MIDDELBURGSCHE COURANT
Verspreide Berichten.
Donderdag 31 Maart 1887. N° 76.
Middelburg 50 Maart
Duinwater te Middelburg.
OVERZICHT
der onderzochte drinkwaters van de huizen uit de verschillende wijken
der stad Middelburg.
RESULTAAT
van het wateronderzoek uit de huizen van verschillende
wijken in Middelburg.
Curiositeiten op kerkelijk gebied.
Middelburg in 188 6.
VAN DE
VAN
Bij de stukken bij het rapport betrekkelijk de
duinwaterleiding aan den raad overgelegd, behoort
een schrijven van den geneeskundigen raad voor
Zeeland, luidende als volgt:
Middelburg, 12 Maart 1887.
De geneeskundige raad voor Zeeland heeft de
eer u bij dezen aan te bieden een overzicht van
een door hem ingesteld onderzoek naar den toe
stand van het drinkwater te Middelburg.
Het daar bil verkregen resultaat, dat nagenoeg
34 der gebruikt wordende regenwaters lood
houdend is, is alleen reeds voldoende niet om
het wenschelijke, maar om het noodzakelijke,
dat eene duinwaterleiding te Middelburg worde
opgericht, te betoogen.
Maar meer nog laat zich uit nevensgaande
cijfers afleiden:
1° dat bijna uitsluitend van regenwater als
drinkwater gebruik gemaakt wordtimmers daar,
waar naar drinkwater gevraagd is, werd 2471
maal regenwater aangeboden, slechts 24 maal
putwater.
2° dat van de gepntte regenwaters slechts
16 van de gepompte echter 62% loodhoudend
waren.
3o dat in de wijken der meergegoeden de ver
houding der loodhoudende waters aanzienlijk
ongunstiger is dan in de wijken, meer door min
vermogenden bewoond: wijk G 60 wijk Q 1.67
Dat de geputte regenwaters een zooveel gun
stiger verhouding aanbieden berust eenvoudig op
het feit, dat het Bpecifiek zwaarder lood zich
gaandeweg meer in de diepere waterlagen van
den bak ophoopt, maar hieruit volgt ook onver
mijdelijk, dat by langdurige droogte de gepntte
regenwaters, met betrekking tot hun loodgehalte
steeds ongunstiger worden.
Het feit, dat loodhoudende regenwaters veel
meer in de woningen der meergegoeden dan in
die der armere volksklasse voorkomt, zou eeni-
germate tegen de noodzakelijkheid eener duinwa
terleiding pleiten, oaidat de meergegoede betere
voorzorgsmaatregelen door filters, enz. kan nemen,
ware het niet, dat de regenbakken der minge-
goeden een zeer geringe capaciteit hebben. De
arme is dientengevolge, buitengewone regen
jaren uitgezonderd, meermalen 's jaars gedwongen
voor drinkwater gebruik te maken van de stads -
pompen, en hoe het met de samenstelling van dit
water gesteld is, is u bekend uit de jaarlijksche
verslagen der gezondheidscommissie,
De arme is dus gedwongen bij droogte een
veroordeeld water te drinken, de rijke kan door
voorzorgsmaatregelen trachten zijn drinkwater
zuiver te maken, maar tusschen dezen arme en
en dezen rijke ligt een groote,nijvere volksklasse,
die, hetzij zij voor drinkwater regen- of putwa
ter gebruikt, in ieder geval alleen beschikken
kan over een water, dat van de 100 malen misschien
slechts 50 malen aan de eischen van goed drink
water voldoet.
Bij al hetgeen reeds elders is aangevoerd, meen
den wij dit betoog niet achterwege te mogen
houden, en u in het belang van den gezondheids
toestand van Middelburg's ingezetenen het tot
stand komen eener duinwaterleiding met den
meesten ernst dringend te moeten aanbevelen.
De geneeskundige raad voor Zeeland,
Dr. B, CARSTEN, Voorzitter.
J. P. BERDENIS VAN BERLEKOM,
Secretaris.
Wijk
a
a ja
a
Aard van
het water.
8 S3
ÏP-5
O
UITSLAG VAN HET ONDERZOEK OP LOOD.
Geput. Gepompt.
Loodvrij.
Loodhoudend.
Loodvrij.
Loodhoudend.
AANMERKINGEN.
A.
B
C
1>
E
F
G
H
X
K
L
M
N
O
I»
Q
112
134
111
82
190
138
169
180
228
308
147
135
178
150
114
119
2495
109
134
111
82
186
138
164
176
222
308
147
135
178
148
114
119
2471
34
49
33
28
126
48
42
68:
121
200
61
98
85
101
63
115
68
79.03
67.35
77.77
87.09
76.19
65.62
74.72
84.61
92.59%
67.77
95.14
83.33
91.81
94.03
98.29
1272 84.51%
50
62
49
36
142
63
64
91
143
216
90
103
102
110
67
117
1505
16:
13:
16
8:
16
15
22:
23
22:
16:
29:
5
17:
9
4:
2
32
20.96
32.65
22.22
12.90%
;23.8
34.37
25.27.%
15.38
7.4
32.22
4.85%
16.66
8.18%
5.96%
1-7
233 15.48
16
30:
24
17
18
25
25
33
27:
41
18
27:
33
16:
27:
2
25.8
41.66%
:38.7
36.95
37.5
33.33
23.80
37.07
31.76
44.56
31.5
84.37
43.42
40
57.44
100
379 38.2-8
62
72
62
46
48
75
105
85
92
57
32
76
40
47
2
4-6
42:
38
29
30
50
80:
56
58
51
39
5:
43
:74.2
58.33
61.29
63.04
62.5
66.66
76.20
62.92
68.23
55.43
68.5
15.62%
56.57
60%
20 42.55
611 61.71%
Één regenwater stond in verhand met secreet.
Eén regenwater stond in verband met secreet.
Een regenwater stond in verband met secreet.
Één regenwater stond in verhand met zakput en één
putwater in verband met secreet.
Één putwater stond in verhand met secreet.
Eén regenwater stond in verband met zakput, twee
regenwaters in verband met secreet.
Twee regenwaters in verband met secreet.
Vijf regenwaters in verband met zakput.
Één regen- en één putwater in verband met secreet en
twee regenwaters in verband met zakput.
Wijk
S 11
os M
<3 a
Loodgehalte.
Loodhoudend.
loodvrij.
OPMERKINGEN.
A.
lï
0
1»
E
F
Gr
II
1
IV
L
M
rsr
o
i»
Q
112
134
111
82
190
138
169
180
228
308
147
135
178
150
114
119
2495
62
55
54
37
46
65
102
79
80
67
68
10
60
33
24
2
55.35
41.04
48.64
45.12
24.21
47.1
60.35
43.88
35.08
21.75
46.25
7.4
33.7
22.—
21.05
1.67
846 33.90
50:
79
57
45
144
73:
67
101
148
241
79:
125
118
117
90
117:
44 64
58.95
51.35
54.87
75.78
52.89
39.64%
56.11
64.91
78.24%
53.74
92.59
66.29
88.-%
78.95
98.32%
1649 66.09
Waaronder drie putwaters.
Waaronder vier putwaters.
Waaronder vijf putwaters.
Waarouder vier putwaters.
"Waaronder zes putwaters.
Waaronder twee putwaters.
De volgende kerkelijke curiositeiten, geput uit
een oud Zeeuwach. jaarboekje, onder redactie van
wijlen ds H. M. C. van Oosterzee, mogen mis
schien in onze dagen nog wel eens in herinnering
gebracht worden, deels tot troost, deels tot op
wekking.
1. Omstreeks 1664 was eene predikantsplaats
te Brouwershaven open gekomen. Sommigen
begeerden toen als predikant E. Clement, pred.
te Serooskerke in Walcheren, anderen A. de Rijcke,
pred. te Burgh. Toen nu den 24en Febr. 1664
het collegium qualificatum bijeen was tot het werk
der beroeping, stoof eene groote menigte mannen
de consistoriekamer binnen onder den uitroep
„wjj willen Clement hebben." Zjj, die vóór dezen
waren, konden ongehinderd heengaan, maar de
stemmers op De Rijcke werden letterlijk in de
kerkebamer gevangen gehouden den geheelen dag
tot des avonds negen uren, als wanneer de predi
kant Migrode en anderen ontkwamen, zonder dat
de wachter? het merkten, evenals of hunne oogen
bedwelmd waren geweest", voegde de schrijver
der oorspronkelijke aanteekeningen er aan toe.
Het einde was dat de Clementianen de overwin
ning behaalden.
2. Het volgende ter ontnuchtering van de
dwepers met den ouden vromen tyd der 16° en
17e eeuw.
„By de strenge begrippen, die de hervormde
kerk in lateren tijd heeft ontwikkeld nopens de
heiligheid van den Zondag, waarop, inzonderheid
door de party der Voetianen, nagenoeg de volle
gestrengheid van den Israelietischen Sabbath werd
toepasselijk gemaakt, bij die latere begrippen
schijnt het vreemd, wanneer men in de eerste
tyden der hervorming aanteekeningen vindt, die
zulk een strenge Zondagsviering geheel niet doen
vermoeden." Zoo vond ds Van Oosterzee aange-
teekend, dat de bailluw van Brouwershaven aan
gesproken was over het houden van vischmarkt
onder de predikatie, waarmede men dus den
afslag op den Zondag ongemoeid liet, naar het
schijnt.
„En weinige jaren later bewees het beklag aan
bailluw, burgemeesteren en schepenen, over het
toelaten van allerlei werk en koophandel op
s Heeren dag tot nadeel van den godsdienst,
eensdeels dat dit misbruik toen zeer algemeen was,
en anderdeels, dat men minder op de ontheiliging
van den Zondag drukte, dan op het nadeel van
den openbaren eeredienst. Later ontwikkelde zich
de gestrenge Zondagsviering en 28 Febr. 1745 is
de bailluw dan ook over de ontheiliging van
's Heeren dag begroet".
3. Zelfs de strengste Calvinist van deze dagen,
hoe ook gestemd tegen slappe kerkelijke tucht,
zal toch ook zeker verbaasd staan over de honding
van den kerkeraad van het meergenoemde Brou
wershaven, welke in 1627 eene braid censureerde,
omdat zjj weigerde haren bruidegom te trouwen,
die zjjn ambacht niet verstond, weinig werkte,
maar wel speelde en dronk. De voorzichtige jonge
dochter had dit vroeger moeten weten, beweerde
de kerkeraad.
Wie drinkt niet eens een glas bier en wie
weet, hoe het bereid wordt De eerste vraag is
gemakkelijk te beantwoorden metiedereen; doch
de tweede moeilijker metn'en déplaise onze
R. H. B. scholieren bjjna niemand.
Zij echter, die daarin belangstellen, doen als wy
en bezoeken de in Mei van het vorige jaar opnieuw
in werking gekomen stoombierbrouwery de Mei.
loom te Ylissingen.
Afwijkende van onze gewoonte om onder woorden
te brengen wat onze oogen zagen, bepalen wij
ons voor deze gelegenheid tot de mededeeling,
dat de Ylissingsche brouwerij voldoet aan de
eischen, die tegenwoordig aan zoodanig lichaam te
stellen zijn, terwijl we voor liefhebbers van cijfers
opmerken dat hy, die ons tot dit bezoek uitnoo-
digde, mededeelde dat de roerkuip 49, de bierketel
105, de waterketel 80, de koelbak 127 en de
geilkuip 142 hectoliters bevatten ban.
Wjj hopen dat deze hernieuwde onderneming
succes moge hebbenen daardoor ook moge
meewerken aan de bevordering der nijverheid in
Ylissingen. Zij zal zich zeker wel beyveren goede
waar te leveren tot concurreerende prijzen.
De opening van de stoomtram van Bergen
op Zoom naar Ossendrecht is bepaald op 11 April.
Zondagavond heeft het op verschillende plaat
sen van ons land geonweerd, o. a. zyn te Ooster
beek donder en bliksemlicht waargenomen, terwijl
onder Swalmen een boerdery door den bliksem
werd in vuur gezet.
Het vullen van eene brandende petroleum
lamp heeft te Clary, Frankryb, een vreeselyk
ongeluk veroorzaakt. Een jong meisje waakte
's nachts in gezelschap van twee buren bjj het
lijk van haar vader. Toen het licht der lamp
uit gebrek aan petroleum begon te verminderen,
wilde een der buren er olie in doen, zonder de
voorzorg te nemen het licht uit te dooven. Eens
klaps sloeg nu een groote vlam uit de lamp en
in een oogwenk waren een der wakers en het
jonge meisje, dat voor de doodkist zat, door
vlammen omringd.
De derde waker riep om hulp en met groot
gevaar gelukte het eindelijk, hun de brandende
kleeren af te rukken.
(Slot.)
In den atoom-oliemolen van de firma
Spoors Sprenger werd dit jaar iets meer ge
werkt dan in 1885. De marktprijs der olie was
buitengewoon laag; zij werd uit het buitenland
tot zoo lagen prijs aangeboden, dat het zeer be
zwarend is met fabrikaat, uit goede grondstoffen
vervaardigd, de concurrentie vol te houden. Yele
der geregelde afnemers willen echter voor goed
zuiver fabrikaat iets boven marktprijs betalen,
zoodat het debiet niet verminderde.
De olieslagery van de gebroeders Tak
was gedurende 1886 met voldoend debiet gere
geld in werking.
De yzergieterjj van de firma Boddaert
C°. heeft met hetzelfde personeel als in vorige
jaren kunnen doorwerken en had over 't algemeen
vrjj voldoende werkzaamheden.
Ook de leerlooier y van de weduwe B. A.
Fokker bleef zonder belangrijke verandering in
werking.
De heer L. Yogel, vervaardiger van brand
kelders, kluizen en kasten, had gere
geld werk voor hetzelfde getal werklieden als 't
vorig jaar.
De zoutziedery van den heer W. N. van
der Burght werkte met twee pannen. Drie knechts
zjjn er geregeld in werkzaam. Ruim 257800 kilo
ruw en geraffineerd zout werd uitgeslagen.
De touwslager j van de weduwe B. A>
Fokker heeft onvoldoend debiet door de geringe
scheepvaart en den kwijnenden toestand van den
landbouw.
De drie zeilmakeryen van W. J. Heiliger,
J. B. Hoogendam en J. W. Raijnhoudt zien de
vraag naar haar artikelen steeds verminderen.
DeMiddelburgsche kunstboter-fa»
b r i e k zag haren omzet aanzienlijk toenemen
vooral in de tweede helft van het jaar nam de
vraag naar haar artikel toe. De fabriek werd
vergroot.
De pryzen zoo van de grondstoffen als van het
fabrikaat waren zeer laag. Melk werd met graagte
aan de fabriek geleverd en in groote hoeveelhe
den verwerkt. Hoofdzakelijk werd Amerikaansche,
verder ook Fransche, Oostenrijksche en Engelsche
margarine gebruikt. Het fabrikaat werd voorna
melijk naar Engeland uitgevoerd.
De pianofabr iek van den heer Ant.Mes
kon met 4 werklieden en een jongen geregeld
aan het werk blyven.
Omtrent de Middelburgsche broodfabriek van
den heer A. Jeronimus is de kamer niet in staat
iets mede te deelen.
De bierbrouwerij de Vijfhoek van de firma
Luteyn C0., had iets grooter debiet dan in 1885.
In 102 brouwsels werd 4082 H. L. beslag verwerkt.
Negen werklieden en een jongen vonden er werk.
In de beide azijnmakeryen ran den heer
J. Snoep en van den heer A. A. Mes werden 11941
liters gedestilleerd a 50% ter vervaardiging van
snelazyn ingeslagen.
De bessenwynfabriek van den heer
A. A. Mes had aan grootere aanvragen dan in
vorige jaren te voldoen. Ook de vraag naar
likeuren nam toe, terwyl het debiet van sterken
drank afnam, 'tgeen door hem aan de wijziging
der drankwet wordt toegeschreven.
De steenbakkerij der nijverheidsver-
eeniging vervaardigde ruim 470,000 steenen. De
afzet was vooral in het tweede halfjaar bevredi
gend; 455,000 stuks werden afgeleverd.
De steenbakkerij Susanna Johanna, nabjj
Nieuw- en St. Joosland, van den heer J. F. Fak
Brouwer, vervaardigde ongeveer 1000000 steenen.
De voorraad bonte steenen werd zoo goed als op
geruimd, men schjjnt daaraan thans de voorkeur
te geven boven Belgischen steen. Dakpannen
werden nu ook in blauwe kleur vervaardigd.
De potten tem cidie) voor bloemen en planten
werden op eene tentoonstelling te Njjmegen be
kroond; het gebruik van die potten schijnt gun-
stigen invloed te oefenen op den groei der planten.
Ook andere voorwerpen worden daar thans van
terre cuite vervaardigd, o. a. voorstellingen van
huizen in basreliëf die beschilderd worden. Ook
naar buitenslands was van deze voorwerpen afzet.
De boekdrukkerijen hadden gedurende
het geheele jaar over 't algemeen geregeld werk
voor hare werklieden.
De fabriek van Zeeuwsche chocolade
der firma Jan Fak Brouwer Zonen kon met
voldoenden afzet geregeld doorwerkenhare fabriek
van witten aalbessenwyn had een bevredigend
debiet.
Ook de aalbessenwynfabriek van den
heer J. J. Bal gaf bevredigende resultaten, al was
de omzet niet zoo gunstig als in vorige jaren.
Roode, witte en zwarte bessen worden er verwerkt.
De witte wijn vindt de meeste afnemers.
De mineraalwaterfabriek van dien
zelfden eigenaar had grooter debiet dan in 't vorig
jaar.
De firma B. Neelmeijer (in ameublemen
ten) had over 't geheel minder werk dan in het
voorgaande jaar. Het vervaardigen van eiken
houten meubelen nam aanmerkelijk toe.
De firma F. M. Beunke en Zoon bracht Btoom-
vermogen aan in hare meubelfabriek; zij
kon daardoor in 3 maanden tyds 45 slaapkamer-
en 5 salon-ameublementen afleveren. Yan 14 tot
32 personen waren by haar werkzaam. Doorloo
pend was ook by haar het werk flauwer dan in
het vorige jaar.
Omtrent twee andere meubelzaken vroeg de
kamer te vergeefs inlichtingen.
De koninklijke fabriek van bedden en
matrassen van den heer D. J. Pennoek Was
steeds in ruime mate van Werk voorzien Oost-
Indische kapok werd met succes bereid.
Omtrent het binnenlandsch verkeer valt het
volgende te melden.
De Middelburgsche maatschappij van stoomvaart
deed met 2 stoombooten 236 reizen van en naar
Rotterdam.
Met inbegrip der tusschenstations en Vlissingen
werden vervoerd 21.270 personen en hadden 46.413
verzendingen van goederen plaats, respectievelijk
tegen 22.911 en 42.496 in 1885.
Voorts werd 1 extra reis naar Antwerpen gedaan.
De dienst der Zeeuwsche spoorboot-maatschappij
werd geregeld volbracht; het aantal reizen v. v.
bedroeg tusschen Middelburg en Zierikzee 368,
terwyl 1 reis v. v. naar tusschenveren en 1 halve
reis werd gedaan.
Het aantal vervoerde personen bedroeg 17.202
tegen 16.859 in 1885. Het goederenvervoer was
minder dan dat van het vorige jaar, het veever-
voer iets meer.
De drie booten der hier gevestigde Zeeuwsche
stoomboot-maatschappij deden respectievelijk 101,
103 en 38 reizen, en wel eene boot naar en van
Rotterdam, eene naar en van Rotterdam en Schie
dam en eene naar en van Amsterdam. Bovendien
werden reizen gedaan van en naar Vlissingen en
Breskens. Daar de vaart op Amsterdam te On
gunstige resultaten opleverde, werd een der booten
in den loop van het jaar opgelegd.
Omtrent den dienst tusschen Vlissingen
MiddelburgAmsterdam per stoomboot Zeeland
zjjn geen bijzonderheden bekend.
De stoombargedienst MiddelburgVlissingen
werd geregeld voortgezet met twee barges en een
salonboot. Er werden 9390 reizen ia éene richting
