BUITENLAND.
MIDDELBURGSCHE COURANT
FEUILLETON.
Middelburg 10 Juni.
HET FREULESHUIS.
BIJVOEGSEL
Maandag 12 Juni 1882. N°. 136.
De Belgische verkiezingen.
VAN DE
VAN
De hoogleeraar A. D. Loman, wiens ijverige
bemoeiingen tot bevordering der toonkunst alge
meen bekend zijn, vestigt in het Handelsblad de
aandacht zijner stadgenooten op een orgelconcert,
dat den 14eu dezer in de Nieuwe Luthersche kerk
te Amsterdam gegeven zal worden door den be
roemden organist S. de Lange uit Keulen, met
medewerking van den bariton-zanger Messchaert.
De opbrengst van dit concert is bestemd tot stij
ving van het fonds, bestemd voor het bouwen van
een nieuw orgel in de Oude Luthersche kerk te
Amsterdam. Naar aanleiding daarvan schrijft
prof. Loman over kerkmuziek in 't algemeen het
volgende, dat zeker door velen, ook buiten Am
sterdam, met instemming gelezen zal worden
«Bij het heramen dpr plannen tot het maken
van een nieuw orgel is de overtuiging uitgespro
ken en is met ingenomenheid het denkbeeld be
groet, dat de tijd gekomen is om bij een gelegen
heid als deze het nieuw te bouwen kerkorgel
door inwendige inrichting, zoowel als door zijne
plaatsing op een ruime koor-tribune, mede dienst
baar te maken aan de verwezenlijking van den
in onzen tijd verlevendigden wensch tot ontwik
keling der gewijde muziek, die in de vaderland-
sche protestantsche kerken helaasmaar al te
stiefmoederlijk werd bedacht.
Overziet men den schat van verheven kunst
werken, in de zeventiende en achttiende eeuw
voor de protestantsche kerk geschreven en sedert
hun ontstaan tot in onzen tijd steeds luider ge
prezen en hooger gewaardeerd, zoowel wegens de
reinheid hunner vormen als wegens het stichte
lijke en verkwikkelijke, het veredelende en ver
troostende van den geest, dien zij ademen, dan
moet de gedachte zich bij ons opdringenhoe
heerlijk zou het zijn, indien ook bij ons zooveel
goeds en schoons kon worden genoten, ter plaatse
waar deze eigenaardige vorm van gewijde kunst
zoo geheel te huis mag heeten.
«Meermalen mocht ik, in Duitschland vertoe
vende, den weldadigen indruk dezer kerkmuziek
bij mijzelven waarnemen. De dankbaarheid voor
het daar genotene laat mij geen rust voor ik het
mijne gedaan heb om dergelijke hartsterking ook
voor mijne stadgenooten verkrijgbaar te stellen."
De in Frascati te Amsterdam gehouden meeting
over de hervorming van het kiesstelsel, waarom
trent wij gisteren een bericht opnamen, is, zegt
het Handelsblad, uitmuntend geslaagd.
De groote zaal was bijna geheel gevuld. Op
eene verhooging aan de smalle zijde zat het
bestuur der Unie met een aantal genoodigden,
waarbij ook eenige dames. Op het balkon van
den afslager en de treden die erheen leiden, was
het volgepropt en beneden in de zaal zaten tot
achteraan dichte rijen, terwijl aan het lage ge
deelte achter de pilaren nog eenige rijen in de
lengte geschaard waren en zelfs de doorloop in
het midden bezet was. Boven vertoonden zich
voor de ramen der hijzalen en kamertjes vele
hoofden en de doelmatige verlichting deed ,die
menschenmassa stellig 800 a 1000 in de
fraaie en niet te warme zaal goed uitkomen.
De veigadering zelf was echter bij voortduring
zeer belangwekkend. Er heerschte bijna zonder-
ophouden gemeenschap tusschen sprekers en pu
bliek. Slechts een enkele maal toen de heer
Levy den heer Yan Houten (ten onrechte, naar
ons voorkwam) betichtte agitatorische middelen
in het debat te bezigen slechts deze enkele maal
Novelle van
GUSTAV ZU PUDLITZ.
VIII.
«Bestaat niet meer!" riep BÖrsheim uit, ten
minste zoo goed als niet meer. Vraag het maar
aan den advocaat."
Deze knikte met het hoofd, terwijl hij zijne
stukken uit de portefeuille nam.
«Prachtig!" jubelde Weinkold, «maar mag
ik vragen hoe gij dat tot stand gebracht hebt?"
«Mogen wij het zeggen, vriend Stamm?
vroeg Börsheim.
«Waarom niet?" was het antwoord, «en
vooral aan iemand die zoo in onze belangen
tdeelt als mijnheer Weinhold."
-y- «Luister dan," sprak Börsheim en strekte
zicEji met een gouden snuifdoos in de hand ge
makkelijk in een leuningstoel uit, «ik heb immers
gesproken van een spoorweglijn, die over mijn
goed. zou loopen en alleen voor mij een halt zou
hebben. Gisteren hadden wij een commissie-ver
gadering, die ik presideerde. Ik heb het geheele
terrein, voor zoover het over mijn grond loopt,
kosteloos aangeboden, onder voorwaarde dat de
ging een deel der toehoorders zich te huiten, dooi
den spreker op aanhoudend- gesis en gefluit te
onthalen, wat hij zeer geestig en waardig beant
woordde met de opmerking, dat een meeting geen
theater is en dat fluiten niet gelijk staat met
argumenteeren.
Ofschoon de teekenen van goedkeuring en af
keuring, nu van deze, dan van gene zijde niet
ontbraken en de bijeenkomst een in ons land
zeldzame opgewektheid toonde, bleef de verga
dering verder volkomen rustig, en konden de
sprekers hun denkbeelden met volkomen vrijheid
uiteenzetten.
Uit het jaarverslag van de vereeniging Neder-
landsch Mettray blijkt, dat haar financieele toestand
niet onbevredigend is. De jaarlijksche bijdragen
van leden vermeerderden, de renten van het be
legde kapitaal namen toe, doch een gemiddeld groo-
ter aantal jongens deed de verpleegkosten ook
belangrijk boven de raming stijgen.
Verscheiden legaten vielen der vereeniging
weder ten deel, en evenzeer mocht zij zich ver
heugen in menige gift. De toestand verbeterde
daardoor allengs, maar nog altijd wordt deze te
veel beheerscht door de zeer wisselvallige bijdra
gen, die slechts met inspanning op het cijfer van
10.000 kunnen gehouden worden.
Het jaar begon met 133 en eindigde met 132
kweekelingeneen der jongens overleed in den
loop des jaars aan tering. Deels genieten de
knapen alleen schoolonderwijs, deels zijn zij bij
ambachten geplaatst.
De verbouwing der familiewoningen kwam in
1881 tot standin verband daarmede werd een
vierde instructeur benoemd en daardoor tevens
een einde gemaakt aan het zoogenaamde monitor
stelsel, dat door de practijk was veroordeeld.
Het gedrag van verscheiden jongens, vooral der
oudsten, was somtijds berispelijk, maar na de weg
zending van een drietal deugnieten is hierin veel
verbetering gekomen. Ook de benoeming van den
adjunct-directeur, den heer J. van Dam, die in
het najaar optrad, is gebleken een gelukkige keu
ze te zijn geweest.
Omtrent het broeien van hooi, schrijft de keer
mr. Amersfoordt van de Badhoeve in het N. v. d. D.
De hooi-oogst in Nederland is begonnen. Even
als altijd zullen er in Nederland wel weder vele
hooibergen broeien, sommige in brand geraken.
Het is 't belang van landbouwers, verzekeraars en
gemeentebesturen, dat die branden worden voor
komen immers zij zijn voor allen schadelijk en
verderfelijk.
In Engeland heeft men onlangs uitgevonden
dat het broeien in het hooi, zelfs als het reeds
zeer ver gevorderd is, kan worden tegengegaan,
door met een wanmolen de lucht en daarmede
den overtolligen waterdamp uit het hooi te zuigen-
Tal van werktuigmakers vervaardigen deze molens,
zoo voor handen-, paarden- als stoomkracht. Hunne
namen zijn te vinden in de Agricultural Gazette
May 22, A°. 1882 f». 489.
Mr. Martin Sutton, lid der beroemde firma, die
in graszaden handelt te Reading, heeft een prijs
uitgeloofd van 1200 gulden voor den besten hooi-
wanner, toe te wijzen op de tentoonstelling der
Engelsch Icon. landbomorriiin Juli te houden te
Reading.
Tot hiertoe is, zoover ik weet, de oplettendheid
van Nederlandsche landbouwers, verzekeraars of
gemeentebesturen nog niet op deze tentoonstelling
gevestigd.
Ik acht het niet overbodig zulks nog te doen,
en wek de landbouwmaatschappjjen in Nederland
op, deze zaak nader te laten onderzoeken.
De electrische tramweg te Zandvoort komt
in hoofdzaak overeen met dien welke op den len
Mei 1881 te Lichterfelde, nabij Berlija, door de firma
Siemens en Halske gemaakt is. Deze weg is 2.5
kilometer lang. De kracht, benoodigd om de vast
staande electrische machine te drijven, wordt voort
gebracht door een stoommachine, met de electrische
machine in een gebouw geplaatst, op ongeveer een
derde gedeelte van de baan.
De andere electrische machine is onder den
wagen aangebracht en brengt de beweging door
lijn recht op het Freuleshuis aanloopt en dit
daarvoor onteigend en afgebroken moet worden.1'
«En gaat dat?" vroeg Weinhold.
»Of het gaat! die oude heks zal zien dat
wij toch de macht hebben en ons niet aan haar
stijfhoofdigheid behoeven te storen. Maar gij
kent mjj, mijn waarde; de laatste der Zarchows
mog daarbij niet te kort komen. Ik laat een
ander huisje in het dorp voor haar bouwen en
zal haar den tuin en haar recht van weiden zoo
rijkelijk vergoeden, dat zij nog nooit zoo rijk
geweest is als zij nu worden zal."
Weinhold deed alsof hij een traan van ont
roering wegpinkte en schudde den koopman
de hand.
«Dat is braaf" zei hij «en dan moet men
nog zeggen dat er geen onbaatzuchtigheid meer
op de wereld isdaarna vervolgde hij tot den
advocaat „Die man koopt voor een bovenma
tigen prijs een echte Marksche zandwoestijn,
leelijk, onaanzienlijk en dat alleen, om voor
een twijfelachtige, nog te ontwerpen spoorweglijn
een gedeelte van het terrein kosteloos af te staan
en een oude freule, die hem niets aangaat, een
betere woning en een ruimer inkomen te bezor
gen. En nu zegt men nog dat onze tjjd niet in
staat is tot zelfopoffering
De koopman deed alsof hij dit alles niet hoorde
en ging voort
«Nu is het Freuleshuis opgeruimd, dat uzoo
in den weg stond. Maak nu uwe plannen voor
het park en het slot."
tandrad en ketting op de wielen over. Tusschen
de wielbanden en naven zijn houten schijven,
waardoor de banden geïsoleerd worden van de
assen en overige wagendeelen.
De electrische stroom wordt geleid langs de eene
rail en door de wielbanden naar metalen cilinders,
die op de assen geïsoleerd geplaatst zijn, en van
daar naar de machine onder den wagen gevoerd,
die daardoor in rotatie wordt gebracht. Op de
zelfde wijze wordt de stroom langs de andere rail
naar de vaststaande machine teruggevoerd. Op
het wagenbalcon kan de conducteur met een kruk
den trein doen stilstaan, door den stroom te sluiten,
of met een gewoon remtoestel remmen. Ook kan
hij hem, naar verkiezing, voor- of achteruit laten
gaan. De wagen loopt met een gemiddelde snel
heid van 20 K. M. per uur, welke echter tot 30
a 40 K. M. kan verhoogd worden. Het gewicht
van den met 20 personen beladen wagen bedraagt
ongeveer 4800 KG, en bij stijging van 1100 ont
wikkelde de electrodynamische machine een snel
heid van 10 K.M. per uur, met een kracht gelijk
staande aan 5 pkr.
Yoor het eerst is eene proef genomen met de
electrische verlichting van zeeschepen aan boord
van het stoomschip Labrador op zijne reis van
Havre naar New-York. De verlichting bestond
uit acht lampen, waarvan zes met eene licht
sterkte van 8 kaarsen, éen van 6 kaarsen en een
van 50 kaarsen. De lampen waren van Edison,
Maxim en Swan, waarbij het eerstgenoemde systeem
voor het grootste licht gebruikt werd. Te Havre
werden 145 Faure-accumulators aan boord ge
nomen, waarvan 50 in de machinekamer geplaatst
en voor de fabricatie van het licht gebruikt
werden. De accumulators waren van tweëerlei
grootte; de grootste van een paardekracht per
uurde kleinere van ongeveer een derde dier
sterkte. Het licht voldeed op de reis zeer goed
en komt, naar men beweert, goedkooper uit dan
de tegenwoordig gebruikt wordende olielampen.
De grootste houtmarkt ter wereld is Chicago.
Men heeft berekend dat met het gezaagde
hout, dat in 1881 daar aan de markt gebracht
werd, een planken vloer van een Eng. duim dikte
en veertien Eng. voeten breedte rondom den ge-
heelen aardbol gelegd zou kunnen worden. Met
het hout dat in de drie staten Michigan, Wis
consin en Minnesota gezaagd is, zou men diezelfde
vloer vijftig Eng. voeten breed kunnen maken.
Te Hull is onlangs een ketting van Siemens-
staal gemaakt, die 180 yards (1 yard 0.914
meter) lang was en uit meer dan 3200 schalmen
bestond, welke door ongeveer 850 stalen pinnen
aaneengeschakeld werden. De ketting kan een
gewicht van 60,000 kilo dragen en wordt de grootste
genoemd, die ooit van deze soort vervaardigd is.
Sir William Thomson heeft berekend dat men
dooi- de watervallen van de Niagara, dynamo-
electrische machines van schier onbegrensd ver
mogen in beweging zou kunnen brengen. Hij
toonde tevens aan, dat een vermogen van 26250
paardekrachten, op deze wijze voortgebracht, over
een afstand van 300 Eng. mijlen kan worden over
geplant langs een roodkoperen draad van eene
halve Eng. duim middellijn, waarbij niet meer
dan 20 pet. van de oorspronkelijke kracht verloren
zou gaan en dus nog 21000 paardekrachten zouden
overkomen.
Naar aanleiding dezer uitvinding, heeft de be
roemde staalfabrikant Bessemer berekend, dat een
vermogen van 84000 paardekrachten langs een
koperen geleidraad van éen Eng. duim middelljjn,
uit het naastbij liggende Engelsche kolen-bassin
naar Londen overgebracht zou kunnen worden.
Hiervoor zouden, wanneer 3 Eng. ponden kolen
per uur éen paardekracht voortbrengen en de
werktuigen 6j dag in de week arbeiden, jaarlijks
1.012.600 ton kolen verstookt moeten worden. De
kosten daarvan zouden slechts een vierde bedragen
van die, welke het vervoer naar Londen en het
verstoken daar ter plaatse vorderen zou. Hierdoor
zou het vraagstuk, om de wereldstad te bevrijden
van de rook- en roetmassa's, welke haar thans
«Opgeruimd?" riep Weinhold met een tra
gisch gebaar. «Noemt gij dat opgeruimd? Het
is waar, van het Freuleshuis zouden wij af zijn,
maar daarentegen kregen we dwars door het
park, honderd passen van het slot verwijderd, een
spoorweg die duizendmaal erger is. Ik moet
inderdaad aannemen dat gij dit slechts in gek
heid gezegd hebt en verheug mij dat gij zoo
vroolijk geluimd zijt."
Daar stoof de koopman op. Af en toe kwam
toch de gedachte bij hem boven, dat hij die ande
ren voor hun moeite betaalde en dat zij in zijn
dienst stonden.
Weinhold legde hem nu heel ernstig uit hoe
een spoortrein het geheele doel, dat Börsheim
met het goed beoogd had, verwoesten moest en
zijn uiteenzetting was zoo duidelijk, zoo onweder-
legbaar, dat eerst de advocaat en daarna Börs
heim hem gelijk moesten geven. De eerste ver
klaarde dat hij eerst de papieren moest nazien,
in het belang der spoorwegmaatschappij waarvan
hij de rechtsgeleerde was, en dat hij daarvoor
ook meegekomen was. Börsheim ging in een
ander vertrek om uit een brandkast, het eerste
meubelstuk dat hij in het huis geplaatst had, de
stukken die betrekking hadden op den koop en
de lasten van Zarchow te halen en Weinhold
maakte van zijn afwezigheid gehruik, om den
advocaat in zijn belang in te lichten.
Daarna zetten de keeren het gesprek voort over
de bruikbaarheid der gegevens voor hetgeen zij
beoogden, terwjjl de advocaat de stukken doorlas
bezoedelen en ongezond maken, opgelost en tevens
een veel aanzienlijker beweegkracht verkregen
worden, dan thans op éene plaats verzameld kan
worden. De kosten, zoo voor electrische verlichting
als voor andere doeleinden, zouden zeer belangrijk
verminderen, en niet meer bedragen dan 5 cent
voor iedere ton kolen, die aldus uit de afgelegen
stookplaats onder het bereik van den verbruiker
gebracht zou worden.
Aanstaanden Dinsdag moeten de Belgische kamers
elk voor de helft van haar aantal leden door de
kiezers worden vernieuwd. Met enkele buiten
gewone vacaturen bedraagt het aantal der te
verkiezen senaatsleden 36, dat der kamerleden 72.
In sommige districten is de uitslag zoo zeker
dat de partijen den strijd niet aanbinden. Zoo
vinden de liberalen geen of weinig tegenstand in
Mons, Charleroi, Thuin, Waremme, en blijken de
clericale candidaturen onbetwist in St. Nikolaas,
Termonde, Hasselt, Tongeren en Maaseyck. Het
felst zal de strijd te Gent worden gevoerd, waar
acht liberalen aan de beurt van aftreden zijn. Het
zijn de leden, welker verkiezing in 1878 de meer
derheid verplaatste en het clericale ministerie
Malou deed vallen.
Scherp staan de beide groote partijen, liberalen
en clericalen, tegenover elkander. Op den libe
ralen triomf van 1878 volgde in den zomer van
1879 de onderwijswet welke, meer dan in eenig
ander land het neutraal onderwijs, felle bestrijding
vond bij de Roomsche geestelijkheid. De school
wet is nog de as waarom ook deze verkiezingen
draaien, terwijl in de tweede plaats de uitbrei
ding van het kiesrecht eenige verdeeldheid wekt
onder de liberalen, en ook de clericale partij, door
het bekende ontwerp-Malou, zich op dit gebied
begeeft, deels om de oneenigheid in het vijandelijk
kamp aan te wakkeren, deels wellicht wijl zjj in
eene uitbreiding van het kiesrecht op hare wijze,
een oogenblikkelijk voordeel ziet.
De verkiezingen zijn van alle zijden vol ijver
voorbereid, en overal komt men welgewapend ten
strijde. Om de kleuren der strijders eenigszins
nauwkeurig na te gaan, zullen wij enkele mo
menten uit de voorbereiding der verkiezing in
het licht stellen, waarbij wij soberheid moeten
betrachten, want er is in de laatste weken in
België veel gesproken en geschreven.
De heer Mal on sprak den eersten dezer maand
zijn manifest uit aan een gastmaal te St. Nikolaas,
en reeds eenige dagen geleden liet onze Brussel-
sche correspondent ons een blik slaan in een deel
van zijn toost.
Het polemische element dezer rede, waarin de
oud-minister betoogt dar eene liberale regeering
een partijbewind is, doch een clericaal kabinet
daarentegen eene regeering vormt zooals het
grondwettig stelsel die bedoelt, kunnen wij thans
laten rusten, om ons uitsluitend te bepalen tot
het programma der partij, in het laatste deel der
redevoering bevat.
Wat belooft men van clericale zijde aan België
In de eerste plaats de onmiddellijke afschaffing
der schoolwet van 1879. De verzekeringen van
den heer Malou zijn onbewimpeld en laten geen
plaats voor twijfel over. De onderwijswet moet
civiel, zonder kerkelijken vorm worden begraven
dans le coin des réprouvés, en zelfs op hare nage
dachtenis moet een welgemeende katholieke vloek
rusten. Het staatsonderwijs is reeds geheel mis
lukt en bestaat in de helft des lands slechts in
naamin de andere helft is het kwijnende of
stervende. Er is niets meer aan te doen dan zijn
dood officieel in de registers van den burgerlijken
stand in te schrijven.
Daarna moet België zijne oude traditiën her
nemen en aan de gemeenteraden overlaten zelf
standig het lager onderwijs te regelen naar den
wensch der huisvaders, onder zekere verplichtingen,
opgelegd door den staat. Met de middelen, de
en herhaaldelijk het hoofd schudde. Daar ston
den wonderlijke dingen, zei hij, wel verouderde,
maar goed beschreven rechten en vrijdommen.
Met dat Freuleshuis hijvoorbeeld was het lang
niet zoo gemakkelijk en eenvoudig. Hij dacht
wel dat hjj de onteigening zou kunnen doorzetten,
maar dat zou veel tijd kosten. De onafgeloste
kapitalen moesten ook eerst openlijk gedagvaard
worden. Bovendien kwam hem de afstand van
den grond aan de spoorwegmaatschappij zeer be
denkelijk voor, daar de eigendomspapieren van
den heer Börsheim nog niet in orde waren. Zoo
ging het slag op slag over den armen man heen,
in wiens aard het nu eenmaal lag om alle zaken
schielijk af te doen en die slechts éen eigenschap
miste om een volmaakt koopman te zijn geduld.
Dat verloor hij dan ook heel gauw, te meer daar
hij telkens weer op zijn horloge keek, ten einde
den trein niet mis te loopen, daar zijn tegen
woordigheid aan de beurs van daag stellig ver-
eischt werd.
«Al die drukte" riep hij uit „voor een
ellendig buitenverblijf, dat ik wel tienmaal zoo
duur zou willen betalen, want op het geld
komt het niet aan."
Weinhold kon er hem juist zoo een aan de
hand doen, dat hij zelf aangelegd had, dat geheel
voltooid was en heneden den prijs te krijgen was.
«Ja, maar wat begin ik dan met Zarchow
viel Börsheim hem in de rede.
«Daar heb ik ook al een kooper voor en
daar de eigendomsbrieven toch nog niet overge-
