N°. 5.
136e Jaargang.
1893.
Yrij dag
6 Januari.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.
Afzonderlijke nommers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel. Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood- en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen, van 17 regels 1.50
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Telephoonnommer 139.
Middelburg 5 Januari.
ONDERWIJS.
UIT STAD EN PROVINCIE.
Illlllllilll ll(.SI!U (III HIM.
Thermometer. i Agenten te Ylissingen: P. Gr. bï Vbt Mbstdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te Kruiningen F. v. n. Peijl, te Zierikzee A. C. de Mooij, te Tholen W. A. Advertentiën
Middelburg 5 Jan. 8 u. rm. 26 gr. tan Nieuweniiuijzen en te TerneuzenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de j moeten des namiddags te één uur
mi. 12 u. 32 gr., av. 4 u. 30 gr. F. j adrertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmar, te Rotterdam, de Gebe. Belineante, te 's Gravenhage, en A. de La Mae Azn., te Amsterdam. j aan het bureau bezorgd zijn, willen
Verwacht verand. wind. Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parijs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Datjbe Cie., John F. Jones, opvolger. zij des avonds nog worden opgenomen.
Wjj ontvingen het volgend schrijven
Amsterdam, 3 Januari 1892.
Mijnheer de Redacteur
In een hoofdartikel van uw blad van heden,
voor de toezending waarvan ik u mjjn harte-
ljjken dank betuig, neemt Gy tegenover mij
de verdediging op u van het Bestuur der
Liberale Unie. Ik heb in de Nieuwe Rotter-
damsche Courant van 1 Januari 11. dat Bestuur
voor de voeten geworpen, dat het aanleiding
gegeven heeft tot het ontstaan van een onjuiste
meening aangaande het oordeel van de meer
derheid der liberale partjj voor de kiesrecht-
ontwerpen. Door den spoed, waarmede het
die ontwerpen aan de orde stelde, ontbrak den
tegenstanders de gelegenheid zich voor te be
reiden tot eene vruchtbare oppositie. Zij konden
alleen, zooals de door u geciteerde spreker uit
Middelburg deed, hunne bezwaren ontwikkelen
met zooveel »warmte, talent en overtuiging",
als de natuur te hunner beschikking gesteld
had. Maar zij konden niet, zooals om te over
winnen noodig zou zijn geweest, stelsel tegen
over stelsel plaatsen. Zij konden niet zeggen:
»Zoo en zoo moet het kiesrecht geregeld wor
den die en die wetsbepalingen moeten door
het gemeen overleg tusschen regeering en
volksvertegenwoordiging worden vastgesteld."
Dat de Napoleontische tactiek van het Be
stuur der Liberale Unie eene dergeljjke posi
tieve bestriding van haar prseadvies onmogeljjk
maakte, wordt door u niet ontkend en is dan
ook moeilijk te ontkennen. Het Bestuur zocht
zijn heil in snelheid van beweging en overviel
de tegenpartjjzonder haar eenigen tjjd tot
voorbereiding te laten. Die handel wjj ze getuigt
van een gemis aan eerbied voor de vrjje
discussie, dat inderdaad onverdedigbaar is.
Wel zegt gij dat de Liberale Unie reeds in
April 1891 haar gevoelen over het kiesrecht
had uitgesproken. Maar ik vraag u of die
algemeene formule van April 1891, dat de
wetgever aanstonds zoover zal gaan als een
eerljjke uitlegging van de grondwet veroorlooft,
reeds de goedkeuring in zich sluit van Tak's
kenmerken van welstand en geschiktheid?
Is het niet mogeljjk dat iemand, instem
mende met het gevoelen der meerderheid op
de vergadering van April 1891 of zich daarbij
nederleggende, de meening is toegedaan dat
de minister verder gaat dan eene eerljjke
uitlegging der grondwet gedoogt
Het is reeds gebleken dat - om slechts
twee zeer bekende personen te noemen
prof. J. T. Buys en mr J. A. Levy in dat
geval verkeeren. Het zal meer en meer bljjken
dat de naam van de zoodanigen legio is. En
daarom heeft het Bestuur der Liberale Unie
m. i. zeer verkeerd gehandeld door al die
personen te verhinderen hun gevoelen dadelijk
op zoodanige wijze te verdedigen dat het
indruk maken kon. Door de algemeene ver
gadering samen te roepen, niet meer dan
vier weken na de dagteekening van het
prseadvies, sloeg het hun de wapens uit de
handen.
Voorzag het bestuur der Liberale Unie den
toestand niet, waarin de tegenstanders van het
praeadvies door die haastige behandeling zou
den geraken, dan maakte het zich schuldig
aan een groote naïeveteit. Voorzag het dien
toestand wel, heeft het opzettelijk aan de
tegenpartjj de gelegenheid ontnomen om zich
te verweren, dan volgde het eene methode, in
den oorlog niet ongepast, maar in den staat
kundigen strjjd terecht met een zwarte kool
geteekend.
Gij houdt mjj ten goede dat ik mjj in dit
antwoord op uwe dringende waarschuwing
tegen mjjn advies" gedroeg naar het spreek
woord, dat voor den wjjze éen woord genoeg
is. Het zou onbeleefd zjjn, als ik in uw blad
zoo uitvoerig over de kiesrechtontwerpen
schreef, als ik in de Nieuwe Rotterdamsche
Courant deed.
Ik laat daarom ook maar rusten dat gjj niet
fcejrroeft de hooghartige houding van des mi
nister te verdedigen, die m. i. alleszins berekend
was om gemeen overleg moeiljjk te maken.
Op mjj maakte die houding denzelfden ongun-
stigen indruk als de handeling van het bestuur
der Liberale Unie en het ongeduld, waarmede
hier en daar in de kiesvereenigingen de beden
kingen tegen de ontwerpen werden aangehoord.
Maar men kan zich in zulke indrukken zeer
vergissen. En de toestanden wjjzigen zich nu
en dan met verwonderljjke snelheid. Als bijv.
de ongeregeldheden in het Noorden nog eeni
gen tjjd mochten voortduren, dan zullen velen,
die aanvankeljjk geen kwaad zagen in Tak's
kenmerken van welstand en geschiktheid, door
de macht der feiten wel moeten erkennen dat
het toch al te dwaas zou zijn voor de lieden,
die daar oproer maken, den weg tot het ge-
meenteljjk kiesrecht te banen.
Met de plaatsing dezer regelen zult gij zeer
verplichten
Uw dw. dn.
C. B. SPRUYT.
Eene enkele aanteekening op dit heusche
schrijven van den heer Spruyt meenen wij
ons te mogen veroorlovendoch ook slechts
een enkele, want onze meening over de hoofd
kwestie, die het hier geldt, hebben wij in het
hoofdartikel in ons nommer van Dinsdag 3
Januari uitvoerig bloot gelegd. En die meening
is door het bovenstaande nog niet aan het
wankelen gebracht. Wjj zien nog al tjjd niet
in dat het bestuur der Liberale Unie zoo ver
keerd handelde en hen, die meenen dat de
minister met zjjne ontwerpen verder gaat dan
eene eerljjke uitlegging der grondwet gedoogt,
verhinderde «hun gevoelen dadeljjk op zoo
danige wjjze te verdedigen dat het indruk
maken kon."
Die personen toch stonden volstrekt niet
voor een nieuw vraagstuker was lang genoeg
gewacht op eene regeling van het kiesrecht
overeenkomstig de nieuwe bepaling in de
grondweter was daarover al zoo ruimschoots
van gedachten gewisseld, dat die personen
toch wel omtrent eene formule tot eene
gevestigde opinie hadden kunnen komen.
Trouwens de ontwerpen waren reeds be
streden vóór het bestuur der Liberale Unie
ze aan de orde steldeen wjj bljj ven het
betreuren dat zjj, die zooals prof. Spruyt
ernstige bezwaren hadden, niet van hunne
meening deden bljj kener was, naar ons
gevoelen, bjj goeden wil toch gelegenheid te
over om wel degeljjk stelsel tegenover stelsel
te plaatsen bjj eene kwestie, zoo van allé
kanten bekeken als het kiesrechtvraagstuk is.
Waarom bovendien nu dat napleiten? Dat
er op de vergadering der Liberale Unie geen
stemmen van tegenstanders werden vernomen
was wjj merkten het reeds vroeger op
het zeer natuurljjk gevolg der stemming in
de kiesvereenigingen.
Waarom trachtte de heer Spruyt in zijne
kiesvereeniging zjjn bezwaren niet te doen
wegen
Of is hem dit mislukt
Dat wij niet beproefden de, door den heer
Spruyt «hooghartig" genoemde, houding van
den minister van binnenlandsche zaken te
verdedigen lag voor de hand. Zjj viel in ons
betoog geheel buiten besprekingmaar nu
de heer Spruyt ons als 't ware in deze naar
ons oordeel vraagt, willen wjj wel opmerken
dat wij ook hierin met hem van meening
verschillen.
Wjj zjjn het met den minister eens dat een
behandeling van het kiesrechtvraagstuk op
dat oogenblikbjj de algemeene beraadsla
gingen in verband met de staatsbegrooting,
geen reden van bestaan had en slechts tot
eene »gedachtenwisseling in het wilde" had
kunnen leiden.
Wjj zien in de antwoorden van den heer
Tak van Poortvliet volstrekt geen bljjk van
hooghartigheid, en gelooven dat het wel dege
ljjk aan den heer Spruyt ligt als hjj meent
dat die daarin doorstraalt.
Wat voor nut toch kon zulk een principieele
bespreking van een vraagstuk, dat straks toch
in al zjjne onderdeelen aan de orde zal komen
op dat oogenblik hebben Het kon eenvoudig
den zoo kostbaren parlementairen tjjd in beslag
nemen en gelegenheid geven tot beschouwin
gen, die toch later in alle kleuren en geuren
worden herhaald.
Wjj gelooven wezenlijk dat de heer Spruyt,
door zijne antipathie tegen de aanhangige
kiesrechtontwerpen zich heeft laten verleiden
tot eene onbilljjkheid jegens den minister.
Het slot van zijn schrijven geeft ons aanlei
ding tot nog eene enkele opmerking, die
wjj zeggen het vooraf volstrekt niet nieuw is
maar hierbjj wel eens mag herhaald worden.
Om over den aard der ongeregeldheden in
het Noorden en vooral over hen die ze plegen
een oordeel te kunnen uitspreken, zouden wij
meer op de hoogte van toestanden en personen
moeten zjjn dan nu het geval is. Maar er
zjjn in elk geval ook bjj die treurige tooneelen
opruiers en opgeruiden. En zou prof. Spruyt
nu met ons de mogeljjkheid niet willen er
kennen dat wanneer velen, die nu allicht zich
laten meeslepen, gelegenheid hadden om langs
geleidelijken weg hun grieven te doen kennen,—
zjj niet zoo gemakkelijk als thans zouden te be
wegen zjjn om te luisteren naar de stem van
hen, die slechte raadgevers en volksleiders zjjn
Engeland kan, dunkt ons, in deze tot voor
beeld strekken.
Waar prof. Spruyt hoofdzakelijk doelt op
het verleenen van gemeentelijk kiesrecht
wat op dit oogenblik echter niet aan de orde
en, bljjkens zjjn tweede opstel in de
N. R. Crt., viéest voor toestanden als in
Frankrjjk, waar socialistische gemeenteraden
aan raadsleden een flink traktement toekennen
en naar bezuiniging zoeken, bjjv. door beknibbe
ling van de uitgaven voor de politie, waar
mede de sociaal-democratie op voet van-oorlog
staat daar merken wjj op dat zulke feiten
in de Fransche republiek tot de hooge uitzon
deringen behooren; dat de mededeelingen hier
omtrent niet al tjjd uit zuivere bron voortko
men en de juistheid ervan niet boven beden
king is verheven; ja dat zjj bjj onderzoek
menigmaal bleken onwaar te zjjn.
Beweringen als door prof. Spruyt hierom
trent worden geuit, zjjn in onze oogen van
hetzelfde genre zjjn als de aanvallen, die tegen
woordig tegen het algemeen kiesrecht worden
gericht met het oog op de Panama-schandalen.
Men verliest hierbjj uit het oog dat zulke
misbruiken en schandalen gepleegd worden
juist niet onder hen, die men van het
kiesrecht wil uitsluiten, doch wel onder die
personen, die zelfs bjj een zeer beperkt
kiesrecht toch tot kiezen geroepen zouden
worden bjj de vertegenwoordigers der hooge
standen.
Van algemeen kiesrecht zjjn wjj, zelfs bij
aanneming der ontwerpen van den minister
Tak, in ons land nog verre maar wjj gelooven
dat er evenmin reden is om met het oog op
eenige ongeregeldheden, die thans plaats hebben
onder den druk der tjjden en die tot de
uitzonderingen behooren, eene zeer groote
uitbreiding van het kiesrecht tegen te houden;
als om in Frankrjjk het algemeen kiesrecht
af te schaffen, omdat er Panama-schandalen
plaats hebben, waaraan het volk, bedoeld in
tegenstelling met de hoogere standen, part
noch deel heeft.
En dan gelooven wij dat men in deze ook
veel te veel over het hoofd ziet dat juist een
der gevolgen van het algemeen kiesrecht is
dat dergeljjke ergerlijke schandalen bekend
gemaakt en, zonder aanzien des persoons.
onderzocht worden.
Voor de rechtbank te Heerenveen zal heden
terechtstaan zekere J. N., kastelein uitHauler-
wijk, beklaagd van majesteitsschennis.
Volgens de eerste lezing van het gebeurde
zou de man in eene vergadering, over de ko
ningin sprekende, in de Friesche taal gezegd
hebben«En dat smarrige fanke heth de is
f 3500 tractemint." De daarbjj tegenwoordige
rjjks- en gemeenteveldwachters hebben toen
hiervan proces-verbaal opgemaakt en op last
van den officier der rechtbank te Heerenveen
is J. N. in 't holst van den nacht in zjjne
woning gearresteerd en naar Heerenveen ge
transporteerd.
Thans zjjn er in deze belangrijke zaak
twee sfcroomingem
De een wil de daad van N. veel erger
voorstellen, door te beweren dat hjj niet
sprak in het Friesch maar wel degelijk de
Nederlandsche woorden gebruikten»dat
smerige koninginnetje." Aan den anderen
kant merkt men op dat het Friesche woord
smarrige volstrekt geen beleediging inhoudt.
Als n.l. in een gezelschap een meisje wel
wat veel praats heeft voegt men haar toe
wês stil, smarrig fanke! d. i. zwjjg, je bent
immers nog maar een kind.
Hoe het zjj wjj vinden de zaak in hare
geheele opzet treurig en hopen dat N. hoe eer
hoe beter zal worden ontslagen. Voor zjjn
praatjesmakerjj is hjj, dunkt ons, al veel te
zwaar gestraft door de o. i. ongemotiveerde
handeling zjjner arrestatie, die in de verste
verte niet geëvenredigd was aan de daad,
door hem bedreven.
Hoe moet men, waar men tegenover hem
aldus optrad, wel handelen met een groot
misdadigerals hjj ontdekt wordt
Zulk optreden noemen wjj vooral in dezen
tjjd een groote onhandigheiden het heeft
ons niet verwonderd dat daartegen ernstig is
geprotesteerd. Op die wjjze maakt men mar
telaren, waardoor de eerbied voor het konings
huis volstrekt niet wordt gebaat en waarvan
het wel of wee van ons land hoegenaamd niet
afhangt.
Er zjjn wezenljjk wel ernstiger zaken te
behandelenen grooter bewjjzen van activiteit
te geven door de ambtenaren der politie en
justitie dan het op touw zetten van zulke
vervolgingen.
Er rust bovendien op hen tegenwoordig eene
te zware taak om zich niet te wachten vooi
overdrijving en belacheljjk-makerjj.
Dat te toestand der werklieden, inzonder
heid ook in de noordeljjke provinciën, verbe
tering vordert, zal niemand tegenspreken
maar de ongeregeldheden, zoo deelt men ons
in een particulier schrjjven mede, zjjn het
werk van ophitsers. Hoe is het nu mogelijk
dat, terwjjl men door militairen het volk in
bedwang houdt, men de opstokers ongehinderd
hun gang laat gaan en de menschen laat
aansporen tot verzet tegen de orde. Als die
opruiers het zoo ver gebracht hebben dat de
menigte in opstand komt, zorgen zjj wel dat
zjj zich bjj tjjds uit de voeten maken.
Ik ben een groot voorstander van vrjjheid
van gedachtenuiting en van vrjjheid om zich
te vereenigen en te vergaderenmaar brengt
die vrjjheid mede dat men openljjk mag op
ruien tot verzet tegen de overheid en tot
moord en brandstichten rechtstreeks en mid-
delljjk mag aansporen Is het en deze
vraag rjjst in deze provinciën in het belang
der maatschappjjdat ook hoofden der scholen
openljjk aan die opruiing deelnemen Hier in
deze streken zjjn de meeste men zou bjjna
geneigd zjjn te zeggen alle onderwjjzers
socialisten. Men ziet hen dan ook in de
gelederen bjj socialistische optochten en enkelen
houdt men zelfs voor anarchisten.
Waarljjk, men moet wel innig gehecht zijn
aan de openbare neutrale school, om zjjne
liefde daarvoor te bljjven behouden. Dejeugd
is tegenwoordig bandeloos, tuchteloos en zuigt
die beginselen in, die zjj nog niet begrijpen
kan en verkeerd opvat. Geen greintje idealisme
is er meer en de moraliteit wordt gesmoord.
Zeer vele correspondenten hier zjjn onder
wjjzers en het gevolg er van is, dat de groote
bladen eenzjjdig worden ingelicht. De bladen
hier durven niet alles zeggen, want dit zjjn
provinciale ondernemingen en zjj zjjn beducht
voor de gevolgen. Als de volle waarheid aan
het licht komt zal het misschien te laat
zjjn. (Arnh. Crt.)
Woensdag herdacht de Polytechnische school
te Delft haar vjjftigjarig bestaan. Zjj werd
destjjds geopend door koning Willem II, in
tegenwoordigheid van vele autoriteiten, den
directeur, staatsraad Lipkens, en 46 leerlingen
en hunne docenten.
De ministers van binnenlandsche zaken en
van waterstaat, de commissaris der koningin
in Zuid-Holland, en tal van hoofdambtenaren
van den waterstaat woonden de plechtige her
denking van dit feit bjj.
Prof. J. M. Telders hield de feestrede, waarin
hjj een overzicht gaf van de geschiedenis der
school en in de eerste plaats in herinnering
bracht de belangstelling van den bescherm
heer, den toenmaligen Prins van Oranje (later
koning Willem Hl) in de instelling.
Bjj kon. besluit
zjjn benoemd tot ridder in de orde van den
Nederlandschen Leeuw J. M. Telders, hoog
leeraar aan de Polytechnische school te Delft
tot officier in de orde van Oranje-Nassau
dr A. C. Oudemans jr., directeur dier school
tot ridder in de orde van Oranje-Nassau
P. Tétar van Elven, leeraar bjj en H. L. Ver
schoor, administrateur van die schoolen
is de medaille der orde van Oranje-Nassau
in goud toegekend aan P. G. Gosselaer, ama
nuensis bjj meergemelde school.
Letteren, en Kunst.
Het Paleis van Justitie is van formaat
en redactie veranderd. Het is tevens naar
Groningen verplaatst en verschjjnt onder
de redactie der heeren prof. Land, mr Rutgers
van der Loeff, M. Meyer Wiersma en M. Cohen
aldaar, terwjjl de heeren Van Lier en Simons
te Amsterdam en mr Obric te Gent lid der
redactie bljjven.
De redactie, zooals zjj voortaan zal zijn
amengesteld, is niet voornemens om in hoofd
zaak van den nu bewandelden weg aftewjjken,
Hans von Bülow is naar een krankzin
nigengesticht in de nabjjheid van Berljjn
vervoerd.
Voor den driejarigen Grillparzerprjjs van
1500 fl., die den 15en Januari moest uitgereikt
worden, kwam geen Duitsch drama der laatste
drie jaren volgens de jury te Weenen in aan
merking.
De minister van binnenlandsche zaken
brengt in de St. Ct. ter kennis van belang
hebbenden, dat op 1 Mei e. k. bjj de rjjkskweek-
scholen voor onderwjjzers te 's Hertogenbosch,
Haarlem, Middelburg, Deventer, Groningen en
Maastricht; kweekelingen kunnen worden ge
plaatst.
Bjj geljjke bekwaamheid en aanleg genieten
diegenen de voorkeur, die in de gemeente
wonen waar de kweekschool gevestigd is, of
die, elders wonende, zelf in de kosten van
huisvesting en verpleging voorzien. Bjj de
aangifte moet daarvan door de ouders of voog
den der adspiranten melding worden gemaakt.
Zjj, die voor plaatsing in aanmerking willen
komen, moeten zich vóór 1 Maart e. k. aan
melden bjj den directeur der rijkskweekschool,
die zjj wenschen te bezoeken.
Voor de over te leggen stukken en nadere
inlichtinge* verwjjzen wjj onze lezers naar
de St. Ct. van heden.
Tot tjjdeljjk onderwjjzer aan de Chr.
school te Monster is benoemd de heer Dik-
kenberg te Zierikzee.
Tot hoofd der tweede school aan de
Nieuwe Heerengracht, van de vereeniging
Lutherte Amsterdam is benoemd de heer
C. Hondius, onderwjjzer te Sluis.
Door het rjjkstelegraafkantoor te Mid
delburg werden gedurende 1892 verzonden
23785, ontvangen 25817, opgenomen en verder
geseind 3745, alzoo in het geheel behandeld
53347 telegrammen.
Waar dit aantal voor vjjf jaren nog slechts
39000 bedroeg, is op belangrjjken vooruitgang
te wjj zen, die zeker ook voor den bloei van
handel en njj verheid in de hoofdstad van Zeeland
geen ongunstige getuigenis aflegt,
Door het telephoonkantoor te Koudekerke
werden in 't geheel 546, door dat te Oost-
Souburg 261 en door dat te Veere 1435 be
richten behandeld.
Door het rjjkstelegraafkantoor te Goes
werden in 1892 verzonden 8118, ontvangen
7847, opgenomen en verder geseind 11367, dus
in het geheel behandeld 27332 berichten.
Op de verschillende, onder dat kantoor res-
sorteerende telephoonkantoren was de beweging
als volgtvoor Borssele 256 verzonden, 262
ontvangen, samen behandeld 518 berichten.
Verder waren die cjjfers voor: Driewegen 164,
154, 318Ellewoutsdjjk 520, 397, 917's Gra
venpolder 310, 350, 660's Heer Arendskerke
230, 249, 479's Heerenhoek 419, 302, 721
Heinkenszand 349, 363, 712Hoedekenskerke
305, 367, 672; Kloetinge 121,149, 270 Nieuw-
dorp 132, 152, 284Ovezand 203, 172, 375
Wolfaartsdjjk 344, 504 en 848.
Aan het rjjkstelegraaf kantoor te Tholen
werden in het afgeloopen jaar behandeld
11970 telegrammen en wel verzonden 1813,
ontvangen 2513, opgenomen en verder geseind
(dubbel behandeld) 7644.
In 1891 bedroeg het totaal 11419.
Bljjkens het zgn. Maandboekje overleden
te Middelburg in de maand December 19 per
sonen. Hun leeftijd wasbeneden het jaar 6,
ran 1 tot 5 jaar 1, van 20 tot 25 jaar l> vajj