LAATSTE BERICHTEN.
Moopinp en Vfirpaclitinaeii in Zeelani
Verspreide Berichten.
VERKOOPINGEN. ENZ.
Burgerlijke stand.
STATEN-GENERAAL.
daarvan is tot 50 gestegen. Uit het verslag
der bibliotheek bleek dat daarvan veel gebruik
gemaakt wordt. In de laatste tien maanden
zjjn er ruim 1000 boeken uitgegeven.
Als spreker trad Donderdag op de heer A.
Eattermolle, ex-tooneelspeler te Amsterdam,
die het talrjk aanwezige publiek een genot-
vollen avond bereidde door de voordrachten
van Eduard III voor Calais door A. J.de Buil,
Rammelslag van Multatuli en De Menschenhater
van P. A. Wiebes Mz.
Bj de gehouden aanbesteding van het drie
jarig onderhoud van den provincialen steiger
te Stavenisse was de minste inschrijver de heer
P. Moerland aldaar voor f 342,90 per jaar. De
raming bedroeg f 510.
Yan 14 en 15 November.
Middelburg. Ondertrouwd J. J. W. van de
Poel, jm. 23 j. met M. A. Douw, jd. 21 j. L. J.
Schepers, jm. 25 j. met C. Koekman, jd. 29 j.
GetrouwdP. Janssen, jm. 25 j. met P.
Haaj, jd. 21 j.
Bevallen S. Meerman, geb. de Kuijper, z.
P. Rejnierse, geb. Pouwer, z. (levenl.)
De haven van Bergen op Zoom, die
sedert langen tijd door de groote zandbanken
in de Oosterschelde, vlak vóór den ingang,
veel nadeel aan de scheepvaart berokkent, zal
eene groote verbetering ondergaan door af
graving der uitgestrekte Molenplaat. De
subsidie, welke de raad te dier zake aan de
Provinciale staten heeft aangevraagd tot een
bedrag van 2000, is toegestaan.
De rechtbank te Rotterdam veroordeelde
gisteren verschillende werklieden tot gevange
nisstraf, onder meer als gevolg van de aan
randing, die indertijd plaats had .op het aldaar
op stroom liggende Engelsche schip John
Redhead.
Nauwelijks was dit vonnis bekend of er werd
in de stad een strooibiljet verspreid, dat de
onderteekening droeg van de RQtterdamsche
afdeeling van de Labourers Union.
Dit luidde
Kameraden
Een allerschandelijkst vonnis is heden morgen over
eenige onzer kameraden geveld.
Onder uitgezochte voorwendselen aangeklaagd wegens
nauwelijks noemenswaardige overtredingen, zijn man
nen, vaders van huisgezinnen, waaronder er zijn. met
6 kinderen, veroordeeld tot 13 en 7 maanden celstraf.
Is zulk een vonnis niet schandelijk
Hoevelen zijn er niet, die schandelijk hadden mis
dreven en een paar dagen gevangenis ontvingen of
werden vrijgesproken? Maar dit waren natuurlijk geen
arbeiders!
Nog eenszulk een vonnis is wreed en schreit ten
hemel
Om tegen dit vonnis dan ook krachtig te protes
teeren roepen we alle arbeiders, en u kameraden in
't bijzonder, heden avond op tot eene groote volks
vergadering in de groote zaal van Caledonia, Haring
vliet, waar verschillende arbeiders het woord zullen
voeren.
Alle naar de vergadering en getoond dat het rechts
gevoel niet geheel is uitgedoofd 1 Aanvang acht ure.
Entree 5 cents tot dekking der kosten.
'labours Union", afd. Rotterdam.
Aan die oproeping werd door velen gevolg
gegeven, ook door een groot aantal socialisten.
Yan der Kolk voerde het eerst het woord.
Hjj gispte het vonnis en kwam tot de slotsom
dat de betrekkingen van de veroordeelden,
zoolang hunne gevangenschap zal duren, be
hoorden te worden ondersteund.
Helsdingen ontwikkelde de bekende socia
listische stellingen, trad in eene beoordeeling
van de rechterlijke macht van het socialistisch
standpunt, en concludeerde dat er alleen ver
betering was te wachten, indien allen zich
bp het socialisme aansloten.
Anderen wilden dat een adres om gratie den
koning zal worden aangeboden.
Daartegen kwamen de socialisten in verzet,
omdat van een naar hun oordeel onrechtvaardig
vonnis geen gratie mocht worden aangevraagd,
wèl van een rechtvaardig vonnis.
wist dat die toestanden onschadelijk zijn,
ondanks den angst dien zij inboezemde. Er
bestond geen gevaar voor zuster Martha. Het
was een kwestie van eenige uren. En zij zou
ongetwpfeld bij komen zonder eenig bewustzijn
van hetgeen Angèle doorleefd heeft.
Ondanks het aandringen van al de omstan
ders wilde hij ook geen enkel middel aanwen
den om haar bj te maken.
»A1 wat wj doen kunnen, maakt het haar
moeieljjker", zei hij. »Zij komt van zelf bij
en als die slaap uitgewerkt heeft, zal zij bij
haar ontwaken noch vermoeid, noch ziek zijn,
terwpl wij gevaar loopen van haar een ziekte
op den hals te halen, wanneer wij dien slaap
met een schok braken."
Tegen twaalf uur maakte zp eenige bewe
ging. Haar ademhaling stokte een oogenblik.
Zij slaakte een langen, diepen zucht, opende de
oogen en keek om zich heen. Zp had nog
haar witte kleed aan haar eerste gebaar was
om dat te bevoelen en te bekijken.
»Wat is er toch 1" zei zp verlegen en
verbaasd van zooveel menschen om zich heen
te zien. »Wat is er gebeurd. Zegt rnj toch
wat er is
»Dank God, mjn dochter", zei de op
perste »want gp zjt aan een groot gevaar
ontsnapt."
»Welk gevaar Ik begrijp er niets
van
Alle aanwezigen werden verzocht zich te
verwpderen en toen zp alleen waren vertelde
de opperste haar dat men haar van morgen
De meerderheid der aanwezigen scheen even
wel gezind voor het verzoek om gratie.
Of het zal worden verzonden en of de be
trekkingen van de veroordeelden door Labourers
Union geldelijk zullen worden ondersteund, kan
eerst later bijken. (N. R. Ct.)
In verband met de reeds vermelde aan
bieding van valsche wissels aan onderschei
den kantoren in ons land zijn Woensdag te
Utrecht ter beschikking der justitie gesteld
en naar de cellulaire gevangenis te Utrecht
overgebracht de heeren L. en De S., de eerste
candidaat-notaris te Amsterdam, de laatste
doctor in de philogie, nabij Londen woonachtig,
als verdacht zich te hebben schuldig gemaakt
aan bedrog, door vermoedeljjk valsche cheques
en wissels te disconteeren. Verscheidene kas
sierskantoren te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem,
Deventer, Utrecht, Zutphen en elders moeten
althans die geldswaardige papieren uitbetaald,
doch onbetaald uit Londen hebben terug ont
vangen. De endossant heet meest de firma
Kerny, Ledeboer Co., en de trekkers gewoon
lijk de firma Dunglas and Sons of Morris Co.
Ter gelegenheid van een jubilé des heeren
W. G. Boele, sigarenfabrikant te Kampenzijn
gisteren 25 zijner arbeiders, die allen 25 jaar en
langer bp hem in dienst zijn, met hun patroon
te Amsterdam aangekomen, om een paar dagen
feest te vieren. Bij Krasnapolsky, waar zij
logeeren was gisteren avond te hunner eere
een feest, verder werden de merkwaardig
heden der stad bezichtigd en bij hunne thuis
komst wacht hun eene begroeting met fakkel
optocht en muziek.
Een aantal erts-werkers van de heeren
Joh. Otten en Zood, expediteurs in de Riet
landen te Amsterdam, hebben het werk gestaakt.
Onder Bergum, vond men een arbeider
dood op zijn bed liggen in het vooronder van
zijne praam. De man bleek door kolendamp
te zijn gestikt.
Door de krachtige maatregelen, welke de
politie te Kampen jheeft genomen, is de orde
niet meer verstoord.
Twee verpleegden in het R. K. weeshuis
te Uitgeest, jongedochters van 40 en 60 jaar,
stonden gedurig op voet van oorlog tegenover
elkander. Dit was ook dezer dagen weder het
geval. De jongste, die niet al te wel bij het
hoofd schijnt te wezen, gaf de oudste met
haren klomp een hevigen slag tegen het voor
hoofd, waarop deze, een gebrekkig mensch,
zulk een ongelukkigen val deed, dat zij een
paar dagen later overleed. De rechter-commis-
saris heeft de zaak onderzocht.
Heden is de behandeling van het proces-
Corvilain begonnen. Men denkt dat het acht
dagen zal duren. De experts zijn tot het be
sluit gekomen, dat onvoorzichtigheid van een
der arbeiders of arbeidsters den brand moet
veroorzaakt hebben, dat echter Corvilain en
De Launays verantwoordelijk zijn voor de
slechte inrichting der werkplaats. Corvilain
heeft een advies van den heer Sylvain Périssé,
voorzitter van de vereeniging van civiele inge
nieurs te Parijs, ingediend, waarbij daarentegen
beweerd wordt, dat de ontploffing ontstond in
de petroleum tanks van de firma Riet en Zn.
Aan Blackfriars-station te Londen had
gisteren een botsing plaats tusschen een per
sonentrein en een losse locomotief. Een der
mannen op de locomotief werd ernstig gekwetst.
Verder vielen geen ongelukken voor.
Aartshertog Johann Salvator heeft verlof
ontvangen van keizer Frans Jozef zich voor
taan Herr Johann Orth te mogen noemen.
Gisteren werd hij te Londen verwacht, om
naar men zegt dienst te nemen bp de Britsche
handelsvloot.
Nog een statistiek van de Parjscbe ten
toonstelling. Door de speciale inspecteurs zijn
binnen en buiten het terrein in het geheel gevat
198 personen, beschuldigd van diefstal, aan
randing der eerbaarheid, mishandeling, bedelarij
enz., te weten139 Franschen, 9 Italianen, 9
Zwitsers, 7 Belgen, 6 Duitschers, 5 Engelschen,
5 Oostenrijkers, 4 Russen, 3 Spanjaards, 2 Luxem
burgers, 2 Ieren, 1 Nederlander, 1 Zweed, 1
Egyptenaar, 1 Braziliaan, 1 Amerikaan en lTurk.
Er waren 128 zakkenrollers onder.
Nabij Ratibor, in Silezië, zijn bp het
instorten eener mijn 20 arbeiders levend be
graven.
In de koninkl jke patronenfabriek te Hanau
om half zeven niet in haar bed gevonden had
en toen was gaan zoeken, totdat men haar
eindeljjk op den grond in de kapel vond, be
wusteloos, als dood.
Zuster Martha was geheel ontdaan met
strakke oogen die in het niet staarden,
trachtte zij zich iets te binnen te brengen van
dat verleden, dat haar geheel ontgaan was.
Zij kon zich alleen herinneren dat zij den
vorigen avond als naar gewoonte naar bed
gegaan was. Zij had goed geslapen en toch
moest er iets buitengewoons gebeurd zijn, dat
zij nu, om twaalf uur nog te bed lag, in het
wit, met al die menschen om zich heen.
»Mijn dochter, dank God. God heeft een
wonder aan u verricht en nu zij t gij gered."
»Ik ben niet alleen gered, maar ook niet
meer ziek ik gevoel mij zeer goed in staat
om les te geven van daag."
Op dat oogenblik kwam Lourens binnen; hij
trachtte zuster Martha te vergeefs aan het
verstand te brengen dat zij van daag rust
moest houden. Zij beweerde dat zij geen pjjn
had en niet ziek wasmen had reeds veel te
veel werk van haar gemaakt en zou haar
wezenlpk verdriet doen als men nog langer
over dat belachelijke avontuur sprak.
Daarop staakte Lourens zijne vermaningen
en dienzelfden avond vertrok hij geheel gerust
gesteld naar Parijs.
Ditmaal vergat hij geen valies met gewich
tige papieren.
{Wordt vervolgd,)
had gisteren een ontploffing plaats. Acht
arbeiders werden gedood en 28 gekwetst.
Omstreeks 550 meester-bakkers te Londen
hebben hun voornemen te kennen gegeven
om de eischen hunner werklieden, die met
werkstaking dreigden, in te willigen.
In drie circussen tegelijk is de groote
Barnum Maandag begonnen in het Olympia-
gebouw te Londen met zjjn voorstellingen op
groote" schaal, sommige zeer phantastisch;
er worden zware toeren van menigerlei aard
uitgevoerd. De toevloed van toeschouwers was
ontzaglijk groot.
Te Karlowitz, Hongarije, zijn de hofka
pelaan Lamays en de directeur van het gym
nasium Aimitrias in hechtenis genomen, onder
beschuldiging, dat zij den Grieksch-orthodoxen
aartsbisschop en patriarch Angyclius, die reeds
op zijn sterfbed lag, ter bespoediging van zijn
dood geworgd hebben, ten einde vóór de aan
komst zijner bloedverwanten de voorhanden
papieren van waarde en muntspecie, alsmede
het gouden patriarchskruis te rooren. Bij de
inhechtenisneming beproefde de hofkapelaan
Lamays zelfmoord te plegen.
Londen zal binnen kort weder in het bezit
komen van een nieuw schoon volkspark. Door
sir Sydney Waterlow is te dien einde aan de
stad twaalf hectaren gronds, rijk aan boomen
en water, te Highgate gelegen, ten geschenke
gegeven.
Door de Parijsche politie worden de na
sporingen betrekkelijk het verdwijnen van den
deurwaarder Gouffé met onvermoeiden ijver
voortgezet. Men meent thans vrijwel de zeker
heid te hebben, dat hij vermoord is en zijn
lijk in een kofier over Lyon naar Millery ver
zonden werd. Het lijk werd reeds vóór gerui-
men tijd gevonden, maar niet herkend. Toe
vallige omstandigheden hebben dezer dagen
de politie op het spoor gebracht.
Op de zee-conferentie te Washington is
een amendement aangenomen, waarbij wordt
bepaald, dat een stoomschip op het hooren van
een mistsein van een ander vaartuig, waarvan
het de juiste ligging niet weet, vaart minderen
en behoedzaam stoomen moet, tot alle gevaar
voorbij is.
Te Budapest verwekt de arrestatie van
dr. Gruitch, redacteur van een regeeringsgezind
blad, veel sensatie. Het bleek, dat de man valsche
schuldbekentenissen tot een bedrag van ƒ37.000
had gemaakt, en wel ten laste van den overleden
Patriarch.
De vrouw van een kleermaker te Budapest
was aan het werk, toen een harer vrienden,
die zich in het vertrek bevond, haar voor den
grap een kus wilde geven. Lachend weerde
zjj hem af, waarbij ongelukkig een schaarden
man in het lijf drong en het hart raakte. De
ongelukkige bleef ter plaatse dood.
Nu in Japan de schade aan spoorwegen en
telegrafen hersteld en dus de gemeenschap met
het binnenland weêr geopend is, blijkt eerst
hoeveel rampen door de jongste stormen en
overstroomingen veroorzaakt zijn. Duizenden
menschen moeten het leven verloren hebben,
terwijl een gedeelte van het land verwoest werd.
Te Pretoria brak den lOen October een
stofstorm los, zooals daar zelden voorkomt.
Het geheele dorp was gehuld in wolken van
stof, en het was onmogelijk op vijf passen voor
zich uit te zien. De lucht was betrokken, en
iedereen verwachtte, zegt de Volksstemdat de
hemelsluizen ten laatste over ons zouden wor
den geopend, maar het was anders beschikt,
en de grond blijft even droog.
Zonneschijn op flesschen. Onder dezen
titel schrijft de heer Yan Ledden Hulsebos in
't Pharm. Weekblad:
»Als nouveauté onder den steeds aangroeien-
den hoop patentgeneesmiddelen, waarmede dag
aan dag het domme publiek door kwakzalvers
bedrogen wordt, maakt de Pharm. Rundschau
gewag van Bottled Sunshine zonneschijn op
flesschen. Het heet een middel te zijn, waar
mee men de huid warm kan maken, alsof men
»in de zon" had geloopen. De geregistreerde
etiquette stelt voor een flesch met een daarin
opgesloten zon
»Erger kan het al niet. Na groene en
blanwe electriciteit, gebottelde zonnewarmte.
Als de Amerikanen het nieuwe middel nu
maar naar Holland sturen
Onder zeker zeer bijzondere omstandighe
den schoot zekere heer Bosch te Barberton
(Zuid-Afrika) Vrijdag 4 Oct. een arend. Die
vogel had reeds eene week geleden zich boven
zijne plaats vertoond, was toen op eens op een
jong varkentje neergestreken en had dat met
het grootste gemak medegevoerd. Toen bleef
hij eenige dagen weg en zou weldra in het
vergeetboek geraakt zjjn.
Des Vrijdags deed de heer Bosch een mid
dagdutje, tot hij op eens gewekt werd door
een schel angstgeschreeuw. Hij vloog op, nam
zijn Martiny Henry geweer en spoedde zich
naar buiten. Wat zag hij daar? Hij zag een
oude Kaffermeid, die als een razende rondsprong
en handen en oogen ten hemel ophief. De
heer Bosch keek dus ook naar boven en zag
een grooten vogel, die een klein Kafferkind in
zijne klauwen had en reeds op zjjn minst 70
yards boven den grond was.
Een oogenblik stond de heer B. versteld,
doch spoedig herkreeg hij zijne tegenwoordig
heid van geest en het kwam hem in de ge
dachte dat het in ieder geval het best was op
den vogel te schieten, zelfs op gevaar af van
het kind te dooden, daar dit dan uit zijn ljjden
zou zijn. Hjj legde dus aan, schoot en zag
tot zijne ontsteltenis dat de arend doorvloog.
Dit duurde eenige seconden, de heer Bosch had
het geweer weder geladen, toen hij op eens
zag dat de arend begon te dalen. Fladderend
kwam de vogel al lager en lager, nog steeds
het kind in zijne klauwen houdende. Eindelijk
kwam het beest tusschen eenig struikgewas
terecht. De heer B. spoedde zich daarheen en
zag dat de vogel dood was. Het kind was er
gelukkig afgekomen. Het had eenige schram
men, tengevolge van de dorens waar het tus
schen gevallen was en eenige indruksels van
de klauwen van den vogel.
Borssele. Door het bestuur der water-
keering van het calamiteuse waterschap Elle-
woutsdjjk en den calamiteusen polder Borssele
werd hier heden namiddag, bij enkele inschrij
ving, aanbesteed, het maken van werken tot
verdediging van den oever, waarvoor de raming
bedraagt 30.000. Het minst werd hiervoor
ingeschreven door den heer C. van der Hooft
te Ternenzen, voor 28.329.
Jmiterdam. 40 werkstakende ertswerkers
weigeren de booten te lossen20 zandwerkers,
uit Laren ontboden, zjjn door de houding der
vaste werkers afgeschrikt, onverrichterzake
teruggekeerd, zelfs toen 40 politie-agenten te
hunner bescherming opdaagden.
In het belang van een geregelden gang
van zaken verzoeken wij het publiek beleefd
de correspondentie voor ons blad te adressee-
ren als hieronder is aangegeven en wel voor
telegrammen Middelburgsche cou
rant Middelburg;
nieuwsberichten en ingezonden stukken R e-
dactie Middelburgsche courant, en
advertentiën, abonnementen of de verzen
ding der courant Administratie Mid
delburgsche courant
De Middelburgsche courant wordt
's avonds te zeven «ar in Vlissingen
uitgegeven.
Dagelijks worden, legen ttwee gal
den per kwartaal, abonnementen aan
genomen door de agenten P. G. DE VEY
MESTDAGH ZOON aldaar.
Datum.
Plaats.
Voorwerpen.
Informatiën
15
Nov.
Westkapelle,
Huizen enz.,
Verheij.
15
m
Groede,
Boomen,
Hammacher
15
0
Middelburg,
Scheepsaf braak,
Tak.
16
0
Groede,
Boomen,
Hammacher
16
m
Borssele,
Hout,
De Vos.
16
0
Arnewnidcn,
Boomen,
Burgemees!
18
Middelburg,
Manufacturen,
Balans D 4.
18
r
Middelburg,
Boeken,
Jutting.
19
0
Vlissingen,
Huis,
De Wolff.
26
0
Zuidzande,
Hofstede,
Le Nobel.
27
0
Kondekerke,
Huizen,
Tak Loeff.
29
0
Berg. op Zoom verp. visseherij,
Best. viscb.;
Schelde enz
29
0
Ritthem,
Boomen,
Tak.
2
Dec.
Oost-Souburg, Molen,
Tak.
SCHOOLWET.
Het afdeelingsverslag van de Eerste kamer
over de gedeeltelijke herziening der wet op het
lager onderwjjs is, zooals onze lezers weten,
gisteren verschenen.
Al dadelijk blijkt dat de gevoelens over dit
onderwerp verdeeld waren en bij het onderzoek
is niets gebleken van het bestaan eener meerderheid
in een bepaalde richtingen dat wel hoofdzakelijk
omdat meerdere leden zich hunne stem wensch-
ten voor te behouden totdat zij van de reg.
de gewenschte inlichtingen hadden verkregen.
Algemeene indruk. Yan de eene zijde wees men
er met nadruk op, dat ook, al mocht men zich
over de aanneming van een wetsontwerp als dit
niet verheugen, in elk geval de goedkeuring
daarvan, ook door de Eerste kamer, thans raad
zaam was. Yan deze reg., uitvloeisel van de
jongste algemeene verkiezingen, was uit den
aard der zaak een voorstel te verwachten ter
tegemoetkoming aan de bekende onderwjsbe-
zwaren. Hulde werd gebracht aan de wijze,
waarop zij zich van die roeping gekweten heeft
en zoowel de reg. als de nieuwe meerderheid
waren niet alleen heseheiden geweest in hare
eisehen, maar hadden tevens ernstige zucht aan
den dag gelegd tot gemeen overleg en tege
moetkoming aan de bezwaren der voorstanders
van het openbaar onderwjjs. Onder deze omstan
digheden zou het met reden worden betreurd
indien de aanvankeljjk geslaagde, wel nooit
te herhalen poging tot herziening afstuitte
op het veto der Eerste kamer. Immerg dan
zou het struikelblok tegen hervormingen op
ander staatsgebied blijven bestaan en integen
deel een botsing tusschen de grondwettige
staatsmachten worden verwekt, welker gevol
gen uiterst moeiljjk waren te bezweren. Eenige
opoffering van lang gekoesterde meeningen
behoorde hier, in 's lands belang, tot aanne
ming van het wetsontwerp te leiden.
Den uitgesproken lof over de gematigdheid
beamende en het gewicht der redenen voor
aanneming erkennende, meende een tweede
groep van leden evenwel dat hier in de eerste
plaats moet wegen wat plicht gebiedt. Ver
zoening zou tot zelfbedrog kunnen leiden
bevrediging in deze kan slechts verkregen
worden door een wettelijke regeling die op een
vast beginsel rust. Men kan niet van staats
wege tegelijkertijd èn de gemengde èn de
confessioneele als volksschool erkennen. En
waar nu de overtuiging mocht verkregen wor
den dat het wetsontwerp op twee gedachten
hinkt en daarom beginselloos is, moet men
het, willende weldoen zonder omzien, bestrijden.
En dit vooral als 't blijkt niet overeenkom
stig te zjjn met gebiedende voorschriften der
grondwet. De Eerste kamer, geplaatst boven
de staatkundige part jen, hetzjj ze elkander te
lijf gaan, hetzjj ze elkander in de armen vliegen,
behoort ook tegenover hare worstelingen en de
verrassingen der stembus het schild der grond
wet te zjjn.
Eene derde groep leden verklaarde zich op
de zoowel schriftelijk als mondeling door de
reg. ontwikkelde gronden ingenomen met deze
voordracht, op ziehzelve beschouwd en wegens
haar innerlijk gehalte.
II. De Grondwetskwestie.
Twee vragen werden gesteld
Vooreerstgedoogt de grondwet uit 's rijks
kas subsidie te verleenen aan een onderwjjs dat
niet is ingericht met eerbiediging van ieders
godsdienstige begrippen
Ten andere is dit wetsontwerp bestaanbaar
met het voorschrift der grondwet, dat het open
baar onderwijs zjj een onderwerp van de aan
houdende zorg der reg.
Op de eerste vraag werd door een aantal
leden ontkennend geantwoord. Onderwijs dat
gesubsidiè'erd wordt, zonder te waken dat het
geregeld wordt met eerbiediging van ieders
godsdienstige begrippen is geen openbaar on
derwijs en slechts de inrichting van het open
baar onderw.wordt door de grondwet bevolen.Men
beriep zich op Thorbecke's definitie: >De bij
zondere scholen die evenwel openbare scholen
zjjn, schoon zjj niet van overheidswege zjn
opgericht". Deze stelling toelichtende, wees
men er op hoe men zich geen rekenschap geeft
van de groote beteekenis die het staatsrechter
lijk beginsel heeft dat men om der lieve vredes-
wille wil prjs geven, en dat men vergeet, dat
met de emancipatie de Roomsch-kath. kerk hier
te lande de oude strjd over het wederzjdsch
terrein tusschen kerk en staat is herleefd. Voor
't historisch reeht van den souverein des lands
om te regelen alles wat 't onderw js betreft in
deze gewesten kwam men op. De grondwet
erkent wel tweeërlei onderwjs, het openbare
en het vr je, maar 't laatste mag de wet niet
regelen. Het vrje onderwjs is mitsdien het
ongesubsidieerd bjzonder onderwjs, de eigen
school, zonder bezwaar van 'srjks schatkist,
sinds '40 verlangd en in '48 toegestaan. Ander
vrj onderwjs kent de grondwet niet. Derhalve
is, ook volgens dit ontwerp, het gesubsidieerd
onderwjs niet vrij, m. a w., want tertium non
daturin den zin der grondwet openbaar. Anders
zjn die gebiedende bepalingen ongrondwettig
en gaan de bevoegdheid des wetgevers te buiten.
Hoe ruim de grondwet aan den gewonen
wetgever de keuzen laat, ten aanzien van éen
punt bindt zjj hem, de regeling met eerbiedi
ging van ieders godsdienstige begrippen. Door
een woordenspel, waardoor men het gesubsi
dieerd, aan wettel jke regeling zjner inrichting
onderworpen onderwjs, brengt onder vrij onder
wjs, waartoe het niet behoort en onttrekt aan
openbaar onderwjs, waaronder de grondwet het
begr jpt, mag men haar stellig voorschrift niet
ontduiken. Schrapte men de woorden >met
eerbiediging van ieders godsdienstige begrip
pen," dan zon over de zaak geen verschil zjn,
maar die woorden staan nu eenmaal in de
grondwet geschreven. Wordt deze voordracht
wet, de openbare school is niet langer die,
toegankelijk voor allen. En nu is 't mogel jk
dat de neutrale school niet meer deugt en
voor de confessioneele behoort te wjken, maar
dan verandere men de grondwet. Men vervangt
echter de constitntioneele monarchie door de
opportunistische republiek als men den volks
wil doet heerschen over de grondwet in plaats
van omgekeerd. Ons staatsrecht kent het
plebisciet niet en zelfs in de meest democra
tische theorie is de uitslag eener enkele alge
meene verkiezing, waardoor personen worden
benoemd maar geene zaken worden beslist,
niet met een eigenljk volksbesluit geljk te
stellen. Evenmin is in Nederland het parle
ment almachtig. Wil men een der grondslagen,
waarop in 1848 het vernieuwd staatsgebouw
werd opgetrokken, ten ondersteboven keeren,
dan moet de wettige weg worden bewandeld.
Door 't openhaar onderwjs te beperken tot dat
aan en door de gemeenteschool algemeen en
bj de regeling van het gesubsidieerd onderwjs
het gebod der 2e alinea van art 192 grondw.
te schenden, wordt aan 't voorschrift der 3e
alinea niet langer voldaan.
Terwjl sommige leden echter betwjfelden
of eene wjziging van art. 92 thans wel kans
van slagen zou hebben, deden eenige leden nog
met nadruk uitkomen, hoe de nadeelige gevolgen
van het wetsontwerp in de practijk hierin ge
legen zjn, dat het breekt met den onafwjs-
baren regel, volgens welkenjgeld uit de openbare
kas alleen daaraan mag worden gegeven, waar
de afdoende contröle van 't openbaar gezag,
het gebruik van het geld tot 't doel, waarvoor
het gegeven is, waarborgt.
Een aantal andere leden, onder wie niet
weinigen die zich onder de liberale vanen
rangschikken en het liberale beginsel ook op
schoolgebied trouw willen bijven, verklaarden
echter tevens te willen letten op de teekenen
des tjds.
Het was een edelmoedige, gedurende vele
jaren populaire gedachte, om de gemengde
school geljkeljk bruikbaar te maken voor
kinderen van elke gezindte, maar de ervaring
heeft bewezen dat men, door enkele medeslee-
pende theorieën bekoord, eene herschenschim
heeft nagejaagd. Wat eenheid moest stichten
heeft tweedracht gezaaid. En nu is naar strenge
theorie van staats- en belastingrecht in de
verplichting tot zg. dubbele betaling geene on-
billjkheid gelegen, maar het publiek luistert
niet slechts naar kathederwaarheden, het wordt
beheerscht door de inspraak van zjn gevoel.
En waar de helft der natie (de grootste of de
kleinste) dat is onverschillig, de overtuiging
heeft dat ze onbilljk wordt gedrukt, is het
illiberaal om op de wenschen der ouders,
die de gemengde school verkeerd achten, niet
te letten. Zij zjn te bevredigen door op be
scheiden wjze van rjkswege gesubsidieerd bj
zonder onderwjs.
Van deze zjde werd ook ernstig betwist de
straks ontwikkelde uitlegging van art. 192
grondwetniet deze kent slechts het karakter
van openhaar onderwjs toe aan wat uit open
bare middelen slechts bj wjze van subsidie
wordt, bekostigd. Zj verbiedt niet het gubsi-
dieeren van scholen die niet voor allen toe-
gankeljk zjn, en in 't ontwerp-Van Reenen
