N° 251
128s Jaargan
Zaterdaj
24 October.
II
Middelburg 23 October.
Van Houten s Benjamin.
Dit blad verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon- en Feestdagen*
Prijs per 3/m. franco f 3,50*
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent;
Advertentiën- 20 Gent per regel:
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten enz.: van 1 -7 regels 1,1
iedere regel meer f 0,20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
yruebt,
de invoering van den postpakkettendienst ij»
DELBURGS
COURANT.
Agenten zijn te VlissingenP. G. De Velt Mestdagh en Zoon, te GoesA. A. W. Bolland, te KruiningenF. Van der Peijl, te Zierikzee: A. C. Ds Mooij, te TholenW. A. Van Nieuwenhüijzen, en te Ter Neuzen A Van der Peul Jz
Hoofdagenten voor het Buitenland te Parijs en Londen, de Compagnie générale de Publicité étrangère G. L. Daube en Cie., John F. Jones opvolger.
De jongste geestes-spruit van den Groninger
afgevaardigde draagt het kenmerk van jeug
dige opgewondenheid.
De aanhef reeds getuigt daarvan. „Eindelijk
begint het koele Nederlandsche volk warm te
worden en teekenen van ongeduld te geven",
zoo schrijft mr. Yan Houten. „De gloed der
nieuwe wijsgeerige en economische denkbeelden
verwekt eene spanning, die voortgang brengen
moet in de Nederlandsche staatsmachine of
haar zal doen barsten. Naar allen schijn zal
er voortgang ontstaan"
Deze woorden kenmerken den mandie
eindelijk den langverwachten dageraad van
een nieuw leven ziet aanbreken; en behoefte
gevoelt daarover zijne vreugde onverholen te
openbaren;
En daaraan hebben wij te danken, dat weer
een pennevrucht van zijn hand het licht zag,
die met de goede eigenschappen der jeugd ook
het stempel van hare gebreken draagt.
In zijn brief van den 6™ Juni schreef mr.
Van Houten:
„Na de bij de stembus door de groep Kap-
peyne-Tak geleden nederlaag heb ik eene
lijdelijke houding aangenomen. Aan de leden
der fractie, indertijd door hare verdedigers de
fractie Gleiclnnan-Van der Loeff genoemd, heb
ik te kennen gegeven, dat de door hen, althans
met hun naam op de vlag, behaalde overwin
ning de leiding der zaken in hunne handen
legde en de verantwoordelijkheid op hen deed
rusten. Als het hun gelukte de liberale partij
ook in hun oog de hervormings partij, weder
tot bloei en aanzien, tot kracht en eenheid te
brengen, zoude ik het toejuichen, en voor
zooverre mijne overtuigingen toelieten, zou ik
hunne leiding volgen."
De aanvankelijke stappen, destijds door de
fractie Gleicbman-Van der Loeff gedaan, droe
gen Van Houten's goedkeuring weg, maar
zijn jongste schrijven getuigt van nog grooter
ingenomenheid met Gleichman, nu het kiesrech t
voor den gezeten werkman de brug hechter
maakt, waarop heiden elkander de hand kunnen
reiken.
Maar de vreugde over de verzekering van
zijn collega, een vreugde die gewettigd is
door het verledenmaakt mr. Van Houten
Onbillijk tegenover de liberale uniedie trouwens,
om licht te verklaren redenen, geen enfant
chëri van hem kan genoemd worden.
Wij zullen niet beweren, dat het advies der
Commissie en het voorstel van het bestuur der
Unie, in zake het kiesrecht, in allen deele
aanbeveling verdientwij duchten het gevaar
niet, dat ons wordt voorgespiegeld, wanneer de
grondwet het kiesrecht verwijst naar den ge
wonen wetgever, maar het zal wel niet de
bedoeling van de ontwerpers der aanhangige
adviezen geweest zijn een algemeenen band
voor al de leden der Unie Je vormen, doch
wel om die te doen dienen als leiddraad voor
onderling overleg. Dat er verschil van
meening zou ontstaan over hun werk zullen zij
zeiven wel het allereerst hebben verwacht.
Welke zonderlinge denkbeelden beheerschen
toch velen over de quaestie van eendracht of
eenstemmigheid Een doodend samengaan
ligt toch allerminst in het beginsel der libe
ralen opgeslotenelk hunner behoudt het
recht van eigen meening, maar wanneer een
maal de vrucht van het onderling overleg zich
heeft geopenbaard in eene vaste formule, dan
dient deze tot algemeenen gids, in welke
richting de liberale partij zich moet bewegen.
Zoo denken wij over de gevolgen der
adviezen van de Liberale Unieen voor ons
is het geen bezwaar, dat zij aanleiding geven
tot levendig debat, tot uiting van meenings-
verschil.
Pq antirevolutionairen en katholieken heb
ben de gewoonte den einduitslag van hunne
beraadslagingen den volke te verkondigen, en
toch reeds ontdekken wij in hun midden zoo
menigen scheur. Mr Van Houten heeft dit
eigenaardige, dat hij een partij op zich zelve
vormtde overwegingen, die verandering in
zijn gevoelen brengen, o. a. omtrent het kies
recht, kan hij verbergen in hoofd en hart.
Tweestrijd is mogelijk, tweedracht zullen wij
in die eenhoofdige partij niet ontdekken.
De tweedracht in de Uniewaarop mr Van
Houten zinspeelt, is in onze oogen niet beden
kelijk maar bovendien gelooven wij, dat hij
over het voorstel betreffende het kiesrecht op
zich zelf niet zoo ongunstig behoeft te oordeelen
als hij doet. Een huurwaarde met een minimum
van ƒ50 en een maximum van 150 zal naar
ons gevoelen den werkman, die behoorlijke
verdiensten beeft, wel kunnen brengen onder
hen, die de volksvertegenwoordigers mogen
kiezen.
Gleichman staat dus door zijne uiting in de
tweede kamer niet zoo scherp tegenover de
Unie-adviseurs als mr Van Houten wil doen
gelooven. Het komt hierbij op het beginsel
aan zoolang de beraadslagingen in de
verschillende afdeelingen der Unie het kenmerk
dragen van instemming met mr Gleichman,
is de regeling van het maximum en minimum
eene quaestie van later zorg.
Toen wij daar straks schreven van de ge
breken der jeugd, die mr. Van Houten's
Benjamin aankleefden, hadden wij vooral het
oog op zijn advies, dat de kroon zich aan het
hoofd der stemrechtbeweging moest stellen.
Het is uiterst welwillend voorzeker van een
voorstander eener republiek, zooals hij, om met
angstvalligheid te waken, dat het koningschap
bezwijke onder hare fouten.
Maar juist zouden wij het een fout vinden,
wanneer ons koningschap zich wierp in den
maalstroom der meeningen over een recht, dat
tevens zooveel invloed kan uitoefenen op de
gebeurtenissen, voor dit koningschap van
zooveel gewicht.
Zooa's tot nu toe is de strikte onzijdigheid
het meest in het belang der monarchie en ook
in dat van ons land.
Voert sympathie haar in de armen der
aristocratie het zal aan den drang der
omstandigheden niet schaden, want die zijn
machtiger dan eene regeering. Wij zien het
aan Heemskerk, die als Britte im Bunde den
werkman in zijne bescherming neemt om hem
te begunstigen met het kiesrechtmen ziet
het aan de beweging voor algeineen stemrecht.
Maar liever het koningsehap, zooals wij er
ons in mogen verheugen, dan een dat gaat
jagen naar de volksgunst ten koste van zijn
waardigheid en van zijn prestige.
Onze strijdvragen lossen wij onder elkander
op en ons vorstenhuis zien wij gaarne als ons
gemeenschappelijk vereenigingspunt.
Trots die enkele bedenkingen tegen mr Van
Houten's Benjamin zijn wij verheugd over zijn
komst in de wereld. Hij draagt de sporen
van goeden wil en bevestigt de heugelijke
tijding, dat zijn papa zijn geïsoleerd standpunt
verlaat en met de liberalen zal meewerken.
Hoe wijzigen zich de omstandigheden
Wanneer kort geleden nog gesproken werd
van Van Houten, dan was het als van den
vurigsten radicaal, dien wij in ons midden
hebben.
En thans Wie let op de agitatie, die in het
land te weeg wordt gebracht door zoovele
anderen, ziet wel heter. Men bemerkt dat hij
eerder bij de liberalen behoort.
Hij zelf, die eenmaal met minachting over
de liberale partij als van de conservatieve
sprak, reikt haar thans de hand.
Dat alles teekent.
Dat alles wijst erop, dat wij aan den voor
avond van eene lang gewenschte samenwer-
king op parlementair gebied staan, die den
dreigenden storm kan bezweren.
En als bode die ons dit komt bevestigen
begroeten wij ook Van Houtens jongste penne-
■wwBPTw -'-"i if ..O F- in.iwmw
In Brussel is door voorstanders van Zon
dagsrust een internationale conferentie gebonden.
De Bloile Beige deelt mee dat het eene vergadering
was van hoogst deftige mannen, voor het meeren-
deel vreemdelingen. Het blad kreeg echter van
de gansche beweging denzelfden indruk, dien wij
er altjjd van hebben gehad.
De voornaamste strijders voor die rust beschouwen
de quaestie uit een godsdienstig en hygiënisch
oogpunt maar het kerkelijk karakter treedt bij
hen op den yoorgrond, en de gezondheids heorie
is voor hen slechts een voorwendsel. Daartegen
waarschuwt de Etoile, evenzeer als wij vroeger
deden, zonder iets te willen afdingen op den ernst
der ijveraars. Maar wanneer dezen zich er op
willen toeleggen om België de vreesehjke verveling
te verschaffen, die de Engelsche steden kenmerkt,
dan moet het Brusselsche blad zich daartegen
krachtig verzetten.
En die richting wil men, naar het schjjnt, uit.
Ten eerste werd de conferentie bijgewoond door
een groot aantal Engelsche ca. Nederlandsche
geestelijken ten tweede was er niet éen hygiënist
of economist tegenwoordig. Hierdoor kreeg de
bijeenkomst een bepaald kerkelijk karakter. Het
geheel was dan ook minder een congres dan een
godsdienstige bijeenkomst, waarin gepreekt werd
de president begon met over de werkzaamheden
den zegen af te smeken van den Allerhoogste,
den vader des lichtsbjj verklaarde dat de Zondag
eene „goddelijke instelling" was en hoopte, dat de
samenkomst „gezegende vruchten" mocht dragen.
Later werd erop gewezen dat men te vergeefs
had beproefd om de Amsterdamsche tentoonstel
ling op Zondag te doen sluiten.
De Etoile vindt die afwijzing ook zeer verstandig.
Men zou anders den werkman hebben beroofd van
de gelegenheid om die tentoonstelling te zien en
van eene gepaste ontspanning op Zondag. Maai
de godsdienstige beginselen waren dan gered 1
Alsof alles en alles voor dergeljjke opgeschroefde
en kleingeestige meeningen moet wijken
Wil men zulk een conferentie te Brussel houden,
het blad vindt het goed aan de gastvrijheid doen
de Belgen nooit te kortde deelnemers mogen
beraadslagen in vrede, en het blad zal niets te
kort doen aan hun recht om hunne godsdienstige
belangen te bespreken.
Eerst dan is het tjjd om zijn stem te verheffen
wanneer de regeering, op aandrang van die strijders
voor Zondagsrust, mocht voortgaan met nog meer
dan zjj reeds deed den dienst van openbare instel
lingen te beperken en daardoor het publiek belang
te schaden.
Men ziet: de quaestie is daar op het zelfde
standpunt als bij ons.
Over bekeering der Belgen tot yoorstanders van
die beweging maakt de Etoile zich niet ongerust.
Zijne landgenooten en vooral de Brusselaars zullen
zich Zondags de gelegenheid om zich te ontspannen
niet zoo gemakkelijk laten ontnemen, en het is
een Herculeswerk om onder hen propaganda te
maken voor zulk een Zondagsrust.
Konden wij dit ook zeggen van ons, Nederlan
ders. Gemoedelijke praatjes vinden nog te ge-
reeden ingang; en niet ieder ziet in, waarheen
men ons langs een omweg wil voeren.
Wij zullen bljjven strijden voor vrijheid ook op
den Zondag. Wie lust heeft dien dag in de kerk
door te brengen, hij doe hetmaar men wake
dat anderen even vrij blijven om hun Zondag
door te brengen, zooals zjj dit wensehen, wanneer
zij ten minste niets doen, wat tegen het algemeen
belang strijdt.
Dit neemt niet weg wij herhalen het nog
eens voor de zooveelste maal dat op alle
werkgevers, dus ook op den staat, de verplichting
rust om zijn ambtenaren wekelijks de noodige
rust en gelegenheid tot ontspanning te verschaffen;
dat in elk gezin iedere dienstbare in staat moet
worden gesteld om een heelen of halven dag
vrij te zjjn. Kan dit zonder schade j&n anderen
op Zondag geschieden, bet is wel; anders doe
men dit op een anderen dag.
En de uitzonderingen, die de grootste voorstanders
van zulk een kerkelijke Zondagsrust zelve maken
op door hen gestelde regelen en theorieën, zjjn
bewjjste over voor de bewering, dat hun stellingen
onhoudbaar zjjn,
Het verwondert ons dan ook niet dat de
Belgen zulk eene beweging den rug toe keeren.
Trouwens, ook in de deelen van ons land, waar
de bevolking overheerschend katholiek is, zal eene
Zondagsrustbeweging weinig of geen succes hebben.
resseerd om middelen te vinden, teneinde uitbrei
ding te geven aan het brievenvervoer over België
naar Engeland, en dat zijne reizen naar Dover en
de Fransche kust daarmede in verband stonden.
Het schjjnt echter dat de vorst bjj de betrokken
administratiën niet die medewerking gevonden
heeft, welke hij had verwacht.
Verder verneemt de Etoile dat, naar aanleiding
van de uitbreiding, die de dienst der maatschappjj
Zeeland zai ondergaan, die ljjn is gekozen als
hoofdlijn voor de verzending van de Duitsche post
naar Engeland, ook voor dat deel der post,
waarvoor tot nn toe de Belgische weg werd ge
nomen. Dit is een groot verlies voor België.
Reeds lang geleden werd deze quaestie bespro
ken. De langzaamheid en de ongeregelde aan
komst der exprestreinen hebben herhaaldeljjk
aanleiding gegeven tot klachten, ook in de Duitsche
pers. Een oogenblik is er over gedacht den ge-
vreesden slag af te wenden door treinen tusschen
Ostende en Keulen te laten loopen. De eerste
proef op dit gebied viel ongelukkig uit, doordien
in de nabjjheid van Verviers een ongeluk plaats
had dat nog versch in het geheugen ligt. Het was
misschien niet onmogeljjk geweest de verlangde
snelheid te krjjgen, maar men heeft de zaak ge
laten, zooals zjj was.
Thans staat het ergste voor de deur. Wat men
nu nog doen wil, zal niet baten men heeft te
laat de handen aan het werk geslagen. De\Eloüe
kan den minister Peereboom geen compliment
maken over zjjne voortvarendheid.
Nog een ander bericht in de Etoile verdient de
aandacht onzer lezers.
Daarin heet het, dat de koning van België zich
tpene z$n yerbljjf te Qetende isew Hoeft geinte-
Door Ged. Staten van Zeeland is aan de Tweede
Kamer der Staten-Generaal het volgend adrea
yerzonden
De indiening van een ontwerp van wet, strek
kende tot het verleenen eener bjjdrage uit 's rijks
schatkist ten behoeve van een stoomtramweg
in het voormalig 4e district, is door ons met
groote ingenomenheid begroet.
W jj veroorlooven ons, de aanneming dezer voor»
dracht met aandrang bjj uwe vergadering aan te
bevelen.
Zoo ergens, dan bestaat in het voormalig 4°
district dringend behoefte aan het tot stand komen
van een stoomtramweg.
Meer dan wellicht eenige andere streek van
ons vaderland ljjdt dit deel van ons gewest onder
de voor den landbouw zoo drukkende tjjdsom*
standighedenmeer dan elders is dftar thans
behoefte aan steun.
Het verkeer is daar zeer bezwaarljjkaansluiting
aan de Belgische spoorwegen wordt ten eenenmale
gemist en rechtstreeksche aansluiting aan het
Nederlandsch spoorwegnet is door de Jigging on®
mogelijk.
Verlevendiging van handel en njjverheid,
opbeuring van den landbouw zjjn zonder aanslui.
ting aan de Belgische spoorwegen niet te ver
wachten.
Bovendien zal de stoomtramweg het verkeei?
tusschen de gemeenten in het voormalig 4è district
zeer doen toenemen.
Openbare middelen van vervoer ontbreken schier
geheel. Naar Breskens, over welke plaats nagenoeg
al het vervoer van reizigers en goederen met
Nederland gaat, rjjdt slechts éen omnibus éénmaal
daags.
Uit alle andere plaatsen dan IJzendijke eii
Schoondijke kan men niet dan te voet of met
bijzondere middelen van vervoer de gemeente
bereiken, van waar de provinciale stoombootdienst
het verkeer met Nederland mogéljjk maakt. Dat
deze omstandigheid ook voor de justiciabelen, dié
naar de hoofdplaats der provincie geroepen worden
ten dienste der justitie, een groot bezwaar is; zal
wel geen betoog behoeven.
In de totstandkoming van den ontworpeil
stoomtramweg zien wjj een gewichtig nationaal,
belang, bovenal omdat dit verkeersmiddel krachtig
zal bjjdragen om de gemeenschap met Nederland
te verlevendigen.
Minder en minder werden in den loop der jaren
de relatiën met het Rjjk, waarvan het 4® district
een deel uitmaakt; het grondbezit dreigt gaan*
deweg meer en meer van Nederlandsche in Belgischs
handen over te gaan.
Alleen verbetering van de verkeersmiddelen kas
hier verandering ten goede brengenmen make
Breskens gemakkeljjker bereikbaar vooral uit het
langs de grens liggende gedeelte.
Dat men daar grooten prjjs stelt op het onder-
houde* en zoo mogelijk aanknoopen van relatiën
met het overige vaderland is ons genoeg bekend.
Ten be wjj se mogen wjj aanhalen de zeer groote
ontwikkeling van het postpakkettenvervoer in
die streek. Zeer vel e benoodigdheden, die yóor