N°rï947
134® Jaargang.®
1891,
Woensda
19 Augustus.
Middelburg 18 Augustas.
Wenken die te denken geven.
er
Defe courant verschijnt dagelijks;
met uitzondering van Zon- en Feestdagen!
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco f 2.=|
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 cent:
Advertentiën20 cent per regel! By abonnement lager.
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten, benevens alle
dankbetuigingen; van 17 regels f 1.50;
iedere regel meer ƒ0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
KUNST EN LETTEREN.
ONDERWIJS.
KERKNIEUWS-
UIT STAD EN PROVINCIE.
ÏÜDBELBIIGS
Thermometer»
Middelburg 18 Aug. »m. 8u. 65 gr.
m. 12 tl 75 gr., av. 4 u. 75 gr. F.
Verwacht Z. wind.
Agenten te VlissingenP. G. de Vet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te KruiningenF. v. d.Peïji., te Zierikzee: A. C. de Mooij, teTholen: W. A.
vak Nieuwenhtjijzen en te TerneutenM. de Jonge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de
advertentie-bureau's van Nijgh Van Ditmar, te Botterdam, de Gebk. Belintantb, te 's Gravenhage, en A. de la Mar Azn., te Amsterdam.
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Pnblicité étrangère G. L. Daube Cie., John F. Jones, opvolger.
Advertentiën
moeten des namiddags te één uur
aan het bureau bezorgd zyn, willen
tg des avonds nog worden opgenomen.
i.
Een der belangrijkste vruchten van de
parlementaire driejarige campagne, die bijna
ten einde loopt, is wel geweest de herziening
der wet op het lager onderwijs, waardoor
de felle schoolstrijd is geëindigd.
Door onderlinge samenwerking, door krach-
tigen steun van een groot deel der liberalen
ia eene oplossing tot stand gebracht van een
netelige kwestie, die al jaren lang de ge
moederen in beweging bracht en, zeer ten
nadeele van andere gewichtige vraagstukken,
uitsluitend de aandacht bezig hield.
Wij hebben indertijd naar onze bescheiden
krachten meegewerkt om in die richting tot
een vruchtdragende wetsherziening te komen;
en wij hebben tot heden daarover nog geen
berouw gevoeld. Integendeel.
De politieke atmosfeer is zuiverder gewor
den dan in de laatste jaren het geval was;
de verhouding tusschen openbaar en bijzonder
onderwijs wordt beter en beide staan niet
meer zoo vijandig tegenover elkander als
voorheen.
Het eerste bleek vooral bij den jongsten
verkiezingsstrijd, toen de aandacht werd ge
vraagd voor de oplossing der sociale vraag
stukken en het beleid van het demissionaire
kabinet getoetst werd aan hetgeen dit vooral
op het gebied der praktijk had verricht tot
voldoening aan de dringende eischen vaD
het oogenblik: kiesrechthervorming en be
lasting-verbetering, beide met het oog op de
billijkheid en rechtvaardigheid hoogst noodig,
de eerste om zooveel mogelijk stem te ver
schaffen aan hen, wier belangen bij een
goeden gang van 's lands zaken zijn betrok
ken, de laatste om aan schreeuwende onrecht
vaardigheden een einde te maken.
Het afmattende, eenzijdige strijden alleen
over de school was in de jongste verkiezings
dagen overbodig en het felle karakter werd
daardoor aan dien strijd ontnomen.
Dat was een der gelukkige gevolgen van
eene herziening, waarnaar alle partijen
vurig hadden verlangd.
En wat het tweede punt betreft: de
betere verhouding tusschen openbaar en bij
zonder onderwijs, de dagelijksche ervaring
leert ons den goeden invloed van de tot
stand gekomen wetswijziging ook in deze
kennen. Van ultra anti-liberale zijde moge
nu en dan nog wel eens een scherpe pijl
Worden afgeschoten op onze openbare school;
het al te felle karakter van vijandschap,
dat voorheen bijna dagelijks viel waar te ne
men, bemerkt men thans niet meer of hoogst
zelden.
Wat wij echter na die herziening vooral
verlangen is ditdat nn aan de bijzon
dere scholen meer voorrechten en rechten
zijn toegekend dan vroeger en zelfs uit
's rijks kas haar steun wordt geschonken,
elk haar eigen standpunt handhave en haar
karakter zuiver beware.
Er zijn tijden geweest en het is zeker
nog wel zoo dat men oogluikend toeliet
dat de openbare school eigenlijk haar neu
traal karakter verloor en een vermomde
z. g. christelijke, wij zeggen liever kerke
lijke, school werd. Om des lieven vredes
wille werd toegestaan dat men op die school
in den bijbel lasmet gebed de lessen aan
ving en eindigde. En men vond dit ook
nuttig in het belang der openbare school
zelve om te voorkomen dat er eene bijzondere
inrichting als concurrente tegenover haar in
het leven werd geroepen.
Dit was in onze oogen een misplaatste
poging om den vrede te bewareneene
afkeuringswaardige wijze van doen; en op
dit oogenblik vooral te verwerpen nu de
bijzondere scholen van betere condities zijn
dan weleer.
Met ergernis en verbazing namen wij
daarom kennis van een tweetal, dezer dagen
d? Maasbode voorgekomen beschouwingen
van den heer J. H. Wijnen, die daarin zulke
eigenaardige wenken geeft dat wij het noodig.
achten hierop de bijzondere aandacht te
vestigen van alle vrienden van het openbaar
onderwijs.
Genoemde heer dan had in het Rotterdam-
sche blad, volgens zijn eigen beweren „dag
helder", bewezen dat in de openbare scholen,
uitsluitend bezocht door katholieke kinderen,
de Bijbelsche geschiedenis en andere gods
dienstige boeken mogen gebruikt worden
en zelfs dat èn de katholieke gemeente
besturen èn de onderwijzers verplicht zijn
aan den wensch der ouders te voldoen, die
verlangen dat dergelijke boeken door hunne
kinderen gelezen worden.
Na die apodictische beweringen geuit te
hebben, heeft hij in Noord-Brabant en Lim
burg een onderzoek gedaan naar deoorzaak
waarom in zoovele scholen nog altoos slechts
neutrale boekjes gelezen worden.
En de resultaten van dat onderzoek deelde
hij nu dezer dagen mee; waarbij hij eenige
wenken voegt, die wij om verschillende
redenen gewenscht vinden dat ook in liberale
kringen bekend worden omdat zij in menig
opzicht een heilzame les, eene ernstige waar
schuwing bevatten.
De heer Wijnen weet ons dan mee te
deelen dat in enkele plaatsen de schuld ligt
bij den onderwijzer, die, min of meer met
liberale en ongodsdienstige denkbeelden be
zield, dergelijke boeken op zijne lijst niet
wil plaatsen. Doch hier is z. i. het bestuur|der
gemeente medeplichtig. De onderwijzer toch
heeft slechts de lijst op te maken; het be-
stuar moet die goed- of afkeuren. Als het
inderdaad zijn plicht betracht en handelt in
den geest zijner commitenten (de kiezers),
dan moet zulk bestuur de lijst terugzenden,
met verzoek de Bijb. Geschiedenis of dit of
dat ander werk er op te plaatsen. Geschiedt
het dan nog niet, dan brenge het bestuur
zelf die boeken op de lijst en zende ze zóó
aan den districtsschoolopziener. Na de goed
keuring van dezen ambtenaar ontvangen te
hebben, moet men dadelijk de boeken be
stellen en goed toezien en zorgendat ze ook
gebruikt worden.
Andere gemeentebesturen zijn bijzonder
zuinig en willen voor zulke boeken geen
geld uitgevenen dan zijn er ook in die
besturen sommige „ouderwetsche heeren" die
voorgeven dat het altijd zoo geweest is, en
men het maar zoo laten moet. En dat juist
is de kwestie. Dien toestand vindt de heer
Wijnen natuurlijk bedroevend en ellendig en
om daarin verandering te brengen moet men,
zouden wij zeggen, gebruik maken van de
gelegenheid die de wet biedt om bijzondere
katholieke scholen op te richten neen, be
weert de heer Wijnen, daarom dienen de
raadsleden, die zijne meening deelen, de
kwestie in den raad te bespreken, wanneer
het dagelijksch bestuur, tegen het verlangen
der bevolking in, geen katholieke boeken op
de lijst brengt.
Maar de grootste oppositie in deze komt
natuurlijk van de zijde van „liberale school
opzieners.''
„Vóór eenige jaren is het wel eens ge
beurd" zoo schrijft de heer Wijnen
„dat een of ander dezer quasi vrijzinnige
heeren (nit onwetendheid of tegen beter
weten in, uit antipathie tegen elk godsdien
stig onderwijs pertinent verklaarde, dat de
openbare school, ook in uitsluitend katholieke
gemeenten, streng neutraal moet wezen, en
er daarom geen katholieke boeken mogen
gebruikt worden. Nadat herhaaldelijk en
duidelijk door de verschillende regeeringen
het tegendeel verklaard is, zijn die mannen
voorzichtiger geworden. Voor zoover onze
inlichtingen strekken, heeft in de laatste
jaren geen enkel schoolopziener die stelling
nog officieel durven volhouden. Dikwijls
werden, in dergelijke gevallen de lijsten met
katholieke boeken zonder aanmerking goed
gekeurd.
„Altoos echter worden er nog schoolop
zieners aangetroffen, die dit met hunne
liberale beginselen niet kunnen overeen
brengen. Wellicht ook vreezen zij door
hunne vrienden van inconsequentie beschul
digd te worden. Daaraan sohrjjven wjj het
toe, dat een of ander de hem toegezonden
lijsten niet terugstuurt want van plichtver
zuim mogen wij die hooge ambtenaars toch
niet verdenken. Zóó blijven zij zichzelven
gelijkzij hebben hunne goedkeuring niet
gegeven."
En wil men nu weten welken raad de
heer Wijnen den onderwijzer in deze geeft?
Men luistere. „Moet hij zegt bij
zonder leesboeken school geven Gewis
niet. Moet hij de oude lijst volgen Ook
niet, want dan ware het telkens inzenden
van nieuwe lijsten nutteloos. Hij moet een
voudig de laatst opgezonden lijst volgen.
Wantle het inzenden der boekenlijsten is
slechts eene officieele formaliteit, om den
schoolopziener in de gelegenheid te stellen
het gebruik van boeken, in strijd met de
wet, te verbieden. Komt de school-autoriteit
niet daartegen op, dan moet zij geacht
worden stilzwijgend goed te keuren. 2e
Heeft er verzuim plaats gehad, dan is het
alleen van den kant des schoolopzieners.
Hij zal dan ook wel zoo wijs zijn de zaak
eenvoudig te laten rusten.
Soms gebeurt dat een schoolopziener de
boekenlijst terugzendt met verzoek de katho
lieke boeken te schrappen. In dat geval
moet een gemeentebestuur, volgens den heer
Wijnen, onmiddelijk terugschrijven, dat het
in hooger beroep bij den minister gaan zal,
als de lijst binnen 10 dagen niet goedgekeurd
terugkomt; de heer Wijnen verklaart zich
bereid op aanvrage, een gemotiveerd model-
request toe te sturenopdat langs dien weg
die besturen „recht en billijkheid kunnen
doen zegevieren enaan de jeugd hunner
gemeente een onschatbaren dienst bewijzen".
Die wenken worden in een nadere be
schouwing nog eenigszins verder toegelicht.
Hierop komen wij in een volgend opstel
terug om daarna die wenken te toetsen aan
de eischen der rechtvaardigheid, der eerlijk
heid en van het algemeen belang.
Twee leden van den raad van Leeuwar-
deradeel, de heeren J. F. FeenBtra te Stiensen
J. K. Oosterveld te Hempens, hebben by dien
raad een voorstel ingediend, om te besluiten,
dat met ingang van het dienstjaar 1892 in de
gemeente Leeuwarderadeel geen opcenten op
de ryks personeele belasting ten hate der ge
meente meer worden geheven.
Zy zijn van oordeel, dat de heffing van op
centen op de personeele belasting niet past in
het kader van gemeentebelasting, omdat de
heffing der personeele belasting geen rekening
houdt met de draagkracht der personen
en zjj staven die bewering met een reeks
voorbeelden waaronder voorkomt iemand
met een belastbaar inkomen a 13,000
die in het personeel is aangeslagen in hoofdsom
op 46 en dus in de heffing van 40 op
centen voor de gemeente 18.40 betaalt,
tegenover iemand, die in den hoofdelyken om
slag i8jaangeslageD naar een belastbaar inkomen
van f 224, doch in het personeel in hoofdsom
op 50.52, zoodat die in de heffing van 40
opcenten voor de gemeente 20.20 bet aalt.
Jhr mr C. H. Backer, president van de
rechtbank te Amsterdam, is nitgenoodigd als
Nederlandsch rechtsgeleerde, deel uit te maken
van een scheidsgerecht in een grensgeschil
tusschen de Italiaansche en Portugeesche
regeeringen.
De mail uit Oost-Indië, dezer dagen aange
komen, is gedateerd 1117 Juli.
Volgens het verslag van de voornaamste
gebeurtenissen in het gouvernement Atjeh en
Onderhoorigheden, loopende van 22 Juni tot en
met 4 Juli, werden uit Groot Atjeh onze
versterkingen nog steeds af en toe beschoten.
Den 24en Juni jl. keerde de civiel en de
militaire gouverneur van zyne reis naar de
Noord- en Oostkust te Kota Radja terug.
In den nacht van 1 op 2 dezer zonk ter
reede Oleh-leh het eenige oogenblikken t<
voren aldaar aangekomen en met kolen gela
den Engelsche viermastzeilschip Falls o}
Earn. Alle pogingen, met de beschikbare
middelen aangewend om het schip te lichten
bleven tot dusverre vruchteloos.
Op de Noordkust werd de versterking
Segli voortdurend beschoten; en namen
verwikkelingen tusschen den radja van Pedir
en dieni broeder een ernstiger wending, daar
de laatste gesteund wordt door de zoogenaamde
moslemin, die verbitterd schijnen op Tengkoe
Pakih, wyl deze zyne vrienscbappelyke ver
houding tot het bestuur niet wil verbreken.
Van Oost- en Westkust worden geene
bijzonderheden gemeld.
Er woeien zware westenwinden, doch er viel
weinig regen.
De gezondheidstoestand was over het alge
meen gunstiger.
Het gemiddeld ziektecjjfer per dag in het
groot militair hospitaal te Kota-Radja was
24 4 tegen 29.2 en dat der beri-berilyders 12
tegen 10.1 in den vorigen verBlagtyd.
De stand der beri-beri was dus ongunstiger.
Het sterftecjjfer is hooger.
Agar, de bekende tragédiene, wier eigen
lijke naam was Léonide Charvin, ook in Mid
delburg bekend, is Zondag te Algiers in den
ouderdom van vjjf en zestig jaar overleden.
Het ljjk van den Amerikaanschen dichter
en diplomaat JameB Russell Lowell is Yrjjdag
in zyne geboorteplaats Cambridge, in Mas
sachusetts, op het kerkhof Mount Auburn in
een familiegraf bijgezet. Eenige schreden van
daar is het graf van Longfellow.
Vooraf was in de Appleton-kapel in Cam
bridge een lykdienst gehouden. Tot de dra
gers behoorden de president van het Harword-
college, de schrjjver Olivier Wendell Holmes
en andere letterkundigen.
Zaterdagmiddag is ter herinnering aan den
Amerikaanschen dichter een kerkdienst gehou
den in de Westminsterabdy van Londen.
Te 's-Gravenhage is voor de akte Fransch
(1. o.) o. a. geslaagd mej. S. Breed veld van
Middelburg en voor de akte Hoogduitsch de
heer C. Weeda van Domburg.
De heer A. A. Fokker verkreeg te 's Gra
venhage, na afgelegd examen, het getuigschrift
van bekwaamheid voor de studie aan eene Uni
versiteit in de faculteiten der geneeskunde en
der wis- en natuurkunde.
Bedankt voor het beroep by de Ned.
hervormde gemeente te Harderwjjk door den
heer P. C. A. Halffman, predikant te Koude-
kerke.
Zondag was het te Amsterdam de laatste
dag der Wereldconferentie van Jongelingsvereeni-
gingen en deze was hoofdzakelijk aan verschil
lende Godsdienstoefeningen gewyd. Alleen was
het des avonds het sluitingsuur, dat de con
ferentiezaal nog eens tot iD haar uitersten hoek
bezet deed zjjn. Zóó vol was de zaal nog
nimmer geweestgeen vreemdeling was achter
gebleven en Amsterdam had een contingent
aanwezigen geleverd als geen dag te voren.
Op het platvorm had het centraal interna
tionaal comité plaats genomen en te ruim 8
uur werd de byeenkomst geopend.
De afgevaardigden, die de verschillende lan
den vertegenwoordigden, spraken over het ge
smaakt genot en brachten hnlde aan de Hol-
landsche gastvryheid, die blykbaar algemeen
waardeering vond. Karakteristiek waren som
mige uitdrukkingen over ons, Hollanders, die
verschillende vreemdelingen nog al meegevallen
schynen te zyn, zegt de Standaard.
Nadat de heer D. J. Karres van Generuuiden
nog gesproken had over de verscheidenheid
van landaard en de eenheid in doel van allen,
die samen waren, en hulde had gebracht aan
de heeren Williams, Tophel, Krumaoher en
andere vertegenwoordigers van verschillende
volkeren, wier namen in de jongelingsvereeni-
gingen een goeden klank hebben, benevens
aan den heer J. B. Puttelaar, directeur ven de
Jongelingsvereeniging onder den Handwerks-
stand te Amsterdam, hieven de Zweden nog
eenige van hun liederen aan en was de con
ferentie afgeloopen.
By kon. besluit is pensioen verleend aan
A. P. Soute wed. A. Steyaard, landmeter le
kl. ad 209.
In de St. Ct. zyn opgenomen de statuten
van de naamlooze vennootschap Zeeuwsche
stoomvaartmaatschappij te Vlissingen.
De vennootschap heeft ten doel om de
scheepvaart van en naar Vlissingen, naar en
van buitenlandsche, in de eerste plaats En»
gelscbe, havens, te ontwikkelen.
Het maatschapelyk kapitaal bedraagt
f 140.000, Nederlandsche-courant, verdeeld in
140 aaniieelen, elk groot 1000.
Voor den tjjd van vyf jaar zyn als directeu
ren benoemd mr. C. Bakker Cz. en C. L. Van
Woelderen, directeuren van de stoomvaartmaat
schappij Zeeland.
Als commissarissen treden op mr. W. J-
Snonck Hurgronje, schoolopziener in het arr.
's Gravenhagemr. H. F. baron De Kook, raads
heer in het gerechtshof te Amsterdam, mr.
W. K. L. van Walree, te Amsterdam, Jhr. mr.
J. E. Huydecoper van Maarsseveen en Nigte-
veebt, lid der firma Huydecoper en Van Die-
len te Utrecht, H. P. J. Tutein Noltheniusi
burgemeester van Vlissingen.
Uit Vlissingen schrjjft men ons
Ware Daniel de Lange hier, we zouden de
vrijmoedigheid hebben hem te vragen wat hjj
dacht van de muziek der Zelinka-knpel. By
diens meening zouden we ons neerleggen,
omdat we weten dat zy was van een vakman
by uitnemendheid.
Wjj, die Maandagavond de muziek, ook zang,
over 't algemeen mooi vonden en onB best
amuseerden, zyn nu 'n beetje uit ons humeur
gebracht door de opinie van „kenners", volgens
welke die muziek erg >licht en zwakjes" is.
We weten te goed dat dit niet gezegd
wordt, omdat ze door leden van 't »z vakke"
geslacht uitgevoerd wordt. Dergeljjke ouder
wetsche begrippen honden we er niet op na.
Enfin Aan critiek wagen we ons niet
we moesten het eens te benanwd krygen
Maar toch werden we in onze gunstige op
vatting versterkt, toen gisteren avond, tjjdens
de uitvoering van de blykbaar in den
smaak der aanwezigen vallende nummers van
het program, namens eenige Vlissingsehe hee
ren mej. Zelinka, directrice der verdienstelijke
kapel, een korf met mooie bloemen werd aan
geboden.
Dat was eene welverdiende hulde aan het
gezelschap, dat ontegenzeggelijk aan velen
genot heeft verschaft.
Prins Albert van Sleeswyk—Holstein kwam
heden, Dinsdag morgen, per nachtboot Prinses
Marie te Vlissingen aan, om met den aansluiten-
den trein zyne reis naar Keulen te vervolgen.
Als eene zeldzaamheid meldt men ons dat
te Oost- en West-Souburg op eene bevolking
van rnim 1600 zielen van 11 Mei tot 16 Aug.
jl. geen enkel sterfgeval heeft plaats gehad.
By de haven te Goes viel Maandag een
meisje van ongeveer twee jaar, dat met een
wat ouder broertje speelde, te water. Het
broertje had het niet opgemerkt maar wel een
daar wandelend schippersknecht van Brouwers*
haven, die gekleed te water sprong. Intusscben
dreef het kind af en verdween in de diepte.
De schippersknecht, ofschoon niet kunnende
zwemmen, waagde zich zoover dat hy het kind
greep en aan den wal bracht.
Men dacht, dat het dood was, doch eetl
Rotterdammer schipper paste de methode tot
het redden van drenkelingen toe, en slaagde
erin, na twintig minnten te hebben gewerkt,
de levensgeesten weer op te wekken.
In de Maandag gehouden vergadering
van den gemeenteraad te Hoedekenskerke werd
de gem, rekening over 1890 vastgesteld in ont
vang op 7989.46, in uitgaaf op 7092.16,
dus met een goed slot van f 897.30.
Verder werd behandeld de rekening van het
bnrgerl, armbestuur over 1890. De ontvangsten
bedroegen 2976.49, de uitgaven 2142.74^
en het goed slot 833.74i.
Vrjjdag avond werd de timmerman C. G,
te St. Maartensdyk de dupe van een niet alle-
daagsche manier van oplichtery. Eene vrouw
uit de gemeente P., die hem kende, verzocht
hem voor een oogenblik een 30 gld. te geven,
om een dadelyke be jaling te doen, voorgevende
dat zy aan een winkelier een bankbiljet van
100 ter inwisseling had aangeboden, doch
dat deze daartoe op 't oogenblik, niet in staat
waszy zou dan direct by hem terugkomen
met het bankbiljet. G. voldeed aan haar verzoek.
Toen zy wat lang op haar terugkomst liet
wachten, bleek hem by onderzoek, dat zij reeds
naar P. was vertrokken en by den winkelier
in 't geheel niet geweest was. Toen G. haar
te P. ging opzoeken, gaf zy voor dat er nog
10 van over waren, die hy kon meenemen,
wat hy natuurlykook wyselyk deed. G., over deze
handelwjjze minder tevredenstelde de justitie
met het feit in kennis, die nu zal hebben te
beslissen of deze wyze van geld geleend te
krygen gewettigd is. 1