N° 9.
130® Jaargang!
1887.
W oensdag
12 Januari.
Eip loiii voor fa rata.
Middelburg 11 Januari.
Dit blad verschijnt dagelijks;
met uitzondering van Zon- en Feestdagen,;
Prijs per 3/m. franco 3.50.
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Advertentiën 20 Cent per regel?
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten, enz.: van 1-7 regels ƒ,1.50
iedere regel meer f 0.20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
H1DDELBURGSGHE COURANT.
Agenten te Vlissingen: P. G. de Yet Mestdagh Zoon, te Goes: A. A. W. Bolland, te Irniningen: F. tan dee Peijl, te Zierikzee: A. C. de Mooij, te TholenW. A. tan Nieuwenhuijzen.
Hoofdagenten voor het Buitenlandte Parjjs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Daube Cie., John F. Jones, opvolger
Wie de zeer belangrijke beschouwing van
mej. Hel. Mercier over Arbeiderswoningen in
Eigen Haard gelezen heeft, en aan haar hand
als 't ware een wandeling deed, o. a. door ons land
om na te gaan, hoe ver wij gevorderd zijn op
het gebied der Coöperatieve bouwvereenigingen,
zal haar erkentelijk wezen voor hetgeen zij te
lezen gaf en ten slotte toestemmen, dat juist
langs dien weg, waarbij door de arbeiders
zelve de weg hun is geopend om een eigen
tehuis te verkrijgen, meer vruchten te ver
wachten zijn dan van elke andere poging in
die richting.
Voorzeker past waardeering en erkentelijk
heid, dat wij reeds kunnen wijzen op negen
over het algemeen bloeiende coöperatieve
bouwvereenigingen in een land, waarin nog
geen vijftien jaar geleden de eerste dergelijke
Amsterdamsche vereeniging schouderophalend,
als reeds bij de geboorte tot sterven gedoemd,
werd begroet; waar nog geen twintig jaar
geleden bevoegde beoordeelaars openlijk durfden
verzekeren, dat de Nederlandsche werklieden
voor het coöperatieve selfhelp nog steeds de
noodzakelijkste elementen misten: „gemeen
overleg, juiste begrippen van volkshuishoud
kunde, beleid en een voldoende mate van
volharding om den talrijken bezwaren het hoofd
te bieden," welke aan de eerste schreden in
die richting in den regel in den weg staan.
Maar toch, wij mogen met de schrijfster nog
slechts gewagen van een ochtendkrieken; de
volle middag van dien schoonen dag is helaas
nog zeer verre
Elke poging, elke schrede, die gedaan kan
worden om het volle zonlicht in deze te doen
opgaan, mag niet worden nagelaten. Vooral
in de tegenwoordige storm- en drangperiode,
waarin als het ware de lucht bezwangerd is
met holle theoriëen, de werkman zelf een hoogst
moeilijk tijdperk doorleeft, is het noodzake
lijk dat men zijn aandacht wijdt aan zijn
tehuis, waarin juist het hechtste bolwerk ge
vonden kan worden tegen allerlei nadeelige
invloeden,
Wij stemmen het toemenig werkman heeft
het in deze dagen hard te verantwoorden en
er valt voor hem niet over te denken om bui
tengewone lasten of verplichtingen op zich te
nemen; maar men zal aan den anderen kant
met ons moeten erkennen, dat een tehuis voor
hem de allereerste behoefte is, dat daarin door
hem in de eerste plaats moet worden voorzien
en dat, hoe meer men hem helpt en te gemoet
komt om dit gemakkelijk bereikbaar en geriefe
lijk te maken, hoe meer men zijn wezenlijk
belang bevordert. En des te meer waarde zal
dit tehuis voor hem verkrijgen, wanneer het
voldoet aan de eischen van hygiëne, en geriefe
lijk is ingericht, zoodat hjj zich daarin opzijn
gemak gevoelt. Maar nog hooger stijgt daar
van de waarde, wanneer het vooruitzicht hem
is geopend, dat hij of de zijnen eenmaal het
huis het hunne zullen kunnen noemen en met
recht van een „eigen huis" spreken*
Is het noodig over het nut daarvan in den
breede uit te weiden Ligt het niet voor de
hand dat, met zulk een vooruitzicht, een
werkman al zijne zorgen aan zijne woning zal
bestedenhaar met geheel andere oogen zal
beschouwen dan een gehuurd vertrek; dat hij
daar meer zjjn vreugde en geluk zal zoeken
dan in de herberg, waar hij thans vaak zijn
tyd doorbrengt, omdat hem zijn thuis zoo
weinig aantrekt? Ons dunkt, die voordeelen
behoeven geen nadereomschrijving; al wachtte
g&eq sieh voor overdrijving door te menen,
dat ook in een gehuurde woning niet het
geluk kan bestaan, daar toch ook deze door
het toedoen van vrouw en kinderen, tot een
vriendelijk en aangenaam verblijf kan gemaakt
worden.
Er is echter nog een groot voordeel, dat
vooral niet uit het oog verloren mag worden.
Waar bij een bezitter van arbeiderswoningen
het verhuren een kwestie is van vermeerdering
van inkomsten, is bij coöperatieve bouwveree
nigingen het behalen van voordeel of winst
geheel uitgesloten. Waar bij een gewoon
verhuurder het aanbrengen van verbeteringen
tot de zeldzaamheden behoorthoewel zooveel
te meer noodig omdat menige woning spot met
de allereerste eischen der gezondheidsleer
kan zulk eene vereeniging reeds van begin
af haar woningen op een goeden grondslag
bouwen en beter inrichten maar bovendien
zal, door het beter onderhouden door den
eigenaar in spê dan het geval is bij een
gewoon huurder, het geheel langer in goeden
toestand bewaard blijven.
Maar wat behoeven wij ons verder te ver
diepen in algemeen bekende, en gelukkig
meer en meer erkend wordende waarheden 1
Ligt daar niet een verleden achter ons met
eene ervaring, die duidelijker spreekt dan tal
van woorden
Wij staan thans gelukkig niet meer voor
een toestand, dien men een utopie zou kunnen
noemeneen geschikt middel voor sommigen
om zich aan de verwezenlijking ervan te
onttrekken. En waar het idee nog niet in
toepassing werd gebracht en toch zoo noodig
uitgevoerd moest worden, is het dubbel noodig
dat de handen in elkaar worden geslagen en
hoogelijk te waardeeren, wanneer men in die
richting stappen doet.
Het was in Zeeland dat de eerste schrede,
zij het ook zeer wankelend, in die richtiDg
werd gezet. Mej. Mercier herinnert daaraan
in het slot van hare beschouwing,
Na eene lezing van mr M. J. de Witt
Hamer, in Nov. 1866 te Goes gehouden, waarin
hij den Goeschen werkmansstand het een en
ander aangaande de buitenlandsche arbeiders-
vereenigingen meedeelde en hen aanspoorde
ook zichzelve door coöperatie en associatie
tot hooger maatschappelijk standpunt op te
heffen, vereenigden zich in Januari 1867 16
Goesche werklieden om door opgespaard geld
zich een eigen woning te verschaffen. Die
vereeniging leed echter tot 1871 een kwijnend
leven, hoofdzakelijk tengevolge van de bepa
ling dat het bijeengebrachte geld in effecten
zou worden belegd, totdat men genoeg bijeen
had om huisjes te gaan bouwen.
Dat duurde te langhet geduld der meesten
was tegen dat lange wachten niet bestand
vier en twintig leden maakten gebruik van
hun recht om hun geld na twee jaar van lid
maatschap terug te vorderen21 van de
22 overgeblevenen besloten in 1871 de effecten
te verkoopen; en wijzigden de statuten in
dien geest dat het bestuur gemachtigd werd
direct met bouwen te beginnen en de daartoe
ontbrekende gelden bij de gegoeden op te
nemen. Toen ontstond de als rechtspersoon
lijkheid erkende vereeniging Help u Zeiven
die thans zestien woningen heeft, welke ver
huurd worden voor 6 pet van al het daaraan
ten koste gelegde geld, terwyl de huurder 20
cents wekelijks aan contributie moet betalen
waarvan door hem, evenals door de andere
contribueerende leden, rente wordt gemaakt.
Sinds dien tijd is in die richting meer en
meer in het belang van den werkman gedaan;
en de goed evruchten, elders verkregen, deden
de afdeeling Utrecht der Vereeniging tot bevor -
dering van fabriek- en handwerksnijverheid in
Nederland besluiten aan dit vraagstuk ook hare
aandacht te schenkenen zij droeg het
onderzoek naar de weaecheljjkheid van zulk9
coöperatieve bouwvereenigingen aan eene com
missie op, die haar gevoelen neerlegde in een
rapport, dat ons dezer dagen werd toegezonden*
Vooral was men daar tot een stap op dien
weg aangespoord, door de resultaten, in
Haarlem verkregen door de coöperatieve bouw-
vereeniging Hes werkmansvrienddie in 1872
begon met den bouw van 50 woningen, ter
waarde van 65000 gulden en in 1884 reeds
168 woningen bezat ter waarde van 3 ton.
De voornaamste bepalingen bij die inrichting
luiden
-dat de huizen na plua minus 28 jaar het vrije eigen
dom der bewoners worden
.dat de Vereeniging door de werklieden, die in de
huizen wonen, zelf is opgericht en bestuurd wordt
«dat in het reglement is bepaald, dat het lidmaatschap
geweigerd of ontzegd wordt aan leden der z. g. Sociaal
democratische vereeniging, of aan dezulken die zich schul
dig maken aan misbruik van sterken drank."
Na veel moeilijkheden van financieelen aard,
die echter overwonnen werden grootendeels
door den ernstigen wil van den werkman, die
geregeld zijne wekelijksche stortingen deed van
15 en 25 cents tot vorming van een grond-
kapitaal, kwamen in het laatst van 1872 de
eerste 50 woningen gereed en werden spoedig
betrokken. Tot waarborg der geldschieters werd
op de gezamenlijke huizen hypotheek gelegd
voor het geheele bedrag van het geleende
kapitaal, dat gesplitst was in aandeelen van
honderd gulden. De wekelijksche bijdragen
hielden nu op. De bewoners betaalden een huur,
die gelijk stond met die van andere huizen van
dergelijken aard en kregen, ofschoon nog geen
wettig eigendomsrecht bezittende, er toch bijna
al de voordeelen van, want zoolang zij aan
hunne verplichtingen zouden voldoen, kon
niemand hen uit hun huis verwijderen.
De arbeider heeft dus, als het ware, hier een
huis, waarop een hypotheek rust, die met de
huur wordt afbetaald.
Dat boveu de hier vroeger aangehaalde voor
deelen dit stelsel met zich brengt, dat de
werkman leert sparen en bestendiger wordt,
zoodat hij niet verhuizen zal, wat veel geld
en tijd bespaart, laat zich gemakkelijk begrijpen.
Later is de vereeniging herdoopt in „de
Volhardingen daarna weer in „de Voorzorg
Het vorig jaar November werd de eerste steen
gelegd voor de vierde serie arbeiderswoningen
met eigendoms ver krijging. Voor deze serie
van 63 woningen de drie eerste seriën
bevatten resp. 50, 70 en 48 woningen, terwijl
van de daarvoor opgenomen gelden betrekkelijk
reeds veel was afgelost werd eene leening
van 80 mille gesloten.
In zijn eigen belang maar tevens ook tot
zekerheid van de geldschieters draagt ieder
lid wekelijks 5 cents bij voor een ziekenfonds,
dat voor hem ingeval van ziekte gedurende
13 weken de huishuur betaalt. Indien mogelijk
wordt gedurende de Kerstweek de huur kwijt
gescholden.
Het verslag der Utrechtsche commissie leert
ons verder, wat er, zoowel in het buitenland
als in ons land, in dien geest is gedaan; hoe
men te Amsterdam met vrucht werkzaam is
tot het aanbrengen van verbetering in de
ellendige huisvesting der mingegoedenhoe
Zwolle het eerst een proef nam met het verhuren
van arbeiderswoningen met uitzicht op eigen-
domsverkrijging, wat 'sGravenhage,Leeuwarden,
Dordrecht, Bols ward, Heerenveen, Jou re
Deventer, Goes en Kampen deden.
Wat in Utrecht zelf tot dusver geschiedde
kan, volgens de commissie, niet gelijk gesteld
worden met hetgeen elders plaats had, want
de voornaamste factor ontbrak: de prikkel
voor zuinigheid en spaarzaamheid om zelf
bezitter van een woning te worden, waartoe de
weg in 's Gravenhage, Haarlem enz. den
arbeider is geopend.
Een voornaam punt dient hierbij vooral op
den voorgrond gesteld, Bij het bestuur van
dergelijke vereenigingen kieze men vooral
goede, degelijke mannen uit den werkmanstan d
zeiven. In Zwolle voldeden de resultaten niet
aan de gekoesterde verwachtingen, en naar de
meening der commissie ligt de oorzaak daar
van alleen aan de omstandigheid, dat de werk
man geheel buiten het beheer en de administratie
is gebleven, terwijl het aan diezelfde omstandig
heid moet worden toegeschreven, dat Dordrecht
zijne woningen niet tegen den aanvankelijk
gestelden huurprijs zag betrekken, waardoor
men met schadeposten moest beginnen, de
begrootte inkomsten moest verminderen door de
huur te verlagen en au bout de comjote men
een geheel ander resultaat zal verkrijgen dan
men zich aanvankelijk heeft voorgesteld.
Dat dergelijke vereenigingen ook hun be
zwaren hebben, wie zal het ontkennen, maar
deze worden door de voordeelen verre over
troffen. De huurprijzen zijn wel eens hoog
maar men kan daaraan te gemoet komen door
bij den bouw den eenvoud te betrachten. Geene
overtollige verfraaiingen, waardoor de prijzen
zeer woiden verhoogd, maar soliditeit, gepaard
aan netheid en eenvoud. De werkman, eenmaal
in zijn eenvoudig toekomstig eigendom, zal
daarvan spoedig in zijn vrijen tijd een heer
lijkheid weten te maken men helpt daartoe
elkander en zich zelf, de timmerman den
stukadoor, deze den behanger enz. En hoe
ver men het hiermede kan brengen bleek de
commissie in schier iedere woning, die zij te
Haarlem bezocht, maar vooral in ééne, waar
zij een type van orde en netheid aantrof,
waar de kamers keurig waren behangen, de
zoldering geplafoneerd, de gang gestukadoord
en tot op ongeveer een meter hoogte stuukwerk
was aangebracht.
Toch is er iets gebrekkigs aan het stelsel,
waarop de commissie terecht de aandacht
vestigt en waaraan zij tracht te gemoet te
komen. Dit betreft nl. de mogelijkheid, dat
de man komt te sterven, nadat hij jaren lang
voor zijne woning heeft gespaard. Dan zullen
zijn meerderjarige kinderen hun wettig aan-'
deel in de nalatenschap kunnen opeischen,
waardoor het bedrag, dat voor de weduwe ter
beschikking blijft, aanmerkelijk wordt ver-1
minderd. Zij zal in de meeste gevallen niet in
haar huis kunnen blijven wonen en alle kansen
zijn er voor, dat zij, steeds verminderende,
langzamerhand tot de behoeftige klasse der
maatschappij zal gaan behooren.
Het pauperisme zal hiermede weer een
s.achtoffer, wellicht met nog eenige kinderen
daarbij, rijker zijn geworden
Daarin ligt veel onbillijks, omdat ook de
vrouw een groot aandeel heeft gehad in het
bijeenbrengen der penningen en aan haar voor
het grootste deel te danken is de zorg besteed
aan het goed in orde houden der woning. De
commissie zou daarom bij zulke coöperatieve
vereenigingen en dat is wel een der voor
naamste punten van haar rapport, willen
bepaald zien dat de gelegenheid tot huren werd
gegeven op deze voorwaarde
»dat na een vooraf bepaalden tijd de huurder het
huis in eigendom krijgt, en dat, in geval hij vóór
>aien tijd overlijdt, dadelijk na zijn dood aan de
»weduwe of aan zijn erven of aan een vooraf
»aangeduiden persoon, de woning geheel onbezwaard
»zal worden overgedragen
»De huurder verzorgt hierdoor èn zich zelf ès
ook zijne vrouw, voor het geval hp vóór den bepaal
den leeitjjd komt te overlijden. Sterft zijne vrouw
vóór hem, dan komen na zjjn dood zijne erven,
d. z. zjjne kinderen in üet bezit of wèl, wanneer
daaronder eene ongelukkige of gebrekkige zich
mocht bevinden, die niet voor zich zelf zal kun
nen zorgen en de overigen reeds hun eigen brood
kunneu verdienen, dan kan die ongelukkige de
bevoorrechte zijn, wanneer de vader hem of haar
in tijds als de „aangeduide persoon" aan het be
stuur heeft opgegeven."
Voor die wijze van deelneming is door de
commissie een afzonderlijk tarief ontworpen.
Dat het vooruitzicht op het eigendom der
zoning den arbeider minder vrij maakt om ziclj