130® Jaargang;
Woensdag
BUITENLAND.
7 September.
Verspreide berichten.
Middelburg 6 September.
Algemeen Overzicht,
Dit blad verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per 8/m. franco 2.
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Advertentiën 20 Cent per regel.
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten, enz.: van 1-7 regels ƒ1.50
iedere regel meer f 0.20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Bij deze courant behoort een BIJVOEGSEL
Z. D. van der Bilt La Motthe
Groen van Prinsterer en v. d. Brugghen.
O
MIDDELBURGSGHE COURANT.
Agenten te Vlissingen: P. G. de Vet Mestdagh Zoon te Goes: A. A. W. Bolland, te Kruiningen: F. van deb Pbijx, te Zierikzee: A. C. de MooiJ,te Tholen: W. A. van Nieuwenhuijzen en te Terneuzen: L. van Wijck.
Hoofdagenten voor het Buitenlandte Parpjs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Datobe Cie., John F. Jones, opvolger.
'Het is een drukke tijd voor een groot deel
van de kiezers in het district Goes.
Nauwelijks is de verkiezing voor de tweede
kamer afgeloopen, of eene herstemming voor
een lid der Provinciale staten staat voor de
deur.
Daartoe worden de kiezers morgen, Woens
dag, tusschen 9 en 5 uur geroepen.
Er is voor de vrijzinnigen gelegenheid om
een zetel te winnen, tot nu toe door een anti-
revolutionnair bezet, en die winst zou niet te
verwerpen zijn, in verband met de scherpe
afscheiding welke door de houding der tegen
partij ook in onze provinciale colleges valt
waar te nemen, vooral met het oog op de
verkiezing voor leden der Eerste kamer.
Een eerlijke strijd is altijd gewenscht maar
vooral thans mogen de liberalen den strijd niet
ontwijken, omdat hunne tegenstanders dien zoe
ken. Zij toch stelden een geprononceerd, eer
lijk aanhanger hunner richting.
Even gelukkig zijn echter ook de liberalen
geweest, toen zij den heer Z. D. van der Bilt
La Motthe candidaat stelden.
De heer La Motthe is
Maar waartoe onzerzijds de lof verkondigd
van een man, wiens verdiensten in den breede
reeds bij stembiljet en in beschouwingen
zijn uiteengezet, en van wien het eigenlijk
overbodig is de kiezers iets mee te deeleD,
want wie kent in Noord- en Zuid-Beveland
den heer Z. D. van der Bilt La Motthe niet?
En zelfs de heftigste anti-revolutionnair zal
moeten erkennen, dat hij een eerlijk tegen
stander is, met een zeldzame kennis op admi
nistratief gebied en goed op de hoogte van
gemeente- en polderzaken eigenschappen voor
een staten-lid zoo noodig.
Onzerzijds daarom alleen, ter wille van het
algemeen beginsel, eene herinnering aan den
plicht die Woensdag op de kiezers in het
district Goes rust.
De liberalen treden thans in tegenstelling
met de eerste stemming eensgezind op. Dat
verhoogt de kracht en de opgewektheid tot
den strijd en geeft goeden moed dat de heer
gekozen zal worden.
Het Tweede kamerlid nr W. H. de Beaufort
levert in de Gids van September eene beschouwing
over die twee mannen.
Aanleiding tot die studie yond hp in de onlangs
verschenen werken: Groen van Prinsterer en zijn
tijd door dr G. J. Vos Az" en mr J. J. L. v. d.
Brugghenherdacht door dr A. H. Raabe.
Hoewel de staatkundige loopbaan van mr V. d.
Brugghen niet langer dan vjjf jaren geduurd
heeft, had die uiterst gewichtige gevolgen. Hp
is in ons land bet eenige voorbeeld geweest van
een anti-revolutionnair, tot de regeering geroepen
niet hoewel, maar omdat bg tot die partij
behoorde; en als zoodanig hielp hp de regeling
tot stand brengen, die door de anti*revolutionnaire
partp wordt beschouwd als het te verwoesten
Carthago. De onderwijswet van 1857, door het
ministerie-V. d. Brugghen tot stand gebracht, gaf
aanleiding tot eene scheuring tusschen Groen en
V. d. Brugghen die, weleer trouwe vrienden, toen
voor altpd van elkaar vervreemdden.
Bp de beraadslagingen beriep 7. d. Brugghen
zich op de nakomelingschap en Groen antwoordde
hem onmeedoogend dat zp zonder twpfel het
strenge vonnis zou beamen, toen door tpdgenooten
van elke richting uitgesproken. Dertig j .renzpn
Bedert verloopen. De wet van 1857 is reeds
door een andere vervangen. De staatslieden, die
tot hare totstandkoming medewerkten, zpn bjjna
allen van het staatkundig tooneel afgetreden.
Een nieuw geslacht is opgestaan, nog scherper
verdeeld over de schoolkwestie dan het vorige,
m daardoor wellicht nog niet met die onbevan
genheid toegerust, die voor het uitspreken van
een vonnis vereischt wordt. Toch kan het zeker
beter dan de tpdgenooten, over de gebeurtenissen
van 1857 een oordeel uitspreken.
„Dat oordeel is natuurlpk tweeledig", aldus
vervolgt mr W. H. de Beaufort. „Het raakt den
persoon en zijn werk. Wat het eerste betreft,
kan het moeielpk tot een bepaalde slotsom komen.
Heelt Yan der Brugghen verkeerd gehandeld, toen
bp de verantwoordelijkheid voor de schoolwet op
zich nam Wie, hetzp tpdgenoot, hetzp nako
meling, zal het beslissen Niemand kan van een
staatsman eischen dat hp in geen geval datgene
wat hp wenscht, opoffere aan wat hij kan verferp-
gen. Hoe ver hp hier kan gaan, moet zpn geweten
hem zeggen. Van der Brugghen het spreekt van
zelf was met de wet van 1857 niet volmaakt te
vreden; hp had zich bp zpn optreden iets anders voor
gesteld. Hp had zelfs, naar de mededeelingen van dr
Raabe, in een zwak oogenblik, om zijne vrienden
niet teleur te stellen, geteebend op een der ver
zoekschriften tegen het wetsontwerp-Van Reenen.
Maar aan de andere zpde schreef hp reeds in 1854
aan Groen, dat er als regel voor den schoolwetgever
in Nederland niets overbleef dan een niet-gezind-
neids openbare school, die uit den aard der zaak
godsdienstloos moet zpn, en dat een openbare
gezindheidsschool als regel niet mogelpk, maar
ook niet wenecheljjk was. Dit laatste werd
trouwens, hoewel schoorvoetend tegenover Groen,
die de openbare gezindheidsschool destpds voorstond
door vele anti-revolutionnairen evenzeer beweerd.
Toch lieten de meesten hunner van der Brugghen
in den steek en bleven Groen's vaandel getrouw.
Voor hen was eigenlijk elke oplossing afkeurens
waardig. Vele toch van Groen's volgelingen
stonden destpds nog op het standpunt door een
hunner ontwikkeld, die ronduit verklaarde, dat in
de grondwet zelve, doordien zp de gelijkstelling
van alle godsdiensten huldigde, de wortel van alle
kwaad lag. Zoolang men de grondwet niet kon
veranderen, was het behoud der wet van 1806
nog het minst verderfelijk. Dia op dit standpunt
stonden, waren te vergelijken met monarchalen in
een republiek of republikeinen in een monarchie.
Wezenlpke medewerking tot de regeering was van
hen slechts te wachten, nadat een verandering
zou hebben plaats gegrepen in de grondbeginselen
der staatsinstellingen. Zij hadden dan ook geen
ander stelsel dan behoud van wat eenmaal bestond
in afwachting van ingrijpende veranderingen. Maar
Groen, hoezeer ook in denkwijze tot hen naderende,
had een stelsel. Hp had zich uitgesproken voor
splitsing der openbare school naar gezindheid.
Gesteld de invoering van dat stelsel ware
mogelpk geweest, hoe zou het hebben gewerkt?
Mp komt het voor, in alle opzichten anders dan
Groen zich voorstelde. Waarschijnlijk zou het de
katholieken bevredigd hebben; de aansluiting
der katholieken aan de anti-revolutionnairen, die
in den loop van den tijd aan deze partp een zoo
onverwachte kracht gaf, zon achterwege zijn geble
ven. Maar of de rechtzinnige protestanten reden
tot tevredenheid zouden hebben gehad, is zeer
twijfelachtig. Chantepie de la Saussaye merkte in
die dagen reeds op, dat, terwijl men klaagde over
het rationalisme in de kerk, men onmogelijk kon
hopen dat de gezindheidsschool niet rationalistisch
zou zpn. Die sehool zou natuurlpk alle seha-
keeringen vertoond hebben, die de kerk te zien
gaf. De eene onderwijzer zou zich bediend hebben
van de Dordtsche belijdenis, en een ander van de
geschriften van den heer Hugenholtz. En aan de
regeering de taak op te dragen om voor de ge-
loofseenheid te zorgen, zou voorzeker bp weinigen,
en wel het laatst bp Groen en zjjne volgelingen
zpn opgekomen.
„Wjj mogen het als een zegen voor ons onder
wijs beschouwen, dat Van der Brugghen en de
staten-generaal van 1857 de gemengde Bchool
hebben gehandhaafd. Den schooletrjjd konden
zp ons toch niet sparen. Om dien te ontkomen
ware slechts éen middel geweest: de aansluiting
der anti-revolutionnairen aan Van der Brugghen.
Hadden zp met hem willen samenwerken om
datgene te verwezenlijken, wat hp zich in 1857
voorstelde, dan was de schoolkwestie niet gedu
rende lange jaren de staatkundige kwestie bp
uitnemendheid geworden. Dan zouden de schatten,
sedert 1857 door protestanten voor het bjjzonder
onderwjjs bpeengebracht, gebruikt zpn voor het
godsdienstonderwijs en voor de opleiding van
onderwijzers voor het openbaar onderwijs. Dan
zouden de anti-revolutionnairen, het woord van
Van der Brugghen beamende„de zaak van het
Koninkrijk Gods is niet de zaak van den staat,"
zich tevreden hebben gesteld met een staatsschool,
waar niets geleerd pf gezegd mag worden, dat
den invloed van het godsdienstonderwijs op het
gemoed der jeugd tegenwerkt, en zien beijverd
Leb een om dat godsdienstonderwijs zoo uitnemend
in te richten als mogelpk was. Maar juist het
tegenovergestelde van dit alles is geschied.
„Van der Brugghen's werk is door zijne geest
verwanten bjjna eenparig veroordeeld. Zp hebben
met de grootste hardnekkigheid, sedert 1857, de
staatsschool bestreden. Het is mjjne vaste over
tuiging dat zjj Groen's gesplitste scholen, na wat
langer tijdsverloop, even hevig zouden bestreden
hebben. En indien het juist is wat dr Raabe
zegt, dat velen hunner thans van lieverlede van
hun vroeger oordeel zijn teruggekomen een
verzekering die in de verschijnselen der laatste
jaren ongetwijfeld bevestiging vindt dan bestaat
er hoop dat, zoo Van der Brugghen bjj zpn leven
zich in zijne verwachtingen heeft zien teleurgesteld,
de hoop door hem uitgesproken op rechtvaardi.
ging door de nakomelingschap niet zal worden
besehaamd. Dat zjjne tegenstanders, de volgelingen
van Groen, in Nederland ooit de gelegenheid zullen
hebben een regeling van het onderwjjs tot stand
te brengen naar hunne inzichten, is met het
oog op de bestaande toestanden hoogst onwaar
schijnlijk geworden. Het is te voorzien, dat in
de naaste toekomst ernstige pogingen zullen gedaan
worden om in Nederland een ander stelsel van
onderwjjs in te voeren; slagen echter die pogin
gen, dan zullen de katholieken bjj de nieuwe
regeling ongetwijfeld de hoofdleiding hebben. Voor
hen ia die taak, met het oog op hunne eigen
belangen, niet moeielpk. De katholieken verlan
gen, volgens dr Schaepman, scholen, ingericht tot
het vormen van goede katholieken in den vollen
zin. Ziedaar een juist afgebakend en voor ver
wezenlijking vatbaar begrip. Maar bp de steeds
meer uiteenloopende meeningen omtrent de vraag,
den vollen zin een goed protestant is, en
de hartstochtelijkheid waarmede over deze vraag
gestreden wordt, komt het mp niet onwaarschijnlijk
voor, dat protestanten van allerlei richting van
lieverlede zullen gaan erkennen, dat van der
Brugghen juist zag, toen hjj het een plicht der
kerk noemde om aan de kinderen datgene te
geven wat op de openbare school niet kan en
mag gegeven worden. Wjj juichen dr Raabe van
harte toe, wanneer hij er ernstig op aandringt om
voor de vervulling van dien plicht te zorgen, in
plaats van te „schreeuwen en te schrijven tegen
dien goddeloozen staat."
De localen in de verschillende kazernen alhier,
die tjjdens de ziekteverschijnselen onder de mili
tairen tot ziekenzalen waren ingericht, zijn weder
in hun vorigen toestand teruggebracht. Alle zieken
zpn thans in het hospitaal en de gezonden in hun
eigen woning, (de kazerne) gehuisvest. Heden
verlaten de laatst aangetasten het hospitaal,
zoodat wij thans bunnen aannemen, dat alles tot
den normalen toestand is teruggekeerd.
Morgen zullen de bataljons infanterie te Mid
delburg en Vlissingen eene manoeuvre in het
vuur uitvoeren onder leiding van den majoor
G. van Nouhujjs.
De oefening zal plaats hebben in de nabpheid
van het dorp Oost-Souburg.
De catalogus der aanstaanden Donderdag, in het
Huis van Nassau te Zierikzee, gehouden wordende
tentoonstelling van zaaigranen, uitgaande van de
centrale tentoonBtellings-vereeniging Landbouw
belang telt 85 nommers en omvat verschillende
soorten tarwe als Zeeuwsche, Essex Dikkop,
Onbevriesbare, Victoria, Prolific en Canada
Zeeuwsche en Probsteier rogge en gerst en
winterpaardenboonen enz., terwpl ook eene ver
zameling gedroogde grassen is ingezonden.
Beschermheer der vereeniging is de heer mr
J, Moolenburg en voorzitter de heer Job van der
Have te Nieuwerkerk. De jury bestaat uit de
heeren J. E. Mulock Houwer te Zierikzee, P.
Landegent te Burgh en Joh. van den Bout te
Eikerzee.
De Zeeuwsche spoorboot vertrekt dien dag
's morgens te 6 uur van Middelburg om 's na
middags te vpf uur weder van Zierikzee te ver
trekken.
De minister van financiën verleent ook Don
derdag geen audiëntie.
Voor de Ploralia zpn dit jaar door 448 personen
2135 planten aangevraagd, waarvan 417 personen
1837 gekweekte plantjes voor de tentoonstelling
inzonden. 31 aanvragers bleven dus achter en 298
plaptjes werden niet ingezonden,
Planten van 1886 zpn door 11 personen inge
zonden.
Onder 's Heerenboek stortte Maandagmorgen
een landbouwschuur gedeeltelijk in, terwpl daarin
aanwezig waren een arbeider en eene koe. Beide
bleven gelukkig ongedeerd.
De dood van den burgemeester van Oostende
brengt het gemeentebestuur in zonderlingen
toestand.
De schepen die het interim moet uitoefenen
is M. Marysael, sehepsn van onderwijs die in 1884
beschuldigd werd het liberaal vaandel te zpn
ontloopen of tenminste door zijne houding, tegen-
overjde candidatuur van M. Janssens, de verkiezing
van M. Carbon te hebben bevoordeeld. Hij werd
uit de liberale Associatie gebannen en sinds drie
jaren, woont hij de zittingen van den gemeente
raad niet meer bij.
En het is deze man die nu voorloopig de plaats
van den eersten magistraat moet innemen.
(Stad Gent).
Prins Albrecht van Pruisen, die den Duit-
schen keizer bp de manoeuvres in de nabjjheid
van Koningsbergen vertegenwoordigt, is met groote
onderscheiding door het bestuur en de bevolking
dier stad ontvangen.
De Duitsche kroonpring wordt half October
te Pegli verwacht, waar hp twee maanden zal
blijven.
Luidens mededeeling van den Temps zpn de
Fransche en Engelsehe regeeringen het eens ge
worden over de kwestie betrekkelpk het Suez-
kanaal en de Nieuwe Hebriden.
Zondag namiddag werd te Bonn en in de
omstreken een lichte schok van aardbeving waar
genomen, die gepaard ging met een dof onderaardsch
gerommel.
De sombere voorgevoelens ten opzichte der
groote veelbesproken meeting te Ennis hebben
zich gelukkig voor Engeland en Ierland niet
verwezenlijkt. Tot bloedige tafreelen tusschen
de Britsche troepen en bet Iersche volk is het
niet gekomen. Een ander geval is het, of de
handelwijze der regeeringhet belemmeren van
het vrije woord niet nieuw voedsel aan den haat
der Ieren tegen bet Engelsch gouvernement heeft
geschonken.
Zooals wij gisteren ter andere plaatse mede
deelden, was een sterke politiemacht benevens
troepen naar Ennis gezonden met de opdracht
de verboden samenkomst in geen geval te doen
plaats hebben.
Te elfder ure hadden de leiders der nationale
demonstratie bun plan gewijzigd, in zooverre bet
volk niet op de eerst aangewezen plaats, maar op
een andere aan de tegenovergestelde zijde van
Emis werd verzameld. Te midden van de toe
spraak van O'Brien, die juist de woorden „alzoo
concludeerende" uitsprak, weerklonk de kreet:
„Daar komen zij," Huzaren en policemen baanden
zich een weg door de menigte, die op duizenden
geschat wordtenkele steenen, naar de politie
geworpen, beloofden weinig goeds ten opzichte
der stemming van het volk, maar de bedreiging
van den commandant der troepen,kolonel Turner,
te zullen laten vuren wanneer het steenenwerpen
ziob herhaalde miste haar uitwerking niet. In-
tusschen gingen Dillon en O'Brien voort met
spreken, tot kolonel Turner waarschuwde binnen
vijf minuten de bijeenkomst te zullen uiteenjagen.
Stanhope, Engelsch parlementslid, overhandigde
den kolonel afschriften der resoluties, welke
zouden zijn voorgesteld, waarna bet bevel tot het
uiteendrijven der menigte volgde. Zonder tegen
stand te bieden ging de vergadering, zooals Dillon
het te voren van zijn partijgenooten gevorderd had,
kalm en ordelijk naar Ennis terug. In de nabijheid
van O'Connell's standbeeld spraken O'Brien en
Stanhope de menigte nog toe, maar ook hier
was geen sprake van verzet, daar de parlements
leden en geestelijken de menigte aanspoorden stil
naar huis te gaan. Spoedig waren de Btraten
schoongeveegd en keerde de rust in Ennis terug;
Voor het Iersche volk hopen wij, dat het ook
verder in de moeilijke dagen, welke het te wachten
heeft, zijn kalmte zal weten fe bewarenhet kan
niet anders of het tijdstip der victorie wordt door het
vermijden van noodeloos bloedvergieten verhaast.
Zal ook prins Ferdinand zonder dat er in het
Oosten van Europa bloed vloeit zijn doel bereiken?
Of is het waar wat men elkander te Weenen
verhaalt, dat de positie van den vorst te
