W oensdag
21 Augustus.
N°. 197.
132° Jaargang.
1889.
"FEUILLETON.
ONTGINNERS.
Deze courant verschijnt d a g e 1 fj k s
met uitzondering van Zon- en Feestdagen!
Prijs per kwartaal in Middelburg en per post franco 2.—
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 cent.
Advertentïën20 cent per regel. Bij abonnement lager;
Geboorte-, Trouw-, Dood-, en andere familieberichten met de daarop
betrekking hebbende dankbetuigingenvan 17 regels 1.50 j
iedere regel meer 0,20. Groote letters worden berekend naar plaatsruimte;
Middelburg 20 Augustus.
ama
MDDELBMSCHE (1H HEM.
Theraometei.
Middelburg 20 Aug. m 8 u. 66 gr.
ai. 12 n 6\ gr. av. 4 u. 63 gr. F
Verwacht Z. W. wind.
Agenten te Vlissingen: P. G. db Vet Mestdagh Zoo», te Goes: A. A. W. Bolland, te Krniningen: F. v. d. Peiji, te ZierikzeeA. C. de Mooij en te TholenW. A. van j Advertentïën
Neeuwenhtjijzen.Verder worden door alle postkantoren en boekhandelaren abonnementen en advertentïën aangenomen, en nemen ook het algemeen advertentie- moeten des namiddags te een uur
bureau van Nijgh Van Ditmar te Rotterdamde Gebr. Belinfante, te 's Gravenhage, en het Algemeen advertentiebureau van A. de la Mar Azn, te Amsterdam, aan het bureau bezorgd zpn, willen
annonces aan.Hoofdagenten voor het Buitenlandte Parps en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G.L. Daube Cie., John F. Jokes, opvolger. zp des avonds nog worden opgenomen
De leden van de Eerste kamer der staten'
generaal zijn ter vergadering bijeengeroepen
tegen Maandag den 26sten dezer, des avonds
te acht uren.
Bij kon. besl. is voor den tjjd van 3 jaren
met het gezondheidsonderzoek van schepen belast
voor Brouwershaven M. J. Bybau, heel- en
vroedmeester aldaar.
Nog is op verzoek eervol ontslagen als bur
gemeester van Alkemade J. Hoolboom.
Aanstaanden Vrijdag verleent de minister van
marine geen audiëntie.
Te 's Gravenhage vertoeft sedert eenigen tijd
de heer Moritz Hay, directeur van de door den
staat gesubsidieerde koepokinrichting te Wee
nen, ten einde zich op de hoogte te stellen van
de wjjze van voortplanting der oorspronkelijke
koepokstof aan de inrichting der 's Graven
haagsche vereeniging voor koepokinenting.
De heeren A. C. Wertheim en J. Bruinwold
Riedel zjjn door het hoofdbestuur van het Nut
aangewezen, om de maatschappij te vertegen
woordigen op de derde zitting van het congrèe
des Institutions de Pre'voyance, dat van 2-
September te Parps zal worden gehouden.
Het gewijzigd ontwerp der onderwijswet
blijft de pers bezighouden.
Wjj laten hier nog een kort overzicht volgen
van hetgeen de N. R. Crt., het Hbld. en het
Vad. over het ontwerp schrijven.
Door de N. R. Crt. wordt er aan herinnerd,
dat het 10 Augustus is geworden, eer het rap
port van de commissie van voorbereiding in
het licht verscheen, terwjjl de heer Schaepman
de verschijning vóór of op 31 Juli had aange
kondigd. Het blad vraagt: Zal desniettemin
de afdoening door de meerderheid worden door
gedreven? Zoo ja, het is te harer verant
woording maar iets ongehoords zou het zjjn,
dat is zeker. Wat er van die zijde ter veront
schuldiging van dit doordraven wordt aange
voerd verdediging kan het niet heeten
is zelfs tegen de zwakste critiek niet bestand.
Voor den heer Schaepman, die na zooveel in
gespannen arbeid misschien meer naar het einde
dan naar het begin verlangt, is mogelijk het
onderwerp uitgeputmaar voor 95 zijner me
deleden, die nog niets vernomen hebben dan
wat er in ééne der afdeelingen is behandeld,
zullen de vele en moeielijke vraagstukken,
waarvoor bet verslag hen plaatst, wel het
tegendeel van uitgeput mogen heeten. En on
voorbereid als zjj zijn, verrast of overrompeld
door allerlei nieuws dat het ontwerp, tot twee
maal toe gewijzigd, brengt; in het midden van
het reisseizoen, terwijl menigeen misschien tegen
den 20 Augustus, bij de thuiskomst, voor het
eerst de 200 folio's onder de oogen krijgt, zullen
de afgevaardigden voor al die vraagstukken
geplaatst worden?
Vit het Deensch
van Kristofer Kristofersen.
VII.
■i ii p.
Björn had van deze innerlijke omwenteling
bp zpn vrouw niets bemerkt.
Toen hp den volgenden dag iets uit de
hut moest gaan halen, hoorde hp zingen. Een
zacht, onduidelpk, weifelend neuriën daar
in de hut! Johannes en Ingeborg waren toch
naar school. Hp had Ingrid niet hooren zin
gen sedert neen, nooit zoolang hp zich kon
herinneren. Hp bleef dus even staan om daar
over te denken. Dat was meer dan nieuw.
Had dan die Zigeunerjongen macht over
alles? De kinderen speelden en lachten als
nooit te voren, Ingrid zong en hp zelf
hp wist zelf niet of hp vroolpk was, of bang;
maar er was iets weg en er wilde iets anders
in bp hem. Hp meende dat het de rust was,
die hp miste, maar als het zoo uitkwam dat
hp afgezonderd moest werken, dan was het
weer wat andera.
De zomer haastte zich om het hoogdal te
Het is moeielpk te gelooven, zegt de N. R.
Crt. Te minder, nu de eenige reden, die nog
voor een overhaaste afdoening kan gelden,
vervallen is door de bepaling, dat voor de ge
meenten in 1890 de geldelpke regeling van de
oude wet van kracht blpft.
Ook het Hdbld. dringt op uitstel aan, want
zal de inderdaad zeer belangrpke arbeid van
het eerste onderzoek niet vruchteloos zpn, dan
is nog nauwkeurig onderzoek van het laatste
ontwerp onmisbaar.
Over den geest, die uit het gewpzigd ont
werp spreekt, is echter het Hdbld. niet onte
vreden.
Bp het doorbladeren van den bundel is het
getroffen door het streven dat op elke bladzpde
doorstraalt aan beide zpden der Tweede
kamer om eene verwerping te voorkomen.
Er is geen spoor te vinden van eene oppositie,
die de wet van 1878 thans onveranderd wil
behouden en in geen enkel opzicht wil mede
werken tot beëindiging van den schoolstrpd.
Eveneens mist men in het verslag, bij de anti
liberale meerderheid, dien onvaderlandslieven-
den, dweepzieken strpdlust, welke een deel der
clericale pers bezielde, toen zp der regeering
er een verwpt van maakte, dat deze aan de
openbare school niet nog grooteren deuk had
trachten toe te brengen.
Is het ontwerp daarom, zooals het nu luidt,
voor de liberalen in alle opzichten aannemelpk
geworden, zoodat eene afdoening in een tiental
dagen zeer wel doenlpk is Voor zoover het
Hdbld tot dusver kon nagaan, is dit nog vol
strekt niet het geval. Het financieele bezwaar
is wel verschoven, maar niet opgeheven. En de
vermindering van het verplicht getal onderwp-
zers, vooral aan de scholen voor on- en minver
mogenden, waar juist en bepaaldelpk voor de
laagste klassen veel leerkrachten noodig zpn,
is en blpft eene der bedenkelijkste bepalingen.
De leerplicht wordt buiten de regeling gesloten,
maar gesubsidieerde miniatuur-schooltjes van
25 leerlingen worden gehandhaafd. En zoo zpn
er meer leemten, die het nog twpfelachtig maken
of de liberale partp trots de gewichtige
verbeteringen in het eerste ontwerp gebracht
zich bp de nu voorgestelde regeling zal kunnen
nederleggen. Ook bp de meerderheid, meent het
Hdbld te weten, moeten nog ernstige bedenkin
gen bestaan, inzonderheid wat de financieele
regeling betreft. De heer Huber en zpne geest
verwanten kunnen moeielpk zpn bevredigd door
de tpdelpke kunstmiddeltjes, waardoor men die
moeielpkheid tracht te verschuiven. Zpne ern
stige grieven zpn volstrekt niet weggenomen.
Drpft de meerderheid de onmiddellpke behan
deling niettemin door, zp zal, zegt het Hdbld
ten slotte, slechts den schpn op zich laden dat
zp geene oplossing van de schoolkwestie wil.
Geheel anders luidt de conclusie van het
Vad. Dit meent, dat het aan tpd om de za
ken te bestudeeren en zich eene opinie te
vormen, niet heeft ontbroken. De onderwps-
quaestie in al hare onderdeelen is voor de
leden van ons parlement zeker geene nieuwig
heid en het uitnemend bewerkte verslag, waar
voor de commissie van voorbereiding alle
hulde verdient, doet alle vragen, waarop het
aankomt, met een oogopslag overzien. De le
den, die de zaken ter harte nemen, hebben
verlaten. Toen de eerste nachtvorst kwam, stond
de koestal met een dorschvloer, een bergschuur
en al wat er bp behoorde op het erf.
»Het eerste wat er nu gedaan moet
worden", zei Hendrik, »is om Kjellbotten
tot een eigen hofstede te maken."
Björn lachte. Dat zal nog lang duren,
denk ik."
»Ja, jadat is uw zaak, maar ik
dacht niet dat gp zoo bang waart om vooruit
te komen, Björn. Had ik maar rust in mpn
lpf gehad", ging hp ongeduldig voort. »Maar
ik vrees dat het ontginningswerk niet geschikt
is voor zulke voortvarende kerels als ik ben.
Ik geloof dat ik weer hier van daan zal moeten
en verder trekken. Onthoud dus wat ik
zegKjellbotten moet een eigen hofstede
worden."
Björn schudde bet hoofd en zag den zwer
veling na. Wat een onrust zat er in dat
lichaam
VIII.
B e o e U.
Reeds waren er verscheiden winters verloopen
sedert de lawine in het dal neerstortte en
eenige zomers hadden weder het zachtste
groen aan den berg ontlokt. De varens groei
den even welig als te voren, de braamstruiken
prpkten in sneeuwwitte pracht aan den rand
het zeker voldoende kunnen bestudeeren, en
wie de zaken minder ernstig opvatten zoo
die er zpn welnu, die bestudeeren het in
zes weken zoomin als in veertien dagen. Geen
verzet tegen de behandeling dus.
Te minder, gaat Het Vad. voort, behoeft de
liberale partp zich op verschuiving der behan
deling gesteld te toonen omdat het verslag
voor haar eene verrassing is en de aanneming
van eene wet, waartegen harerzpds weinig
bezwaar kan bestaan, doet verwachten. Van
de zpde der regeering heeft inderdaad eene
frontverandering plaats gehad. Zp heeft haar
aggressief standpunt verlaten, en schpnt zich
thans op het standpunt te hebben gesteldals
maar het subsidie voor de bpzondere school
blpft behouden en de heffing van schoolgeld
op de openbare school verplichtend wordt, dan
zpn wp overigens zoo handelbaar mogelpk.
Verzet bpv. tegen de financieele regeling,
zooals die thans gemaakt, is komt Het Vad.,
behoudens misschien ondergeschikte wijzigingen,
niet geraden voor. Reeds zag het blad met
weinig ingenomenheid den stroom van adressen
tegen het ontwerp stpgen, die alleen en uit
sluitend op grond van benadeeling der gemeente-
financiën verwerping van de onderwpswet ver
langden. Immers, al mocht het eene hardheid
worden geacht, dat de rpks-vergoeding aan de
gemeenten plotseling belangrijk werd besnoeid,
zonder dat nieuwe bronnen van inkomst voor
de gemeenten werden geopend, de grondslag
der bestaande regeling was zoo bedenkelijk en
die der voorgestelde zooveel gezonder, dat het
bekrompen politiek mocht heeten, wegens een
tpdelpk financieel nadeel alle verbetering prps
te geven en van de onderwps-kwestie uitslui
tend een financieele vraag te maken.
Betreuren blpft Het Vad. het, dat de regee
ring voor het invoeren van leerplicht niet te
vinden wasja, dat zij achter allerlei onge
gronde excepties zich verscholen heeft om van
het beginsel af te komen. Maar het blad wil
zich niet op het commercieele standpunt stellen:
geen leerplicht, dan ook geen subsidie. Eene
poging echter om leerplicht in de wet te bren
gen, mag, zegt Het Vad., niet ontbreken.
Het bedenkelpkste in het ontwerp blpft Het
Vad. achten de opleidingsmethode, om hoofden
der scholen te betalen voor eiken onderwijzer,
dien zp voor het examen afleveren, en de
»billpke" schoolgeldheffing, die in de practpk,
bp de groote macht der regeering gegeven,
licht tot willekeur kan leiden en een indirect
middel kan worden om het openbaar onderwps
te knakken.
Maar alles samengenomen, zegt Het Vad.
ten slotte, is de wet thans zoo, dat zp zonder
al te ingrijpende wpziging voor de liberale
partp aannemelpk is.
Zondag middag op den bepaalden tpd had
te Amsterdam in Frascati de aangekondigde
meeting voor leerplicht plaats, die door de
afdeelingen van Volksonderwijs I en II en de
kiesvereeniging Amsterdam, bp welke beweging
zich een 40tal andere vereenigingen hadden
aangesloten, was bpeengeroepen.
De een berekent het aantal aanwezigen,
waaronder vele vrouwen op 1100, anderen spre
ken van 2500 personen.
van den afgrond het kreupelhout, dat geknakt
en gehavend, bijna onder de rollende steenen
en het zand begraven was, begon zich ook
weer op te richten, daar beneden aan den
waterkant, en de lelietjes van dalen en muur
bloemen te beschermen, die uit het grint te
voorschpn kwamen, zoodra de sneeuw voor den
zomer begon te wpken.
Het graan stond weer hoog en dicht op het
veld en de zwaar geladen aren bogen in den
avondwind, zoodat de geheele akker éen gol
vende zee geleek. En verderop lag het wei
land langs den oever der rivier, waar het
begon met steil, lang gras, harder dan stroo,
en verderop, voorbp de hut en den stal
met goed gekweekt klaverhooi dat reeds op
hoopen stond of uitgespreid lag om te drogen,
en hooger op de heuvels tusschen de hoornen,
waar het gras vrp en kort groeide met wel
riekende bloemen vermengd.
Björn spitte en hakte even als vroeger in
steenen en aarde, nam nieuwe plekken in
ontginning, werd gevolgd door den kleinen
Thor, die anders licht te ver weg zou loopen
en kattekwaad uitvoeren. Johannes maaide
het weiland en voelde zich op zpn vpftiende
jaar als een volwassen knecht. Ingeborg dreef
de koeien naar huis van de weide aan de
overzpde der rivier; nu waren er drie, maar
de eene, die pas gekalfd had, stond aan een
touw voor de hut en keek met smachtende
oogen naar Ingrid, die booi stond om te kee-
Als inleider trad op de heer mr H. Ph. de Kanter
uit Brielle. Aan het verslag uit de N. R. Crt.
ontleenen wij het een en ander uit zpn hoogst
belangrpke rede.
Na een korte inleiding, waarbp de spreker
wees op het gelukkig verschpnseljdat ook zoovele
dames van haar belangstelling in het onderwerp
getuigden, toonde de heer De Kanter aan, dat
het, met het oog op de bpeenkomst der Tweede
kamer op heden ter behandeling van het on-
derwps-ontwerp, dringend zaak was geweest
tpdig uit te roepenleerplicht niet la
ter, maar nu!
Hp zette daarop uiteen, dat de vergadering,
die niets met de politiek had te maken, alleen
bpeengekomen was om den wensch uit te spre
ken goed onderwps, gelpk dit door den
staat verstrekt moet worden.
Spreker wilde niet in den breede ontvouwen,
wat onder »goed onderwps" is te verstaan, maar
alleen zeggen, dat goed onderwps voldoen moet
aan dezen eischdat het schoolver
zuim ophoud e.
Immers, wanneer men geregeld de scholen
van het platteland bezoekt, dan wordt men
gewoon dat 's winters de school vol is, maar
in het voorjaar de klassen ontvolkt raken,
omdat de kinderen naar het veld moeten. Het
kind komt in November eerst weder terug op
school, en dan blpkt bet dat het ten achter
is gekomen. En nu is het de vraag, of de
onderwijzer van voren af aan met die kinderen
moet beginnen, dan wel ze weêr brengen in
de klas, die zp verlaten hadden, tegelpk met
de anderen welke geregeld onderwps ontvangen,
om deze op te houden Is onder zulke omstan
digheden goed onderwps mogelpk Immers
neen. Daaraan moet een einde komen. Waarom
doet de regeering niet wat van haar ten deze
geëischt wordt De bezwaren zegt men
zpn talloos. Maar die bezwaren zijn weerlegd.
Toch zegt de regeering ten slotteWp doen
het niet
De bezwaren van de tegenstanders zoo
kan men in het verslag lezen zpn van
«beginselmatigen" aardDe zaak gaat den
oudera aan Leerplicht staat gelpk met school
dwang Hem invoeren zou zpn eene inbreuk
op de macht der oudersen zoo meer.
Wat de staat voor het onderwps doet is
volgens den heer De Kanter over het algemeen
genomen dun. Wel zpn wp veel vooruitgegaan,
dit wilde hp dankbaar erkennen. Maar waar
om brengen de millioenen, die aan het onder
wps ten koste worden gelegd, geen daaraan
geëvenredigde vruchten op Het antwoord is
Door het schoolverzuim.
Met graphische voorstellingen van het school
verzuim en van de verdeeling over het land en
de verhouding van hen, die, milicien wordend,
lezen noch schrpven kunnen toonde spreker
aan, hoe groot het schoolverzuim is.
Daarentegen beweert de regeering dat het
verzuim niet zoo erg is en de minister verwpst,
opdat wp eene juiste voorstelling kunnen be
komen van het verzuim ten plattelande, ons
naar het schoolwetverslag. Maar daaruit ont
waart spreker, dat het verzuim varieert
tusschen Montfoort met 17 9/10 percent en
Groede (Zeeland) met 82) percentEn deze
cpfers zpn eigenlpk nog te gunstig. Zp zpn
ren, of zp niet spoedig kwam om hare zware
uiers te verlichten, want het kalf ja daar
wist de moeder niets van.
Een zonderling dier was die oude bonte
geworden stpf in de achterbeeneneen
hoorn afgeknakt, knokkelig en stompmaar
dat had zp gehouden uit een gevecht met een
beer, wiens kop tot een eeuwig aandenken
voor de koeien boven de staldeur hing te
grpnzen. Nu waren de bonte en Ingrid gelpk
zooals zp daar samen hinkende het erf
overstrompelden, als een paar trouwe slaven.
Maar Ingrid was opgeruimd. Sedert zp dien
avond onder de verhalen van Hendrik ont
waakt was en de herinneringen uit haar jeugd
opgerakeld had, zooals zp daar opstegen uii
den rook der harstvlammen en den volgenden
dag haar verlangen naar de stad en de zee
den vrpen loop lietsedert zp eenmaal door
den nevel heengezien had, die tusschen haar
en het werkelpke leven lag, was de zware be-
toovering geweken en zp vreesde niet meer om
haar vroolpkheid lucht te gevenwanneer
zp haar bestormde bp het begin van de lente,
of des morgens uit het gezang der vogels.
Stil droeg zp haar blpdschap evenals de neer
slachtigheid, maar in de hut vertoonden zich
de bewpzen, en de kinderen droegen er blpken
van in de nettere kleêren, die zp tot verbazing
der dorpelingen kregen. De verhalen van
Hendrik hadden als een opwekkend tooverlied
van lust en leven op Ingrid gewerkt»
genomen over de gansche school, maar het
verzuim loopt meest over de hoogste klassen,
terwpl de klassen, waar minder verzuim is, er
onder door worden gerekend.
De spreker toonde daarop in het breede aan
hoe noodzakelpk leerplicht is en hoe de staat
de invoering er van aan zich zelf verplicht is.
De heer De Kanter deed nog uitkomen, hoe
treurig de verhouding is tusschen de gevangenen
die lezen en schrpven en zp die het niet kun
nen. De gevangenen worden gesplitst in twee
deelen dat zpn zp die bp hunne komst in
de gevangenis niet en zp die wel behooren te
worden onderwezen. Welnu van 4000 ge
vangenen, die verleden jaar zich in hechtenis
bevonden, waren er slechts 4) percent die vol
doende onderwps hadden ontvangen. 95 J per
cent hadden nog onderwps noodig
De voorzitter, de heer H. Muller las na da
rede van den inleider de volgende motie voor
>De volksvergadering, 18 Augus
tus 1889 te Amsterdam bpeengeko
men, van oordeel dat elke regeling
van het lager onderwps onvoldoende
is, waarbp leerplicht niet wordt
ingevoerd, noodigt de regeering
uit, alsnog bp het aanhangige wets
ontwerp de invoering voor te stel-
1 e n."
Bp het nu volgend debat, wenschte de heer
Schroder waarborgen voor de uitvoering der
wet op den leerplicht. Daarom stelde hp voor,
dien wensch in de motie uit te drukken.
De voorzitter deed echter hiertegen opmerken,
dat het comité vooraf was overeen gekomen,
geen amendementen op de motie toe te laten.
Op deze woorden ontstond eenig rumoer,
daar verscheidene personen tegelpk het woord
begonnen te voeren.
Volgens de verslagen van andere bladen
sprak namens de vrouwen mej. Jonker, die ook
den eisch om schoeisel zeer noodig achtte en
o. a. een artikel voorlas »van ons aller vriend
Domela Nieuwenhuis" en het volk opwekte
om ten strpde te trekken tegen het gouden
kalf onder de leuze van »Vrpheid, gelpkheid,
broederschapWeg met de regeeringWeg
met de
Hier viel de voorzitter haar in de rede.
Het gelukte hem na veel moeite het rumoer,
daverende toejuichingen, waaraan geen einde
scheen te zullen komen, tot bedaren te brengen.
Na nog eenige discussie en repliek van den
heer De Kanter, die tegen het opnemen in de
motie van de wenschelpkheid der waarborgen
geen bezwaar had, verklaarde de voorzitter
eveneens dat hp geen bezwaren meer had.
Onder daverende toejuichingen werd nu bp
acclamatie de motie aangenomen met deze
wpziging der zinsnede »waarbp leerplicht niet
wordt ingevoerd en gewaarborgd", zoo
dat de motie thans luidt
»De volksvergadering, 18 Augustus 1889 te
Amsterdam bpeengekomen, van oordeel, dat
elke regeling van het lager onderwps onvol
doende is, waarbp leerplicht niet wordt inge
voerd en gewaarborgd, noodigt de re
geering uit, alsnog bp het aanhangige wetsont
werp die invoering voor te stellen".
Hp vertrok en er werd niet meer naar hem
gevraagd. Maar hetgeen hp tegen Björn ge
zegd had, eer hp weg ging, kwam dezen
telkens weer voor den geest. Kjellbotten tot
een eigen hofstede makenIn het eerst
kon Björn zich zoodanig door dit denkbeeld
laten verlokken dat hp het geheel voor zich
zag en dan lachte hp in de eenzaamheid van
het bosehdoch weldra werd hp weer ernstig
en zette het van zich af als een dwaze her
senschim, door dien dwazen Hendrik in het
leven geroepen. Later werd hp wel eens
somber, zette met kracht tot het werk aan,
vond dat er te weinig uitgevoerd werd, knorde
op zpn zoons, die vaak van vermoeidheid
dreigden neer te vallen en kwelde zich met
allerlei voorstellingen van armoede en gebrek.
Neen Kjellbotten een eigen hofstede
had men ooit zoo iets gehoord Een ont
ginningshoeve in het Zwarte gebergte? Tel
kens kwam het denkbeeld weer boven en
telkens zette hp het van zich af en werd
neerslachtig. Slechts eenmaal had hp er met
Ingrid over gesproken ja, het even genoemd
als een voorbijgaanden inval, dien iemand kon
krijgen. En Ingrid had gezegd dat er wel
mindere hofsteden waren.
»Achpraatjeshad hp er terstond
bovenop gezegd. Nu begreep zp hem, zp die
zelf zoo bang geweest was om omhoog te zien»
»TSu moet gp aan het werk, Thor 1" zei
Björn en wentelde een grooten steen weg,
