjks directe belasting en betaling van
een minimum daarvan. En dat is geen belas*
ting-aensus,
