N°. 203.
134° Jaargang.
1891.
Zaterdag
29 Augustus.
Deze courant verschijnt d a g e 11] k
met uitzondering van Zon- en Feestdagen:
PrQs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.^
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel: Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen; van 17 regels 1.50;
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Middelburg 28 Augustus.
KUNST EN LETTEREN.
ONDERWIJS.
KERKNIEUWS.
UIT STAD EN PROVINCIE.
■asaeaMsatóeaöBaeöBB
fllDDELBlIGSCHE (1)1 RANT.
Thermom eter.
Middelburg 28 Aug. vm. 8 u. 62 gr.
m. 12 a 70 gr., av. 4 u. 67 gr. F.
Verwacht Z. W. wind.
Agenten te VlissingenP. G. de Vet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te KruiningenF. v. d. Peul, te Zierikzee: A. C. de Mooij, teTholen: W. A. j Advertentiën
van Nieuwenhdijzen en te TementenM. de Jonge. Verder nemen aile postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de moeten des namiddags to éém uur
advertentie-bureau'g van Nijgh Van Pitman., te Botterdam, de Gebk. Bedinfante, te 's Gravenhage, en A. de la Mar Azn., te Amsterdam. aan het bureau bezorgd zjjn, willen
Hoofdagenten voor bet Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Pnblioité étrangere G. L. Daube Cie., John F. Jones, opvolger. tp des avonds nog worden opgenomee.
NOG EEN WENK.
Een onzer correspondenten schrjjft ons
Met instemming lazen wjj hier de vorige
week in dit blad de bestrijding der ideeën van
den heer Wjjnen c. s. omtrent de betrekkelijke
neutraliteit der openbare school. Belatieve
neutraliteit is ons, evenals de redactie der
Midd. Crt, een gruwel, omdat zjj met de letter
der wet in strijd is en de bron worden zal van
eindelooze twisten en moeilijkhedenomdat zjj
de gezegende werking van die bepalingen uit
de onderwjjawet van '89 die bestemd zjjn
om de schoolatmo8ieer te zuiveren zal
verhinderen, omdat doch waarom hiermee
voort te gaan In de Wenken die te denken
geven" en de nadere weerlegging van bet ant
woord der Maasbode is de kwestie te zuiver,
te grondig behandeld, dan dat ik bet geduld
der lezers door herhalingen op de proef behoef
te stellen.
Maar ik wenschte de zaak nog eens van een
anderen kant te beschouwen. Als openbaar onder
wijzer plaats ik my daarbjj op het stand
punt der openbare onderwijzers.
Stelt u dan, waarde lezers,j eene dorpsschool
voor, bezocht door leerlingen, allen tot hetzelfde
kerkgenootschap behoorende.
Nu komt op een goeden dag de bedienaar
des Woords by het hoofd der school en zegt dat
hjj, o zoo graag, zou zien, dat de lessen met
gebed werden aangevangen en geëindigd. Dat
werkt zoo goed op de jeugdige harten t En
onderwyzeTB en leerlingen belyden immers
toch den zelfden godsdienst. »Is het dus kren
king van anderer gevoelens als men aan mjjn
verlangen voldoet? Immers neen. My doet ge
hiermee een genoegen, den kinderen bewjjst ge
een goeden dienst en de wet verbiedt dat niet."
Het hoofd der school heeft echter art. 33
gelezen en herlezen. Hjj weet dat daarin ver
boden wordt dit en dat in de school te brengen.
Hjj meent borendien dat voldoening aan het
geen van hem gevraagd wordt de eerste schrede
is op een weg, die vele kronkelingen telt j hjj
denkt aan kerkeljjk gekleurde boekjes, aan
leerstellig onderrioht en weigert op het
met hoffelijkheid gedaan en met warmte ver
dedigd voorstel in te gaan. Er zjjn echter vele
wapenen om hem te bestrjjden en onder deze
behoort ook het dreigen met de oprichting
eener byzondere school.
Het hoofd der school ziet nu een groot ge
bouw voor zjjne verbeelding oprjjzenhjj ziet
zjjne eigene school verloopen, zjjne onderwij
zers broodeloos gemaakt en ten slotte zich
zelren in gevaar gebracht.
De wet voorziet weliswaar in die gevallen
door toekenning van wachtgeld aan de slacht
offers van getrouwe plichtsbetrachting, doch
op zeer gebrekkige wjjze. Vooreerst toch is
de helft eener beknibbelde jaarwedde daar
over straks meer volstrekt onvoldoende
om van te bestaan, niet zelden met een talrjjk
gezin. Verder is een tjjd van twee jaren, ge
steld voor onderwijzers, geen hoofden van
scholen, te kort om met eenige zekerheid eene
betrekking by het onderWys te erlangen, die
eenigszins winstgevend is. Wat rest dus
iemand, die aan den djjk gezet wordt Honger
lijden voor korter of langer tijd, eene andere
loopbaan kiezen of misschien wel emigratie.
Deze toekomst is immers te dreigend voor
menschen, op wier hoofd de martelaarskroon
niet past, wat met de groote meerderheid der
hoofden van scholen en de overige onderwijzers
stellig het geval is
Er wordt dus toegegeven. De schoolopziener,
begaan met het lot zjjner inferieuren, sluit de
oogen voor het misbruik, dat met zorg voor
hem verborgen is gehouden, doch, naar ik veron
derstel toch aan zjjn scherpen blik niet ontsnapt
is. Zoo gaat men het spoor op, door den heer
Wjjnen aangewezen, met sneller schreden, dan
misschien zjj, die zich over deze kwestie warm
maken of althans er over schryven, wel ver
moeden. Aan wien de schuld? is de vraag
jlie thans voor de hand ligt. Mn den gees
telijke, die meende zjjn plicht te doen? Aan
de betrokken hoofden, die wellicht van zwak
heid beschuldigd kunnen worden, welke even
wel licht verschoonbaar is Aan het school
toezicht, dat in gestrengheid niet met de oude
Doges van Venetië wedjjveren kon In bet
geheel niet. De oorzaak van dit alles ligt by
de wet zelve, die den onderwyzer bjjna geheel
aan zjjn lot overlaat.
Op dit oogenblik, nn een bevriend minis
terie zjjne taak aanvaardt en de zaak ter
sprake wordt gebracht, acht ik het niet van
belang ontbloot om er op te wjjzen, dat de
tjjd, waarop wachtgeld genoten wordt, ook
voor onderwyzers, evenals voor de hoofden van
scholen, minstens op vjjf jaren dient gesteld te
worden, met dien verstande, dat die termjjn
voor beiden verlengd kan worden in buitenge
wone gevallen en dat het bedrag van het
wachtgeld geljjk zjj aan de jaarwedde van
het laatst verloopen jaar, een som, in den
regel nog totaal onvoldoende om fatsoenlyk te
kunnen leven.
Dan, maar ook dan alleen, kan er een einde
komen aan de voortgaande ontaarding der
openbare school in een secteschool.
Dan kan men zelfs verder gaan en het vrjj-
maken van geestelijken invloed ter hand nemen
van de vele inrichtingen, onder den naam van
neutrale Bcholen bekend, die niets meer met
de openbare school gemeen hebben dan dat
hare huishouding op dezelfde wjjze wordt be
kostigd.
Er moge dan aan den overkant wat bewe
ging gemaakt wordende clericale bladen
mogen aan 't schelden gaan op »die libe
rale schoolopziener s", ieder onbevoor
oordeeld mensch zal moeten erkennen, dat het
zoo behoort, dat we alleen op deze wjjze op
zuiver terrein komen en daar er by deze kleine
schermutselingen geene slachtoffers vallen, zul
len ook de in het vuur gebrachten geene
reden tot klagen hebben.
De Maasbode maakt door eene opmerking
zjjnerzjjds, in verband met de door ons en
hierboven behandelde kwestie, eene kleine
mededeeling onzerzijds dringend noodig.
Het blad zegt»De Midd. Ct spreekt met
geen enkel woord over het hoofdpunt, waarop
alles aankomt, nl. welke der beide partyen
de heer Wynen of zjj door de wet in het
geljjk wordt gesteld, 'tls niet de vraag, wat
de heer Wynen of wat de Midd. Ct, maar wat
de wet wil."
Dit zjjn wy geheel eens; en wjj meenen
dan ook bjj onze redeneering ons steeds op het
standpunt der wet te hebben geplaatst.
En wil de Maasbode het bewjjs dat wjj de
wet aan onze zjjde hebben, zjjne redactie sla
even op het verdienstelijk werk van den heer
H. J. G. Hartman, adj.-commies ter provinciale
griffie van Zeeland, over de wet op het lager
onderwjjs.
Daar kan zjj op blad 142, handelende over
art. 33 der wet en wel over de tweede para
graaf >De onderwijzer onthoudt zich van iets te
leeren, te doen of toe te laten wat strijdig is met
den eerbiedverschuldigd aan de godsdienstige
begrippen van andersdenkenden", het volgende
lezen
»Het woord «andersdenkenden"" is steeds op
gevat in den mimen zin. Men mag geen
ideeën verkondigen, strydig met de begrippen
van hen, die op de school konden tegen'
woordig zjjn." (Bedevoering van den minister
van binnenlandsche zaken in de Tweede kamer
by de behandeling van de wet 3 Mei 1881.
Gemeentestem no 1545. De rechtspraak en de
administratieve beslissingen op de Nederl. Staatswet
ten door mr Ei L van. Emden, deel 8 pag. 169),
»De school moet zoodanig zjjn ingericht en ge-
honden worden dat er elk oogenblik kinderen van
andere gezinten ter school kunnen komen." De
wel op het lager onderwijs door S. Blaupot Ten Cate
en A. Moens. 3e dr. pag. 213. (Vergelyk ook
Weekblad voor burgerlijke administratie no. 1380
De rechtspraak en de administratieve beslissingen
op de Ned. Staatswetten door mr E. L.v. Emden
deel Y pag 127: »Het lezen van den bjjbel
op de openbare school is, ook wanneer die
enkel door Protestantsche kinderen wordt
bezocht, ongeoorloofd").
Wjj meenen het nn bjj deze aanhaling, waar
tegenover het persoonlijk oordeel van enkele
kamerleden geen gewicht in de schaal legt,
gernst te kunnen latenwaren wjj door de
Maasbode nog niet tot deze kleine dupliek ge
dwongen, wjj hadden onze lezers daarmee niet
lastig gevallen.
Het bedanken van den heer Noordtzij voor
het lidmaatschap der Tweede kamer voor Kam
pen geeft nu gelegenheid om een der afgetre
den ministers van antirevolutionnaire richting
weder in de kamer te brengen. Wel heeft
De Standaard Woensdag gezegd»Een tjjd
van rust moet hun thans gegund worden; en
zelfs is het voor aftredende ministers nimmer
raadzaam, terstond weer in het politieke leven
op te treden." Maar nu de gelegenheid zich
voordoet, zal men die wel aangrijpen om een
dezer »mannenbroeders", zooals De Standaard
hen by herhaling noemt, »weer het pleit voor
hunne beginselen te doen opnemen."
Volgens het Centrum zouden de kiezers zulk
eene verwisseling rustig moeten aanzien en
zou het deloyaal wezen, wanneer een ander
tegenover den anti-rerolutionnairen candidaat
werd gesteld.
Wjj sien het deloyale van zulk een stap
volstrekt niet in. Het geldt bierby toch niet
eene gedwongen aftreding van een kamerlid
wegens verhooging in rang of verandering
van betrekking wat b. v. bjj een der leden,
die nu minister is geworden, het geval zou
zyn maarjeen gewoon bedanken door iemand,
die nog niet eens zitting heeft genomen.
De liberale en katholieke party behoeft dus
waarlyk geea consideratie te gebruiken en kan
nu zjj staan voor eene geheel vrjje verkiezing
gerust een candidaat stellen.
Voor Amsterdam noemt men van liberale
zjjde den heer Vrolik, gewezen directeur der
Maatschappij tot exploitatie van staatsspoorwegen,
en van den anderen kant mr Th. Heemskerk,
die voor Eidderkerk niet is herkozen.
In den laatsten tjjd zegt het Vaderland
is het gebruik geworden, dat de kabinets
vormer als tjjdelyk voorzitter optredende, voort
durend in die betrekking bestendigd wordt. Zoo
waren de heeren Heemskerk en Mackay gedu
rende hun ministeriën »tjjdeljjk voorzitter van
den raad van ministers".
Op dit oogenblik is, naar men ons mede
deelt, de heer Van Tienhoven met die functie
bekleed.
Men meldt dat de afgetreden minister van
oorlog, de generaal-majoor BergansiuB, bestemd
is om den generaal-majoor Van der Beek als
commandant der nieuwe Hollandscha waterlinie
op te volgen.
H. M. de koningin-regentes zal de vergade
ring van de Staten-generaal op 15 September
in persoon openen. Daartoe wordt H. M. eenige
dagen te voren met H. M. koningin Wilhel-
mina in de residentie verwacht.
Bjj HH. MM. bestaat voorts het voornemen
in Sept. een bezoek te brengen aan het Agneta
park te Delft.
Het bezoek, dat, zooals vroeger gemeld is,
door de koningin en de koningin-regentes in
het einde van September of het begin van
October aan Utrecht zal worden gebracht, staat
in verband met de vervaardiging der nieuwe
munt, waarop de beeltenis van H. M. de kO'
ningin zal komen.
Door de regeering is de uitnoodiging der
regeeringen van Italië en van Portugal aan
vaard, om een Nederlandsch rechtsgeleerde te
benoemen, ten einde als scheidsrechter uitspraak
te doen in een geschil tusschen beide regee
ringen, gerezen ter zake der vordering van een
Italiaansch onderdaan tegen de Portugvesche
regeering, en is als zoodanig aangewezen de
heer mr J. Heemskerk Azn., minister van staat,
lid van den Baad van state.
meer op quantiteit dan op qualiteit hebben
gewerkt.
Maar natuurljjk mag de invloed van de Mc
Kinley-wet hier ook niet buiten rekening ge
laten.
Het verlies kan nu nog aiet geheel worden
geraamd. Terwjjl de oogst van 1890, die dit
jaar aan de markt is, tot dusver door elkaar
slechts de helft heeft opgebracht, levert hy in
verhouding tot den vorigen een verlies op van
ruim twintig millioen gulden. Dat verlies be
rokkent niet zoo zeer winstderving als wel achter
uitgang in kapitaal, wjjl de marktprjjs dit jaar
in doorsnede slechts de helft is geweest van
den kostenden prys.
Het Bat. Ebl. oordeelt echter, dat de kapi-
taalrijke Deli-ondernemingen zich in korten tjjd
van het verlies kunnen herstellen door een
spoedige verlegging van exploitatieterreinen
naar het bygelegen Indragiri.
De meerderheid der ondernemingen behoort
echter tot de kleine, en zeer kleine; en voor
deze kunnen de jongste slagen letterljjk ruï
neerend zyn daartoe behoeft er maar weinig
bjj te komen, b. v. een nieuwe rjjzing van den
dollar.
Te Paramaribo is Zondag 2 en Maandag 3
Aug. met buitengewone plechtigheid, levendig
heid en algemeene deelneming, de verjaardag
gevierd van H. M. de koningin-weduwe-regentes.
De nieuwe gouverneur en zijn echtgenoote
vertoonden zich op verschillende feesten. Hun
was 's morgens vroeg een serenade gebracht.
Overal werden zji met bewjjzen van sympathie
ontvangen.
Een telegram van gelukwensch, der jarige
vorstin gezonden, werd beantwoord door een
telegram van dankbetuiging, dat aanleiding
gat tot harteljjke jubelkreten ter eere van de
beide koninginnen.
Beeds Zaterdag te voren was eene zeer tal-
rjjke, uit de verschillende districten opzetteljjk
voor dezen feestdag naar Paramaribo gevloeide
menigte op de been. Vooral op het Gouver-
nementspleiu, waar ook ettelyke kramen tot
verkoop van ververschingen en tot verschillende
volksvermaken waren opgericht, was de be
weging zeer levendig, zonder dat de orde
verstoord werd.
tjjd te Utrecht verpleegd doch zonder resultaat.
Na jl. Maandag nog een kleine wandeling te
hebben gemaakt, viel hjj, door een beroerte
getroffen, in zjjne achterwoning neder en verloor
het bewustzjjn.
In zjjn 20jatige evangeliebediening te Goes
wist de overledene zich in en buiten de kerk
zeer bemind te maken.
Ook mevrouw Moor—Schepers, de in
Middelburg bekende en zeer gewaardeerde
actrice, is tegen het a. seizoen met haar echt
genoot verbonden aan het gezelschap van het
Salon des Variétés te Amsterdam.
In de laatste zitting van het Nederlandsch
taal- en letterkundig congres hield de heer
Odilion Périer een voordracht over de wensche-
lykheid van het sluiten van een tractaat van
wederkeerigheid tusschen België en Noord-
Nederland tot regeling van de kostelooze
proceduur.
De heer Schaepman beloofde deze zaak bjj
onze regeering te steunen.
Het volgende congres zal te Arnhem worden
gehouden. Na de gebruikeljjke plichtplegingen
is het congres Woensdag gesloten.
Donderdag is op Helgoland de eerste
steen gelegd van het gedenkteeken, voor den
volksdichter Hoffmann von Fallersleben op
het eiland op te richten.
Voor de akte van hoofdonderwijzer is te
Arnhem o. a. geslaagd de heer L. W. de Graaf,
onderwyzer te Haamstede.
In de vacature bjj het onderwijzersperso
neel te St Jansteen zal, naar men ons meldt,
met het oog op de oprichting eener byzondere
school, slechts tjjdeljjk worden voorzien.
Ï^Het Bat. Ebl. wjjdt een hoofdartikel aan de
bespreking van het onrustbarend échec, door
de Deli-tabak dit jaar op de Europeesche markt
geleden.
Bljjkens de noteering van den verkoop voor
rekening der Deli-My., op 9 dezer te Amsterdam,
zyn heel wat partyen onder de 50 cents van de
hand gezet moeten worden en heeft men zich
voor vele pakken moeten vergenoegen met 48,
46 en 45 cents.
De Deli-planters hebben hieraan zelf grooten-
deels schuld, daar zjj bjj den oogst van 1890
Donderdag overleed te Goes in den ouder
dom van 58 jaren de heer D. de Pree, predi
kant der christeljjke gereformeerde gemeente
aldaar. De overledene was van 1853 lid en
oefenaar by de gemeente van den heer Bud
ding en werd in 1858 lid en leerend ouderling
bjj de Chr. ger. gem. te Sluis. Na te Kampen
te hebben gestudeerd, werd hy 19 Nov. 1866
bevestigd als predikant te Serooskerke (Wal
cheren), terwjjl hjj sedert 7 Aug. 1870 als zoo
danig te Goes werkzaam was. De heer De
Pree leed aan zenuwoverspanning, wat in de
laatste jaren stesds verergerde. Den 31 Aug.
1890 trad hjj 't laatst voor zyn gemeente te
Goes op, den 3 September daarna kreeg hy
een zenuwtoeval, die hem ongeschikt maakte
voor zyn werk. Sedert werd hjj nog eenigen
In de provincie Zeeland werden, wat de
drankwet betreft, in den loop van 1890 78
vergunningen verleend voor localiteiten waar
voor reeds aan een anderen persoon vergunning
verleend wasia een vergunning verleend
krachtens de zinsnede van art. 2 der drankwet,
terwijl binnen de grenzen van het maximum
5 nieuwe vergunningen zyn verleend. Het getal
ingetrokken vergunningen, krachtens art. 9 en
art. 27, bedraagt 2; terwjjl 22 vergunningen
vervallen zjjn bjj gebreke van tjjdige betaling
van het recht.
In het geheel werd over 1258 inrichtingen
voor vergunning betaald ƒ30898 87$.
Uit Vlissingen schrjjft men ons
Het concert, Donderdagavond aan het Grand
Hotel des Bains alhier door de stafmuziek van
het 3e reg. inf., onder leiding van den heer
N. A. Bouwman, gegeven, was niet zoo druk
bezocht als we wel verwacht hadden.
De gelegenheid toch, ditmaal aangeboden
door H. H. officieren, hier in garnizoen, om
voor 'n uiterst billyken entréeprys een muziek
corps te kunnen hooren, dat als zeer verdien-
steljjk bekend staat, komt slechts zelden voor.
Wjj zjjn er dien heeren dankbaar voor.
De Bchuld meenen we al weer op moeder
natuur te moeten schuiven. Da zuideljjke wind
maakte 't ondoenljjk om onder de colonnades
plaats te nemen, wat zeer te betreuren viel
want een uitvoering van het stafmuziekcorps
is niet geschikt voor een zaal, waar het uit
den aard der zaak te hooge eischen aan het
trommelvlies der toehoorders stelt.
W aarschjjnl jjk was de plotselinge
weersverandering schuld dat het concert, nu
het binnenshuis plaats vond, niet, zooals aan
gekondigd was, dat in geval van ongunstig
weer zou gebeuren, door het symphonie-orkest
werd gegeven.
Onnoodig te zeggen dat 't program uitste
kend werd uitgevoerd. Dat zyn we gewoon,
't Gedeelte er van na de pauze viel blykbaar
't meeBt in den smaak.
Wel verdiend waren de toejuichingen, die
den bekwamen leider en zyn corps ook Don
derdagavond ten deel vielen.
Eene eigenaardige hulde werd dezen
morgen aan het standbeeld van De Bnyter to
Vlissingen gebracht. Bjj de promenade door
de stad, die het garnizoen, met de stafmuziek
aan 't hootd, maakte onder commando van
den luitenant-kolonel Langghnt, defileerde de
troep met geschouderd geweer rond dat monu
ment om vervolgens op marsch naar Sonburg
te gaan. Een en ander bracht heel wat men
schen op de been.
Aan het Grand Hotel des Bains te Vlissingen
zyn van 19 tot 25 Augustus de volgende vreem
delingen aangekomen de heeren M. G. de
Bloeme van 's Gravenhage, Cha* Hont van
Brussel, mevr. E. Hont van Brussel, de heer
Laxonin van Stammer en dochter van Dresden,
de heeren W. A. Williams van Londen, C. E.
Elderhorst van Hannover, I. E. Street en O. W;
Street van Frankfort, Hidenbergjvan Barmen,
Bastnin en zoon van Charleroi, Mirland van
Frankrjjk, W. Percy Dodson en mevr, Dodsön
van Londen.
Uit Terseke wordt ons gemeld
Het ongunstige weder, dat zoo'n nadeèligefl
invloed op den broedaanslag der oesters heeft
uitgeoefend en deze tot verre beneden het
middelmatige gedreven heeft, wordt ook als
de oorzaak beschouwd van een gebrek, dat zich
onder de groote oesters vertoont, waardoor deze
groen worden en ongeschikt tot verzenden.
Dit verschjjnsel is niet nienw, maar kwam
ook in andere ongunstige zomers voor, o. a. in
1879. Het kan zyn dat het met een verbete
ring van het weer verdwynt.
Ook onder het broed komt eene ziekte voor.
Het wordt zwart op de pannen en sterft. Een
opeenstapeling van tegenspoeden dus I
In de buitenhaven te Wemeidinge heeft
Donderdag eens aanvaring plaatsgehad tusschen
het Nederlandsch tjalkschip Jonge Willem
schipper M. Gielbert, van Bergen op Zoom,
beladen met steenkolen, komende van Buhrort
met bestemming naar Belgiëen de Neder-
landsche stoomgoederenboot Eugenie, gez. P.
Dick, van de reederjj H. Braakman k Coq
