N°. 211.
1346 Jaargang.
1891.
Dinsdag
8 September.
Een slecht voorbeeld.
Middelburg 7 September.
Dezo courant verschijnt d g e 1 f) k
met uitzondering van Zon- en Feestdagen^
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.-
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel. Bi] abonnement lager:
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen; van 17 regels 1.50;
iedere regel meer /0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
LETTEREN EN KUNST.
ONDERWIJS.
tiiiiiiiiiiiiiii.sdii: mi mm.
w
Vhetuoiueter.
Middelburg 7 Sept. Tm. 8n. 62 gr.
m. 12 u. 68 gr., av. 4 u. 66 gr. F.
Verwacht W. wind.
Agenten te VlisBingen: P. G. de Vet Mïstdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te Kruiningen: F. v.n. Peijl, te Zierikzee: A. C. de Moon, te Tholen: W. A.
tan Nuuwenhuijzen en te TernemenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de
advertentie-bureau'g ran Nijgh Van Ditmar, te Botterdam, de Gebb. Belinïante, te 's Gravenhage, en A. de la Mar Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publioité étrangère G. L. Daube Cre., John F. Jones, opvolger.
Advertentiën
moeten des namiddags te éém uur
aan het bureau besorgd zjjn, willen
zjj des avonds nog worden opgenomen.
Als Amsterdam, de hartader van het land
zooals men ons, provincialen, meermalen
de hoofdstad heeft voorgesteld ons het
voorbeeld geven moet van eendracht, zelf
verloochening, esprit de clocher en juist begrip
van wat partij-belang vordert dan heeft
het de vorige week onzes inziens al een
zeer Biecht voorbeeld gegeven. Althans wat
de liberalen daar betreft, die altijd met
zekeren trots er zich op laten voorstaan dat
zij den toon aangeven en de meerderheid
in handen hebben.
Dat dit laatste ons verheugt ligt voor de
hand; al kunnen wij zoo nu en dan, bij
het nagaan van verschillende feiten en voor
vallen, den stillen wensch niet onderdrukken
kwamen zij maar eens in de verdrukking;
wat zouden zij dan anders leeren zijn en
wat beter hunne positie leeren begrijpen
Met de algemeene verkiezingen in het
verschiet gaf reeds in Mei menige vergade
ring van eene liberale kiesvereeniging aldaar
allerzonderlingste tooneelen te aanschouwen,
die niet altijd getuigden van „goede manieren."
De wijze, waarop enkele leden der z. g.
radicale partij aldaar destijds werden be
jegend, gaf ons geen hoogen dunk van het
waarlijk vrijzinnige standpunt, waarop
sommigen onzer zich tegenover hen plaatsten
en de bejegening, hun aangedaan, kon zelfs
niet verdedigd worden door de buitenspo
righeden, waaraan die z. g. jongeren zich
wel eens schuldig maken bij hun optreden
tegen ons, liberalen.
Maar bij die gelegenheid is men ten minste
eendrachtig geweest en eenstemmig.
Nauwelijks is echter eene tusschentijdsche
verkiezing noodig, of er doet zich een
allerzonderlingst incident voor, dat niet pleit
voor hen, die daartoe aanleiding gaven.
Onze lezers herinneren zich dat de besturen
der verschillende liberale kiesvereenigingen
zich onderling hadden verstaan over een
gemeenschappelyken candidaat, en alzoo de
samenwerking en het eendrachtig optreden
in de hand hadden gewerkt. In de meeste
dier vereenigingen waren de leden geneigd
die poging te steunen; maar zie, in bet
groote Burgerplicht wilde zekere partij
het andersen het gevolg is geweest dat
daar een ander candidaat werd gesteld en
dat nu deze, en niet de man, bij het onderling
overleg der besturen aangewezen, definitief
candidaat is geworden.
Wij noemden met opzet nog geen namen,
omdat wij hoofdzakelijk de kwestie willen
beschouwen van algemeen standpunt, afge
scheiden van de personen, die daarbij zijn
betrokken.
Maar wij kunnen toch niet nalaten even
te herinneren dat de man, wien men nu een
échec bezorgde, was prof. T. M. C. Asser,
iemand van erkende bekwaamheid, en er op
te wijzen hoe juist de opmerking is van de
Amst, [D. v. N.) dat de heeren Wertheim,
Jolles, Dijkman en Hnbrecht, de mannen
die den heer Vrolik op den voorgrond
plaatsten, waardiger en beter hadden
gedaan, wanneer zij prof. Asser zulk een
nederlaag hadden bespaard.
„Achtte men zoo zeggen wij dit blad
na prof. Asser niet om zijn politieke
geloofsbelijdenis, want die is zeker volkomen
in overeenstemming met die der heeren
welke hem bestreden, maar om zijne per
soonlijke eigenschappen een minder
geschikt candidaat, dan had men den hoog-
lëeraar toch moeten bewaren voor zulk een
échec. Het spreekt van zelf, dat de heeren
Hnbrecht c. s. zeer goed op de hoogte wa
ren van hetgeen de besturen der liberale
kiesvereenigingen hadden afgesproken
en niets ware dus voor hen eenvoudiger
geweest dan vóór de vergadering van Grond
wet en Burgerplicht den heer Asser te waar
schuwen, dat zij alles zouden doen, wat in
hun vermogen was, om zijn candidatuur te
doen mislukken. Iemand, zoo gemakkelijk
in het terugtrekken als de heer Asser, naar
pien weet, is, zou dan voor deze nederlaag
Jjewaard zijn gebleven,''
Er zijn bij zulke gelegenheden handig
heden, die veel kwaad kunnen voorkomen
maar ook onhandigheden, die zeer veel kwaad
bloed zetten en wier invloed zich nog tijden
daarna doet gevoelen.
Zoo kan het ook hier zijn.
Van algemeen standpunt de kwestie be
schouwende, kan het niet anders of ieder
onpartijdige moet zich verbazen en ergeren
tevens over hetgeen in Burgerplicht is
voorgevallen.
Men had daar toch niet te doen met een
daad van willekeur of ongeoorloofde gezags-
aanmatiging van de zijde van het bestuur,
toen het prof. Asser als candidaat voorstelde,
maar wel met het resultaat van een o. i.
zeer te waardeeren poging om
eendracht en samenwerking onder de ver
schillende kiesvereenigingen te verkrijgen.
Er had zich, meenen wij, meer en meer
de behoefte doen gevoelen aan zulk een
onderling overlegte noodzakelijker nu
de anti-liberale minderheden in de hoofdstad
zich voortdurend nauwer en nauwer aaneen
sluiten en eendrachtig tegen de liberalen
optreden.
Elke verdeeldheid kan noodlottig worden;
elke afscheiding de kans van welslagen
dier minderheden vermeerderen.
Daarom was het, naar onze meening, zoo
goed gezien van die verschillende besturen
om de handen in elkaar te slaan en vooraf
overleg te plegen.
Mocht dit niet volgens de meerderheid
op de jongste vergadering van Burgerplicht
O, wij weten dat zij meer dan éen reden
zal weten aan te voeren om hare houding
te verdedigenzonder de hoofdreden wel
licht op te noemen. Men kan altijd spreken
van een „zich gezag aanmatigend" bestuur,
van het onwaardige eener zelfstandige ver
gadering om aan den leiband van een bestuur
te loopen; en dergelijke phrases meer. Maar
de candidatuur-Asser was niet een inventie
van éen bestuurzij was de vrucht van het
overleg, tusschen de verschillende besturen
van onderscheidene kiesvereenigingen ge
pleegd.
Die besturen vertegenwoordigden op dat
oogenblik, toen zij overleg pleegden, hunne
vereenigingen zij hadden grond vertrouwen
te mogen stellen in de leden, dat deze hunne
loffelijke poging zouden steunen.
Of mag, volgens de meerderheid in Burger
plicht, zulk een bestuur zoover niet gaan
Heeft het eenvoudig vergaderingen te
beleggen, te leiden, notulen te doen houden
en contributies te innen?
Mag het niet op zulk eene wijze hande
lend optreden, waar het dit meent in het
belang der vereeniging of der liberale partij
te zijn
Is dit de bedoeling, dan getuigt die op
vatting, in onze oogen, niet van een ruimen
blikvan een waarlijk vrijzinnig standpunt,
tegenover zulk een bestuur ingenomen.
Wij wezen er uitdrukkelijk op dat het
een groot onderscheid is of een bestuur uit
persoonlijke sympathie, uit willekeur, uit
bon plaisir een vergadering iemand als can
didaat wil opdringendan wel zooals
hier na samenspreking met andere partij-
genooten, met gelijk gezinde besturen, een
persoon op den voorgrond plaatst, die in
andere vereenigingen eveneens een aanne
melijke candidaat wordt geacht.
Dan toch heeft er geen inbreuk op de
rechten der leden plaatsdan toch wordt
alleen, en met grond, een beroep gedaan op
de leden om in het belang der goede zaak
van een weinig zelfopoffering getuigenis af
te leggen en om hunne zelfstandigheid voor
een deel prijs te geven ter bereiking van
een gemeenschappelijk goed doel.
Dit scheen de meerderheid in de verga
dering van Burgerplicht niet te begrijpen of
misschien niet te willen inzien ter wille van
een haar meer welgevallige of te voren, om
bijzondere redenen, aangewezen candidatuur.
Voor heden is de noodlottige invloed van
deze misplaatste poging om zich eens zelf
standig te toonen, te niet gedaan door de
flinke, niet genoeg te waardeeren houding
van den heer Asser, die tot zijn leedwezen
de vergadering van Burgerplicht niet had
kunnen bijwonen. Wie weet boe geheel
anders het geloopen zou zijn, ware hij wél
tegenwoordig geweest.
Hij, in onze oogen Tfl menig opzicht de
meerdere boven den thans gestelden candidaat,
trok zich terug ter wille van de eenheid
onder de liberale partij.
De eer der vrijzinnigen in de hoofdstad
is dus voor het oogenblik weêr gered en wij
waardeeren dit zeer, al moet dan ook onze
Tweede kamer een uitstekend man als mr
Asser derven.
Zijn nu de noodlottige gevolgen van het
geen in Burgerplicht voorviel geheel bezworen
Dit zal de groote vraag zijn.
De kiesvereenigingen zullen meer dan
waarschijnlijk andere besturen moeten kie
zenhet meerendeel wil na afloop der ver
kiezing zijn ontslag Demenin Burgerplicht,
niet alleen omdat de meest gewenschte
candidaat door de meerderheid der aanwezige
leden niet is gesteund maar omdat een lid
der vereeniging, de heer mr A. J. E. Jol
les, geheel buiten het bestuur om, eene
vergadering heeft belegd met de in Burger
plicht bestaande comité's om daarin de can-
didatuur-Vrolik te behandelen. Die daad nu
vinden een drietal bestuursleden zoo on
gepast, dat zij om die reden hoofdza
kelijk zich terugtrokken.
In die vacatures zal echter wel voorzien
kunnen wordenal moge dit thans niet zoo
gemakkelijk vallen na de minder aangena
me ervaring, door de vertrekkenden opge
daan.
Of echter de tweedracht, die in het libe
rale kamp is ontstaanzoo spoedig zal
geweken zijn, al treedt msta nu eendrachtig
op
Of er niet een ernstige wrok zal blijven
bestaan, die zijn invloed nog lang zal doen
gevoelen
En of er aan het goede en zoo nuttige
en noodige beginsel van samenwerking tus
schen de verschillende kiesvereenigingen niet
een onherstelbare knak is toegebracht
Ziedaar vragen, waarop wij geen bescheid
kunnen gevenmaar waarover het ons ver
wonderen zou, zoo de toekomst ons, overeen
komstig onzen wensch, volkomen geruststelde.
In ieder geval gaf het liberale Amster
dam een voor zich zelf beschamend maar
voor ons ook elders leerzaam voorbeeld,
hoe men niet handelen moet, wil men de
eendracht in eigen boezem bewaren en voor
het lidmaatschap van het bestuur eener
kiesvereeniging niet hartelijk zien bedanken
door ieder die, hoeveel hij ook aan tijd en
moeite aan de liberale partij ten offer wil
brengen, nog eenig gevoel van eigenwaarde
bezit.
Misschien wordt men in de hoofdstad ook
wakker geschud door het gebeurdeen zul
len zij, die hoofdzakelijk dit slechte voorbeeld
gaven, alle krachten inspannen om zich voor
een tweeden keer te wachten en voor het
vervolg goed te maken wat zij hebben be
dorven.
Voor de liberale partij ware dat n u
vooral te wenschen.
In de, de vorige week te Dordrecht gehou
den vergadering der Vereeniging tot bevordering
van fabrieks- en handwerks-nijverheid in Neder
land werd uitvoerig beraadslaagd over de mid
delen, die in de toekomst de dienstpraestatie van
Nederlandache spoorwegen, ook en vooral in tjj-
den van besloten water kunnen bevorderen. De
heer Mouton opperde o. a. het denkbeeld, dat de
minister zich twee winter-dienstregelingen zou
laten voorleggen een voor gewone regeling,
een voor besloten water. De personendienst
zou dan zooveel noodig en mogeljjk worden
opgeheven. Het kan toch des winters tot de
helft worden ingekort en dan heeft men vele
middelen beschikbaar, die nu ontbreken.
Met dit denkbeeld vereenigde zich de ver
gadering.
De heer Hord jjk verdedigde de instelling van
arbeidsraden op de daarvoor reeds aangevoerde
rgnmenten.
Het vraagstuk der verzekering tegen de ge
volgen van ongelukken bjj werken, die van
overheidswege aanbesteed worden, werd na
toelichtingen van den heer Treub en gedacb-
tenwisseling commissoriaal gemaakt.
Ook de vraag of eene rjjkswet tot pensi
oneering van arbeiders, werklieden, klerken,
dienstboden enz. wenscheljjk is, werd commis
soriaal gemaakt.
Yan Boomsch katholieke zjjde is in het
district Hoorn tot candidaat voor de Tweede
kamer geproclameerd de heer mr. A. F. Yos
de Wael te Zwolle.
Binnenkort zal zegt men opgericht
worden een centraal bureau van statistiek voor
Nederland, waarvan tot directeur benoemd zal
worden mr A. F. baron van Ljjnden, thans
referendaris aan het ministerie van binnen-
landsche zaken.
Bp koninkl. besluit is benoemd tot ridder
der orde van den N ederlandschen Leeuw, de
majoor H. W. Alma, van den staf der artil
lerie, directeur der artillerieschool.
De beide koninginnen zullen heden de ma
noeuvres bp Heelsum bp wonen. Met een extra-
trein gaan zjj naar Wolfheze en terug.
De manoeuvre zal gewoon doorgaan en wordt
op een afstand gadegeslagen. HH. MM. dejeu-
neeren op Oranje-Nassau's-Oord.
Daarna is er revue op de Benkumsohe heide,
waarna HH. MM. naar Het Loo terugkeeren.
Blpkens van den chef over den geneeskun
digen dienst ontvangen berichten zpn in de
onderafdeeling Boeloekoemba (Gouvernement
Celebes en Onderhoorigheden) van 11 tot en
met ultimo Mei jl. 200 personen aan cholera
bezweken, terwpl in de maand Juni 48 personen
door die ziekte zijn aangetast, van welke er
éen herstelde, doch de overigen overleden zpn.
Den 13den Juli kon de epidemie verklaard
worden geweken te zpn.
In zpn jongste nommer geeft Eigen Haard
de portretten van de heeren Yan Tienhoven en
Tak van Poortvliet, respectievelijk ministers
van buitenlandsche zaken en van binnenland-
sche zaken in het nieuwe ministerie. Bjj het
portret van eerstgenoemde heeft mr A. C.
Wertheim eenige regelen geschreven, waarin
hij met dankbare waardeering een terugblik
werpt op het verleden van den heer Yan Tien
horen, voornamelijk als burgemeester van Am
sterdam, en op diens huiselpk leven.
Te Parjjs is een nieuw blad, de Globus,
verschenen, dat in alle Europeesche talen wordt
geredigeerd. Men abonneert zich op een editie
in één taal of in alle talen tegelpk. Het zal
tweemaal in de maand uitkomen. Het proef
nummer 78 bladz. groot is geredigeerd in het
SpaanBch, het Italiaansch, het Engelsch, het
Hollandsch, het Bussisch, het Zweedsch, het
Duitsch en het Fransch.
In October a. zal door de paters Marcel-
lius en Domenichelli in 't licht gegeven wor
den een prachtuitgaaf van de Latjjnsche
commentaren op de Divina Commedia en een La
tpnsche vertaling van het dichtwerk, door
Giovanni da Serravalle, uit de 15e eeuw. Er
wordt ook een Italiaansche tekst bpgevoegd
van Beato Bartolomeo da Colle, uit denzelfden
tpd. Twee duizend exemplaren worden van
het prachtwerk opgelegd en alle voorname
openbare bibliotheken zullen er een ontvangen.
De paus stelde 20.000 tr. ter beschikking van
de uitgevers.
Henry George is bezig een antwoord te
schrijven op de pauselpke encycliek over de
sociale kwestie.
Binnen kort zal een »electrische" roman
verschjjnen, door Edison met medewerking van
den auteur G. P. Lathrop geschreven en waarin
de 25e eeuw zal geschilderd worden, gelpk zp
door de toepassing van de verschillende uitvin
dingen op het gebied der electriciteit volgens
het denkbeeld van Edison zal zpn.
Zaterdag werd op eene der bovenzalen van de
sociëteit St Joris alhier de jaarlpksche feeat-
vergadering gehouden van het onderwijzersge
nootschap Walcheren onder voorzitterschap van
den arrondissements-schoolopziener, den heer
mr J. van der Lek de Clercq; zp werd bpge-
woond door den districts-Bchoolopziener, den
heer C. M. van Visvliet; terwpl opgekomen
«aren 69 leden.
In zpne openingsrede riep de voorzitter den
leden een harteljjk welkom 1toe. Hp spoorde
de meer bejaarde onderwijzers aan een open
oog te bljjven houden voor het nieuwe, wat er
dag op dag uitkomt op het gebied van onder-
wjjs en opvoeding en den jongeren riep hp toe:
koestert vrjj uwe idealen voor de toekomst dn
als onderwjjzer èn als mensch, maar vergeet
toch niet nw' plicht van heden te vervullen
met al de kracht, die in n is.
Verder herdacht de voorzitter de leden, die
het genootschap in het af geloopen jaar had
verloren en bracht hp een warme hulde aan
de heeren W. M. Morren en P. Vader, bei
den overleden, alsmede aan den heer J. van
Sluys, afgetreden hoofd van school E.
Het nienw-benoemde hoofd dier school werd
als nieuw lid van het genootschap welkom ge-
heeten, evenals drie andere toegetreden leden.
Na de openingsrede werd door den penning
meester, den heer M. de Mol sr., verslag uit
gebracht omtrent den toestand der kasde
rekening Bloot met een batig saldo van
319.15. De ontvangsten bedroegen f 421.90
en de uitgaven 102.75.
De bibliothecaris vermeldde, dat de boekerp
zich in uitmuntenden staat bevond ea weder
verrpkt was met eenige nieuwe werken. Voort
aan zullen de boekwerken worden uitgereikt
op Zaterdag na den schooltjjd.
Alsnu werd overgegaan tot het kiezen van
drie nieuwe bestuursleden.
De uitslag der stemming was, dat de heer
De Mol sr. tot penningmeester werd herkozen
met overgroote meerderheid van stemmen
voorts werden gekozen de heeren Yan der
Veen, onderwjjzer te Ylissingen, en A. Passe-
nier, onderwjjzer te Middelburg. De nieuwge-
kozen leden, in de vergadering aanwezig, namen
hunne benoeming aan.
Na afloop der huishoudelijke bezigheden be
kwam de heer W. J. Frjjling, hoofd eener school
te Vlissingen, het woord. Deze hield eene
waarlpk pikante lezing, getiteld Aan drie zijden
over de grenzen, waarin hp achtereenvolgens den
Engelschman, den Franschman en den Duitscher
karakteriseerde en menige aardige of fijne
opmerking ten beste gaf over het eigenaardige
van elk dier drie, hetzp aangaande zjjn aard
en aanleg, hetzp omtrent zpne zeden of zpne
taal.
Spreker zeide o. a.Ziehier, mjjne heeren,
een enkel voorbeeld, om het door mjj gespro
kene te verduidelijken»Wanneer gp een'
Duitscher eene beschrijving vraagt van den
kameel, zal hp zich in zpn studeerkamer op
sluiten en alles nalezen en napluizen wat ooit
over den kameel is geschrevendan zal hp u
zpn eigen werk aanbieden in ellenlange, duis
tere volzinnen.
»De Franschman daarentegen gaat naar den
Jardin Zoölogique, om daar met eigen oogen
het dier in kwestie te aanschouwen en levert
u dan eene aardige, geestige causerie.
»De practiache Engelschman eindelpk gaat
naar Afrika en bestudeert het dier in spn
natuurstaat.
»Wat de liefde der drie genoemde volken
betreft voor de vrijheid, herinner ik u aan
Heine's woorden: »»De Engelschman bemint
de vrjjheid als zpne wettige vrouw, kalm en
bedaard, maar hp weet haar te verdedigen
als een man. De Franschman aanbidt haar
als zpne bruid, vurig, hartstochtelijk. De Duit-1
soher vereert haar als zpne grootmoeder.1"*
Luide toejuichingen van de vergadering en
een woord van dank en waardeering, door
den voorzitter uitgesproken, vielen den heek
Frjjling aan het einde zpner lezing ten deel.
Het was intusschen éen uur geworden; het
uur om te pauseeren. Men deed dit dan ook
tot twee uur.
Daarna besprak de heer dr H. Japikee.
leeraar aan de H. B. S. alhier, van twee tot
vier uur eenige warmteverschpnselenspreker
was zoo zegt onze vriendelijke berichtgever
als altpd helder als glas en lichtte zpne
woorden toe door uitstekend geslaagde proeven
of lieverdeed de natuur spreken in feiten
en vertolkte hare taal in voor ons duideljjke
bewoordingen.
Wonderen der wetenschap werden ons te
aanschouwen gegeven.
Een jjzeren staafje van bijna een pink dikte
knakte als een pppesteeltje door de eenvoudige
inkrimping van een stang, die eerst verwarmd
en daarna afgekoeld werd.
Koolzuur, het bekende gas, werd ons ver
toond in vloeibaren vorm niet alleen, maar
ook als vast lichaam, wit als sneeuw en als
ik zeg pskoud, dan zeg ik niets, want het
was van eene voor ons ongekend lage tempera
tuur; men kon het dan ook nanweljjks^aan
raken.
Waar zulk eene lage temperatuur werd ver-
oorzaakt op eene zeer heete zaal. daar zal het
