N° 33.
]30e, Jaargaii!
887.
Woensdag
9 Februari.
Middelburg 8 Februari.
Dit blad verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per 8/m. franco 3.50.
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Advertentiën 20 Gen., per
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten, enz.: van 1-7 regels fl.l
iedere regel meer 0.20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Een treurig kijkje.
MIDDELBURGSG
Agenten te Vlissingen: P. G. de Yet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland,te Kminingen: F. van dek Peijl,te Zierikzee: A. C. de Moou.te TholenW. A. van Nietjwenhultzen.
Hoofdagenten voor het Buitenlandte Parijs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Dattbe Cie., John F. Jones, opvolger
Onder de stukken uit den nieuwen bundel der
verhooren, door de enquête-commissie openbaar
gemaakt, zjjn zeker wel de voornaamste die, welke
betrekking hebben op den toestand in Maastricht,
eene der voornaamste fabrieksteden uit ons land.
Zij leeren ons bij eenig goeds veel gebrekkigs.
Hat er te Maastricht minder jenever wordt ge
dronken dan in andere gemeenten is zeker wel
een lichtzijdemaar in het land van bet bierge
bruik bjj uitnemendheid niet zoo te verwonderen.
Bier is daar volksdrank en hierdoor wordt de
dronkenschap er gering, hoewel het bier die niet
geheel tegengaat.
Daartegenover staan echter nog zoovele zwarte
stippen, dat dit gunstige verschijnsel geheel in
het niet verzinkt.
Yolgens de gegeven inlichtingen wordt er door
de fabrikanten weinig of niets gedaan, om de
arbeiders er toe te brengen, door onderlinge ver-
eenigingen en fondsen voor den ouden dag of
ziekte te zorgen. Er zijn ziekenbeurzen, waaruit
de werkman de helft van zijn dagloon in geval
van ziekte ontvangt, bjj vele fabrikanten althans,
zooals bjj de firma Regout. Maar er wordt niet
uitgekeerd voor den ouden dag. Als zjj een jaar
ziek zijn, krijgen zjj de helft en als zjj meer dan
twee jaar ziek zjjn niets meer. Zijn zjj heel oud
bv. 50 of 60 jaar, dan worden zjj te oud geacht
om uit de ziekenbus te trekken en eenvoudig ge
schoven op de gemeenteljjke en particuliere lief
dadigheid of aan gebrek overgelaten. Er zjjn zelfs
hemeltergende gevallen voorgekomen van menschen,
die in de 40 jaren op de fabriek der firma Regout
gewerkt hadden, zonder ooit ziek te zijn geweest
en ooit een cent uit de bus genoten te hebben,
en die toch eensklaps aan de deur gezet werden.
Die hoog geroemde en beroemde firma Regout
maakt trouwens in de iabriekswereld geen gunstig
figuur, en vooral een der firmanten, de heer
Petrus Regout, kon bjj het verhoor voor de com
missie weinig of geen sympathie wekken.
Over de grofste misbruiken redeneerde die heer
met het grootste cynisme.
Terwjjl in de meeste fabrieken en werkplaatsen
van bepaald ongunstige toestanden geen sprake
is, en er in den regel geen overmatige arbeid
gevorderd wordt en de meeste lokaliteiten uit
het oogpunt van veiligheid en gezondheid niet
veel te wenschen overlaten, maakt de groote
porcelein- en aardewerkfabriek der firma Regout
daarop eene treurige uitzondering. De wet-Van
Houten belette het afbeulen van kinderen van
9, 10 en 11 jaar, ja zelfs van kleinen van 7 en 8
jaar, die door nachtarbeid werden geknakt. De
heer Wjjnen, Roomsch katholiek pastoor te
Maastricht, verklaarde daaromtrent het volgende;
Vroeger heerschte een toestand, dien men zich
bezwaarlik nog ban voorstellen. Toen moesten kin
deren van 7 en 8 jaren werken, soms ook 's nachts,
's Nachts om 12 uren gingen zij naar de fabriek en
kwamen 's middags om 12 uren tbuis, en omge
keerd. Ik heb het geval gehoord, dat men de
kinderen 's nachts uit het bed moest halen en ze
op den grond in de koude moest nederleggen, om
ze wakker te krjjgen, omdat die arme schelmen»
als ik ze zoo noemen mag, niet konden staan
zóo dronken waren ze van den slaap, dat de
ouders ze naar de fabriek moesten dragen, Het
is gebeurd, dat de koster onzer kerk, die vlak bjj
de fabriek is, 's morgens, toen hij de kerk wilde
openen, een arm kind van 9 jaren op den drempel
in slaap vond in bjjna bevroren toestand. Ver
moedelijk was het 's nachts langs de kerk ge
komen, had een oogenblik willen rusten en was
daarvoor in slaap gevallen, door de koude bevangen
en zoo gevonden. De toestand was dus ellendig
de gezondheidstoestand droevig; de sterfte onder
de kinderen was veel grooter dan thans. Op dit
punt is nu veel verbeteringde sterfte is af
genomen."
Kinderen van 11 jaren, zoo luidden andere ge
tuigenissen, waren, nadat zjj twee jaar op de
jabriek hadden gearbeid, niet meer te herkennen,
wegens de doorgestane ellendeterwjjl sinds de
inwerking treding der wet-Van Houten, het ejjfer
der kinderen, die voor hun twaalfde jaar de
school verlaten, van 14 tot 4^ pet. is gedaald.
De kleinen konden van vermoeidheid vaak niet
staan, en de heer P. Regout vond dat exploiteeren
van kinderen heel gewoon. Na de invoering der
genoemde wet ia echter de behandeling van jon
gens van 12 tot 14 jaar niet veel beter. Een der
gehoorde getuigen, dr Van Kleef, geneesheer van
den Calvariënberg, verzekerde dat jongens van 12
jaar dagen achtereen nachtwerk moeten doen van
•'s avonds 7 tot 's morgens 7 uren. De jongens
zjjn 's morgens zóo af, dat zjj zich niet meer op
de been kunnen houden overdag. Zij moeten dan
gaan slapen, terwjjl de andere kinderen schreeuwen;
zjj moeten wakker gemaakt worden om te eten en
te drinken, en gaan even vermoeid weer naar de
fabriek, als zjj er van daan kwamen. Zij zien er
dan ook zoo chetief, zoo mager en miserabel uit,
dat het akelig is om aan te zien. In Maastricht
loopen veel menschen met kromme beenen. Men
kan geen 100 passen doen, of men ziet iemand
met kromme beenen. Dat zijn glasblazers, die
door het hangen en staan 's nachts in de fabrie
ken zóódanig vermoeid zjja, dat de ledematen zich
daardoor verkrommen. Het is dus wenscheljjk,
de jongens niet zoo vroeg naar de fabrieken te
zenden. Want zjj zien er nu uit als levende ske
letten. Zjj worden nagejaagd, alles moet snel
gaan, en als de jongens dan niet sterk zjjn, wor
den zjj loomerigen mislukt er dan het eene of
andere .stuk, dan krjjgen zjj er op, niet alleen met
de hand maar ook wel met een gloeiend jjzer.
Later zjjn de jongens dan ook niet meer te her
kennen.
De heer Louis Regout, lid der Eerste kamer,
erkende dit alles; beaamde de nadeelige gevolgen
van zulk werken, maar verzekerde dat de con.,
eurrentie de firma tot dat alles dwong en er dus
een algemeene wet noodig was om daaraan een
eind te maken en, met hem, de concurrenten te
dwingen tot anders handelen.
De heer P. Regout wist echter te vertellen, dat
dit werk „spelenderwijs" door de jongens werd
verricht.
Ook voor het volwassen personeel is het werk
in diè fabrieken hoogst nadeeligmaar dit is
geheel en al de schuld der firma Regout, die uit
zuinigheid de werklieden bovenmenscheljjken
arbeid laat verrichten.
Het ledigen der biscuit-ovens is het verschrik-
keljjkate werk, dat men zich denken kan. Om de
ovens niet te laten bekoelen, als er druk werk
is zjjn er te weinig in aantal en moet men
wel aldus handelen, moeten de arbeiders er
halt naakt in.
Dezeitde heer Wjjnen, pastoor, wees in zjjne
verklaring omtrent deze zaak er op, hoe onzedeljjk
die arbeid is, omdat mannen en vrouwen daarvoor
gebruikt worden. Hij zeide verder hieromtrent
»In den winter gaat bet nog al bjj bet groote
verschil van temperatuur, dan koelen de ovens
tameljjk snel at; maar in den zomer, als de ther
mometer 20 a 22 graden Reaumur aanwijst, dan
gaat bet atkoeien veel minder snel. En wat is
dan bet geval De fabrikant zou gaarne zijn
waren uit den oven hebben, bjj bet verzenden is
haast, en van den anderen kant staan nieuwe
waren gereed om in de ovens gebracht te worden.
Nu wordt zulk een oven op een vreeBeljjke, alier-
vreeseljjkste hitte opengebroken, en dan moet na
eenigen tjjd van atkoeling de werkman daar in
dien oven gaan, waarin, ik durf het rechtuit ver
klaren, de fabrikant zjjn jachthond of zjjn paard
niet zou wagen, mjjne bterenEn daar moet zoo
een mensck ingaan, zooals een zwemmer in bet
water gaat, en ik zou baast zeggen, dat die nog
fatsoenlijker gekleed is.
„De arme drommels hebben doeken om bet hoofd,
om zich voor de verschrikkelijke hitte te dekken.
Het is mjj door ooggetuigen verzekerd, dat het
gebeurd is, dat door de verschrikkelijke overmaat
van hitte die doeken op bet hootd verschroeiden.
De man komt ganacb buiten adem uit den oven,
na 10 minuten of hoogstens een kwartier uaarin
gewerkt te hebbenhjj valt dan op den grond of
op een blok neder, drinkt daarna een liter water,
rust een kwartier of wat uit, en moet dan weder
in den oven. En wat verdient hjj daarmede
1.25 per dag. Dit werk is vermoordend voor
den arbeider."
Hierbjj moet de grootste fout, behalve in het
te geforceerd werken, liggen in te weinig
ovens. Bjj de firma Regout met 3200 werklieden
heelt men 22 ovens, bjj de Ciramique, een andere
fabriek, waar de toestand op dit punt veel beter
is, en deze zeer wordt geprezen, met 800 werklieden
17 ovens. Bjj de C'éramique schjjnt dit ledigen
van zulke heete ovens dan ook niet voor te komen.
Één getuige, de heer De Bieberstein, verklaarde
uit de tweede hand, dat het daar ook Wel voor
kwam, maar zjjn getuigenis werd door tal van
anderen weersproken.
Ter wille dus van de zuinigheid, waarschjjnljjk
ook alweer een gevolg van de concurrentie, wor
den de werklieden ergerlijk bejegend.
Verder werd nog geconstateerd dat glassljjpers
en aardewerkers veel ljjden aan phtysis. Zij krijgen
door het stof, dat zich aanhoudend in de lucht
bevindt, •■een hoest, gevolgd door ontsteking der
sljjmvliezen, waardoor hun longen worden aangetast.
De aardenwerkers ljjden verder aan loodvergifti-
gingen.
Hadden wij niet het recht boven deze mede-
deelingen de woorden te zetteneen treurig kijkje?
Nu hebben wjj nog niet eens gewezen op den
nadeeligen invloed, dien het werk der vrouwen in
de fabrieken uitoefent, waardoor het gezin wordt
verwaarloosd en de man uithuizig wordt; vele
vrouwen verlangen zelfs naar een verbod op dit
punt.
De wijze van uitbetalen om de twee weken
wekt in de fabriek van de firma Regout verder
veel ontevredenheid.
Een voordeel is er, nl. dat het Maand aghouden
weinig voorkomtde ideeën der sociaal-demo
craten er geen wortel schieten wat bij zooveel
ellende wel te verwonderen is, en dat de geeste-
ljjkheid veel in het belang van den werkman
doet.
Nadat dit geschreven was lazen wjj in de
Holl. bladen dat het verhoor ten minste eenig
nut heeft gehad en de firma Regout thans in de
ovens thermometers heeft aangebracht en tevens
heeft verordend, dat alleen tot het ledigen van
die ovens mag worden overgegaan, wanneer de
temperatuur tot eene zekere laagte is gedaald.
Van prof. Buys' werk Toelichting en kritiek der
grondwet is het laatste gedeelte verschenen, waarin
de drie laatste hoofdstukken der grondwet en de
additioneele artikelen worden behandeld. Omtrent
art. 194 zegt de schrijver:
„De vraag, welke in de laatste jaren meer in
het bijzonder onzen schootstrjjd beheersebt, te
weten deze, of de staat op eenigerlei wijze het
bijzonder onderwijs beboort te steunen, 't zij
rechtstreeks door het toekennen van subsidiên,
't zij zjjdelings door het geven van kosteloos on
derwijs op de openbare scholen aan anderen dan
onvermogenden te verbieden, ligt in zooverre
buiten de grondwet, als deze zich over de gel
delijke kwestie niet heeft uitgelaten. Intusschen
mag veilig worden gezegd, dat eene rechtstreek»
scke geldelqke ondersteuning met de stellige en
duideljjk uitgesproken bedoeling van de grond
wet in lijnrechten strijd is. Immers, als deze het
vestigen van openbare scholen in alle deelen van
Nederland juist daarom heeft voorgeschreven om
waarborgen te hebben egen de overheersching
van de bjjzondere Bchool, dan is het in den vollen
zin des woords ongerijmd, om die overheersching
door geldeljjke ondersteuning te bevorderen.
„Maar het wordt eene geheel andere vraag, of
men goed en verstandig handelt door het stand
punt, in 1848 ingenomen, ook nog in de toekomst
onveranderd te willen handhaven; en op die vraag
zou ik voor mjj stellig ontkennend antwoorden.
Hier als elders heeft de grondwetgever bjj het
stellen van zijne regelen te weinig gelet op de
natuurlijke wendingen en wisselingen van alle,
maatschappeljjke toestanden. De maatschappij,
aan welke hjj in 1848 zijne op dat oogenblik
misschien yoortrefl'oljjke regelen van schoolwet
geving oplegde, bestaat niet meerde bjjzondere
school heeft opgehouden eene uitzondering te zjjn,
en de volksschool, ofschoon meer dan ooit een
zware geldelijke last voor het geheele volk, heeft
sinds lang opgehouden voor het geheele volk een
lust te zjjn. Zoolang nog maar weinigen zich
aan de volksschool onttrokken, behoefde het be
zwaar niet veel te wegen, maar nu zjj allengs
dreigt te worden de school van de kleine meer
derheid alleen, terwjjl ook de grootste minderheid
in hare kosten moet voorzien, nu krijgt het be
doelde bezwaar een geheel ander karakter. Men
moge deze feiten betreuren, dit kan geen reden
zjjn om ze over het hoofd te zien en nog langer
voort te leven in de illusie, dat men door wet-
teljjke of grondwetteljjke redenen de maatschap
pelijke beweging zou kunnen dwingen eene zekere
richting te volgen. De ervaring, sedert 1848 op
gedaan, spreekt in dat opzicht waarljjk duidelijk
genoeg. Het wordt daarom hoog tjjd, dat wjj
ons bjj de herziening van art. 194 door dezelfde
beginselen laten leiden als wij nu bereid zijn te
aanvaarden voor de regeling van het kiesrecht,
de rechtspraak en het defensiewezen. De grond
wetgever trekt zich ook hier terug op zijn natuur
lijk terrein hjj late de regeling van het onderwjjs
aan den wetgever over en verdedige slechts wat
te midden van alle wisselingen en wendingen
onveranderljjk recht moet bljjven, en dus heir
eenerzjjds de vrijheid van onderwijs en anderzijds
het recht van het individu op eene school, waar
deskundigen onderwijs geven en zjjne godsdienstige
overtuiging niet wordt gekrenkt, 't Is waar, door
zoo te beslissen wordt geen stap gedaan tot op
lossing van de schoolkwestie, maar meent men
dan inderdaad, dat art. 194 wel een stap in die
richting geweest is of ooit worden kan Of er
immer zulk eene verzoening volgen zal is het
geheim van de toekomst, maar dit staat in elk
geval vast, dat de grondwet dan het meeBt tot
het gewenschte einddoel bijdraagt, wanneer zjj
door soberheid van hare voorschriften, aan de
pogingen van hen, die in deze richting mochten
willen arbeiden, geenerlei onnatuarljjke belemme
ring in den weg legt."
Uit dit alles blijkt dat prot. Buys nog steeds
handhaaft het advies, in 't vorig jaar bjj de be
handeling der grondwet gegeven.
De Tijd komt zoo zoetjes aan in het vaarwater
van de Standaardal bljjft er nog een principieel
verschil bestaan, en schrijft in zijn jongste nommers
Derhalve een wjjziging van art. 76 der grondwet
(en van de additioneele artikelen) is voor De
Standaard een pis-aller. Het blad gaat er toe
over, oiudat het een herziening der kieswet en
der kiestabel niet bereikbaar acht.
Een herziening van art. 76 met de additioneele
artikelen acht het dus wel bereikbaar. Wij bljjven
die nog moeilijker achten, ten minste wanneer
die herziening zóo zal uitvallen, dat De Stand
aard en ook wjj er vrede mee kunnen hebben.
Wie in deze geljjk heeft, zal spoedig genoeg
bljjken. Wjj zullen er dus met De Standaard
niet langer over redetwisten.
Mocbt het plan van De Standaard buiten en
boven verwachting uitvoerbaar bljjken, dan valt
voor de aanneming ervan veel te
zeggen.
Geen grondwetsherziening zonder herziening,
van art. 194; aan dezen eiseh moet onverbiddeljjk
worden vastgehouden. Het ware verraad jegens
de kiezers, verraad ook aan eigen beginselen,
indien de rechterzijde dien eisch varen liet.
Herziening, voorloopig, van éen artikel, iêti
einde een meer algemeene herziening mogelijk te
maken, behoefde echter niet noodzakeljjk met
loslat ing van dien eisch gepaard te gaan.
Heden is alhier in het polderhuis in de Abdjjj
geopend de tentoonstelling van de voorwerpen»
bestemd t6r verloting ten behoeve van de armen
onzer gemeente.
In den dagelijkschen Omgang spreken wjj vaia
„de loterij van vrouweljjke handwerken." Onder
de 384 ingezonden voorwerpen vindt men echter
tallooze andere dingen, niet minder kunstig of
nuttig of fraai dan de eigenljjke handwerken der
dames. Het is hier een collectie heerljjke frisschö
bloemen, daar een fraaie gravure of een prettig
boek, iets verder een sierlijke klok of barometer,
die een bewonderend bezoekster den uitroep ont
lokt: >He, dat zou ik graag hebbn." Het gevolg
van den hartewenschfluks een paar loten ge
nomen, de kans der fortuin gewaagd, ditmaal als
uitzondering ten voordeele der behoeftigen. En
wat zullen kinderoogen schitteren, indien zij de
mooie keuken zien, waarin niets ontbreekt, wat in
een echte keuken te vinden is
Onder de handwerken misten wjj de „Werke-
ljjke" spreien, de canapé-kussens en gebiuikelijke
voetbankjes niet. Anti-macassars ontbreken even«
min, maar zelfs op dit gebied breekt zich eoö
goed als in letterkunde of schilderkunst of sociaal
gebied een nieuwe richting baan. Wie twijfelen
mocht, bezoeke slechts de tentoonstelling om
zich met eigen oog te overtuigen.
Een woord van lof aan de dames, die haar
talent en haar tjjd ten dienste stelden aan een
zoo nuttig doel, als met deze verloting bereikt
wordt.
In gespannen verwachting werd zoo wordt
ons uit Hoofdplaat geschreven n&tuurljjk de
beslissing des konings verbeid, nadat bekend was
geworden dat de heer Van Sloten als burgemees
ter ontslag had aangevraagd. Ofschoon menigeen
de juistheid van mijn bericht betwijfelde, was
het toch volkomen waar. Wat er verder is voor
gevallen, valt moeiljjk te zeggen. Nadat het
bericht der herbenoeming Vrjjdagavond bekend
werd, viel die tijding Zaterdagmorgen velen als
een donderslag uit de lucht, toen zjj door het
knallen van een paar moord slagen uit kleine
kanonnen verbreid werd. Verslagenheid eener
zjjds, vreugde aan den anderen kant. Des avonds
toog een zingende en jubelende menigte doos d<|
