N°. 233.
133" Jaargang.
1890.
Yrij dag
3 October.
Middelburg' 2 October.
Deze courant rer schijnt d a g e 1JJ k s
met uitzondering van Zon- en Feestdag»nj
Prys per kwartaal in Middelburg en per post franco f ï.-fi
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 6 cent.
Advertentiën: 20 cent per regelï Bij abonnement lager!
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten benevens alle
dankbetuigingen: van 17 regels 1.50;
iedere regel meer /0.20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte!
Het tooneel.
Multatuli's Vorstenschool.
LETTEREN EN KUNST.
ONDERWIJS.
KERKNIEUWS.
RECHTSZAKEN.
UIT STAD EN PROVINCIE.
"SUR
til I) I) II
Vli emometeii
Middelburg 2 Oct. yin. 8 a 54 gr.
m. 12 u 58Jgr. av. 4 u. 54 gr. P.
Verwaoht W. -wind.
Agenten te Ylissingen: P. G. db Ybt Mestdagh Zocns, te Goes: A. A. W. Bollaxd, te Kruiningen: F. v. b. Pbiïl, te Zierikzee: A. 0. db Mocij te Tholen: W. A. va* artter«e«tl#b
Nibuwekhtoze* en te TemeuzenM. db Jok ge. Verder nemen alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aan, evenals de moeten des namiddags te nur
advertentie-burean'8 van Nijgh Va* Dttmab. te Rotterdam, de Geb». Belintahte, te 's Gravenhage, en A. de la Mae Azn, te Amsterdam. j aan bet bureau bezorgd zjjn, willen
Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parijs en Londen, de Compagnie générale de Publioité étrangère G. L. Dadïe Cie., Joh* P. Jobbs, opvolger. Ejj des avonds nog worden opgenome
Zoo schrjjft men historie.
»Reeds scbjjnt bewjjsbaar dat zjj (de liberalen)
in stilte Domela Nieuwenhuis' candidatuur in
1888 hebben gesteund. Doch van een openlijk
partjj kiezen was in Nederland tot nog toe
geen sprake."
Aldus lezen wij in het Goesche anti-revolu-
tionnaire blad.
Het is goed dat dit orgaan reeds sedert lang
het devies christelijk-historisch aan zijn hoofd
deed wegnemen. Daarvoor scheen het zich te
schamen. Of misschien bezat het zelfkennis
genoeg om te begrijpen dat men met zulk een
devies allerminst zoo onchristelijk en onhis
torisch jokken mag.
Het is anders een sluwe taktiek, om te trach
ten aldus de herinnering aan het verleden uit
te wisBchen, omdat menig eerlijk anti-revoluti-
onnair zich destijds schaamde over zijne partjj-
génooten in Schoterland, die den heer Domela
Nieuwenhuis hielpen kiezen.
Ter opfrissching van het geheugen van velen,
die soms aan bovenstaand praatje geloof slaan
en niet er meer om denken welke rol de anti-
revolutionnairen daarbjj speelden, laten wp
hier nog even volgen de advertentie, die in
Maart van 1888 voorkwam in het Nieuws en
Advertentieblad van Heerenveen. Zjj luidd9 als
volgt
Anti-re volutionnairen
»20 Maart roept ons weder ter stembus Onze
candidaat is uitgevallen en er moet gekozen
worden tusscben Heldt en Nieuwenhuis. De
eerste, de man der liberalende andere der
sociaal-democraten. Beiden staan in beginsel
vjjandig tegenover onsdit wenschten wjj te
constateeren. In de wjjze, waarop beiden strijd
voeren, is echter een groot verschil. De beer
Heldt heeft zich gerangschikt onder de partij,
die reeds 40 jaren lang, met fraaie woorden
schermde, voor niets meerder hart heeft dan
voor partijbelangen die, dit aanbindende, voor
geen onzedelijke daden terug deinst om onze
partij eronder te houden en 'tons aangedane
onrecht te bestendigen.
De heer Domela Nieuwenbuis getuigt tegen
het onrecht der liberale partij, en strijdt er
tegen. Hij zal als kamerlid meewerken om in
ons land rechtvaardigheid te handhaven. Zjj
en blijve hp dan ook in beginsel onze vjjand,
wjj gevoelen ons toch gedrongen u uit te noo-
digen uwe stem uit te brengen op den heer
P. Domela Nieuwenhuis, die zegt rechtvaardig
te zullen zijn en, waar het beginselen betreft, op
eerlijke wijze te zullen strijden. Laat ons niet
door thuisbljjven of door te stemmen op Heldt
I.
Met een wederopvoering van dit drama in
het naast verschiet kwam onwillekeurig ons
in de gedachten, hoe het ruim vijftien jaren
geleden heel wat moeite kostte om het voor
het voetlicht te brengen.
De gevoelens over deze pennevruebt waren
dan ook vrp uiteenloopend; en bovendien gold
de groote vraag of zjj wel voor opvoering ge
schikt was.
Toen Multatuli het eerste, tweede en vierde
bedrjjf op vele plaatsen voordroeg, viel hem
volgens zijn eigen bekentenis »het Hol-
landsch loon der kunst ten deelmooi". Er
waren natuurlijk, uitzonderingen, en daaronder
vervulde Arnhem eene eerste plaats, waar door
een bekend blad het stuk »den schrijver on
waardig" werd genoemd en 'n deel daarvan,
of 'n voornaam deel >beneden de aandacht
van 'n beschaafd auditorium."
De schrpver protesteerde tegen de eerste be
wering; bp verzocht »vriendelpk met 'n even
laag merk te worden gebeneficieerd, als aan
z'n stuk te beurt valt."
En wat het tweede oordeel betreft, hp noemde
het dus een verdienste van zjjn drama dat het
kan dienen als graadmeter onzer beschaving.
»Wie 't met eenig genoegen leest," schreef
hp »heeft behoefte aan school, katechisatie
eene partij steunen, die getoond heeft partij
belang boven alles te stellen, maar als protest
daartegen allen stemmen op den heer P. Domela
Nieuwenhuis.
ïllet bestuur der nieuw opgerichte anti-
revolutionnaire kiesvereeniging De drie
gemeenten te Heerenveen.
R. B. Looyenga, president."
Aldus handelden de anti-revolutionnairen
openlijk. Nu zpn in deze twee gevallen mogelijk
Die hulp van dr Kuyper c. s. was niet zoo
afkeurenswaardigmaar dan moet men thans
niet de waarheid verloochenen en hetgeen men
zelf deed den liberalen als een »misdaad" aan
wrijven of die medewerking was wèl af te
keuren; en dan is het nog leeljjker zjjn naasten
te betichten van het kwaad, dat men zeif bedreef.
Het is grappig zoo nu en dan de bondge-
nooten eens gemoedelijk slaags te zien. Daar
had nu dezer dagen het Centrum zulk een
prachtige lofrede gehouden op de Jesuïeten,
wier orde den 28 Sept. haar 350jarig bestaan
vie rde. Wij vernamen uit dat betoog dat die
orde niet minder dan 15000 priesters, scholas
tieken en leekebroed ers telt.
Dat loflied van het Centrum stak de anti-
re volutionnaire Oranjevaan. In plaats van,
zooals het een vriend betaamt, verheugd te
zpn als het een bondgenoot in den strjjd goed
gaat, vond dit blad aanleiding om te jamme
ren over de uitbreiding van die orde in de
Roomsche kerk en te klagen dat de tjjd wel
licht niet verre meer is, waarop zij die geheele
kerk in hare macht zal hebben.
Eerstens herinnerde het blad er aan hoe er
tjjden zijn geweest, waarin dit anders was.
Menige paus heeft de leerstellingen en hande
lingen der heerschzuchtige orde openljjk ver
oordeeld en den 21sten Juli 1773 vaardigde de
immers onfeilbare het vraagteeken is
van de Oranjevaan paus Clemens XVI zelfs
een bul uit, waarbij zjj werd opgeheven.
»Toeh stierf de orde niet, en op dit oogenblik
is zp machtiger dan ooit.
Waarljjk geen verblijdend verschjjnsel.
»De Jesuïeten hebben altijd kwaad gestookt,
waar zij ook optraden.
»Dat de roomschgezinden onder de republiek
menigmaal door plakkaten in hunne vrijheid
van beweging werden belemmerd, kwam meest
door de woelingen der Jesuïeten, die zich reeds
vroeg hier te lande deden gelden.
>Waar het Centrum spreekt van dank, door
Nederland aan de paters verschuldigd, die reeds
op het laatst der zestiende en het begin der
zeventiende eeuw zich hier vestigden, daar
brengen wp in herinnering dat Balthazar
Gerards vóór hij den moord pleegde op den
en roede. Wie 't mooi vindt, wordt van de
beurs gedrongen, en in de sociëteit gedeballo-
teerd. En mochten er par impossible onverlaten
worden gevonden, die zich aan een roekeloos
»heel mooi" te buiten gingen ze zyn ryp
voor het tuchthuis."
Hoevelen zijn er sinds dien tijd dan rjjp voor
het tuchthuis geworden! En met welk cijfer,
wordt hun aantal heden avond wellicht ver
meerderd
Over dat oordeel is dan ook in de laatste
jaren meer dan voldoende de sta! gebroken.
Maar tegen de opvoering de meer of
mindere geschiktheid van het stuk om gespeeld
te worden laten wp rusten tot morgen had
menig gezelschap bezwaar, omdat. ja omdat
er kenneljjk bepaalde personen werden be
doeld, o. a. met koning George. Daartegen vo nd
Multatuli het noodig op te komen.
»Bij de voordracht van het tweede bedrjjf,
hebben velen" aldus heet het in no 930
van zijne Ideeën >geroepen dat is de Koning
»Zoogenf amde royalisten ik zelf ben
royalist, en wel uit liefde voor 't Gemeenebest
riepen dit met wrevel, met afkeer, bijna
met woede.
^Zoogenaamde demokraten ik zelf ben
demokraat, en daarom leve de koning t riepen
het met toejuiching.
»Ik verzoek van dien wrevel en van die
toejuiching verschoond te blijven."
Multatuli wees verder op Pufin verband met
welke figuur hij verzekerde geen enkelen let
terzetter te kennen, die op hem geloek. En
dit zelfde gold van onzen koning, met wien
edelen vader des vaderlands, den zegen ont
vangen had van een Tesnïfc~*in pater, die hem
verzekerd had, dat, zoo hij bij de uitvoering
mocht vallen, hij onder de heilige martelaren
zou worden opgenomen.
»Ook Jan Jaureguy had bij zijn gevangen
neming* een Jesuïten leerboekje in den zak.
»Het gaat o. i. wel wat ver, om Nederland
tot .dankbaarheid op te wekken jegens eene
orde, die zulke handlangers had."
Zoo klaagt en treurt de Oranjevaan.
En het blad heeft gelijkmaar wat baat al
dat gejammer, wanneer aan den anderen kant
de aanhangers van dat blad zich beijveren om
dr Schaepman's invloed in ons land te doen
toenemen en zoodoende de macht van die
>kwaad stokende" en heerschzuchtige" orde
uit te breiden
Het Centrum maakt zich natuurlijk met een
los praatje van de zaak af en meent dat de
Oranjevaan de historische feiten miskent. »Het
schijnt" zegt dr Schaepman's orgaan »dat
de anti-revolutionnaire galerij soms eens zulke
spookhistories noodig heeft".
Nu, als die partij aan geen andere bijgeloo-
vigheden zich schuldig maakt dan aan deze,
dan zal het wel schikken.
De spoken uit het zwart verleden der Jesuiten-
macht in ons land zpn toch dreigend genoeg
om ons nog heden den schrik op het ljjf te
jagenwant zij waren van vleesch en been en
speelden op vreeseljjke wijze met onze vrjjheid
en ons volksbestaan.
Tot rapporteurs over de Indische begrooting
zijn benoemd de heeren Mackay, Keuchenius,
Smidt, Van Asch van Wjjck en W. van Dedem.
Te St. Raphael nabij Nizza is de alge
meen bekende Fransche romanschrijver Alphonse
Karr overleden.
J. A. Karr werd in 180.8 te Parjjs geboren.
Gelijk bijna elk Fransen schrpver van naam
verdiende hij zpn eerste sporen in de journa
listiek en is deze steeds getrouw gebleven.
Hij was medewerker van de voornaamste Pa-
rjjsche dagbladen en tijdschriften en een tpdlang
redacteur en chef van den Figaro. Hr) gaf het
satyriek blad Les guêpes uit, behalve vele ver
verzamelingen van aphorismen, satyrische uit
spraken, die vooral het ultramontanisme hekel
den. Als tooneelschrjjver en romanschrijver
stond hij in hooge gunst bij het Parjjsche
publiek.
Zpn eerste roman Sous les Tilleuls maakte
grooten opgang en werd in korten tijd door
een menigte andere gevolgd, o. a. Genevièvé, Une
heure trop lard, Le chemin le plus court, Ce qu'il
y a dans une bouteille d'encre en tal van andere
werken.
de schrpver evenmin bekend was als met Puf,
Bovendien greep Multatuli, zeide hij, z'n
données te hoog om zich bezig te houden met
de chronique scandaleuss van personen.
Of zpn verklaring het eenmaal opgevatte
idee heeft te niet gedaan, het valt te betwij
felen want zelfs bracht men daarmee later
nog in verband het feit dat de koninklijke
vereeniging Het Nederlandsch tooneel nooit
Vorstenschool opvoerdeen dat, in de jaren
toen de Vereenigde Rotterdamsche tooneelisten nog
een afdeeling vormden van die Vereeniging,
het stuk heeft gerust.
Genoeghet valt moeilijker een eens opgevat
idee uit de wereld te helpen dan het in omloop
te brengen. Dat bleek ook hierbij. En niet
onmogeljjk, dat menig toeschouwer ook heden
avond zulk een gedachte bij zich voelt opkomen.
Hem zouden wij dan met Multatuli willen uit-
noodigen »met gelijke scherpzinnigheid te
openbaren wie er dan met Louise bedoeld wordt
Met Hanna f Met den lakei die de kachel
aanmaakt? Met den groom van jonker Schuiten-
scheuer Met den niet geschoten wolf
Zoo waren er dan tal van bezwaren, die de
opvoering van dit drama in den weg stonden.
Aan de doortastendheid van mejuffrouw Mina
Kruseman danken wp het voorrecht dat al die
moeilijkheden al minder en minder werden
geteld en ten slotte geheel zpn geweken.
Wie Multatuli waardeert, wie de Nederland-
sche letterkunde lief heeft, moet mejuffrouw
Kruseman erkentelijk zijn voor haar initiatief
en voor baar energiek en volhardend streven,
Benoemd tot onderwijzer te Slikpïaat, ge
meente Hoofdplaat, de heer J. van de Sande te
Schoondjjke. Den 1 October trad deze reeds
in functie.
Deze benoeming maakte een einde aan de
vacature, die, door overlijden, in 1889 ontstond
tijdens de bekende werkstaking in die ge
meente no{£ in vollen gang was.
In de Herv. kerk te Cortgene is dit jaar
voor de Scholen met den bijbel 23.40 gecol
lecteerd.
Aan de rijks-universiteit te Leiden is o. i.
het theoretisch examen afgelegd door den heer
P. L. van der Harst.
Door het kiescollege der Ned. herv. ge
meente alhier is Woensdag avond, tei vervul
ling der vacature-Rpnders beroepende heer J.
L. Poort, predikant te Harmeien.
Bedankt voor het beroep naar de Ned.
Herv. gemeenten te Kleverskerke, Biezelinge
en 's Heerenhoek door den heer M. W. Snoep
te Middelburg.
Toezegging van beroep bij de Waalsche
gemeente te Middelburg gedaan aan den heer
N. Itié, predikant te Lacépède (Lot-et-Garonne)
Frankrjjk.
Zooals wij gisteren meldden dat gebeuren
zou werd 's avonds van dien dag in de Chr.
geref. kerk Lange Delft alhier eene buitenge
wone godsdienstoefening gehouden, waarin de
heer A. Litooy zpn jubileum herdacht.
De voorganger hield eene feestrede naar aan
leiding van Ephese III vers 7 en 8.
Nadat deze rede was uitgesproken, werd de
jubilaris door den heer B. Veenstra, predikant
te Vlissingen, namens de classis geluk gewenscht,
terwijl de heer A. W. van Kluijve Az. hetzelfde
deed namens de gemeente, en de heer M. Keule-
mans, predikant te Zierikzee, namens de
zustergemeente aldaar zpn ambtsbroeder com.
plimenteerde.
Door de in vrij grooten getale opgekomen
hoorders werd den heer Littooy staande den
134 Psalm toegezongen.
Te Vernoux, op zpn geboorteplaats, is over
leden de heer Camille de Magnin, advocaat bij
het hof van appèl te Parjjs.
De heer De Magnin, afkomstig van een oude
Hugenotenfamilie uit Cé vennes, was eerst, even
als zijn vader, protestantsch geestelijk en ver
ving als zoodanig den heer Albert Réville te
Rotterdam. Wegens redenen van gezondheid
was hjj gedwongen ons land te verlaten en
legde te gelijkertijd naar Parps teruggekeerd
zijn geestelijk gewaad af om in de rechten te
studeeien.
Gedurende zijn verbljjf in Nederland was de
heer De Magnin correspondent van den 2 emps.
In de gisteren gehouden openbare verga-
waardoor voor Multatuli's talent, voor de kracht
van zpn scheppingsvermogen eerbied is afge
dwongen bij zoovelen, die anders niet licht zich
de moeite getroosten iets daarvan te leeren
kennen.
Maar tegelijkertpd verplichten zp de hon-
derden, die al kenden zij Vorstenschool
nog niet ten volle de schoonheden ervan ge
voelden en begrepen, maar wien deze door de
opvoering eerst werden geopenbaard.
De toenmalige tooneeldirectie Albregt en
Van Ollefen durfde het stuk niet aan
stouter en ondernemender waren de jonge
tooneeldirecteuren Le Gras, Van Zuylen en
Haspels. Zp luisterden naar de drangredenen
van mejuffrouw Kruseman, zp besloten tot de
opvoering.
En nog herinneren wij ons als de dag
van gisteren het enthousiasme uit de dagen
van 1875 het enthousiame dat van de jonge
ren uitging en op de ouderen bezielend werkte.
Nog zien wp Douwes Dekker op het tooneel
het voorwerp van talrpke ovaties, even ver
diend als harteljjkeven overstelpend voor
den man, die anders voor publieke hulde zoo
weinig vatbaar was, als kenschetsend voor het
publiek zelf, dat daardoor als 't ware hem voor
een oogenblik wilde doen vergeten het leed,
dat hij geleden had.
En triomf op triomf werd met Vorstenschool
behaald. Overal waar het vertoond werd was
het een overwinning voor den Bohrpver en voor
de vertolkers der hoofdrollen.
Te betreuren was het voorzeker dat er tus-
gcben mejuffrouw Krusepaan en Multatuli des-
dering van den Raad van State, afdeeling voor
de geschillen van bestuur, was ingekomen het
koninklpk besluit in zake het beroep van J.
de Buck, ingesteld tegen een besluit van burge
meester en wethouders van Middelburg van 11
April 1890, waarbij hem vergunning is gewei
gerd tot het oprichten van een smederjj in
perceel wjjk M, no 6. Het beroep is ongegrond
verklaard.
De St. Crt. bevat de uitkomsten der
zevende algemeene tienjaarlpksche volkstelling
wat de provincie Zeeland betreft. De werke
lijke bevolking der provincie bestond op 31
Dec. 1889 uit 199.234 personen, 98270 m. en
100.964 vr. Middelburg telde 17116 inw. 7804
m. en 9312 vr.Vlissingen 13165, 6476 m. en
6689 vr.Goes 6566, 3069 m. en 3497 vr.;
's Heer Arendskerke 2928, 1480 m. en 1448 vr.;
Kruiningen 2964, 1485 m. en 1479 vr.Yerseke
3711, 1856 m. en 1855 vr.Wissekerke 3071,
1507 m. en 1564 vr.Zierikzee 7060, 3303 m.
en 3757 vr.St. Maartensdijk 2795, 1422 m. en
1373 vr.Tholen 2932, 1461 m. en 1471 vr.;
Hulst 2415, 1139 m. en 1276 vr.Axel 3431,
1684 m. en 1747 vr.Zaamslag 2913, 1464 m.
en 1449 vr.Temeuzen (?244, 3045 m. en 3199
vr.Groede 2489, 1214 m. en 1275 vr.IJzen-
dijke 2861, 1397 m. en 1464 vr.en Sluis 2415,
1174 m. en 1241 vr.
Dat de serie photographiëen, waaronder het
Heilige Land behoort en die thans in het Pano
rama te zien is, eene bijzondere aantrekkelijk
heid hebben zou voor velen was te verwachten,
doch hoe hoog gespannen ook overtrof het
bezoek zeker die verwachting nog verre. Reeds
heden morgen moest men queue maken om een
plaats te krijgen.
Verwijlden wp in het begin dezer week in
onze gedachten in de schoone Riviera en in de
schilderachtige Pyreneeën en genoten wp van de
prachtige in zonlicht en kleuren badende natuur-
tafereelen, thans worden wij wel in een even
zonnig maar vrij wat minder kleurig deel der
aarde rondgeleid.
Toch is het interessant verplaatst te worden
in het land,waar de stichter van het Christendom
leefde, werkte, leed en stierf, en de plaatsen te
zien, die in de bijbelsche geschiedenis zulk eene
groote rol vervullen.
Zoo bezoeken wjj Bethlehem, wandelen in
Jeruzalem rond, bezichtigen de kerk van hét
Heilige graf, de Ecco Homo poort, de eerste
statie van den lijdensweg, om verder een blik
te werpen op den Olijfberg en dén hof van
Gethsémané.
De graven van Maria en Absalon worden
verder aanschouwelijk gemaakt', evenals dat ge
deelte van den Jordaan waar Christus zou ge
doopt zijn.
Een blik wordt ons gegund op de sombere
doode zee om vervolgens het oog te wenden
naar Egypte. Belangwekkend zjjn de gezichten
op Port Saïd, Ka'iro, de Pyramiden, de Spinx
tijds zoo spoedig verschil ontatondi Zij, die
zich beijverd had om voor hem een percentage
der recette te verwerven, wat haar gelukte,
kreeg Op de repetitiën reeds moeilijkheden, die
tot een volslagen breuk leidden.
Aan wien de schuld
Laten wij ons daarin liefst niet verdiepen.
Dat schrijver en vertolkster het niet met
elkaar kunnen vinden is geen zeldzaamheid j
de meeningen verschillen zoo licht en beide
zpn vaak zoo prikkelbaar. Toen Cremer zpn
Emma Bertold had geschreven zou die rol in
Arnhem door mevrouw Kleine worden gespeeld;
wij meenen bjj gelegenheid der inwijding van
den nieuwen schouwburg. Dit is ook gescbied,
maar niet meer dan eenmaal speelde mevrouw
Kleine die rol. Ook Cremer en zij kregen ge
schil, en wel over de opvatting van de hoofdrol.
De schrijver stelde en zeker niet geheel
ten onrechte zpne opvatting op den voor
grond de talentvolle tooneelspeelster wilde
daarentegen in hare vertolking liefst veel
leggen van haar eigen ideeën, van haar intuitie.
Dat gaf aanleiding -tot botsing en dit werd
de oorzaak dat mevrouw Kleine voor goed
Emma Bertold terzjj legde. Cremer vond later
in mevrouw Sandrock—Ten Hagén een gewil
liger en leerzamer vertolkster van die rol.
Zoo ook was er scheiding tusschen Multatuli
en mej. Kruseman.
Maar trots dit betreurenswaardig incident;
trots het aandeel van schuld dat laatstgenoemde
in deze gehad Eal hebben, zpn wjj haar dank
baar voor het genot, ons als vertolkster van
Koningin Louise verschaft. Zjj moge als tocncsi'
