SI September.
N°. 329.
1326 Jaargang.
1889.
Yrijdag
Ee cewflziffle Oiierwïwet.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen:
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.—
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentïën20 cent per regel. Bij abonnement lager:
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten met de daarop
betrekking hebbende dankbetuigingenvan 17 regels 1.50
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Middelburg 26 September.
LETTEREN EN KUNST.
ONDERWIJS.
LANDBOUW.
UIT STAD EN PROVINCIE.
fflDMBllME (01 KIM.
Thermometer.
Middelburg 26 Sept. vm. 8 n 50 gr.
m. 12 n 59 gr. av. 4 u. 58 gr. F
Verwacht Z. W. wind.
Agenten te Vlissingen: P. G. de Vet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te Kruiningen: F. v. d. Peul, te Zierikzee: A. C. de Mooij en te TholenW. A. van
Nieuwenhtjijzen. Verder worden door alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentiën aangenomen, en nemen ook het algemeen advertentie
bureau van Nijgh Van Ditmar te Rotterdamde Gebr. Belinïante, te 's Gravenhage, en het Algemeen advertentiebureau van A. de la Mar Azn, te Amsterdam,
annonces aan. Hoofdagenten voor het Buitenland: te Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Daubk Cie., John F. Jones, opvolger.
Advertentiën
moeten des namiddags te een unr
aan het bureau bezorgd zjjn, willen
zjj des avonds nog worden opgenomen
Heden zal dan in onze Tweede kamer
eene belangrijke beslissing vallen, zoo be
langrijk als er in de laatste jaren niet een
gevallen is.
In die kamer zal dan de kroon gezet
worden op een pogen om den jaren lang
geduurd hebbenden schoolstrijd, zoo niet
geheel te beëindigen, dan toch te verzachten
zoodat er voor onzen staatkundigen toestand
een nieuwe, een betere, een meer vruchtbare
periode kan aanbreken.
Het was de eerste plicht van het ministerie-
Mackay om juist dien strijd te helpen beëin
digen en het heeft die taak aanvaard
echter niet zoo spoedig als sommigen wel
hadden gewenscbt. Ed nu het eindelijk den
premier gelukt isna onderling overleg, een
ontwerp in het leven te roepen, waardoor
als het ware op onderwijsgebied een nieuw
tijdperk zal ontstaan, nu betwijfelen wij ten
sterkste of zijn eigen vrienden hem wel in
alle deelen erkentelijk zullen zijn voor
hetgeen hij tot stand bracht. Want al
mogen de liberalen nog minder tevreden zijn,
vooral nu leerplicht niet is opgenomen in
de wet, het is toch een feit dat het
ontwerp, zooals het thans in stemming komt,
veel verschilt van het oorspronkelijke voorstel,
door de regeering in Mei voorgedragen.
„Door de krachtige en zaakrijke kritiek, van
liberale zijde geoefend, is" wij zeggen dit
liet Handelsblad na „verkregen dat aan
de deugdelijkheid der openbare school minder
afbreuk wordt gedaandat de verplichte
schoolgeldheffing door het aannemen van een
zeer laag minimum minder nadeelig zal
werken, dat de financiën der gemeenten niet
in schromelijke verwarring zullen worden
gebracht, zooals gobenrd zou zijn als het
primitieve voorstel was aangenomen, en dat
de waarborgen voor eene goede inrichting
der bijzondere scbolen, aan welke subsidie
wordt verleend, zijn versterkt. Verder zijn
enkele verbeteringen gebracht bij de leer
vakken, de examens enz.
Daartegenover staat, behalve het gemis
van leerplicht, de vermindering van liet ver-
eischt aantal onderwijzers en de mogelijkheid
dat de toe te kennen subsidiën een aantal
gebrekkige bijzondere scholen het leven zullen
gevenmaar bij de uitvoering kan op dit
laatste vooral het toezicht veel invloed ten
goede uitoefenenterwijl toch niet te ont
kennen valt dat het bijzonder onderwijs
door die nieuwe regeling kan verbeteren,
wat het algemeen ten goede komt.
Ziedaar, dunkt ons, de juiste balans van
het voor- en tegen, dat dit ontwerp met
zich brengt.
Gaan wij nu aan de hand van hetzelfde
blad na de voornaamste wijzigingen, welke
door de nieuwe regeling in de bestaande
wet zullen gebracht worden.
De ljjst der verplichte - vakken van het lager
onderwijs is uitgebreid en gewijzigd. Vervallen
is het vak d«beginselen der vormleeren
daarvoor in de plaats gesteld»de eerste oefe
ningen in het handteekenen"Verder is er bij
gevoegd»de vrije en orde-oefeningen der
gymnastiek". Beide wijzigingen zijn teven8 be
langrijke verbeteringen.
Nu aan bijzondere scholen rijkssubsidie zal
worden toegekend is de omschrijving van het
karakter van openbare en bijzondere scholen
gewijzigd. Openbare scbolen zullen voortaan
alleen zjjn die scholen, welke door bet rjjk
of de gemeenten zjjn opgericht en worden
onderhouden. De woorden «geheel of gedeel
telijk" zjjn by die omschrijving vervallen. Het
ontvangen van subsidie doet derhalve de bij
zondere school haar karakter niet verliezen.
De gemeenten mogen voortaan aan geene bij
zondere school subsidie verleenen, dan in de
gevallen en onder de voorwaarden in de wet
genoemd-
Als kweekelingen worden ook toegelaten per
sonen boven 19 jaar, die reeds de onderwijs
akte hebben verkregen. In plaats van het
voorschrift, dat de kweekeling slechts werk
zaam mag zyn onder het rechtstreeksch toezicht
en de leiding van een bevoegde, is nu gesteld,
dat hjj voor geen werkzaamheden in de school
raag gebezigd worden dan «onder het toezicht
en de leiding van een in hetzelfde sehoolver-
trek aanwezigen bevoegde." De tusschenkomst
van den arr. schoolopziener, wien ten minste
drie dagen te voren van de toelating kennis
moet worden gegeven, wordt vereischt 3 maan
den na de toelating door het hoofd der school,
die beroep heeft op den districts-schoolop-
ziener.
Ook aan bijzondere kweekscholen kan een rijks
bijdrage worden verleend, en bovendien «aan
normaallessen en hoofden van scholen"
voor elk der door hen opgeleide personen die
de akte behalen.
De in de openbare scbolen toegelaten kin
deren zijn verplicht om in elke klasse aan het
onderwys in alle de daar onderwezen vakken
deel te nemen, behalve de gymnastiek. De
ouders hebben dus niet het recht hun kinderen
slechts een deel van het onderwys te doen bij
wonen.
Aan de goedkeuring van Ged. staten zijn
voor het vervolg onderworpen de bepalingen
der gemeentelijke verordeningen omtrent den
leeftyd, waarop de kinderen aan de openbare
school worden toegelaten of ontslagen, en de
besluiten over het ontslag van onderwijzers,
buiten hun verzoek.
By de nieuwe regeling van het getal onder
wijzers, die aan de openbare school, behalve
het hoofd, moeten aanwezig zyn, wordt de
verhouding, in plaats van 1 op 45 leerlingen
gebracht tot 1 op 55. Dit is een der schade
lijkste bepalingen van het ontwerp.
De vergelijkende examens voor de benoeming
van schoolhoofden worden by deze wet afge
schaft. Alleen wanneer burgemeester en wet
houders omtrent de voordracht van ten min
ste drie bevoegden niet tot overeenstemming
kunnen geraken met den districts-schoolop-
ziener, of, by aanmelding van meer dan zes,
beide partijen het wenschelijk achten, eischt
de wet «een vergelijkend onderzoek naar de
geschiktheid der candidaten."
Ontslagen kan bet hoofd eener openbare
school, door den gemeenteraad, worden op
voordracht zoowel van burg. en wetb, als van
den districts-schoolapziener. Tot dusver alleen
op voordracht van den laatste. Zooals boven
is gezegd, behoeft zulk een besluit van den
gemeenteraad de goedkeuring van Ged. staten
om in werking te treden.
Yolgens een nieuw art. kunnen jongelieden,
die als kweekelingen zjjn toegelaten, en reeds
in het bezit der onderwjjsakte zijn, tijdelijk
worden belast met de taak van den, om een
of andere reden afwezigen onderwjjzer.
Volgens de nieuwe regeling der rijksbydragen
in de kosten der openbare gemeentescholen
kent de wet in het vervolg, in plaats van de
30 pet over nagenoeg alle kosten die ten laste
der gemeente zyn gebracht, enkel toe een zeker
vast bedrag voor eiken onderwijzer, die volgens
art. 24 aanwezig moet zjjn, naarmate van het
aantal leerlingen, en 25 pet voor het bouwen,
verbouwen of aankoopen van schoollokalen.
Die bydrage wordt verhoogd voor hen, die den
rang van hoofdonderwijzer moeten bezitten.
Bovendien wordt nog een bydrage verleend
voor éen, ten hoogste twee onderwijzers (naar
gelang der schoolbevolking), die boven het
getal, in art. 24 vereischt, zyn aangesteld, en
voor ten hoogste 3, wanneer uitgebreid lager
onderwijs wordt gegeven. Zoodra de school
gelden echter 80 of meer voor eiken leerling
's jaars bedragen, vervalt de uitkeering uit de
rijkskas in de jaarwedden der onderwijzers.
By overgangsbepaling is beslist, dat de ge
meenten, welke volgens de nieuwe regeling
minder zouden ontvangen, behoudens enkele
uitzonderingen, bjj voortduring de uitkeering
blijven behouden, tot het bedrag waarop zjj
over 1889 volgens de bestaande wet aanspraak
hebben, terwyl die gunstige bepaling vervalt,
ook voor 't vervolg, zoodra de uitzondering
over eenig dienstjaar voor de gemeente niet
meer behoeft toegepast te worden.
Door deze regeling wordt in belangrijke
mate tegemoet gekomen aan de financieele
bezwaren, waarmede de nieuwe regeling vele
gemeenten bedreigde.
Omtrent de schoolgelden wordt bepaald, dat
«ter tegemoetkoming in de kosten welke voor
rekening der gemeente blijven," een schoolgeld
moet worden geheven van ten minste 20
centen elke maand, behalve van onvermogenden.
De koning kan echter van die verplichting
vrijstelling verleenen, en minvermogen-'en wor
den slechts aan een deel der heffing onder
worpen. Vervallen is de bepaling, dat
behoudens de vrijstellingen voor onvermogenden
het schoolgeld voor ieder kind van dezelfde
klasse der school gelyk is. De gemeentebesturen
mogen dus het schoolgeld afhankelijk stellen
van de welgesteldheid der ouders.
Dat aan bijzondere scholen eene rjjksbjjdrage
zal kunnen verleend worden is een der hoofd
punten van de nieuwe regeling.
Daarbjj nu wordt bepaald dat door het ryk
over elk dienstjaar aan de besturen der bijzon
dere lagere scholen een bydrage wordt ver
leend volgens denzelfden maatstaf als by art.
45 sub 1° aan de gemeente ten behoeve der
openbare lagere school wordt toegekend (nl.
een bydrage voor eiken onderwyzer), mitslo
de school staat onder het bestuur van een
instelling of vereeniging, die rechtspersoonlijk
heid bezit2o het onderwijs de vakken omvat
in art. 2 vermeld onder a -j, alsmede k [nut
tige handwerken voor meisjes], tenzij, wat het
laatste vak betreft, bljjke, dat de schoolgaande
kinderen daarin elders voldoend onderwys ont
vangen 3o dat het onderwys gegeven wordt
gedurende ten minste 18 uren per week, waar
van ten hoogste twee uren in het vak vermeld
onder k [handwerken] van art. 2, volgens een
aan den arr.-schoolopziener medegedeelden en
in een der schoolvertrekken op een zichtbare
plaats opgehangen rooster van lesuren, waarop
tevens de feestdagen en vacantietjjden zijn ver
meld en 4o het aantal onderwijzers voldoet
aan de voor de openbare scholen gestelde
eischen in de artt. 23 en 24, bet 3e lid uit
gezonderd.
Voor die bijdragen komen niet in aanmer
king de bijzondere scholen a waarvan het
aantal leerlingen boven 6 jaren, dat als wer
kelijk schoolgaande bekend staat, berekend
naar den maatstaf in art. 24 vermeld, minder
dan 25 bedraagtb waarvan de opbrengst der
schoolgelden eene inkomst oplevert van ge
middeld y 80 of meer per leerling en per jaar;
c wanneer bij vacature in het onderwijzend
personeel tusschen het ontstaan daarvan en de
aanvaarding zijner betrekking door den be
noemden een langeren tijd verloopt danwat
het hoofd der school betreft, van 6 maanden,
wat de overige onderwijzers betreft, van 4
maandend wanneer blijkt, dat zij gehouden
worden als winstgevend bedrijf.
Voor de berekening van het sub b vermelde
wordt het voorschrift gevolgd dienaangaande
bij art. 4-5 gegeven (het aantal leerlingen waar
naar het vereischt getal onderwijzers berekend
wordt).
Het onderzoek of aan die voorwaarden is
voldaan, wordt opgedragen aan Ged. staten
met beroep op den koning.
De voornaamste veranderingen, gebracht in de
artikelen over de akten van bekwaamheid, zyn
dat voor de hoofdakte het examen in wiskunde
is vervallen en door de onderwijzeressen het
examen in dé nuttige handwerken niet tegelijk
met dat in de andere vakken behoeft te worden
afgelegd. Hetzelfde geldt van de gymnastiek.
De examens zullen in het vervolg niet
minstens twee malen, maar ten minste een maal
's jaars plaats hebben. De deelnemers moeten
voortaan een bydrage in de kosten vooraf vol
doen en wel 5 voor de akte van onderwyzer,
10 voor die van hoofdonderwijzer en ƒ2.75
voor een of meer afzonderlijke vakken.
Ziedaar de voornaamste wijzigingen, in
een onzer belangrijkste wetten gebracht.
Met belangstelling zien wij de beslissing
van heden te gemoetniet omdat wij eraan
twijfelen of zij zullen worden goedgekeurd,
maar omdat wij verlangend zijn te vernemen,
hoevele liberalen hun stem voor het aan
hangige ontwerp zullen uitbrengen, en daar
door zullen meewerken om die veranderingen
in bet leven te roepen. Want dat jnist zal,
dunkt ons, het richtsnoer wezen voor de
leden der Eerste kamer, welk gebruik zij
moeten maken van hun macht om in het
bijna hoogste ressort uitspraak te doen over
een belangrijken stap in een nieuwe richting,
die wij thans met ons lager onderwijs zullen
uitgaan.
De kiesvereeuiging Vaderland en Koning
te 's Hage heeft eene circulaire verspreid,
waarin zij allen, die zich bij haar beginselen
kunnen neerleggen, tot toetreding uitnoodigt.
In die circulaire wordt gezegd, dat de conser
vatieve kiesvereeniging nog altijd reden van
bestaan heeft, gehecht als zjj is aan haar,
vooral tegenover de Liberale Unie, anti-libe
raal standpunt, en dit te meer, nu het libera
lisme hoe langer meer dreigt af te wjjken van
de monarchaal constitutioneele beginselen,
Zjj wil een nieuwe party vormen, eene her
leving der oude conservatieve partjj, eene be
zadigde centram- of middelparty in den boezem
der volksvertegenwoordiging.
«De vereeniging zoekt door behoud en ont
wikkeling der historische beginselen handha
ving van het gezag, van den godsdienst en van
de vrijheid. Deze beginselen zijn nog steeds
diep geworteld in het hart van het grooter
deel van het Nederlandsche volk, alzoo nati
onaal. Die party zal inderdaad nationaal en
dus geheel in 's lands belang werkzaam kunnen
zijn, omdat ons vrijheidlievend volk, van uiter
sten op elk gebied afkeerig, in zoodanige
p irtjjformeering het -best de afspiegeling van
naar waarheid Nederlandsche gedachten terug
zou vinden."
Deze mededeeling ontleenen wij aan andere
bladen. De circulaire zelve kwam ons niet
onder de oogenmaar wij hebben alle reden
om dit bericht voor juist aan te nemen.
Zouden de stellers van die circulaire zoo
vragen wij ook bewijzen aanhalen voor
hunne bewering dat het «liberalisme hoe langer
zoo meer dreigt af te wijken van de monar
chaal constitutioneele beginselen I" Of is het
een eisch van de door hen zoo gewenschte be
zadigdheid om dergelijke leugens te verkondigen?
Wat de liberalen in ons land ook wenschen,
zeker allerminst wijziging in onze monarchale
instellingen, die aan ons land kalmte, rust en
vertrouwen voor het heden en voor de toekomsi
schenken. Nog bij de jongste grondwetsher
ziening is gebleken, hoe alle partyen wilden
samenwerken om juist die instelling op vaste
grondslagen te vestigen.
De Haagsche heeren moeten begrijpen, dat
een poging, met zulke middelen aangewend,
zich zelve reeds veroordeelt.
Trouwens, wij meenen dat zij, evenals die
om een nationale partij op te richten, wel geen
schitterend resultaat hebben zal, zoo zij niet
geheel fiasco maakt.
In den vorigen nacht is overleden de heer
mr F. baron van Hogendorp, hoofdredacteur
van het Dagblad.
Met leedwezen zal dit bericht zeker door
velen worden vernomenwant het Vader
land zegt het terecht, «een man van onge-
meenen aanleg, van groote gaven, van schitte
rend vernuft daalt in hem ten grave. Of hij
in zijn onrustig, bewogen leven, waarin hjj
vele landen en volken heeft gezien en vele
betrekkingen heeft bekleed, erin geslaagd is
de hem geschonken talenten tot hun volle
ontwikkeling te brengen, beslissen wjj niet.
Zooveel is zeker, dat hjj als smaakvol en ont
wikkeld causeur in onze letterkunde zyn we
dergade zoekt."
Met dezen lot stemt zeker gaarne ieder in,
die de «Haagsche omtrekken" van Damas heeit
gelezen. Het Vaderland rekent zich dan ook
gelukkig, dat het zjjn beste proeven in dit
genre in zjjne kolommen opgenomen mocht zien,
en wjj kunnen daarbjj niet nalaten op te
merken hoeveel beter het ware geweest, wan
neer de overledene zich daarbjj bad bepaald
en nooit het doornig pad der journalistiek had
betreden.
Jammer toch dat dit talent zich toen verliep
in exentriciteiten, die hem menigen harden
aanval berokkenden.
De overledene was nog slechts 46 jaar oud.
In dit najaar zal een nieuw werk ver-
Bchjjnen van Jan Holland, getiteld: Athanasius
Mors. De hoofdstrekking van dit verhaal is,
«bestrjjding van het pessimisme, de modeziekte
van onzen tjjd."
Het hoek bevat drie afdeelingen 1. de bood-
sohap van Mors 2. een doodenakker van Mors
3. een herstellingsoord van Mors.
Om de nieuwsgierigheid te wekken zoo
leest men in het bericht van uitgave zjj het
voldoende te weten, dat de «boodschap van
Mors" mededeelingen bevat omtrent hetgeen er
met 's menschen ziel geschiedt en wat er in
haar omgaat van het sterfbed af tot op bet
oogenblik der begrafenis. De spiritisten, die
beweren dergelijke dingen haarfijn te weten,
zullen wel kunnen uitmaken of de schryver de
zaak bjj het rechte eind heeft.
De tweede afdeeling speelt op de maan en
vertelt van 't geen op dit hemellichaam alzoo
te zien valt.
De derde afdeeling voert den lezer naar een
ver verwjjderde planeet van een ander zonne
stelsel, onder menschen zooals wjj zjjn, doch
verschoond van veel hinderljjke dingen, die ons
plagen. Zij leert, hoedanig onze aarde kon zjjn,
maar belaas niet is. Tal van toespelingen op
bestaande toestanden moesten hier noodzakeljjk
hun plaats vinden.
Afl. 9 van de Natuur bevatDe Transcaspi-
sche spoorweg (met fig.). Over luchtbederf,
tuchtonderzoek en luchtvérvevsching in onze
woningen (met fig-). 1839—19 Augustus
1889. Eenige bladzjjdën uit de geschiedenis
der fotografie (met fig.) De grafofoon (met
fig.) Het verzamelen en opzetten van in
secten (met fig.) Iets over den oorsprong der
onweders. Sterrekundige opgaven.
De Unie-collecte voor de scholen met den
bjjbel bracht dit jaar op te Zoutelande met
St. Janskerke, Boudewjjnskerlre, Groot-Weren-
djjken en Klein-Werendjjken 13.82Brou
wershaven (Chr. ger. kerk) f 18.62Nieuw- en
St. Joosland met Oudedorp (kerk) 13.85 en
Westkapelle met Poppekerke (her v. kerk) 8.121.
De commissie, belast met het afnemen
van het Indische Groot-ambtenaars-examen,
noemt den uitslag daarvan zeer ongunstig, vooral
in vergeljjking met de uitkomsten welke het
examen van verleden jaar heeft opgeleverd.
Het meerendeel der candidaten bleek onvoldoende
voorbereid zich voor het examen te hebben
aangemeld. Wellicht heeft het grooter aantal
beschikbare plaatsen dan in vorige jaren een
minder gunstigen invloed gehad op den jjver
der examinandi.
Voor het tijdvak van 1 October 1889 tot
en met 30 September 1890 zyn tot adsistent
aan 's rjjks veeartsenijschool te Utrecht benoemd
de veeartsen J. K. F. de Does, te Utrecht, en
P, D. Beunders, te Heusden.
Te Kapelle werden de vorige week drie
koeien, tengevolge van het grazen in jonge
klavers bevangen door trommelzucht. Twee er
van herstelden, doch de derde moest worden
geslacht. Het vleesch is na keuring rondge
vent. Onvoldoende toezicht op het drijven dei-
koeien was de oorzaak.
Veehouders, welke het niet ontgaan kunnen
om hunne koeien op de klavers te doen gra
zen, kunnen niet genoeg gewaarschuwd worden
te zorgen dat hunne koeien het eerste half uur
gestadig op en neder gedreven worden, ten
einde het gulzig eten, waardoor trommelzucht
ontstaat, tegen te gaan.
Ook is het van aanbelang daar trommelzucht
binnen enkele oogenblikken den dood kan ver
oorzaken te zorgen altjjd een snelwerkend
hulpmiddel in huis te hebben, daar bjj eenigen
afstand het inroepen der hulp van deskundigen
meestal te laat is. (G. Crt.)
Volgens een gerucht zou er te Dinteloord
(N.-Br.) een beetwortelsuikerfabriek worden
opgericht, steunende op coöperatieven grond
slag. De landbouwers, die zich zullen ver
binden gedurende een bepaald aantal jaren
zekere hoeveelheid beetwortelen te leveren,
worden mede-oprichters en deelen als zoodanig
in de winsten der fabriek, terwjjl de prjjs
hunner beetwortelen wordt berekend naar den
marktprjjs der suiker op het tjjdstip der leve
ring en in verhouding tot de innerlyke waarde
hunner beetwortelen.
De collecte, door de vereeniging Hulp in
Hood te Vlissingen gehouden voor de nagela
ten betrekkingen van hen, die door de ramp
te Antwerpen getroffen werden, heeft opgebracht
453.70£.
Dit bedrag zal door tusschenkomst van bur
gemeester en wethouders aan de Hollandsche
club te Antwerpen overgemaakt worden.
Voor hetzelfde doel werd gecollecteerd te
Heinkenszand 48.201 en te Retranchement
21.10.
Dergeljjke opgaven nemen wjj alleen op,
wanneer zjj ons gezonden worden door de per
sonen die gecollecteerd hebben en niet wanneer
correspondenten ze ons zenden. Met hek over
maken van de ontvangen bedragen zooals
ons verzocht is kunnen wjj ons, nu het door
ons ontvangene reeds is verzonden, niet belasten.
Naar men ons meldt zal het gisteren op
Molenbaix voorgevallene geen ernstige gevolgen
voor den getroffene hebben. Diens toestand is
gunstig.
Tot gemeente-veldwachter te 's Heer-
Arendakerke is benoemd T. van der Steen,
agent van politie te Goes.
Door den hevigen wind van Woensdag
is dien dag de zeedijk van den Vlietepolde?
doorgebroken, ter plaatse waar eenige dagejj-