N°. 66.
136e Jaargang.
1893.
Zaterdag:
18 Maart.
GEAacbten Mj en ia een vooriraclt.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.
Afzonderlijke nommers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën 20 cent per regel. Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen, van 17 regels 1.50
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Telephoonnommer 339.
Wie zich met 1 April op de MID-
J)ELBURGSCHE COURANT abon
neert ontvangt de in de maand Maart
nog verschijnende nommers kosteloos.
Middelburg 17 Maart
Maar tot welk? jnoeiljjkbeden zou dat aan
IIIDDIIIII lU.SIIII' (1)1 II1YÏ.
Thermometer.
Middelburg 17 Maart 8 u. vm. 43 gr.
m. 12 u. 45 gr. av. 4 u. 43 gr. F.
Verwacht tam. kracht. N. W. wind.
Agenten te Vlissingen: P. Gr. de Vet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te Kruiningcn F. v. d. Peijl, te ZierikzeeA. C. de Mooij, te Tholen W. A. j Advertentiën
van Nieuwenhuijzen en te TerneuzenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de j moeten des namiddags te één uur
advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmab, te Botterdam, de Gebk. Belinfante, te 's Gravenhage, en A. de La Mae Azn., te Amsterdam. j aan het bureau bezorgd zijn, willen
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parijs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Daube Cie., John F. Jones, opvolger. zij des avonds nog worden opgenomen.
Ontegenzeggelijk zal met uitzondering van
enkele personen, die verleden week midden
onder het spreken van prof. dr H. Bavinck op
vrjj onhebbeljjke wijze, met zwaren stap, het
tSchuttershof verlieten, elk hoorder met be
langstelling dien begaafden spreker gevolgd
hebben en hem zeker gaarne den tol zijner
bewondering betalen voor de welsprekende,
onderhoudende wjjze, waarop hij een en ander
meedeelde omtrent Amerika.
Aan dat talent willen wjj in geen enkel
opzicht tekort doen, waar wij eenige gedach
ten hier neerschrijven, welke onder het luis
teren naar die voordracht en later bjj het
nadenken daarover bjj ons opkwamen.
Prof. Bavinck dan schetste ons personen en
toestanden naar de indrukken, die hij verkreeg
op een reis, door hem in een betrekkelijk klein
gedeelte van dat zeer groote rijk gemaakt, en
na een uit den aard der zaak vluchtige ken
nismaking met dat zeker deel der bewoners,
waarmee hij in aanraking kwam.
Nu ligt het voor de hand dat na zulk een
reis een oordeel over het geheele Amerikaan-
sche volk niet te vormen is en allerminst kan
doorgaan voor grondig en degelijk.
Om zulk een oordeel te verkrijgen is meer
noodig dan een reis van enkele maanden of
wekendaartoe wordt vereischt studie en een
onderzoek van jaren een leven te midden van
de onderscheidene lagen in die zoo gecompli
ceerde en uit zoo heterogene bestanddeelen
saamgestelde maatschappij als die der Ver-
eenigde Staten.
Daarbjj dient vooral niet uit het oog ver
loren te worden dat, als natuurlijk gevolg
Van de betrekking, die prof. Bavinck bekleedt,
van het doel zijner reis en de taak, die hjj in
Amerika had te vervullen, hjj grootendeels
slechts in contact kwam met menschen van
fcjjne richting, van zjjn geloof, van zijne
levensopvatting. Eenzijdigheid in zijn oordeel
Was voor hem dus moeilijk te ontgaan.
Dit alles dient men wel in het oog te
houden bij de waardeering van het oordeel
tan dien spreker. Er worden op het gebied
van land- en volkenkunde al zooveel ketterjjen
gepleegd, vage oordeelvellingen geuit, dat men
aan de eene zjjde voorzichtig zjjn moet met
dat aantal te vermeerderen onder den mantel
van het gezag, en aan den anderen kant zeer
omzichtig met het onvoorwaardelijk vertrouwen
stellen in eene meening, die, al steunt zjj
nog zoo zeer op goede bedoelingen en op
zekere ervaring, niet altjjd kan doorgaan voor
alles omvattend en geheel onbevooroordeeld.
Wjj willen daarmee volstrekt niet beweren
dat hetgeen prof. Bavinck zeide niet juist,
niet naar waarheid was. Wij kunnen dit niet
beoordeelenen zouden, met een meening in
deze uit te spreken, ons schuldig maken aan
hetzelfde euvel, dat zjj gegaan, die hun oor
deel over zulke belangrijke kwesties, als toe
standen in Amerika, den volke verkondigen als
afdoende niettegenstaande zjj nog slechts ten
deele die kennen.
Wjj hebben eenvoudig hierop willen wjjzen
in de eerste plaats om te waarschuwen tegen
overschatting van al hetgeen prof. Bavinck
heeft gezegd in zjjne voordracht, welke wjj
als causerie zeer hoog schatten, maar in de
tweede plaats ook om, vooral lettende op
den kring, waarin de spreker zich hoofdzake
Ijjk in Amerika heeft bewogen, de aandacht
te vestigen op enkele ervaringen, door hem
daar opgedaan, en op oordeelvellingen, door
hem geuit.
Met zeker leedwezen, van zjjn standpunt
licht te begrjjpen, wees prof. Bavinck op het
feit, dat in Amerika het ongeloof, zooals hjj
flat gelieft te noemen, toeneemt j hoe mep ook
daar meer en meer streeft naar een neutrali- stede van zich, al vervullen zjj ook naar hunne
teit der openbare school, zooals wjj die hier overtuiging hun plicht als kiezer, te onttrek-
in ons land kennen; en hoe daar de tijd niet ken aan de bemoeiingen van een strjjd, die,
verre meer is dat men aan het oprichten van juist omdat men daarin den godsdienst mengt,
christelijke scholen zal moeten beginnen.
Dit wjjt de heer Bavinck aan den invloed
van modernen, Joden en Boomschen.
Die verklaring kwam ons weer bijzonder
typisch voor èn om haar zelve èn om de plaats
van waar zjj werd uitgesproken.
Het ligt voor de hand, dat in een land als
Amerika, waar vooral menig vervolgde, ook
op godsdienstig gebied, een toevlucht zocht
waar menige emigratie plaats vond onder
leiding van een predikant, de invloed van het
geloof zich op het staatsleven geducht doet
gevoelen.
Nu zou men, waarde hechtende aan de be
weringen van de zich bij voorkeur in ons land
«geloovigen" noemenden, meenen dat zulk eene
richting een buitengewoon goeden invloed
zou uitoefenende maatschappij tot een pa
rad jjs zou maken en de menschen zoo nabij
het volmaakte voeren dat het een lust moet
wezen daar te leven.
De religie is in Amerika tot in het staats
bestuur doorgedrongencongressen worden ge
opend en gesloten met gebed; bid- en dank
dagen houdt men in eerede openbare school
draagt een godsdienstigen tint.
En toch, en toch prof. Bavinck zeide het
zelf is het daar lang nog niet alles. Opper
vlakkigheid, luchthartigheid vallen algemeen
waar te nemende godsdienst is vaak niet
meer dan een vernisjehet gouden kalf wordt
meer dan elders daar aangebedende aristo
cratie van den dollar is in eereen wie
soms nog meenen mocht dat de lieve jeugd
de vruchten van die geloovige maatschappelijke
inrichting plukt, hjj vergist zich ook en hem
werd die illusie door prof. Bavinck zeiven ont
nomen, want die jeugd is, zeide hij, brutaal,
ongemanierd en vooral onhebbelijk tegen hare
ouders.
En die ervaring nu deed de spreker uit
Kampen hoofdzakelijk op juist in den geloo
vigen kring, waarin hjj zich heeft bewogen
Zou het dan behalve aan den invloed van
modernen, Boomschen en Joden ook niet
toegeschreven kunnen worden aan de ervaring
aan de ondervinding, dat langs den tot nu
toe gevolgden weg wel een schijngodsdienst
maar niet de waarachtige, goede levensrich
ting wordt aangekweektzou het daaraan
ook niet voor een groot deel zjjn toe te schrij
ven, dat men meer en meer naar verandering
streeft
En waarom hebben, zouden wjj verder willen
vragen, modernen, Israëlieten, Boomschen enz.
niet evenveel recht om hun meening te doen
gelden als de .Protestantsch orthodoxen
Dat men dit goed recht in Amerika begint
in te ziendat men daar toont te begrjjpen
ho.e slechts een neutrale school aan de be
hoefte van de maatschappij voldoen kan, dit
is een onloochenbaar feit, door prof. Bavinck's
mededeeling gestaafd, en een bewjjs te meer
voor het goed recht van het streven in ons
land van allen, die een ruim standpunt in
deze innemenomdat dit huns inziens het
eenige middel is de menschen, afgescheiden
van geloof, rang of stand, elkaar te doen
waardeeren.
Op een punt verschillen de z. g. geloovige
Amerikanen van de kerkeljjken in ons land.
Bjj den politieken strjjd laten zjj den gods
dienst buiten spel. Dat ook constateerde prof.
Bavinck met voorliefde.
Hiervan nemen wjj gaarne akte; zulke
voorbeelden kunnen niet anders dan ten goede
werken.
Prof. Bavinck zelf zal nu voorzeker ook wel
zjjn invloed aanwenden om dat voorbeeld in
ons land te doen volgen door zoovele van zjjne
geloofsgenooten, zelfs van hen die daaronder
een voorname plaats innemen.
Juist onder hen schuilt in de laatste jaren
het groote kwaad, dat ons politiek leven
bederft. Mannen, die verdraagzaamheid, waar
deering van andersdenkenden, algemeene
menschenliefde moesten aankweeken, plaatsen
zich bjj verkiezingen op 4ea voorgrond, in
verbittert en ons volk bederft.
Niet aan de liberalen de schuld van dat
alles; maar wel aan die z. g. geloovigen,
wier geloof beperkt is tot hun vaak be
krompen meeningendie geen ruimte willen
laten voor andersdenkendenwier christelijk
heid, in tegenstelling van de ruime opvatting
van den stichter van den christelijken gods
dienst, die het gansch menschdom gelukkig
wilde maken, zich bepaalt tot het enge krin
getje van hun kerkgenootschap.
Dat is dezer dagen in onze Tweede kamer
nog gebleken bjj de houding, door den heer
Donner aangenomen.
Deze belgder van hetzelfde geloof van den
heer Bavinck trok zjjn voorstel om de schut-
tevplichtigheid op Zondag af te schaffen, in,
wjjl de Kamer met 39 tegen 38 stemmen
zoowel katholieken als liberalen stemden voor
het amendement-Kielstra aannam, dat aan
de gemoedsbezaren der Joden zoo goed als
aan die der Christenen zou tegemoet komen.
Werd dit amendement, zoo sprak de heer
Donner, voorgesteld in een mohamedaanschen
of een heide.nschen staat, het zou voor Chris
tenen te aanvaarden zjjn, maar wjj zjjn,
goddank, een Christelijke natie. »Heusch,
dat was zeggen wjj Gelria na aan dezen
Christen in folio op dat oogenblik weinig te
merken. Het is goed dat onze Kamer niet
die van Frankrjjk of Italië isde heer Donner
zou de oorzaak zjjn geweest van een dei-
rumoerigste zittingen die er ooit waren aan
schouwd. Hg betuigde bjj het intrekken zjjn
dank aan den voorzitter en den griffier dei-
Kamer en aan allen, die hem hadden gesteund
in de afdeelingen en in de openbare zitting.
Het smartte hem dat hij zjjn doel niet ten volle
heeft bereikt, maar geheel zonder uitwerking
zal toch de discussie niet gebleven zjjn.
Neen waarljjk, geheel zonder uitwerking
zal deze discussie niet zjjn gebleven. Wjj
hebben er uit kunnen hooren, dat in het klas
sieke land der gewetensvrijheid er angstig
voor gewaakt moet worden, dat gemoedsbe
zwaarde lieden als Donner zoo ver mogeljjk
van de ministerstafel worden gehouden. Want
zjj erkennen geen andere bezwaren dan de
hunne'zjj willen hun geloof opdringen aan
allende eenige vrijheid, die zjj schjjnen te
kennen, is voor hen de vrijheid om anderen
tot hun dogma's te bekeeren. Gave aux
chauvins
Zelfs het opstel in het nommer van de
Standaard van heden aan deze kwestie
gewjjd heeft ons, hoe spitsvondig ook ge
schreven, niet kunnen overtuigen dat de heer
Donner in zjjn recht was. Want al neemt
men aan dat hjj zich bewoog »op de rechte
Ijjn", in de juiste, goede, humane, en christe
lijke richting bewoog hjj zich niet.
Aan het spreken van den heer Bavinck over
den invloed van Joden, modernen en Boom
schen op het in het leven roepen eener neu
trale school in Amerika was op te maken dat
ook hem een zelfde geest bezielde.
En te meer kwam dit uit bjj zjjne redenee
ring over het hooger onderwjjs. De verklaring,
dat daar in het verre Westen behoefte bestaat
aan regeling van dat onderwjjs, was eigen
aardig tegenover de verandering, waarnaar
men van zekere, den heer Bavinck bekende,
zjjde in ons land jaagt inzake de betrekking
tusschen den staat en het hooger onderwjj
De slechte toestanden op dat gebied in Ame
rika bewjjzen, dunkt ons, ten volle dat men
uiterst voorzichtig moet zjjn met hier stap
pen in de richting van vrjje universiteiten in
de hand te werken.
Wat de heer Bavinck verder als aanbeve
lenswaardig ons wilde voorspiegelen het in
Amerika aan de Universiteiten gebruikeljjk
gemoedeljjk woordje der professoren tot het
hart der studenten, kon ons geenszins bekoren
Natuurljjk zou zulk een woordje Wêer nauw
samenhangen met het geloof en de levensop
vatting der hoogleeraars.
leiding geven tegenover een gemengd gehoor,
zooals dit bij bezoekers van een, voor ieder
toegankelijke, staatshoogeschool het geval is.
De heer Bavinck zou de eerste zjjn te
protesteeren, wanneer een katholiek professor
eens de inspraak van zijn hart volgde en de
studenten, waaronder Protestantsche en Israë
lieten zjjn, zjjn ideeën over de onzienljjke
dingen ging openbaren.
En hoe dan een ongeloovig hoogleeraar
Of heeft ook die geen recht op meespreken
heeft die geen goede, menschlievende ideeën
Zou men b. v. iemand als Moleschot, een
man waaraan de wereld duizendmaal meer
verplicht is dan aan honderden predikers in
de lucht en godsdienstige drjj vers, het zwjjgen
moeten opleggen
De hemel beware ons voor die gemoedeljjke
woordjes zoo als zjj aan de, op slechte leest
geschoeide hoogescholen in Amerika in zwang
zjjn.
Onze studenten kunnen door het verkrijgen
van kennis en door omgang onder elkaar en
in de maatschappij en met hunne professoren
genoeg voorbereid worden op de taak, die hen
later wachten ideeën garen, welke op de
vorming van hun karakter van zeer veel in
vloed zjjn.
Wjj lieten op al dit door den heer Bavinck
gesprokene het licht van de kritiek onzerzjjds
vallen ook, zooals wjj zeiden, ter wille van
de plaats waar dit alles gezegd is.
Het geschiedde op een openbare bjj eenkomst
van den Christelijken Volksbond
Die Bond heeft m de beide afgeloopen
winters zich verdienstelijk gemaakt met het
verschaffen van werk op practische wjjze aan
werkloozenen daarvoor verdient hjj aller
steun.
Nu, hieraan heeft het niet ontbroken.
Yan alle richtingen op kerkelijk en op po
litiek gebied .heeft men dien Bond in dat
loffeljjk streven geholpen er is een samen
werking geweest ten goede, die hoogeljjk te
waardeeren viel.
Is dat eenerzjjds het gevolg van het optre
den van dien Bond, aan den anderen kant
dient toch vooral geconstateerd te worden
dat dit resultaat niet verkregen zou zjjn als
zoovelen, vooral vrjjzinnigen in het liberale
Middelburg, dien Bond niet hadden gesteund,
zelfs met terzijde stelling van hunne bezwaren,
die zjj hebben tegen den naam en den grond
slag van dien Bond.
Over die bezwaren zullen wjj niet verder
uitweidenzjj zjjn bekendmaar op het vol
gende meenen wjj even te mogen en te moe
ten wijzen.
Die zelfverloochening is op zich zelf al een
daad van Christeljjke liefde, welsprekender
dan het schoonste Uithangbord van het een
of ander geloof.
En nu meenen wjj dat het van verstandig
beleid van het bestuur van dien Bond zou
getuigen, wanneer het bjj de keuze van sprekers
en bjj de opdracht, dezen gedaan, vooral in
het oog hield, en in 't bjjzonder de aandacht
dier sprekers vestigde op de noodzakelijkheid
om ook geen aanstoot te geven aan anders-
denken, hetzjj Joden, Boomschen, modernen, of
z. g. ongeloovigen.
De laatste moesten het onlangs ontgelden
bjj de lezing van den heer Heysede heer
Bavinck heeft niet kunnen nalaten zjjn exclu
sief standpunt tegenover de drie eerstgenoem-
den eens in 't licht te stellen en bovendien
zjjdelings de voorstanders der neutrale school
in 't harnas te jagen.
Wjj meenen dat dit alles strjjdt tegen den
geest en de bedoeling van den Bond, wiens
streven het juist is, dachten wjj, niet af te
stooten maar alle partjjen tot eendrachtig
samenwerken aan te sporen ter willé van een
goed doel.
Wjj leven in een tjjd, waarin alle richtingen
recht van spreken hebbenterwjjl vooral in
ons land, het land der vrjjheid bjj uitnemend
heid, men zelfs reeht heeft niet te gelooven.
Voor hen, wier levensopvatting, wier levens
ernst hen dwingt zich te houden buiten dat
geloof; in zooveel schakeerde» te vinden als
de kleuren van de regenboog, is in onze maat-
schappjj even goed plaats als voor den streng
geloovigeen wie het wel meent met onze
maatschappij zal hen beiden ongestoord laten
in die vi-jjheid; en slechts zich afvragen wat
zij door hunne daden toonen te zjjn als mensch.
Aan den materialist is even goed recht van
meespreken als aan den fetisch-dienaar.
En nu meenden wjj dat de Christelijke
Volksbond zjj het ook dat men naar onze
meening niet gelukkig was in den naam en den
grondslag, gevestigd als deze is op het geloof
en niet op de christelijke liefde, volgens de
uitspraak van Paulus zei ven de meeste
boven geloof en hoop tot doel had al die
verschillende geloovigen, al die in andere zaken
in meening verschillenden toteen te brengen
in het doen van goede werken.
Nu kan de liefde echter niet van een kant
komen.
De Bond wachte zich daarom voor eenzj}«
digheid. Men stoote niet b. v. af de voor
standers der neutrale school, want dan zou
het oogenblik wel eens kunnen komen, dat
die voorstanders den Bond den rug toekeerden
en op zichzelven de goede werken verrichten.
Dat zou te betreuren zjjn, omdat dan een groot
deel der kracht gebroken zou wezen.
Wjj waarschuwen dus ten sterkste tegen het
al te ver voortgaan op den nu ingeslagen weg
opdat men niet te laat tot het inzicht kome
dat men niet goed handelde.
De vrjjzinnigen hebben al veel bewjjzen van
toenadering, van wezenljjke liberaliteit gege
ven. Men verge echter van hen niet dat zjj
de zelfverloochening te ver drjjvenmaar
toone ook hen te eerbiedigen in hunne meening
even goed als zjj dat anderen doen.
De houding, door het Sociaal Weekblad
aangenomen en de woorden, door den heer
Wibaut in het blad gesproken over de Btrenga
vonnissen, in Friesland gewezen, vinden afkeu
ring in de TijdDit blad spreekt van zieke
lijke gevoeligheid. Bljjven ernstige straffen
uit, wordt elk krachtig optreden van politie
en justitie haar als blaam aangerekend, dan
zullen - naar zjj doet uitkomen de waar
borgen van veiligheid, zoowel van personen
als van goederen, in den staat niet weinig
worden verzwakt. Op steeds grooter schaal
zullen zich de ongeregeldheden herhalen. En
dan
»Danals de maatschappij nog krachtig ge
noeg is, om zich tegen de anarchie te verweren,
zullen ten slotte de uiterste middelen moeten
worden aangewend. Dan zal er geen kwestie
meer zjjn van het voor enkele maanden ge
vangen zetten van weinigen, doch dan zal in
het bloed van honderden, van duizenden wel
licht, de opstand tegen het wettig gezag op
gewelddadige wjjze moeten worden onderdrukt;
dan zullen, niet zooals nu voor weken en
maanden, maar voor altjjd, vrouwen en kin
deren worden beroofd van mannen en vaders;
die bjj het oproer en den gewapenden strjjd
tegen de openbare macht omkomen."
»Kan aldus besluit de Tijd de mensch-
lievendheid aanraden, wellicht tot plicht maken
om, bjj groote ellende, de betrekkingen der
veroordeelden, terwjjl dezen hun stval onder
gaan, zonder opspiaak, in alle stilte bjj te
staan nooit zullen wjj iets dergeljjks geoor
loofd heeten, wanneer het, geljjk thans, wordt
aanbevolen als manifestatiewanneer aan .elke
gift, indien al niet door den gever zei ven, dan
toch door anderen, de beteekenis wordt gehecht
vóór de veroordeelden, tegen hun rechters;
wanneer, willens of onwillens, belooningen,
huldebljjken of schadeloosstellingen worden uit
gereikt aan personen, welke wegens vergrjjp
tegen de wet en verstoring der orde door de
wettige overheid worden gestraft."
In de Zwolsche Crt is ook A. S. tegen het
idee van den heer Wibaut opgekomen; zjjns
inziens betreedt het Sociaal Weekblad een ge
vaarlijken weg. Het beschouwt de pogingen
tot verzet tegen de openbare macht niet uit
het juiste oogpunt. Het schjjnt niet in te zien,
dat deze misdaad ernstiger is, dan welke ook
om der gevolgen wille, daardoor nameljjk om
dat zjj de allereerste oorzaak van alle justitieele
misdaden is.
Immers het voorkomen van alle overtredin
gen, misdrjjven en misdaden vindt zjjn eenige
kracht- in -de -wetenschap, dat er -eene macht
in den staat is, die den overtreder en mis
dadiger tuchtigt. Wat is nu verderfelijker
yoor die kraelft dag d? meening ingang ta
