N° 101.
126* Jaargang.
1883.
Maandag
30 April.
Middelburg 28 April.
Onderwijs.
Dit blad verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon- en Feestdagen:
Prijs per 3/m. franco f 3,50.
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent:
Advertentiën: 20 Cent per regel.
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten enz.: van 1 -7 regels 1,50
iedere regel meer f 0,20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Bij deze courant behooren twee BIJVOEGSELS.
MIDDELBURGSCHE COURANT.
Agenten voor dit blad zijn te VlissingenP. G. de Veij Mestdagh, te Goes: A. A. W. Holland, te Kruiningen: F. van der Peijl, te Zierikzee: A. C. de Mooij, te Tholen: W. A. van Nieüwenhuuzen, en te Ter Neuzen: A. van der Peijl Jz.
Hoofdagenten voor het Buitenland: de Compagnie générale de Puhlicité G. L. Daube en Cie. te Parijs, Londen, Frankfort a. M., Berlijn, Weenen, Zurich, enz.
In de heden voormiddag, onder voorzitterschap
van den heer D. A. Dronkers, in het Polderhuis
in de Abdij alhier gehouden algemeene vergade
ring van het polderbestuur van Walcheren werd
het verslag over den toestand des polders in 1882
overgelegd.
Daarna werd de begrooting voor 1883 behan
deld en na discussie vastgesteld als volgt
Ontvangsten
Hoofdstuk I. Vermoedelijk goed slot der reke
ning van 1882 8700.
Hdst. II. Opbrengst van eigendommen en be
zittingen 4353,96.
Hdst. III. Belastingen en heffingen 250,463,94.
Het gewoon dijkgeschot is bepaald op 13.50
per hectare schotbaar en 5,30 per hectare vrij
land; het bedraagt ƒ216081,82.
Bjj een hij de oorspronkeljjke begrooting gevoegd
nader voorstel van het dag. bestuur werd voorge
steld, met het oog op de onlangs aan de noord
watering toegebrachte stormschade, een buitenge
woon dijkgeschot te heffen van 2 per hectare,
waardoor 2/3 der schade zou kunnen gedekt wor
den, terwjjl het dan nog overschietend bedrag door
de heffing van een buitengewoon dijkgeschot van
ƒ1 op de begrooting voor 1884 moet gevonden
worden.
Door den heer mr W. C. Borsius werd in de
vergadering een amendement ingediend om reeds
nu de schade in haar geheel te dekken en daar
voor het djjkgeschot te heffen tot een bedrag van
3 per hectare. Na verdediging door den voor
steller en discussie werd dit amendement in stem
ming gebracht en met 15 tegen 6 stemmen ver
worpen. Daarna werd het voorstel van het dag.
bestuur aangenomen en de opbrengst van dat ge-
schot tot een bedrag van 33812.11 in de be
groeting gebracht.
Hdst. IV. Inkomsten van verschillenden aard
3674,37.
Hdst. V. Inkomsten der straat- en zandwegen
9307,22.
Hdst. VI Buitengewone ontvangsten ƒ67,431.80
(Daaronder is begrepen eene tijdelijke geldopne
ming van 35000 en uitgifte van de serie van
27 aandeelen in de geldleening van 200,000).
Te zamen worden de ontvangsten alzoo begroot
op 343,931.29.
Uitgaven.
Hoofdstuk I. Nadeelig slot der rekening nihil.
Hdst. II. Kosten der gewone werken 156,344.95.
(Noord wateringƒ136,856,92, Oostwateringƒ7749,74,
Zuidwatering ƒ3611, Westwatering ƒ8127,29.)
Hdst. III. Kosten der buitengewone werken
25989.54| (regularisatie van stormschaden in
1882 21489,54i).
Hdst. IV. Kosten van straat- en zandwegen
9308,88.
Hdst. V. Rentebetaling en aflossing 92114,96.
Hdst. VI. Bezoldigingen en schadeloosstellingen
ƒ16342.
Hdst. VII. Kosten der inspectiën op de zee-
werken 700.
Hdst. VIII. Onderhoud van 's polders eigen
dommen 360.
Hdst. IX. Grond- en andere lasten 993,76^.
Hdst. X. Kosten van brand, licht en bureau
behoeften 500.
Ildst. XI. Drukloon enz. 500.
Hdst. XII. Bjjhouding van den kadastralen
legger ƒ300.
Hdst. XIII. Verkiezing van commissarissen 250.
Hdst. XIV. Andere uitgaven 3430.
Hdst. XV. Onvoorziene uitgaven ƒ36,797.19.
Te zamen alzoo voor uitgaven geraamd ƒ343,931.29
Nadat de hier op betrekking hebbende mach
tigingen verleend waren, werden door den voor-,
zitter overgelegd eenige van ged. staten ontvangen
stukken betrekkelijk een adres van dat college
van Ant. Wisse, te Middelburg c.s., over de Me-
liskerkePoppendamsohe sprink.
Een ontwerp-voorstel van ged. staten tot het
brengen eener kleine wjjziging in het algemeen
reglement des polders werd goedgekeurd.
Eveneens werd aangenomen een voorstel van
het dagelij ksch bestuur tot uitgifte in erfpacht of
verkoop van twee stukjes grond aan den straat
weg Middelburg—Koudekerke aan J. de Trojje en
C. Meij, en een voorstel tot wijziging van het
reglement op het bestuur des polders betrekkeijjk
het aanslaan in het djjkgeschot van duin- en
vroongronden ingeval van ontginning.
In een volgend nommer komen wij meer breed
voerig op sommige in deze vergadering behan
delde zaken terug.
Dinsdag 1 Mei a. herdenkt onze stadgenoot, de
heer J. M. Abbée, den dag waarop hij voor 30
jaren als stads-rijdermeester alhier werd aangesteld.
Yoor een zeer belangstellend gehoor hield Vrij
dagavond mr. M. J. de Witt Hamer zjjne derde
en laatste voordracht over het socialisme en zoo
fyk is de stof, die hjj bad te behandelen, dat, al
sprak hij ruim twee uren, er nog veel door hem
onbesproken moest bljjven.
De verschillende punten behandelde hij slechts
in ruwe trekken, zooals hjj zelf zeide, en het
voornaamste was zeker het tweede gedeelte zijner
voordracht, waarin hij zjjne eigen ideeën meedeelde
omtrent de middelen die kunnen meehelpen om
de maatschappij te hervormen, om weg te nemen
de grove onbillijkheid dat aan de eene zijde de
njjpendste armoede wordt gevonden en aan den
anderen kant de grootste rjjkdommen verzameld
worden.
De rijkdom moest niet gelijk maar meer gelijk
matig verdeeld worden.
Vóór hjj zjjn denkbeelden daaromtrent bekend
maakte, was hij begonnen met te herinneren aan
eene vergadering 6 Oct. 1872 te Eisenach in het
Thüringerwoud door eenige jonge mannen gehouden,
waarin zij besloten den strijd aan te binden tegen
de toen heerschende begrippen van economie.
Door den liberalen journalist Oppenheim werden
zij bij wijze van scheldnaam Katheder-socialisten
genoemd, een naam die zooveel beteekende als
water- en melk-socialisten, maar die zij later zich,
evenals de Geuzen eertijds deden, aannamen als
een eeretitel.
En de uit dien kring voortgekomen ideeën zijn
al verder en verder verspreid en hebben hunne
aanhangers gevonden in mannen als Wagner,
Brentano, Adolph Heldt, Schönberg, Nassen, Lave-
leye, professor te Luik, die binnen kort in ons
land het internationaal congres over de prostitutie
zal presideeren, Schaffel en Henry George, een
Amerikaan.
Zij bestreden het oude denkbeeld dat de leer van
een Adam Smith als het ware een voltooid ge bouw
noemde, waara.an niets te veranderen, te hervor
men viel; zij leerden de economie beschouwen
als een nieuwe wetenschap, en getroffen door het
toenemende gebrek tegenover de klimmende rijk
dommen gingen zij ernstig aan het overwegen wat er
kon gedaan worden om de maatschappij te hervormen
en aan het nagaan of de theoriën der oude economen
nog wel voldeden aan de hoogere eischen, die
in tegenstelling met vroeger gesteld konden
worden. En toen zij een bres schoten in het
gebouw, opgericht op den grondslag door Adam
Smith gelegd, ondervonden zjj toejuiching en
waardeering van verschillenden kanthunne
gedachten zjjn steeds voortgeplant en hunne the
orieën over loonfonds, grondrente en bevolking
hebben meer en meer ingang gevonden. Over het
laatstgenoemde, de theorie der bevolking, sprak de
heer Hamer niet, maar zeer uitvoerig heeft hjj
stil gostaan bij de behandeling der quaestie van
het loonfonds en die van de grondrente.
De theorie der oude economen dat net loonfonds
een deel was van het kapitaal, dat het daarvan
was afgenomen, werd door de katheder-socialisten
voor onwaar bewezen, en zoo ook werd bestreden
de bewering dat elke poging tot verhooging van
het loonfonds onmogeljjk was en zoo men het be
proefde het toch eene dwaasheid zou wezen, omdat
dan alle producten weer hooger zouden worden
en de arbeider al zijne henoodigdheden weer zooveel
duurder zoude moeten betalen
De katheder-socialisten hebben zich niet te
vreden gesteld met theoriënzij hebben feiten
bijeenverzameld grepen uit de praktijk gedaan,
eigen geen regeerings-statistieken verzameld,
stapels boeken geschreven, die het lezen overwaar-
dig zjjn zoodat, al moge men nu met hem in mee
ning verschillen, men toch eerbied dient te hebben
voor de mannen, die zooveel jjver aan den dag
legden en zoo ernitig onderzochten.
Met verschillende voorbeelden maakte de heer
Hamer nu duidelijk hoe volgens de leer der ka
theder-socialisten de verhouding is tusschen arbeid-
gever en arbeider. Het loon van den arbeider
is dat wat hjj heeft voortgebracht, en dat loon
wordt niet afgenomen van het kapitaal, waar
onder men verstaat dat deel van den rijkdom dat
wêer dient om nieuwen rijkdom voort te bren
gen integendeel, door zjjn arbeid wordt het
kapitaal vermeerderddoor zjjn arbeid kan de
werkgever het hem rechtmatig toekomend deel
bekomen.
En al mogen nu in sommige gevallen dat ka
pitaal worden uitgegeven zonder voordeel, de
arbeiclgever zal, behaalt hij geen winst, eindigen
met betalen, en slechts volhouden zoolang hjj
kans ziet om, na korter of langer tjjd, door de
arbeiders zijn kapitaal te vermeerderen.
De arbeider heeft recht op zjjn loon; hjj staat
op een geheel vrjj standpunt tegenover den werk
gever, hij kan rechtmatig aanspraak maken op
gelijkmatige verhooging van dat loon; en de
zoo' even genoemde theorie der orthodoxe economen
dat als alle loonen stijgen, de arbeider daarvan
toch geen voordeel zou hebben omdat dan alle
producten hooger in prijs zouden worden, zou
alleen opgaan als op de wereld niets dan arbeiders
waren en werkgevers. Maar er staat nog een
gansche rij van consumenten die hun nvloed op
de prjjzen der producten doen gelden.
Het idee van een vast loonfonds eenmaal
door Von Bismarck vergeleken bjj een deken
waaronder twee personen slapen, en waarvan de
een minder krijgt naarmate de ander meer naar
zich toehaalt, waarvan elk arbeider^gemid
deld een aandeel krijgt, is niet gangbaar meer
en algemeene loonsverhooging is wel degelijk
mogelijk.
De 'quaestie der grondrente werd nog breed
voerig besproken. Vooral werd erop gewezen dat
zij, die zich eenmaal meester maakten van den
bodem, zonder zeiven daarvoor iets te doen en door
omstandigheden geheel buiten hen om, de grootste
vóordeelen behalen. Het leggen van spoorwegen,
het bouwen in groote steden verbetert vaak den
grond en doen de inkomsten van. den eigenaar
enorm stjjgen; en al ontkende de heer Hamer
de historische ontwikkeling van het privaat
grondeigendom niet, en ook niet het nut dat
ervan is getrokken, het belang van het algemeen
brengt mee dat het privaat grondeigendom worde
opgehevenopdat de gemeenschap de voor-
deelen verkrijge, die thans enkelen behalen
zonder eenige moeite te doen. Die opheffing kan
echter natuurljjk niet binnen enkele jaren
geschieden.
Het zou ons te ver voeren als wij bjj deze
punten langer stilstondenwij herhalen nog dat
de quaestie der bevolkingsleer slechts ter loops
aangewezen en alleen meegedeeld werd dat de
Katheder-socialisten slechts gedeelteljjk met de
leer van Malthus meegaan. Belangrijker is dunkt
ons hetgeen de heer Hamer omtrent zjjne eigen
ideëen meedeelde.
Op gevaar af hier voor een ergen radicaal is
gehouden en ginds van dwaling beschul
digd te worden, vroeg hjj voor zichzelven alleen het
recht om zjjne eigen meening omtrent die punten
te mogen hebben en verzekerde hjj dat hij zich
gelukkig gevoelde in die z. g. dwaling.
Hij verklaarde tegenstander van het socialisme
te zjjn, en herinnerde aan eene zelfde verklaring
indertijd door hem bjj gelegenheid eener gemeente
raadsverkiezing afgelegd. Men had hem toen in
de Midd. Ct. een socialist genoemd, en, hjj had,
teneinde geen invloed op de verkiezing uit te
oefenen, eerst na afloop daarvan het tegendeel
verklaard. Mocht men in die verklaring aanleiding
gevonden hebben om te vermoeden dat hjj wel
gaarne als vertegenwoordiger in het eene of andere
college zou willen optreden, hjj verzekerde daartoe
niet bereid te wezen. Hjj had geen vleesch, geen
bloed voor eene wetgevende vergadering; hij had
hooger, kalmer zooals hij het uitdrukte binnen-
kamers-illusiën. Hij is dus geen socialist en huldigt
niet het systeem dat uitdraait op dwang en vol
gens hem den prikkel van het individu weg neemt.
Wanneer is een volk gelukkig? Wanneer de
rjjkdom gelijkmatig, n i e tgelijk, verdeeld is. Spre
ker beriep zich op Zwitserland en Tyrol, waar die
geljjkmatige verdeeling bestaat en welke zulk een
gunstig contrast vormen met Rusland, waar
vreeselijke armoede tegenover den grootsten rijkdom
gevonden wordt en waar de toestanden zoo treu
rig zjjn.
De groote rijkdommen ontstaan door monopolie,
geluk, huwelijk en erfenissen, zonder van diefstal
en andere oorzaken te spreken. Hij erkende dat er
vaak goed gebruik wordt gemaakt van de kapi
talen, maar wees er toch op hoe van menig ge
slacht, bjj het bezit van kapitaal, de lust, de
macht en de wil om te werken verflauwthoe
er ten slotte niet gewerkt wordt omdat men niet
kan. Aan den anderen kant staat de grootste
armoede.
Om aan dat alles tegemoet te komen wilde de
heer Hamer 1° eene arbeiderswetgeving. Voor
den arbeider is het moeiljjk recht te krijgen, wat
hij door een voorbeeld aantoonde. Evenals men
toch een wetboek voor koophandel heeft moest er
een speciaal arbeiders wetboek bestaan.
Duitschland bezit zulk een wetboek, waarbjj
bepalingen zijn gemaakt betreffende de gezondheid
der werklieden hun recht om schadevergoeding te
eischen van hunne patroons, wanneer zjj door
diens schuld een ongeluk krijgen. Scheidsgerechten
moesten er zjjn, waarbjj arbeiders en arbeidgevers
beiden hunne vertegenwoordigers kiezen, opdat
niet meer gebeuren kon, wat te Leiden met de
katoen drukkersis voorgevallen, dat'nl. de eene partij
geen recht kon krijgen omdat de andere niet wilde.
Wel is waar er wordt reeds een deelde kinderen
beschermd,maar hoe geheel anders is het in Duitsch
land, Zwitserland en Denemarken, waar de arbei
ders, hunne vrouwen en hunne kinderen tot hooger
leeftijd beschermd worden.
Een levensverzekeringmaatschappij voor arbei
ders, van staatswege, moest er bestaan. Hoe wil men
den arbeider, dien men het recht ontzegt om mee
te stemmen, laten oordeelen over de meerdere of
mindere soliditeit van de tallooze particuliere
maatschappjjen In Amsterdam zjjn onlangs 200
personen, onder wie nog wel vele rjjke mannen
waren, bjj een geweest om de quaestie van zulk
een pensioenfonds te bespreken. Er werden moties
aangenomen, heftige discussiën gevoerd, doch de
geheele zaak is afgestuit op de quaestie van een
waarborgfonds, waarvoor 40,000 noodig was.
En als elk der aanwezige kapitalisten 200 had
gegeven was de zaak in orde geweest.
De grondrente moest belast worden en daarbij
vooral in aanmerking genomen worden wat de
toekomstige rente opbrengt. De heer Hamer wees
daarbij op de gronden nu reeds door speculanten
gekocht te Vlissingen en Middelburg met het oog
op de toekomst dier steden Die voordeelen nu
gaan dan voor de gemeenschap verloren om ze te
brengen in handen van enkelen. Wat vroeger in
ons land is geweest, in Rusland en Indië nog
bestaat, communaal grondbezit, moest worden 'inge
voerd. Dat zou van invloed wezen op de loonen
der veldarbeiders enden prijs der woningen in de
groote steden.
Aan de groote steden moest een uitgebreid recht
van onteigening worden toegekend in den geest
van het zeer verzachtend voorstel door den heer Van
Houten in de Vragen des Tijds gedaan.
Eene progessieve inkomstenbelasting, was verder
zjjn eisch, waarbjj eene hoogere belasting op het
kapitaal dan op inkomsten uit arbeid moest wor
den gelegd. Spreker wees daarbjj als voorbeeld
op een geneesheer, die al zjjne moeite en zorg
aan het menschdom besteedt, jjzn leven waagt, en
een even hooge percentage in de belasting be
taalt als een ander die niet werkt.
De Middelburgsche inkomsten-belasting was
daarom onbilljjk, en ernstig bestreed hij hen, die
door te lage aangifte anderen, die daarin eerljjk
waren, benadeelen. En toch zouden diezelfde
manne n het hoogst kwaljjk nemen als men voor
hen op een ander gebied iets betaaldemaar
bij de belastingen is men zoo nauwlettend, zoo
eerlijk niet. De heer Hamer schreef dit toe aan
het gemis van kennis van het beginsel dat er aan
de heffing van belastingen ten grondslag ligt.
Vroeger trok men, zoowel doordirecte en indirecte
belastingen, zooveel men kon zonder eenig vast
principe.
Ieder moest naar zjjn draagkracht maar met
toenemende percentage naarmate men hooger
inkomen had en dit de vrucht was van arbeid
of van kapitaal.
Een algemeene rjjkswet moest zulk een progres-
tieve wet in alle gemeenten in ons land invoeren,
dan zou men vermijden dat deze of gene om die
belasting eene gemeente verliet.
Wat het onderwjjs betrofSpreker verlangde
kosteloos lager, middelbaar en hooger onderwijs, en
hij lager zelfs het z. g. neutraal of Christelijk. In
kleine gemeenten moest de raad beslissen welk
onderwjjs gegeven zou moeten wordenin groote
gemeenten moeten de scholen verdeeld zjjn.
Elke student aan eene hoogeschool kost ƒ1000
aan het rijk en slechts de hoogere standen pro-
fiteeren daarvan. Ook de minder bevoorrechten
moesten daarvan kunnen genieten Zoo menigen
jongen, die op de lagere school uitmunt, gaat nu
voor de maatschappjj verloren. Er zou dan keuze
kunnen komen van knappe mannen, want het is
voldoende bewezen dat lang niet onder de rijken
alleen de bekwaamsten worden gevonden, verre van
dien Natuurljjk moeten er bepaalde eischen ge
steld worden tot toelating; maar zjj die aanleg
en lust voor de studie hadden, moesten door den
staat bovendien nog worden gesteund
De verdere eischen waren afschaffing van het
intestaat erfrecht in de zijlinie, op dat de erfenis
van een verren bloedverwant niet per sé ten deel
valle aan liedendie alleen zich kunnen beroepen op
die bloedverwantschap, maar misschien nooit zich
met de afgestorvene inlieten. Algemeene dienstplicht
waarvan eene betere lichameljjke opvoeding, be
tere democratische geest en verbroedering tusschen
de verschillende standen het gevolg zouden zjjn.
Om dat alles te verkrijgen moest algemeen stem
recht worden ingevoerd. Wij zijn ten achter in
veel wat het belang der arbeiders zou bevorderen
en dat komt juist daardoor dat deze nergens in
gehoord worden en geen stem hebben. En vreest men
voor dezelfde gebeurtenissen die in de kerk hebben
plaats gehad welnu spreker vond dat gebeurde
volstrekt niet erg. Zij die het niet eens waren met
de leer der Dordrechtsche vaderen hadden gerui-
men tijd eene kunstmatige meerderheid in het
leven geroepen men had in die kerk een dwang
bestuur gehad en daarboven verkoos spreker den
tegenwoordigen toesiand, die veel zuiverder was.
Vreesde men voor invloed van de geesteljjkheid
de heer Hamer verlangde geheim stemrecht als
in België, den eisch dat men zelf den naam moest
schrijven, op dat men niet kon komen met een
ingevuld stembriefje.
De anti-revolutionaire beweging was, volgens
den heer Hamer, eene democratische beweging;
men zegt dat de leiders hunne volgelingen in hun
macht hebbenmaar men spreke slechts een van
dezen en men zal zien dat zij toch weten wat er om
gaat en meer weten dan anderen dat zij reken
schap kunnen geven van hunne daden. Zoo zal het
ook met de werklieden gaan, die, hebben zjj
eenmaal belang bij den gang van zaken, zich er
voor zullen interesseeren, en daardoor meer en
meer zullen deelnemen aan alles wat het alge
meen belang van den staat kan bevorderen.
Mr Hamer geloofde dat er jaren nog zullen
voorbjjgaan vóór zjjne ideeën verwezenlijkt zullen
worden. Maar wat willen 100 jaren zeggen? Zie
slechts een 150 jaren terug. Wat is er in dien
tijd veel voorgevallen, veel verbeterd
Hjj hoopte dat de vrucht van zijn voordracht
voor zjjne hoorders wezen zal dat zij niet
zullen zweren bjj de oude economie; dat zjj lust
zullen gevoelen tot nader onderzoek, en hij beval
vooral de lezing aan van het werk van Henry
George, den man die zonder nog van de katheder
socialisten iets te weten zijne eigen ideeën ten
beste gaf, welke geheel met de hunne overeen
kwamen. Zjjn werk is op uitstekende wijze door
den heer Straatman vertaald.
Langdurige toejuichingen volgden op deze belang
rijke voordracht.
Cats, 27 April Tot onderwijzer alhier i@
benoemd de heer J. Wisse, te Vrouwepolder,
