N°. 101.
135° Jaargang.
1892,
Yrijdag
29 April.
Deze eourant verschijnt d a g e 1 ij k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen;
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.3
Afzonderlijke nommers, met of zonder bijvoegsel,
zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel. Bij abonnement lager;
Geboorte-, Trouw-, Dood- eiï andere familieberichten, benevens alle ':j
dankbetuigingen; van 17 regels 1.50;
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte;
Telephoonnommer 139.
Sfiddelbarg 28 April.
GAS-CONTROLE.
tiii)i)i:utiit(.s(iii; (in rant.
Thermoiueler,
Middelburg 28 April vm. 8 n. 50 gr.
m. 12 u. 52 gr., av. 4 u. 52 gr. 1'.
Verwacht verand. wind.
Agenten te VlissmgenP. G. de Vet Mestdagh Zoos, tt Got». A A YV.Hollaed, te RrmningenF. v.d.Peijl, teZierikzee: A.C.deMooij, teTholen: W.A. Ad vevteiiliéii
vak N ieuwekhl'ijzïk en te TerneuzenM. de Jokgi. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, e venal* de moeten des namiddags te één uur
advertentie-bureau'B van Nijgb Vak Ditkak, te Botterdam, de Gebk. Bblikvaktx, te Gravenhage, en A. de la Mak Azk., te Amsterdam. aan het bureau bezorgd zjjn, willen
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjj» en Londen, de Compagnie généralf Publioité étrangère G. L. Daubb Ca., Jobk Fdons, opvolger. j zjj des avonds nog worden opgenomen
Deier dagen ontvingen wjj uit Leiden eene
broehure, in 1882 reeds verschenen en getiteld
Bijdrage tot de geschiedenis tan het gasondtrzoelc
te Leiden door P. L. Rjjke, in die dagen professor
aan de Leideche hoogeschool, thans rustend
hoogleeraar.
Geen wonder dat in verband met de gas-
beweging in de gemeente Middelburg dit
boekje onze aandacht trok.
Al liggen er een tiental jaren tussohen het
oogenblik der verschpmng van dit vlugschrift
en het heden allicht ware, meenden wij,
daarin een ot ander te vinden, voor onzen
lezerskring van belang en tot leering van velen.
De ooget was niet groot, omdat het meeren-
deel van den inhoud betrof een kwestie die er
tussohen commissarissen der gasfabriek te Leiden
en den heer Rgke, den controleur van het gas,
was ontstaan; eene kwestie, waarvan de bjjzon-
deiheden onzen lezers geen belang kunnen inboe
zemen en wjjl het voorgevallene, betrekkelijk
al zeer lang geleden, moeiljjk valt te beoor-
deelen alleen uit deze broehure, door een der
pai tjjen geschreven. Tooh willen wjj op een
paar punten uit en naar aanleiding van dit
boekje wjjzen.
Ér is thans opnieuw aan den Middelburg-
schen gemeenteraad een adres gezonden over
het gas, geteekend door het mterendeel van
hen die in Januari aan den raad verzochten
om een deskundige aan te stellen voor de
controle van de drukking en kwaliteit van
het gas. Aan dit verzotk, gedaan door mr M.
J. de Witt Hamer en 101 anderen heeft
men weet het de raad niet voldaan.
Het nu pas bjj den raad ingekomen adres,
uitgaande van mr M. J. de Witt Hamer en
93 andere onderteekenaars van het vorige
rekwestbevat het verzoek om zoodanige
maatregelen te nemen dat de Üchtkracht van
het gas den eenen avond bjj den anaeren minder
uiteenloope en groot genoeg tjjen tevenB dat
worde opgehelderd, welke de oorzaak is van
het steeds klimmend gasverbruik bjj gebrekkige
lichtkracht.
Over het eerste adres, in Januari door den
raad behandeld, was door den direoteur onzer
gasfabriek zeer uitvoerig zjjne meeniug gezegd;
en daar bjj had hjj o. a. gevoegd een overzictit
van de wgze boe in de gemeente-gasfabrieken
Van Nederland het gasonderzoek plaats heeft.
In dat overzicht werd omtrent Leioen gemeld:
«Vroeger geschiedden de waarnemingen ook
door een ambtenaar buiten de fabriek. Men
is daarvan teruggekomen."
Ziedaar een enkele herinnering in verband met
de geschiedenis der gaBkwestie in Middelburg.
De ons toegezonden brochure nu bevat den
sleutel tot de verandering van inzichten tè
Leiden betreffende de controle van het gas.
In 1879 ontving de heer Rjjke een bezoek
van den heer Fr emery, president-commissaris
der stedeljjke gasfabriek.
»Er waren zoo lezen wjj in het boekje
in den laatsten tjjd klachten gerezen omtrent
de qualiteit van het door de gasfabriek gele
verd gas, en commissarissen hadden begrepen,
dat het al dan niet gegrond zjjn dier klachten
alleen kon uitgemaakt worden door de quaestie
aan het oordeel van een, van het stedeijjk
bestuur geheel onaf hankeljjk, deskundige op te
dragen." Hjj kwam daarom vragen, of de
heer Rjjke genegen zou zjjn het liohtvermogen
van het gas regelmatig waar te nemen
en tevens de zuiverheid van dit gas chemisch
te onderzoeken. Diens antwoord is geweest
»lk ben bereid commissarissen omtrent
het eerste punt van dienst te zgn, maat
met het chemisch onderzoek kan ik mjj niet
inlaten, het zou te veel tjjd vorderen." Toen
de heer De Fremery hem echter deed opmerken'
dat dit chemisch onderzoek niet regelmatig
behoefde te getohieden, maar slechts van tga
tot tjjd, en dat dit ook duideljjk in het doet
commissarissen aan hem te richten schrjjven
zou uitkomen, heeft de heer Rjjke ook op dit
tweede punt toegegeven.
»Of ik, zoo Bchrjjft genoemde heer dan
wel een derde, de door mjj te volgen methode
van onderzoek zou bepalen, heeft geen punt
van beraadslaging uitgemaakt. Het scheen
van zelf te spreken, dat de beslissing aan mjj
werd overgelaten. Ik deelde den heer De Fre
mery echter mee, dat mjjne methode de te
Londen aangenomene zon zjjn en dat ik mg
uitsluitend van Engelsche instrumenten, naar
de voorschriften der Engelsche gas-referees
ingericht, zou bedienen. In de missive van
commissarissen kon van het een en ander,
zooveel als deze zouden goedvinden, melding
worden gemaakt.
Eene officiëele uitnoodiging van commissa
rissen k«vam nu dt. 25 October van het zelfde
jaar. Daarbjj werd de heer Rjjke uitgenoodigd
tot het verleenen van zjjn wetenschappelgken
bjjstand, voor het wegnemen der bezwaren,
welke over ae waarde van het lichtgas in de
gemeente hier en daar zjjn gerezen.
„Om hiertoe te geraken achten wjj het"
zoo schreef de commissie „wenscheljjk
dat een persoon van hoog wetenschappelijk
standpunt zich belaste met een regelmatig
photometrisch onderzoek naar de lichtsterkte
van het gas, volgens de meest in zwang zjjnde
methode vergeleken bjj den. gebruikeljjken
Engelschen maatstaf.
«Daarenboven zou het commissarissen aan
genaam zjjn, zoo u zich tevenB wilde belasten
met het van tjjd tot tjjd op eenvoudige wjjze
bepalen van het gehalte aan koolzuur, anfmo-
uiak en zwavel, zooals dit tot heden aan de
fabriek plaats heeft.
«De resultaten hiervan zouden dan maan-
aeljjks langs daarvoor door u te verkiezen weg,
in eenheden, welke vergeljjking met de in
Engeland gevorderde eischen en voorschriften
gemakkeijjk maaktter kennisgeving van
belanghebbenden kunnen gepubliceerd worden.
«Voor de aanschaffing en inrichting van de
hiertoe noodige toestellen zjjn commissarissen
bereid u het vereischte crediet toe te staan;
tsrwgl zjj zich vleien dat eene vergoeding van
1000, door u overeenkomstig de moeite en
opoffering, welke u zich voor een en ander zal
gelieven te getroosten, toereikend zal worden
geaoLt."
Deze opdracht werd door den heer Rjjke
aanvaard.
Nu vernemen wjj uit den verderen inhoud
vau het boekje dat er na een paar jaar ver
schil van meening is ontstaan over de resultaten
van dit onderzoek. De schrjjver ervan beklaagt
zich dat toen dit ondeizoek aan het licht
braoht „dat men niet zonder reden geklaagd
had" en het niet de uitkomsten opleverde
waarop commissarissen hadden gerekend, zy,
in plaats van in die uitkomsten te berusten,
ze in verdenking braobten."
D.. heer Rjjke had gewenscht dat com
missarissen bjj versohil van gevoelen hem had
den uitgenoodigd in overleg te treden met
een onpartjjdig deskundige, dien hjj als zin
meerdere kon erkennen, b. v- den Ljndenschen
Chief-Gastseammer. Maar allerminst had hg
verwacht dat zjj zelve als deskundigen zouden
willen optreden en onder anderen van hem
proefnemingen zouden eischen, waarmede bjj
zich, ware hg er toe overgegaan, «den spot
van elk natuurkundige, die zjjn vak verstaat,
op den hals zou gehaald hebben en die overigens
tot niets anders kon leiden dan tot het meer
en meer verwikkelen van eene in den grond
der zaak zeer eenvoudige kwestie."
Het verschil van meening tnsschen den con
troleur en commissarissen der gasfabriek betrof
de bekende grief: het te geringe licht vermogen
van het gas, waardoor de gasrekeningen van
een groot aantal verbruikers volgens den heer
Rgke stegenwat van andere zgde niet wetd
beaamden de vraag waar de fout te zoeken
is, wanneer bjj de eontrole een eenigszins be-
langr jjke afwykiug viel waar te nemenbg
den photometer of aan de fabriek? Commis
sarissen waren geneigd aan eene «vergissing"
bg de waarneming door den heer Rgke te
denken; men ging aelti van den kant der
gasfabriek in meer of minder bedekte bewoor
dingen beweren dat zjjne cjjfers geen vertrou
wen verdienden.
Tegen dat alles verdedigt zich de gewezen
controleur.
Ook over de wjjze, waarop de heer Rjjke
het liohtvermogen van het gas moest waar
nemen ontstond gezohil. Men verweet hem
dat hjj niet dagelgks en wel driemaal per
avond, telkens met eene tusschenruimte van
minstens éen uur, zjjne observatie had gema kt.
Hg had zich verbonden het onderzoek in te
stellen volgens de meest in zwang zjjnde me
thode, vergeleken bjj den gebruikeljjken En
gelschen maatstaf.
Daartegen kwam de heer Rgke op. Aan
zulk een eisch had hjj, als dooent aan eene Ne-
derlandsche hoogesohoul, onmogeljjk kunnen
voldoen; en hjj had zioa ook niet verbonden
om drie keer per avond zjjn controle uit te
oefenen. En bovendien was het z. i. niet waar
dat men alleen door dageljjksche observatiën
een vertrouwbaar gemiddelde kan krjjgen.
Van de zgde zjjner bestrjjders verklaarde
men echter dat nu de observatiën niet talrgk
genoeg waren om er zulk een vertrouwbaar
gemiddelde uit te kuunen afleidenen dat men
de zekerheid miste uut elke tekortkoming der
fabriek aan den dag kwam; iets, wat vol
gens den heer Rgke, nooit van hem was verlangd.
Ook op andere punten was er verschil van
gevoelen.
Zoo werd den heer Rgke verweten dat hg
nooit had meegedeeld «in hoever net gepro
duceerde „as ten aanzien van het koolzuurge-
halte aan de gestelde bisonen voldeed". VolgenB
juem waren daaromtrent nooit eisohen gesteld;
hjj zou anders niets er tegen gehad hebben
om, wanneer daar prjjs op gesteld werd, telkens
wanneer hjj belangr jjke afwjjkingen vond, daar
van kennis te geven aan commissarissen of den
directeur. Maar vraagt hg werd daar
werkelgk prjjs op gesteld? Bjj belangrjjke
alwgkiDgen lag de Bcuuld immers ia den regel
aan den photometer
Dan werd beweerd dat, door het eerst in
November 1880 doen plaatsen van oen photo
meter in een donkere kamer, alle vroegere
waarnemingen waardeloos waren, wat de heer
Rgke bestrgdt.
Het gevolg van een en ander is goweest dat
de raad te Leiden besloot de gas-contröle op
te heffen. Bjj de bespreking van deze kwestie
oeweerde een der raadsleden wgzende op
het feit dat sommige bewoners klaagden over
het slechte gas juist in een zeBtal weken toen
de gemiddelde hcntsterkte ruim 1 kaars meer
oedroeg dan gevorderd werd, dat hier bigkt
hoe men algemeene tevredenheid over de
sterkte van het gas nooit door de contröle
verwerven zal.
De heer Rgke stelt echter daar tegenover
dat de oorzaak van klachten niet alleen scnuilt
m het lichtvermogen van het gas, maar ook
in dj drukking aan de gasfabriek. Uit de
klachten, waarop dit raadslid doelde, zou z.
juist gebleken zjjn dat de contröle zich ook
tot de drukking nad moeteu uitstrekken, iets
waartoe slechts het aanschaffen van een zeil
registreerend werktuig noodig ware geweest.
Zgne werkzaamheden zouden er niet noemens
waard door zgn uitgebreid. Die contiöle was
echter nooit verlangd.
Wjj deden enkele grepen uit het boekje van
den heer Rgke. Zeer goed mogelgk dat wjj
het een ot ander belangrgk punt oversloegen;
want wjj verklaren ons in deze geheel leek,
„„eh en dit vooral haasten wjj ons er bg
te voegen daarom ook geheel onpartijdig.
Waar wjj geen oordeel kunnen uitspreken
hebben wg slechts getracht een geheel objec
tief overzicht te geven van het te Leiden
gebeurde; eenvoudig elk der partgen op haar
oeurt aan het woord latende.
Wjj haalden uit de brochure enkele feiten
en beweringen aan, die wellicht nuttig zgn te
weten voor ae ingezetenen van Middelburg
0n andere plaatsen waar eene gemeente-gas
fabriek bbBtaat.
Voor ons zei ven trokken wg uit het gelezen e
de conoluiie dat het uitoefenen van contröle
niet zulk eene eenvoudige zaak is als men dit
voorstelt; dat zjj in Leiden tot heel wat moei
lijkheden aanleiding heeft gegivendat zjj
daar vrjj kostbaar was en dat men bg het
aanstellen van een controleur wel degeljik zeer
goede stekken mag steken, wil men niet allerlei
bezwaren en onaangenaamheden in het leven
roepen die het belang der gasverbruikers en
der gemeente eer in den weg staan dan be
vorderen.
Ten slotte meenen wjj dat ook in verband
met de voortdurende beweging in onze stad en
de bezwaren die meermalen en ook in het
jongste adres aan den raad worden geopperd
ae volgende aanhalingen nit hot werkje van
den heer Rgke haar nut kunnen hebben.
Hg verklaart dan dat de gaskwestie, zooals
zjj zich in Leiden voordeed en ook hier voor
komt eenvoudig in de twee volgende stel
lingen kan worden samengevat
L «De lionthoeveelheid, die men met een
gegeven brander van eene gasvlam verkrjjgt,
hangt af zoowel van de kwaliteit, met andere
woorden, van de samenstelling van het gas,
als van de hoeveelheid er van, die in de een
heid van tjjd verbrand wordt.
11. «Verbrandt men van verschillende gas
soorten geljjke hoeveelheden, b. v. 5 cub. Eng.
voeten per uur, dan zal de vlam, zoo men een
Argandschen brander bezigt, korter zgn naar
mate net lichtvermogen van het gas geringer
is. Zoo zal bg den brander van Sugg de vlam,
wanneer het lichtvermogen van 16 op 13 kaarsen
daalt, eene verkorting van ongeveer 1£ centi
meter ondergaan. Bg de platte vlammen, zoo
ais b. v. de zoogenaamde vleermnisvlam, ia
het de breedte der vlam, die het meest ge-
wgzigd wordt."
Uit een en ander is volgens hem logiscn
af te leiden dat, vermindert het licht
vermogen van het gas, dan ook de
gasrekeningen van de meeste gas
verbruikers stjjgen.
«Gesteld toch, dat, terwjjl de gasfabriek
voortuurend gas geleverd heeft van 16 kaarsen,
bet lichtvermogen van dit gas van een gege.
ven avond af op 13 kaarsen gobractit wor.it,
wat zal daarvan het gevolg zgn Geen ander
aan dat de gasverbruikers, die gewoon zgn de
kranen hunner branders naar de sterkte van
net licht, ot de afmetingen der vlammen, te
regelen, die kranen wjjder zullen openzetten
en wie ziet nu niet in cat, worden de kranen
wgder opengezet, meer gas zal worden ver
mand en alzoo bet bedrag der gasrekeningen
zal moeten klimmen
«Er zgn gasverbruikers, die den gastoevoer
ojj voorkeur met de kraan van hun gasmeter
regelen, terwjjl zjj ae kranen der branderB
zelve zoo wjjd mogelgk openzetten. Het is
duideigk, dat ook dezen het bedrag hunner
gasrekeningen zullen zien stjjgen, naarmate
net lichcgehalte van het gas afneeemt
«Men heeft ondertusschen ook gasverbruikers
die, hetzg uit roekeloosheid, hetzjj wegens te
nauwe geleidingen binnen'shuis, te enge kranen,
ot onvoldoende werking hunner meters gewoon
zgn al hunne kranen, ook die van den meter,
zoo wgd mogelgk open te zetten. Het Bpreeki
van zelf, dat voor deze gasverbrnikers, maar
ook voor deze alleen, de verandering in het
lichtvermogen van het gas geene wijziging in
net eindegier hunner gaBrekening tengevolge
zal hebben. Doch hoe gering is met het aantal
van dezulken?"
uit 's lands dienst ontslagen met toekenning
van pensioen.
Ter audiëntie bg H. M. de koningin-regentes
zgn Maandag te Amsterdam ook geweest da
afgevaardigden van de christeljjke werklieden
vereniging Patrimonium, de heeren E. Kater,
J. Witmond en J. Windbouwer Pi., die H. M.
het bekende adres, op de jongste jaarvergade
ring, vastgesteld overhandigden met de volgende
korte toespraak
Mevrouw I Wjj hebben als commissie van
Patrimonium eerstens in last uwe majesteit de
eerbiedige hulde te betuigen van meer dan
10,600 Nederiandscbe christeljjke werklieden;
anderzjjds, daar het op onzen weg ligt de
oorzaken der sociale neoden op te sporen,
nebben wjj gemeend ook te moeten doen kennen
wat de wegneming van die nooden tegenhoudt,
en dit per adres aan uwe majesteit te doen
weten".
Hierop antwoordde H. M. de koningin
regentes
«ik dank u zeer voor deze hulde en voor de
aanbieding van het aares, en ik geef u de
verzekering dat ik zooveel in mjjn vermogen
is de belangen van den werkman zal beharti
gen".
Op hare doorreis van Darmstad naar Wind
sor zal koningin Victoria, op uitnoodiging
van onze koningin-regentes, aan een luneueon
of een middagmaal de gast van koningin
Emma zgn. Er worden schikkingen getroffen
omtrent den loop der treinen, om de samen
komst der beide koninginnen mogelgk te
maken.
Bjj kon. besluit:
is aan mr W. C, F. P. graaf van By landt
minister-resident in disponibiliteit, de persoon
lijke titel van bnitengewoon gezant en gevol
machtigd minister verleend
is benoemd tot notaris binnen het arrond.
Groningen, ter standplaats Grgpskerk, 8. Span
nenburg, candidaat-notaris te Lemmer;
zgn benoemd tot notaiis binnen het arr.
Amsterdam, ter standplaats Amsterdam G. C.
f ei laak, en J. Compns, beiden candiaaat-
notans aldaar.
is de heer M. A. van Hasselt, laatstelgk
inspecteur bg den post- en telegraafdienst in
N.-L, tbans met verrol nier te lande, op zgn
versoek, wegen* physieke ongeschiktheid, eervol
De St. Ct. bevat een Kon. besluit tot intrek
king van het Kon. besluit van 17 Juli 1889
[Stbl. no. 95) en tot vaststelling van een regle
ment voor de Rgksiandboawproefstatlons.
Daarbjj is bepaald dat er van rgkswege
landbouwproefstations zgn gevestigd te Wage-
ningen, te Groningen, te Hoorn en te Breda.
De proefstations nebben ten doel
a. het ten behoeve van den landbouw onder
zoeken van grond- en watersoorten, meststoffen,
voedingstoffen, zaden en alle andere landbouw
grondstoffen en voortbrengselen, op aanvrage
van de regeering of van bgzondere personen
en instellingen
b. het verrichten van ealtuur- of bemestings-
proeven op de daarvoor door de regeering of
door bgzondere personen en instellingen besonik-
oaar gestelde proefvelden;
c. het instellen van wetenschappelijke onder
zoekingen van meer algomeenen aard, den land-
oouw betreffende.
Voor bepaalde richtingen op dit gebied
kunnen door den minister van binnenlandsche
zaken een of' meer der proefstations met bg
zondere hulpmiddelen worden voorzien.
Het proefstation te Wageningen kan daar
enboven, wanneer ae directeur der rjjksland-
Oouwaehool aldaar zulks verlangt en de werk
zaamheden het naar het oordeel van den
directeur van het proefstation niet verhinderen
dienstbaar worden gemaakt aan het onderwjjs,
dat aan de rjjkslandbouwschool wordt gegeven.
Behalve de directeur zgn aan elk proefsta
tion werkzaam
a. een of meer,vaste adBistentenb. voor zooveel
noodig, tjjdeljjke adsistenten, die door den
minister van binnenlandsche. zaken van het eene
naar het andere station kunnen worden ver.
plaatst; c een amanuensis.
Aan elk proefstation kunnen bovendien volon-
airs worden toegelaten op door den minister
Van binnenlandsche zaken, den directeur en
ue commissie van toezicht gehoord, te maken
bepalingen.
Het reohtstreeksch toezicht op de proefsta
tions wordt opgedragen aan eene commissie,
oestaande uit ten minste vjjf en ten hoogste
aegen leden.
De leden der commissie worden door de regee
ring benoemd en ontslagen en uit hun midden
de voorzitter en de secretaris door haar aange
wezen.
Naar men meldt, zullen de buitengewono
opzichters van den waterstaat, waaronder er
velen zgn, die, eveneens als de opziohters in
aet vaste korps, groote districten hebben,
langzamerhand opgeruimd worden, waarmede
eene distriotsvergiooiing van de opzichters in
aet vaste korps gepaard zal zgn. Wanneer
aeze laatsten hunne werkzaamheden niet af-
sunnen, of wanneer nieuwe werken onder hun
coezicnt ut (gevoerd zullen worden, zullen ge
durende den uuur uier werken aan hen warden
toegevoegd buitengewone opzichters, waarvan
ue bezoldiging op 50 's maanus is gesteld,
