N°. 201.
134e Jaargang.
1891.
Donderdag
27 Augustus.
Deze courant verschijnt d a g e 1 fj k i
met uitzondering van Zon- en Feestdagen!
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.—
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentiën20 cent per regel! Bij abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten, benevens aQt
dankbetuigingen; van 17 regels 1.50;
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Middelburg 26 Angustns.
KUNST EN LETTENEN.
KERKNIEUWS.
UIT STAD EN PROVINCIE.
iiii)i)riiiiit(.s(iii: m ham.
The rm ometer.
Middelburg 26 Aug. vm. 8 u. 65 gr.
m. 12 u. 70 gr., av. 4 u. 70 gr. F.
Verwacht W. wind.
Agenten te Vlissingen: P. Gr. be Vet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te KruiningenF. v. d. Peul, te Zierikzee: A. C. de Moon, teTholen: W. A.
van Nuwenii uijzen en te TeraeuzenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de
advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmar, te Rotterdam, de Gebe. Belinïante, te 's Gravenhage, en A. de la Mae Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publioité étrangère G. L. Daube Cie., John F. Jones, opvolger.
Adrertentiën
moeten des namiddags te ééa nut
aan het bureau bezorgd zpn, willen
zp des avonds nog worden opgenomen.
De zeer eerwaarde heer J. H. Wpnen bespreekt
in de Maasbode onze beschouwing over zpne
opstellen omtrent het recht van een openbaar
onderwijzer om katholieke boeken te gebruiken
op eene openbare school, uitsluitend door
katholieke kinderen bezocht.
Wp zullen over deze kwestie geen uitvoerige
polemiek meer voeren. De afstand, die den
heer Wpnen en ons scheidt, is te groot dan dat
wp ooit op eenige toenadering durven hopen.
Tusschen zijne bewering dat er zonder geloof
en godsdienst geen Christelijke deugd in den
geest der wet op het L. O. bestaat en onze
meening op dit punt, ligt eene diepe klove,
die wp geen kans zien zelfs voor de helft te
dempen.
Wp nemen echter akte van de verklaring
van den heer Wpnen dat, als er op zulk eene
openbare school éen, slechts éen enkel anders
denkend kind tegenwoordig is, het gebruik van
zulke godsdienstige boeken niet mag plaats
hebben.
Heel goed, als men dan maar bedacht is op
de moeilpkheid, waarop wp reeds wezen, dat
bp de komst van zulk een kind een geheele
reorganisatie zal moeten plaats hebben ten
nadeele van de gemeentekasen dat allicht
allerlei achterdeurtjes zullen geopend en ge
reserveerd blpven om niet overeenkomstig die
meening van den heer Wpnen te handelen;
of om zpn voorschriften te ontduiken.
Wp kennen dergelpke regeling.
Ons betoog over den plicht van den open
baren onderwpzer tegenover het neutrale
karakter der school, aan welks hoofd hp staat,
«chpnt de heer Wpnen niet te willen begrppen.
Geen belangstelling in de bpzondere school,
maar wel liefde in de openbare en gevoel voor
eerlpkheid en oprechtheid dreven ons er toe,
om voor een zuiver houden van den toestand
in deze en van de betrekking tusschen de
openbare en de bpzondere school te pleiten.
Wp willen hopen dat weldra van de meening
der nieuwe liberale regeering in deze eens
moge blpken. Wellicht spreken de heer Wpnen
en wp elkander dan nog wel eens nader.
Het oude koetje: dat de liberalen hun kin
deren in lagere, middelbare en hoogescholen
laten opvoeden op kosten van het algemeen had
de heer Wpnen gerust stil op stal kunnen laten
Staan. Alsof daarvan uitsluitend liberalen, en
niet anderen evenzeer profiteeren voor de op
leiding hnnner kinderen, o. a. tot rechtsgeleerde,
Arts enz.
Hp bewpst door zpne redeneering op dat
punt zich nog niet genoeg op algemeen
fetandpUnt te kunnen plaatsen en de verplich
tingen niet te kennen welke de staat, dat is de
gemeenschap, heeft tegenover grondwettige
voorschriften en tegenover de eischen, welke
in bet belang van bet algemeen worden ge
steld tot verkrpging van ontwikkelde en
bekwame mannen op verschillend gebied.
En dit is reden te meer om af te zien van
verdere pogingen om hem eenigszins te doen
begrppen het standpunt, dat wp in deze kwestie
innemen.
De redactie van het blad, waarin de heer
Wpnen zpne gevoelens openbaarde, schrpft,
naar aanleiding van onze bewering dat het
Nederlandsche volk in zpn hart vrpzinnig is:
»Het volk heet in zpn hart vrpzinnig, maar
dat hart is dan toch zeer klein, want de katho
lieken, die 2/5 der natie vormen, zpn niet
vrpzinnig. Zou het nu van de liberalen, als
zp voor zulk een toekomst staaner op of
voor goed er onder, wel handig zpn zulk een
groote en machtige fractie door grievende
maatregelen voor het hoofd te stooten?
»Als de liberale bladen het belang hunner
partg begrppen, dienen zy het ministerie niet
tegen ons op te hitsen."
Naar aanleiding van deze opmerking het
volgende
Over hetgeen onder vrpzinnig te verstaan is,
■willen wp met de Maasbode niet twisten. Wp
kullen daarover wel niet eenstemmig denken.
JAtrnr niet juist is het, dunkt ons, van dat blad
om alle katholieken als »niet vrpzinnig" te
qualiflceeren. Ook onder hen heeft men ver
schillende schakeeringen en gelukkig ook! velen
die dichter bp ons, liberalen, staan dan bp
eene andere partp. Dit weet de Maasbode self
het best.
Dat de liberale bladen het ministerie tegen
de katholieken ophitsen is tot heden ons nog
niet geblekenen wp gelooven niet dat een
dier bladen daarop plan heeft.
Op de vraag of het handig is zulk eene
groote en machtige fractie als de katholieke
door grievende maatregelen voor het hoofd te
stooten, is gemakkelpk een antwoord te geven.
Eene regeering is geroepen, met voorbpzien
van bpzondere belangen, het algemeen
belang te behartigen naar hare overtuiging
en naar hare eerlpke meening. Zp kan en mag
niet vragen of zp soms deze of gene afstoot.
En nu is het zeer goed mogelpk dat eenige
maatregel een deel, groot of klein, der katho
lieken niet bevalt; maar evenzeer kan eene
regeering door een ander besluit of voorstel
morgen eene andere partp voor het hoofd
stooten.
Handigheid mag bp een regeering niet hoofd
zaak zpn, wel eerlpkheid; al is onhandigheid
ook niet te verdedigen.
En dan bedenke men ook dat BOmmige
politieke partpen, met voorbpzien van het
algemeen belang des lands, overdreven zpn in
hun eischen en louter het oog hebben gevestigd
op het belang van een enkele kerkelpke of
politieke fractie.
Deze altpd te ontzien, al die belangetjes als
zoovele Kruidjes roer my niet met overdreven
zorg te bejegenen behoort tot de onmogelpke
eischen, aan een regeering te stellen.
zich bjjna geheel bp het programma van de
Liberale Unie zal aansluiten.
De Standaard houdt een lofrede op het afge
treden kabinet.
Nu, dat is zpn plicht.
En onverdiend is die lofrede op sommige
ministers zeker niet. Wp zeiven hebben ons
van onzen schuldigen plicht op dit punt ge
kweten.
Maar men leze eens deze regelen uit het
betoog van dit blad
«Tegenover het buitenland denk slechts
aan het grensgeschil met Frankrpk over den
Laica-stroom is de eere en het goed recht
van Nederland met talent door hem verdedigd.
«Het finantieel beheer is met nauwgezetheid
en keurig beleid gevoerd."
Zou dr. Kuyper, toen hp dit schreef, zich
ernstig hebben kunnen houden
Eu zou bp jhr. Hartsen en jhr. Godin de
Beaufort bp het lezen er van niet de vraag
opkomen of de schrpver van die hulde soms
een loopje met hen neemt
De minister van justitie, de heer mr H. J.
Smidt, heeft, trots den aandrang der liberale
centrale kiesvereeniging in het district Emmen,
om ondanks zjjn ministerschap het district als
kamerlid te blpven vertegenwoordigen, gemeend
zich niet herkiesbaar te moeten ^tellen.
Bp kon. besl. is:
bepaald dat de generaal-majoor J. W. Ber-
gansins, afgetreden minister van oorlog, gere
kend van 21 Augustus jl., geacht zal worden
te behooren tot den staf der artillerie en dat
die opperofficier ter beschikking zal zpn van
den minister van oorlog; en
de met verlof hier te lande aanwezige le
luit.-kwartierm. van het leger in N.-I. J. W.
Brinkgreve, ter zake van lichaamsgebreken,
eervol uit den militairen dienst ontslagen, met
toekenning van pensioen.
Aan de Zutph. Ct wordt uit Den Haag ge
schreven, dat het voorbarig zou zpn uit de
samenstelling van het kabinet de gevolgtrekking
te maken, dat voor de hervormingsgezinden
van dit ministerie weinig te verwachten is.
«Voor niets ben ik meer bevreesd," zeide
onlangs een conservatief staatsman tot den
schrpver, «dan voor een gematigd liberaal
kabinet, want in dezen tpd, nu de meer geavan
ceerde strooming in het land zeer sterk is, zal
het ministerie meer geavanceerd zpn, naarmate
het minder geavanceerde elementen heeft op
genomen." Die uitspraak kwam mp toen
paradoxaal voor, maar ik geloot thans de be-
teekenis te vatten. Een zeer geprononceerd
ministerie, waarin de radicalen sterk vertegen
woordigd waren, zou water in den wpn moeten
doen om den steun der conservatieven niet te
verliezeneen gematigd ministerie daarentegen
moet rekening houden met de geavanceerden
kan dat doen zonder dat het bevreesd be
hoeft te zpn, dat daardoor de gematigde vrienden
afvallig zullen worden. Daarom is het zeer
wel mogelpk, dat juist de tegenstanders van
ingrijpende hervormingen bedrogen zullen uit
komen, indien zp meenen, dat de persoon van
den kabinetsformeerder voor hen een waarborg
is, dat zp bv. van groote uitbreiding van kies
recht verschoond zullen worden. Reeds nu komt
men in kringen, waar men goed ingelicht kan
zpn, ten stelligste beweren, dat het ministerie-
Tienhoven-Tak in de groote vraagstukken van
den dag terstond flink positie zal nemen en
Yolgens de Locomotief zpn door de Indische
regeering aan het opperbestuur voorstellen
omtrent de koffiecultuur gedaan, waarvan de
hoofdtrekken de volgende zpn
1. De gonv.-koffiecultuur wordt aangehouden
in die streken, waar grond en klimaat gunstig
zpn en flinke complexen kunnen worden ge
vormd.
2. Waar dit niet het geval is, heft men
haar geleidelpk op, door te beginnen met allen
gedwongen bpplant te staken.
3. In de streken, bedoeld bp 1, wordt een
behoorlpk bedrpfsplan opgemaakt, nadat alle
gronden, welke in het complex kunnen vallen,
zpn afgebakend en in kaart gebracht.
4. Dat bedrpfsplan bepaalt
a. hoeveel er jaarlpks kauworden beplant
om een behoorlpken kringloop te hebben
b. welke gronden daarin reeds dadelpk, of
later bp inschrpving van afgeleefde tuinen,
door herbossching weer voor de koffiecultuur
kunnen worden geschikt gemaakt, opdat niet
zooals nu de kip eenvoudig geslacht worde
5. In dat complex wordt een rationeele,
voor den inlander opvolgbare cultuur-wpze
ingevoerd.
6. Om daar vrpe planters te krpgen
a. staat men in de eerste 2 jaren tusschen-
bouw toe van de koffie niet schadende polowidjo;
b. geeft men een bpslag per bouw voor de
ontginning, naar plaatselpke omstandigheden
en naar vraag en aanbod te bepalen;
c. een bpslag jaarlpks tot de tuin vruchten
afwerpt, voor onderhoud ais boven.
d. Verder f 15 per pik. koffie.
7. Naarmate de vrpe aanplant in het complex
toeneemt, wordt de gedwongen aanplant in die
streek ingetrokken. Dus ieder, die in het
complex komt planten, valt vrp, en lang zal
het waavschpnlpk niet duren of alle planters
maken van de vrpgeviger voorwaarden gebruik,
8. Bp de bepaling van het complex wordt
patuurljjk gelet op de behoeften der bevolking
aan grond voor eigen landbouw. Particuliere
ondernemingen worden in die streek niet weder
toegelaten.
9. Deze krpgen daarentegen een ruimer
terrein in de streken, waar de gouv.-cultuur
wordt ingetrokken, voor zoover de eigen land
bouw der bevolking het toelaat.
In die streken kunnen nog uitstekende per-
ceelen worden gevonden, daar, zooals onder 2
is gezegd, ook een flink complex van gronden
voorwaarde is voor de handhaving der gouv.
cultuur.
10. Men krpgt aldus reserven ten behoeve
van een degelpke, goed geregelde koffie-cultuur,
terwpl de dwaze reBerven, die het gevolg zpn
eener kwpnende cultuur, worden opgeheven.
11. Wpl de ambtenaren v. B. B., op grond
van gemis aan landbouwkenuis, hebben getoond
niet in staat te zjjn de koffie-cultuur goed te
leiden, wordt de leiding opgedragen aan een
hoofdinspecteur, te kiezen uit het personeel
van het boschwezen, met 2 inspecteurs als hel
pers. Verder blpft de zaak onder de leiding
der ambt. v. B. B. en worden de voor de com
plexen zoo, noodige inlandsche mantries
mandoerB aangesteld.
12. Op grond van de ondervinding opgedaan
bp een reboiseering op groote schaal en in
vrpen arbeid, is berekend dat de kosten niet
noodeloos zullen worden opgedreven, en toch
de planters billijk zullen worden betaald.
13. In de streken, sub 2 bedoeld, krpgt de
bevolking 15 voor de in te leveren koffie, ook
voor den vrpen aanplant als ze uit eigen be
weging wil planten; wellicht later, als dit
gewenseht blpkt, iets meer.
14. Het monopolie van inlevering aan den
staat wordt voorloopig behouden.
Naar wp vernemen heeft de heer L. B. J.
Moor voor het volgend seizoen zich, op daartoe
tot hem gerichte uitnoodiging, verbonden aan
het tooneelgezelschap der heeren Kreukniet en
Poolman, Salon des Variétés te Amsterdam.
Wp verheugen onB daarover. En dit gezel,
schap, welks directie zich in de laatste jaren,
men denke slechts aan Nora, Svava en Spoken
en de opvoering van het muziekdrama De ver
loren zoon, met succes erop toelegt om
goede kunst te aanschouwen te geven en door
menige goed verzorgde voorstelling de sym
pathie der ware kunstvrienden verwierf, èn
de heer Moor, een man van smaak en talent,
onder wiens artistieke leidiDg in 1889 de eerste
opvoeringen van Nora door de Tooneelvereeni-
ging te Amsterdam plaats hadden, passen
geheel bp elkaar. Wp hopen beide dezen winter
ook eens te Middelburg te zien optreden.
De schilder Boaboom moet ernstig ziek
zpn. Zpn toestand is zorgelpk.
In de algemeene vergadering van het
XXIe Nederlandsch taal- en letterkundig con
gres te Gent hield prof. Jan ten Brink Maandag
een voordracht over het onderwerpNeder
landsch of Vlaamsch. Hp stelde ten slotte voor,
dat het congres den wensch zou uitspreken het
woord Vlaamsch door Nederlandsch te ver
vangen, zoodat men voortaan zou sprekenvan
Nederlandsche beweging" in plaats van
«Vlaamsche beweging."
Tegen dit voorstel spraken dr Schaepman
en de abt Claeys uit Gent. Prof. Ten Brink
trok daarop zpn motie in.
Max Rooses leidde de stelling inHet aan-
leeren eener tweede taal in het lager onderwijs
is scnadelpk voor de ontwikkeling van het
volk en gevaarlpk voor het behoud en den
bloei der Vlaamsche taal.
Wegens het vergevorderde uur werd de dis
cussie tot den volgenden dag verdaagd.
en
Beroepen bp de Ned. Ger. gemeente te Mid
delburg de heer K. Pernhout, predikant bp
diezelfde gemeente te Dordrecht.
Door de heeren A. R. Breetvelt c. s. te
Goes is aan den raad het verzoek gericht om
afstand van grond aan den Westwal naast de
ambachtsschool, ten einde daar een kerkgebouw
te stichten voor de Doopsgezinde gemeente.
Door den candidaat Staal te Kapelle is
het beroep naar de Chr. ger. kerk te Geeste
ren aangenomen.
Op den verjaardag van H. M. de koningin
Wilhelmina, Maandag s., zal door de troepen
in dit garnizoen en de dd. schutterp van Mid
delburg eene groote parade worden gehouden
op het Molenwater.
Daarna geeft de infanterie een huishoudelpk
assaut in de kazerne, waarbp de belooningen
aan onderwpzers en leerlingen zullen worden
uitgereikt.
De onderofficieren en minderen zullen op dien
dag voor rekening der cantine worden onthaald.
De vereenigde sociëteiten van schutterp en
infanterie geven dien avond een huishoudelijke
soirée in hun societeitslocaal met de daaraan-
grenzende kolfbaan.
Voor een bepaald getal geïntroduceerden zal
deze soirée toegankelpk zpn.
Tot buitengewoon opzichter bp den rpks
waterstaat in Zeeland, standplaats Middelburg,
in plaats van wplen den beer G. H. Wepmar,
is tegen 1 October benoemd de heer J. Zemel,
thans te Utrecht.
Ter openbare terechtzitting der arrondis-
sements-rechtbank alhier van heden is de heer
W. 8. Bosch, benoemd notaris te Vlissingen,
als zoodanig beëedigd.
Uit Vlissingen wordt ons geschreven
Door het plaatsen van vier vlaggen om De
Rnyter'b standbeeld hebben we Dinsdag getoond:
dat we den dag, waarop vóór 50 jaar dit daar
geplaatst werd, niet onopgemerkt wilden voorbp
laten gaan. Achteraf beschouwd, hebben we er
wpselpk geen drukte van gemaakt. Zonder
feestvieren zal De Ruyter's geest toch wel in
ons blpven voortleven! Feestvieren kost geld;
we hebben onze duiten in den zak gehouden
misschien wel om ze beter te besteden.
Alleen 'n beetje muziek had, dunkt ons, geen
kwaad gedaan. Vele menschen bewogen zich
's avonds langs Nieuwendpk en kaden, te
vergeefs wachtende op de muziek die, zeker
volgens een grappenmaker, komen zou.
Jl. Zondag herdacht de heer L. J. Stasse,
gezagvoerder op een der dagbooten van de
maatschappij Zeeland den dag, waarop hp
vïjftig ïaar geleden zpn loopbaan als zeeman
begon, waarvan hp er zestien in dienst van
bovengenoemde maatschappp doorbracht.
De telegraafarbeiders J. F. Stokman ta
'sHeer Arendskerke en J. Lugte te Oss zullen
met 1 Sept. van standplaats verwisselen.
Uit Goes schrpft men ons
Evenmin als te Middelburg was te Goes het
bezoek talrjjk dat ten deel viel aan het con
cert der Tziganer Hongaren. Gelpke gevolgen
werden, in deze teweeggebracht door tegenge
stelde oorzaken. In Middelburg was men nl.
oververzadigd van velerlei kunstgenot, hier
heeft men de kermis in 't vooruitzicht, en „men
kan toch niet iederen avond uitgaan"
Zeker kan men dat niet; het zou zelfs on-
redelpk zpn het te eischen, maar of men geen
goeden ruil zou gedaan hebben met wat ker-
misgenot te geven voor dit concert dat zou
de vraag kunnen zpn.
Over de uitvoering zelve behoeven wp niet
te schrpven na de uitvoerige bespreking
daarvan in dit blad.
Wanneer een dergelpk orkest ons land weer
eens bereist, dan moest den impressario kunnen
worden medegedeeld, dat hp in de maanden
Augustus en September niet in Zeeland zpn
moet: dat zpn de kermismaanden en «ker
mis is maar eens in 't jaar
Dinsdag avond hield de gemeenteraad van
Yerseke eene vergadering uitsluitend ter be
handeling van een adres van adhaesie op dat
aan den minister van financiën van de pach
ters van oesterbanken en dat van visschers,
werklieden enz. van Yerseke, waarin den
minister verzooht wordt de pachters te hulp
te komen.
De voorzitter meende dat het niet op den
weg van den raad lag het adres der pachters
te steunen, maar wel dat der Yerseksche werk.
lieden. Tevens meende hp dat uitBtel van
pachtbetaling niet helpen kan. Daarom wehschte
hp den minister tevens te verzoeken den pach
ters geheele of gedeeltelpke kwptschelding van
achterstallige paoht te verleenen, in het belang
alweder van den werkman.
De raad besloot in den aangewezen zin een
adres samen te stellen en den minister aan
te bieden.
Maandag avond jl. werd de knecht van
het te Hansweert liggende Duitsche sleepschip
Vereinigung 13 door den gemeente-veldwachter
op heeterdaad betrapt wegens het aan den
wal voeren van twee zakken tarwe, inhoudende
te zamen 91 kilogram. De knecht gaf echter
te kennen dat die zakken slechts opveegsel
bevatte, hetwelk hem toebehoorde. Niettegen
staande die bewering is bp toch Dinsdagmorgen
gevankelijk naar Middelburg overgebracht.
Te Cortgene is bp herstemming tot lid
van den raad gekozen de heer J. F. Gelner
met 57 van de 89 geldig uitgebrachte stemmen*
Het aantal kiezers bedraagt 100.
In de St. Ct. van heden zpn opgenomen de
statuten van de naamlooze vennootschap om-
nibusdienst TholenStavenisse vice versa Dé
nieuwe onderneming, te Scherpenisse.
Het doel der vennootschap is het exploiteeren
van een omnibhsdienst tusschen Tholen erf
Stavenisse heen en terug, het vragen van con
cessie voor het leggen van gezonken rails op
hetzelfde traject en het exploiteeren van dient
tramweg.
De duur is tien jaar.
Het maatschappelpk kapitaal bedraagt 85'0fll
verdeeld in 34 aandeelen ad ƒ250 elk.
Het bestuur der vennootschap is opgedragen
aan den directeur, onder toezicht van minstens
drie en hoogstens zeven commissarissen:
Tot directeur is benoemd de heer C. Hartog,
en tot commissarissen de heeren C. Wagtho,
L. Heyboer, A. van Dalen en jhr. mr. E. A. O.
de Casembroot.
Als jaarlpksche pachtsom voor het pont-
veer van Tholen op den Auvergnepolder werd
Dinsdag bp de door burg. en weth. te Tholen
gehouden openbare verpachting voor zeven
jaren, 4050 geboden.
De nieuwe verpachting gaat 1 Febr. 1892 in,
In de Dinsdag te Bruinisse gehouden
raadsvergadering zpn de geloofsbrieven der
nieuwe leden onderzocht en goedgekeurd en
mitsdien tot hunne toelating besloten.
De begrooting voor 1892, geraamd in ont
vangst en uitgaaf op 20303.53^, is gesteld
in handen van eene daartoe benoemde commissie
ter fine van ondersoek en de rekening over
1890, overeenkomstig het rapport der eommieri.g