N° 59
12 5e Jaargang.
1882.
V rijdag
10 Maart.
Middelburg 9 Maart.
FEUILLETON.
EEN VAN DE DRIE.
Dit blad verschijnt dagelijks,
met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per 3/m. franco f 3,50.
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Advertentiën: 20 Cent per regel.
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten enz.: van 1 -7 regels f 1,50
iedere regel meer f 0,20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Hoofdagenten voor het Buitenland: de Compagnie générale de Publicité G. L. Daube Cie. te Parijs, Londen, Frankfort a. M., Berlijn, Weenen, Zurich enz.
De Socialisten.
MIDDELBllRGSCHE COURANT.
WW
De heer m'. M. J. de Witt Hamer hield gisteren
avond, weder voor een talrijk publiek, dat door
onverdeelde aandacht en warme toejuiching zijne
belangstelling aan den dag legde, de tweede zijner
aangekondigde voordrachten over het socialisme.
Het was nog altijd het historisch gedeelte dezer
staathuishoudkundige theorie, dat de spreker be
handelde en daarom ving hij ook aan met de
opmerking, dat zij die naar aanleiding zijner
eerste rede, beweerd mochten hebben dat hij in zijne
redeneeringen «te ver" ging, daartoe geen recht
hadden, vermits hij omtrent zijne eigen zienswijze
nog niets had medegedeeld en dat tot eene latere
voordracht bewaren wilde. Na op den 3en Fe
bruari jl. (zie M.' Ct. van 6 Febr.) een overzicht
van de geschiedenis der maatschappij, met het
oog op den arbeidenden stand gegeven te hebben,
schetste hij nu de pogingen, .zoo op het gebied
der practijk als op dat der theorie, welke door
de ontdekkers en voorstanders der socialistische
leer zijn aangewend om eene oplossing te geven
aan het maatschappelijk vraagstuk. Vooraf stelde
hij in het licht dat dit vraagstuk, na de groote
omwenteling op het laatst der vorige eeuw, welke
een einde gemaakt had aan de «hoorigheid" der
proletariërs, in zijn vollen omvang was blijven
bestaan, ja te midden der reusachtige materieele
ontwikkeling onzer beschaving, nog ingewikkelder
was geworden dan vroeger. Wie daarvoor blind
zijn, laten zich door eene bedriegelijke gerustheid
in slaap wiegen, of door eigenbelang en onbillijke
voorstellingen omtrent de gebreken der arbeidende
klasse, omtrent haar vermogen om door eigen
kracht zich tot een hooger maatschappelijk stand
punt op te werken en omtrent de hoedanigheden
der bezittende bourgeoisie, hnn oordeel benevelen.
In groote trekken en met een overvloed van
belangwekkende bijzonderheden, welke aan dit
gedeelte der rede, op sommige oogenblikken, de
aantrekkelijkheid eener histoire anecdotique van
het socialisme gaf, trokken nu achtereenvolgens
de voorloopers der hedendaagsche sociaal-demo
craten en katheder-socialisten aan ons oog voorbij.
Eerst Saint Simon, telg van den hoogsten, oudsten
en rijksten Franschen adel, die met opzet zijn ver
mogen verkwistte, teneinde alle toestanden des levens
te leeren kennenzich tot proletariër maakte en van
toen af begon aan het scheppen zijner nieuwe maat
schappelijke orde. Zijne stichting, welke een tijd
lang opgang maakte en een aantal mannen van
groote begaafdheid tot zich trok, ging te gronde
in godsdienstige tweedracht, het onvermijdellijk ge
volg van het karakter eener godsdienstleer, dat
Saint Simon aan zijn stelsel gegeven had. Ver-
2G
naar het Engeisch.
HOOFDSTUK XVH.
Itust in Vrede.
Het was een prachtige, heldere middag tegen
het einde van Maart. Het weer was eindelijk
veranderd. Het werd voorjaarsachtig en de lucht
was vervuld van schoone beloften, voor de vol
gende dagen. De vogels zongen. De eerste sleutel-
bloempjes staken de kopjes tusschen de dorre
bladeren en grassprietjes door. De grond was als
bezaaid met sneeuwklokjes en crocusjes, vooral
langs de laan waar Margaretha met den landheer
te paard doorstapte, om zich naar den straatweg
te hegeven. Hij had reeds lang beloofd om eens
met haar uit te rijden, zoodra het een mooie dag
was en een mooier dag dan deze kon men niet be
denken.
Mevrouw Lascelles ging met haar dochter in
het rijtuig een anderen kant uit en toen men
Ruprecht vroeg wat zijne plannen waren, zei hij
dat hij waarschijnlijk thuis zou blijven of, als hij
fust kreeg om wat in den tuin te wandelen, den
volgens Fourier, zoon van een koopman, zelf voor
den handel opgeleid doch zich daartoe niet ge
schikt voelende, en die in deze wanverhouding
tussschen aanleg en beroep, welke hij overal in
de maatschappij ontdekte,, den draad vond tot een
stelsel, waarin ieder overeenkomstig zijne gaven
en geschiktheid werkzaam zo.i wezen. Zijneplialan-
stéres, gemeenschappelijke woningen voor 1800
personen, zijn echter, uit gebrek aan een kapita
list, die er het geld- voor wilde voorschieten, nooit
gebouwd. Vermoedelijk zouden ze de ongestoorde
tevredenheid, welke het gevolg zou moeten zijn eener
volmaakte overeenstemming tusschen wil, vermo
gen en bestemming, niet geherbergd hebben. Robert
Owen volgde nu, Engeisch fabrikant, de herschep
per en weldoener van het Schotsche fabriek-district
New Lanark, waar hij, als een voorlooper der Le-
maire's en Van Marken's van onzen tijd, het eerst
deed zien dat de zorg voor het zedelijk en stoffe
lijk welzijn der fabriek-arbeiders hand aan hand
kan gaan met den bloei eener nijverheids-onder
neming. Ook Owen schiep eene sociale hervormings
theorie en teneinde die te verwezenlijken, trok hjj
met eene lading landverhuizers naar den door geen
ingewortelde wanverhoudingen nog bedorven grond
van Amerika. Zijne volkplanting New-Harmony,
in den staat Indiana, ging binnen weinige
jaren te niet. Eene fortuin van .een half millioen
schoot hij er bij in. Toch bleef zijn vertrouwen
in zijn stelsel ongeschokt. Amerika's bodem,
zeide hij, was wel maagdelijk, doch de menschen,
die hij erheen bracht, waren al bedorvengeen
kinderen, zooals hij noodig zou gehad hebben om
de beginselen zijner heilbrengende leer op het
«wit papier" hunner onschuldige zielen te kunnen
schrijven. Die overtuiging, gepaard aan de stel
lige bewustheid van het verderfelijke aller be
staande godsdiensten, bleef hem tot op zijn
rustig sterfbed geschonken.
Op Louis Blanc, den uitvinder der ateliers natio-
naux, waar ieder die werk zocht doch het niet
vinden kon, voor 2 franken daags aan 't kruien
van zand gezet werd, op kosten der zelve op
een zandgrond gebouwde Fransche republiek van
'48, konden wij slechts een vluchtigen blik slaan.
Ook voor het beeld van Ferdinand Lassalle bleek
het overschietende doek te klein. Toch heeft deze
theoreticus en volksleider, wiens arbeid in niets be
staan heeft dan in het schrijven van hoeken en het
houden van pleidooien en redevoeringen, tot op
trekking van het gebouw van het hedendaagsch
socialisme meer gedaan dan al de straks genoemde
voorloopers te zamen. Hij was het, die aan de
Duitsche arbeiders betoogde dat het eene illusie
was, te gelooven dat hun lot te verbeteren zou
zijn door ingetogenheid, werkzaamheid, spaarzaam
heid, onderwijs, coöperatieve winkel- en voorschot-
vereenigingen en soortgelijke «burgerlijke" uitvin
dingen van een Schultze-Delitsch of anderen. Dat
alles wordt beheerscht en machteloos gemaakt
door de «ijzeren loonwet", welke maakt dat het
arbeidsloon nooit stijgen kan boven een maximum,
dat den arbeider juist toelaat arbeider te
knecht roepen. Zij verlieten hem dus gerust, over
tuigd dat Louis wel eens zon aankomen.
Het was een heerlijke rit door de paden van
het heuvelachtige land, te midden van die ont
wakende lente; de sjilpende vogels, de heldere
blauwe lucht en in de verte, de glinsterende zee.
En toch komen vaak op zulke heldere dagen de
somberste gedachten hij ons op en zoo was het
ook met Margaretha, terwijl zij naast mijnheer
Lascelles voortreed en over de bruine heggen
keek, waaraan zich reeds een geelgroen waas
vertoonde en zij over de groene duinen de zee ont
waarde. Ondanks al die schoonheid kwamen haar
allerlei weemoedige verzen op de maat van het
getrappel der paarden in de gedachte. Zij her
innerde zich den warmen zomerdag, waarop Louis
die verzen voor haar en Ruprecht gelezen had en
zuchtte, toen het hoefgetrappel steeds scheen te
herhalen
»'t Geluk verdwijnt, de rampspoed blijft."
De rit duurde zóo lang dat het over zessen en
bijna donker was toen zij eindelijk het hek weêr
inreden. Langzaam stapten zij de helling op en
toen zjj de deur bereikten kwam een van de
knechts, die oj) de stoep scheen gezeten te hebben,
naar hen toe om de paarden vast te houden. Zelfs
in de schemering zag Margaretha hoe bedrukt die
jongen keek, ja bijna wanhopend. Terwijl mijnheer
Lascelles haar hielp afstijgen, zei de knecht
«Mijnheer, ik moest u zeggen dat mijnheer
Baldwin in huis is en u verlangt te spreken. De
jongeheer heeft een ongeluk gekregen."
«Wat?" riep mijnheer Lascelles, verhlee-
b 1 ij v e n. Daarom kunnen de arbeiders hun
toestand slechts verbeteren door zich tot eene
macht in den staat te verheffen, welke over de
staatskas, de kas van het algemeen, be
schikken kan om de arbeidersbevolking te hulp
te komen, even als zij door den aanleg van kanalen
en spoorwegen, door inrichtingen van onderwijs
enz. den burgerstand het leven gemakkelijk maakt.
Welk eene vrucht deze leeringen van Lassalle ge
dragen hebben, bewijzen de met iedere verkiezing
wassende honderdduizende stemmen, die door het
algemeen stemrecht in Duitschland, trots verdruk
king en tegenwerking, op de socialistische candi-
daten worden uitgebracht.
Lassalle, die zichzelf in een zijner pleidooien
«toegerust met heel de wetenschap van zijn tijd"
genoemd heeft, tegenover wien Heinrich Heine
zichzelf bij een kleinen jongen vergeleek, en wien
Alex, von Humboldt een der merkwaardigste
mannen van zijne eeuw noemde, had veelvan
zijne maatschappelijke theorieën aan Karl Marx
ontleend. Aan dezen socialist en aan zijn hoofd
werk Das Kapital, was het tweede gedeelte der
rede van den heer Hamer gewijd.
Das Kapital is zulk eene onverbrekelijke aan
eenschakeling van schijnbaar onwederlegbare stel
lingen en logische gevolgtrekkingen, dat zij die
het boek bestreden hebben, hun lezers waarschuwen,
dat indien men niet oppast en de fout begaat van
de eerste grondstellingen, op zichzelf, zonder streng
onderzoek naar hare. consequentiën, aan te nemen,
men later voorgoed allen tegenstand moet op
geven. Zoo geweldig is Marx, in zijne wapen
rusting van dialectiek en logica, geharnast. Daarbij
komt eene duisterheid en ingewikkeldheid van
stijl, welke het begrjjpen uiterst bezwaarlijk
maakt, de aandacht na eenigen tijd vermoeit, het
oordeel benevelt en eene nauwkeurige vertaling
zoo goed als onmogelijk maakt.
Om al deze redenen en ook om door het lijvige
werk niet tot onmatige uitweidingen verleid te
worden, had de heer Hamer het tweede gedeelte
zijner rede op papier gebracht en liet hij toen de
improvisatie varen. Is ons een woord van critiek
geoorloofd, voor welker «opbouwende" kracht de
spreker in den aanvang van zijne voordracht een
woord van hulde over had, dan moeten wij de
opmerking maken, dat voor een zoo afgetrokken
en droog betoog, als eene ontleding van Marx'
boek noodwendig zijn moet, de aandacht van een
auditorium, dat reeds vijf kwartier met lichter
kost is bezig gehouden, te vermoeid is. Ons
ging althans de aaneenschakeling van wiskunstige
vergelijkingen en logische afleidingen somtijds als
een galmend gerucht voorhij.
Als grondslag zijner bewijsvoering heeft Marx
getracht, de waarde van allen arbeid door eene
formule te bepalen, teneinde aldus alles, waarmee
de mensch zich bezig houdt en dat hij voortbrengt,
uit te kunnen drukken in een zeker aantal »ar-
beids-eenheden," welker waarde bekend en welker
totaal dus op te tellen is. De mogelijkheid daar
van aangenomen en zijne methode van berekening
kende, terwijl Margaretha, doodelijk ontsteld, den
jongen sprakeloos aanstaarde en iets op zijn ge
laat zag, dat maakte dat zij blij was dat mijnheer
terstond het huis ingesneld was. Zij volgde hem.
Toen zij in de vestibule kwamen ging de deur
van de leerkamer open, Louis Baldwin kwam er
uit, sloot haar weer en wenkte hen om in het
salon te gaan.
Zelfs toen, in dat vreeselijke oogenblik, zag Mar
garetha met een pijnlijken schok, welke verande
ring het gelaat van Louis ondergaan had. Het
kon niet zóo ingezonken, zóo vervallén zijn alleen
van schrik over het ongeluk van dezen middag.
«Wat is er gebeurd? Wat scheelt mijn
jongen; is mevrouw al thuis?" vroeg mijnheer
gejaagd.
«Ik weet waarlijk niet hoe ik u moet ver
tellen wat er gebeurd is," zei Louis, «maar ik
geloof dat het beste is er geen doekjes om te
winden. Terwijl gij allemaal uit waart heeft
Ruprecht aan Jacob gezegd dat hij niet uitging
en dat deze, als hij lust had, alleen kon gaan
wandelenwat die ook gedaan heeft. Maar later
moet Ruprecht van plan veranderd zijn; misschien
heeft het fraaie voorjaarsweer hem toch naar
buiten gelokt. Hoe het zij, hij moet het huis
verlaten hebben en in den tuin gegaan zijn, tot
aan de helling bij de brug,
»De brug!" herhaalde Margaretha.
«En zij denken, Jacob denkt, (hij was niet
lang uitgeweest en was de eerste die hem vond)
dat hij een bloempje aan den oever heeft willen
plukken; ten minste hij heeft zijn evenwicht ver-
vastgesteld hebbende, gaat hij dan over tot het
onderzoek, m hoeverre, in deze onze arbeidende
en zwoegende wereld, een ieder ontvangt naar
evenredigheid van hetgeen hij doet. De uitkomst
is verre van bevredigend. Met name blijkt dat
de fabrikanten, het is de groote fabrieksarbeid,
welke in vele deelen van Engeland, Frankrijk en
Duitschland overheerschend is, die den grondslag
uitmaakt van de meeste socialistische betoogen,
er blijkt dat de fabrikanten: lo een deel «gekris-
tallizeerden arbeid" tot hun beschikking hebben
in den vorm van machinerieën, gehouwen en
grondstoffen2o een deel arbeid voortdurend
«opslorpen" in den vorm van de inspanning en
afslijting der lichamen hunner arbeiders; 3° als
vrucht dezer, van hunzelve onafhankelijke arbeids-
bronnen, eene winst genieten welke buiten alle
verhouding tot hun persoonlijken arbeid staat en
welke zij vermeerderen kunnen, naarmate het hun
mogelijk is meer te vergen van de krachten
hunner door de concurrentie op de arbeidsmarkt
weerloos aan hen overgeleverde arbeiders.
Wij nieenen hiermede den hoofdinhoud van het
overzicht, dat de heer Hamer gaf, te hebben samen
gevat. In het boek van Marx wordt deze grond
stelling op verschillende maatschappelijke toestan
den toegepast en door uitvoerige statistieke ta
bellen gestaafd. Wat Marx tot verbetering der
door hem ontdekte wanverhouding wil, heeft hij
zelf nooit uitgesproken, teneinde zijne tegenstan
ders niet in de gelegenheid te stellen, door op
onderdeelen, zijner toepassing aan te vallen, zijne
bewijsvoering verdacht en krachteloos te maken.
Wat het socialisme beoogt, kunnen wij echter
opmaken uit het hoek dat de oud-minister Schaflie
over Die Quintessenz des Sozialismus geschreven
heeft. Daarin leeren wij den Staat kennen die,
na onteigening van alle tegenwoordige bezitters,
eigenaar van allen grond en alle kapitaal gewor
den, zoowel de voortbrenging als ieders belooning
regelen zal. Niet in geld zal die belooning plaats
hebben, want dat zal als waardemeter onbruikbaar
zijn geworden; maar zoodanig dat aan ieder mensch
de portie levensgenot en levensvreugd zal worden
toebedeeld, welke hem naar evenredigheid van
zijn aanleg, zijne behoeften en zijn arbeid zal toe
komen. Voegen wij hier nog hij dat, in tegenstelling
met Lassalle, wiens uitzichten niet buiten Duitsch-
lands grenzen reikten, de socialistische inrichting van,
Marx c. s. noodwendig internationaal, de geheele we
reld omvattende, moet zijn, dewijl, zoo lang de toe-
standen in het eene land van die in het andere
verschillen, de voorwaarden van concurrentie
ongelijk zullen blijven. Ook mag hier nog her-
innérd worden dat zoo in den boezem der katho
lieke, als in dien der orthodoxe herVormde kerk
in Duitschland het socialisme, als eene weder
geboorte van de maatschappelijke inrichting der
oudste Christengemeenten, zijne voorstanders vindt.
Gedeeltelijk in strijd met, ten deele ook tot aanvul
ling van de sociaal-democratie, zijn in Duitschland
de katheder-socialisten opgetreden, welke uitgaan
van het onloochenbare beginsel, dat indien het mo-
loreft en is er in gevallen. De arme jongen ia
verdronken dood," zei Louis op hartstoch
telijk bedroefden toon. «Zij hadden hem gelukkig
in huis gebracht en mjj gehaald vóór dat zijn
moeder kwam."
«O, zijn moeder!" snikte mijnheer Lascelles»
die bevend tegen den muur geleund stond. «Mijn
vrouw, waar is zij
«Zjj hebben hem in de leerkamer gebracht"
zei Louis, «mevrouw is bij hem, en niemand kaü
haar daar van daan krijgen. Ik hen bij haar geweest J
maar zij spreekt niet en ziet mij niet aan."
Maar mijnheer Lascelles was reeds weg en Louis
voltooide zijn volzin niet. Een snik versmoorde
zijn stem. Hij keerde zich naar eender vensters»
hief den arm op, legde zijn hoofd daartegen en
zag naar buiten, over het terras, de hellende
grasvlakte, over den vlietenden stroom, naar de
grijze steenen brug.
«O! riep hij eindelijk, met ongekende harts
tochtelijke droefheid uit," deze plaats zal voortaan
ondragelijk voor hen zijn. Hoe zullen zij hier
kunnen blijven met dien aanblik steeds voor zich?"
Hij liep de kamer op en neder en onderdrukte
de tranen, die in zijne oogen opwelden. Zijn leven
was in den laatsten tijd niet vro olijk ge
weest, zijne overpeinzingen niet streelend voor zijne
eigenliefde. En hij had Ruprecht lief gehad als
een vriend, een broeder, een weldoener, zoolang
hij in ziekte en nood zijn hulp en steun was
geweest.
Margaretha, die juist de kamer wilde verlaten,
verbrak haar gelofte. Zij had gezegd dat zij niet
