N«. 223.
I22e Jaargang.
1879.
Maandag
22 September.
SCHOUWING
Dit blacl verschijnt dagelijks?
met uitzondering van Zon- en Feestdagen?
Prys per 3/m. franco 3,50,
Afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar a 5 Cent,
Advertentien! 20 Cent per regel.
Geboorte-, Trouw-, Doodberichten enz,: van 17 regels 1,50
iedere regel meer 0,20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Hoofdagenten voor het Buitenland: de Compagnie générale de publicité étrangère O. L. Daubs on Cie. te Parijs en Frankfort, directeuren Elsbach en Jonks.
Zij die zich voor 1 October 1879 op
deze courant abonneeren, ontvangen de
nog in dit kwartaal verschijnende nom
mers gratis.
Middelburg 20 September.
Particulier of Gemeente-gas.
VAN
De burgemeester en wethouders van Middelburg
maken bekend
dat op Zaterdag den 4en October a., en zoo
noodig de volgende dagen, eene schouwing zal
plaats hebben van de voetpaden in deze gemeente
gelegen
wordende de belanghebbenden gewaarschuwd
zorg te dragen, dat vóór dien tijd de voetpaden
in den toestand worden gebracht, voorgeschreven
bij het provinciaal reglement op de wegen en
voetpaden in de provincie Zeeland.
Middelburg, den 19 September 1879.
De burgemeester en wethouders voornoemd,
SCHORER.
De secretaris,
J. W. DE RAAD l. s.
Door de concessionarissen voor de Middel-
burgsche gasfabriek is, ingevolge de bepalingen
van hun contract, aan het gemeentebestuur
een voorstel gedaan tot verlenging hunner
concessie, welke den 30n Juni 1882 eindigt,
met 20 jaren, onder de volgende voorwaarden:
lo. verlaging van den prijs van het aan de
gemeente geleverd wordende gas tot 1 cent
per uur en per gasvlam, hetgeen hij de ver
lichting op den tegenwoordigen voet, eene
besparing van 2112 'sjaars zal geven;
2o. verlaging van den prijs voor particulieren
van 15 cent tot 11 cent per kub. meter;
3o. ingang dier beide verlagingen met den
laatsten dag der maand, waarop de nieuwe
overeenkomst zal worden bekrachtigd.
Dit voorstel is tot onderzoek in handen ge
steld van eene commissie van raadsleden, be
staande uit de heeren mr. W. A. van Hoek,
J. II. Snijders en D. A. Dronkers.
Bovendien staat ons het rapport over deze
zaak te wachten eener door de Middelburg-
sehe afdeeling van de Vereeniging ter bevorde
ring van fabrie/c- en handwerksnijverheid gisteren
benoemde commissie, samengesteld uit de
heeren Koning, Van Diesen, Alberts en Janssen.
In afwachting van het licht, dat door de
onderzoekingen dezer commissien over dit
licht-vraagstuk verspreid zal worden, hebben
ook wij ons aan 't cijferen gezet en willen wij
de uitkomsten onzer berekeningen hier laten
volgen, 'tls ons echter voor alsnog meer te
doen om gedachtenwisseling uit te lokken en
op enkele zijden der quaestie, welke ons hij
het onderzoek in 't oog gevallen zijn, de aan
dacht te vestigen, dan om eene bepaalde op
vatting, met alle gronden welke daarvoor aan
te- voeren zijn, te verdedigen.
Wij stellen daarom, zonder breedvoerig be
toog, voorop dat eene gemeente-gasfabriek,
naar onze meening, in 't algemeen de voorkeur
verdient boven gas-levering door eene parti
culiere onderneming.
Deze afwijking van den regel, dat het ver-
Vaardigen en leveren van benoodigdheden, ten
behoeve der ingezetenen, niet tot den werk
kring eener gemeente behoort, rust in 'tkort
op de volgende overwegingen:
lo. dat bij gas-vervaardiging de gemeente
zelve verreweg de aanzienlijkste verbruikster is;
2o. dat de straat-verlichting, gepaard aan
de werkzaamheden van straat-maken, buizen
leggen enz., welke tot het leveren van gaslicht
vereischt worden, eene aangelegenheid is van
zoo overwegend openbaar belang, dat het
wenschelijkst en doelmatigst voorkomt zoo
mogelijk het openbaar gezag daarmede te
belasten
3o. dat voor de levering van gas, vooral in
eene gemeente van beperkten omvang, concur
rentie van meerdere ondernemingen niet wel
denkbaar is; door het verleenen der concessie
dus feitelijk een monopolie geboren wordt en
alzoo een van de voornaamste redenen, waarom
het openbaar gezag zich in den regel van
nijverheids-ondernemingen onthouden moet, in
dit geval vervalt;
4o. dat door het maken van doelmatige be
palingen op de inrichting en exploitatie eener
gemeente-gasfabriek, aan deze nagenoeg al de
voordeelen van zuinig beheer en goede werking
verschaft kunnen worden, welke bij particu
liere ondernemingen worden verondersteld
terwijl het toezicht van het publiek, over alle
gemeente-ondernemingen uitgeoefend wordende,
zonder dat het belang of de inzichten van
een particulieren ondernemer daarbij in den
weg staan, de gemeente-inrichting in vele op
zichten zelfs beter zal doen beantwoorden aan
de eischen van het algemeen belang, dan de
particuliere onderneming
5o. dat dan ook in Nederland 30 gemeente-
gasfabrieken bestaan, in gemeenten van den
meest verschillenden omvang, van 's Graven-
hage met 108.000 tot Bodegraven met 1500
inwoners, waarvan eene (Leiden) sedert 1848,
andere sinds een der daarop volgende jaren,
tot in 1875, (Den Haag, Tiel en Gorinchem)
zijn opgericht, zonder dat men in eene daar
van tot den verlaten weg van particuliere
vervaardiging is teruggekeerd en zonder dat
tot dien terugkeer een aandrang van beteeke-
nis, hetzij uit de burgerij hetzij uit de ge
meente-besturen, zich heeft doen gelden.
6o. dat eindelijk op dit oogenblik, nu de
wetenschap onvermoeid en ten deele reeds met
goed gevolg, bezig is met het opsporen van
nieuwe middelen tot vervaardiging van kunst
licht, het niet zonder bedenking schijnt, de
gemeente voor een tijd van 22 jaren weder te
binden aan een contract tot levering van gas
licht.1)
Nadere adstructie dezer stellingen ligt voor
't oogenblik niet in onze bedoeling, dewijl de
gelegenheid daartoe zich vermoedelijk nog wel
zal voordoen.
Tot grondslag onzer lager volgende bereke
ningen hebben wij genomen een statistisch
overzicht van de werking der verschillende
gemeente-gasfabrieken over 1877, bewerkt dooi
den directeur der gasfabriek te Dordrecht, den
heer J. A. Francois, dat niet in den handel,
doch ons, tot onze voorlichting, ter inzage
gegeven is. De uitkomst dezer berekeningen
pleit, zooals men zien zal, niet onverdeeld
in 't voordeel der door ons gewenschte oplossing
van het vraagstuk; wat ons spijt voor onze
theorie, maar hier, waar het in de eerste plaats
om zuiver licht, in letterlijken en figuur
lijken zin, te doen is, daarom niet verzwegen
mag worden.
Wij zagendat volgens het voorstel der
concessionarissen, de prijs van het gas te Mid
delburg voortaan worden zou: voor particulie
ren 11 cent de kub. meter; voor de gemeente
1 cent per uur en per gasvlam. Dit laatste,
komt, volgens de bepalingen van art. 7 in
verhand tot art. 35 der concessie, neer op 7.14
cent de kub. meter 2)
Ziehier een staat der prijzen voor particulier
en gemeente-verbruik, waarop het gas in de
30 gemeenten, die zelve gas vervaardigen, in
1877 te staan kwam.
1) De waarde tan dit argument wordt eenigszins ver
zwakt door zijn ouderdom. In een voor ons liggend rap
port der commissie van fabricage te Utrecht, gedagteekend
15 Juli 1858, wordt het reeds gebezigd om eene 16
jarige verlenging van de concessie te ontraden. De er
varing heeft bewezen hoe ongegrond, op dat oogenblik,
deze redeneering nog was.
AANTAL
Partic.
Gem.
3traatlan-
1 gasver-
prijs.
prijs.
tarens.
bruikers.
Arnhem
686
1945
9
6.7
Assen
113
257
12
12
Bodegraven
26
106
10
11.8
Bolsward
88
234
14—12
11.2
Breda
246
692
11
0
Delft
413
1096
11—10
0
Deventer
310
1046
10
4.1
Doetinchem
48
134
13
12.9
Dordrecht
655
1115
11.5
11.5
Goor
50
80
12—9
10.1
Gorinchem
155
380
14—12
9
Groningen
's Hage
838
2403
7
7
1731
4157
10
5.4
Helmond
73
201
14—12
12
Kampen
277
462
10
9.7
Leeuwarden
444
1115
9
9
Leiden
614
1661
0
1
00
7.3
Maastricht
459
672
11
0
Meppel
144
270
14
10.5
Nijmegen
368
808
9
9
Roermond
140
323
14.5
11.2
Schiedam
436
1295
11
9.6
Sneek
170
559
10
7.6
Tiel
105
254
13
8
Tilburg
179
426
11—10
9.1
Utrecht
1159
3845
8—7
7.1
Vlissingen
234
450
12
8
Zierikzee
163
285
11
8.2
Zutfen
314
662
10
49
Zwolle
370
943
9—8
3.6
NB. Arnhem heeft 807276 kub. meter gas voor
straatverlichting verbruikt en ƒ20742.93 daarvoor betaald.
De in de laatste kolom vermelde sommen zijn de quotiën
ten van 27 In de drie gemeenten waar nihil uitgetrok
ken staat, heeft waarschijnlijk geen verrekening plaatsdoch
daaruit volgt natuurlek niet dat het gas haar ook niets
kost. Het gemiddelde, dat straks volgt, is dan ook niet
genomen van 80, maar van 27 sommen.
Deze cijfers loopen zoodanig uiteen, dat een
gemiddelde daaruit weinig waarde bezit. Het
valt echter in 't oog, dat vele ervan de toe
komstige Middelburgsche prijzen van 11 en
7.14 cent aanmerkelijk overtreffen. Verlangt
men een gemiddelde, dan is dit voor de 30
part. gasprijzen 10.8 en voor de 27 gemeente-
prijzen 8.7 cent.
Er zijn uit deze statistieken meer leerzame
bijzonderheden te trekken. Zoo, om slechts
deze te noemen, wisselt de hoeveelheid ver
kregen gas uit êen hectoliter steenkolen af,
van 15.828 kub. meter te Assen, tot 24.229
te Zutfen. In de opbrengst der bij-producten
zijn even groote verschillen waar te nemen.
Ook liggen de redenen, welke tot deze en
andere verschillen aanleiding kunnen geven,
niet voor de hand. Niet altijd zijn de prijzen
in de grootste gemeenten het laagst en evenmin
zijn de uitkomsten in de jongste fabrieken,
die geacht kunnen worden het best op de hoogte
van haar tijd te zijn, altijd het voordeeligst.
De slotsom, welke uit deze opgaven te
trekken is, is naar onze meening niet deze, dat
de redenen, welke wij in den aanvang van
dit opstel deden gelden vóór gemeente-exploi
tatie, krachteloos gemaakt worden door de
uitkomsten der statistiek. Er blijkt toch
overvloedig uit ons overzicht, dat er gemeenten
zijn, waar tot lager prijs van gemeentewege
gas vervaardigd wordt dan die door de Middel
burgsche concessionarissen aangeboden. Ook
moet niet uit het oog verloren worden, dat
sedert het jaar 1877, waarover onze statistiek
loopt, de dalende beweging der gasprijzen,
2) De berekening is aldus. Volgens art. 7 werden
gebrand 327 lantaarns, ieder 1800 uren 588600 uren,
voor ƒ7840 'sjaars, of 1.33 cent per Uur en per vlam.
Op dit oogenblik is 't getal lantaarns tot 852 gestegen,
tegen denzelfden prijs per uur en per vlam. Een vlam
verbrandt, volgens art. 7, 140 kub. palmen gas in 't uur.
Alzoo 140 palmen tegen 1.33 cent, is 9.5 cent per kub.
meter. Volgens het uieuwe voorstel krijgt men dezelfde
140 palmen voor 1 cent, wat 7.14 cent per kub. meter
geeft.
begunstigd door de buitengewoon lage markt
der steenkolen, is voortgegaan, en b. v. b.
Leiden en Den Haag hun tarief voor particu
lieren alweder met een paar centen afgeslagen
hebben.
Maar wat uit ons overzicht wél volgt, is dat
het geldelijk voordeel van gemeente-exploitatie,
afgescheiden van de andere redenen die voor
haar pleiten a priori niet vaststaat. Bij de
beoordeeling van wat voor Middelburg wen
schelijkst is tegenover het gedaan aanbod van
11 en 7.14 cent,ingaande d a d e I ij k, terwijl
wij anders nog gedurende 2 1/2 jaar aan de
tegenwoordige hooge prijzen verbonden blijven,
of ook, tegenover andere aanbiedingen van
particulieren, die misschien bij publieke in
schrijving te bekomen zouden zijn, heeft men
alzoo wèl te overwegen of de gegevens voor
eene gemeente-gasfabriek hier zoodanig gemaakt
kunnen worden, dal; men zich van eene gelde
lijk voordeelige exploitatie te voren eenigszins
verzekerd kan houden.
Ook het ontwerp adres van antwoord der 2e
kamer is te zeer een woordelijke terugslag op de
troonrede, om er in zijn geheel eene plaats aan
te geven. De volgende zinsneden verdienen eenigs
zins de aandacht.
«Zelfs wanneer geen vermindering in de opbrengst van
sommige belastingen te wachten ware, zou versterking
van de inkomsten der schatkist wel niet te vermijden zijn.
De wenschelijkbeid eener betefèveraeeüng van lasten
komt daarbij nog meer op den voorgrond.
«Wij koesteren het vertrouwen, dat de herziene wet op
het lager onderwijs zos spoedig zal worden ingevoerd, als
de daartoe nog noodige voorbereiding toelaat."
Heeft deze laatsfe, weinig beduidende zinsnede
ten doel alle discussie over het adres te voorkomen,
dan hebben wij er vrede mede. Geen school-
wets-debat is toch in den jare 1879 oneindig ver
te verkiezen boven het welsprekendste en indruk
wekkendste aller schoolwets-debatten. Wij hopen
dat de regeering in dat geval, ten opzichte van
het verlangen dat de wet inderdaad spoedig
uitgevoerd moge worden, een „goed verstaander"
van een „halt woord" bevonden moge worden.
In eene druk bezochte vergadering der afdee
ling Middelburg van de Vereeniging tot bevorde
ring van ■fabriek- en handwerksnijverheid had gis
teren avond de benoeming plaats van vier leden,
om met het bestuur de commissie van onderzoek
uit te maken en rapport uit te brengen in zake
de gedane vraag omtrent de gasfabriek.
Zooals onzen lezers bekend is luidt die vraag
als volgt
„Verdient het geen overweging en ligt het
niet op den weg dezer afdeeling, de wenschelijk-
heid te bespreken, dat de concessie der gasfa
briek, die in het jaar 1882 eindigt, weder verlengd,
of daf die fabriek, evenals in zoo vele plaatsen
van Nederland, voor rekening der gemeente geëx
ploiteerd worde, om vervolgens den gemeenteraad
met den uitslag dier besprekingen in kennis te
stellen
Tot leden dier commissie werden benoemd
de heeren P. D. Koning, met 34, G. van Diesen, met
32, G. Alberts Lz. met 27 en P. A. Janssen, met
25 van de 43 uitgebrachte stemmen.
De heeren Koning en Janssen, ter vergadering
tegenwoordig, namen de benoeming aan.
Op voorstel van een der leden werd nog be
sloten, dat het door de commissie uit te brengen
rapport gedrukt en voor de leden verkrijgbaar
gesteld zal worden.
IJzendijke, 19 September. In den afge-
loopen nacht is alhier een koe gestolen, toebe-
hoorende aan den tolhouder van den steenweg
van IJzendijke naar de Belgische grenzen. Aan
den ijver van de Belgische en onze politie is het
te danken dat de koe te Bouchaute en de dief
te Assenede is gevat. De aangehoudene heet F.
Lacluse, hier te slechter naam en faam bekend.
Voor den eigenaar loopt deze diefstal dus beter
af dan voor den landbouwer Bonte te St. Kruis,
wien voor eenigcn tijd 5 koeien werden ontstolen
zonder dat het tot nu toe gelukt is de dieven of
het vee op het spoor te komen.
