r 259.
MIDDELBURGSCHE
Zaterdag
1874,
COURANT.
31 October.
Dit blad verschijnt dagelijks met uitzondering van den Zondag, den 2en Paasch- en Pinksterdag en een der Kerstdagen.
De prijs per 3/m., franco is f 3£>0.
Middelburg 30 October.
Het hoofdbestuur der Vereeniging;tot bevordering van
het Volks-onderwijs, bestaande uit de heeren J. F.
Humalda van Eysinga als voorzitter, A. Moens als
ondervoorzitterE. van Lier als penningmeester, C. van
Riet, A. Bloembergen Ez, W. W. van Lennep, A.
Kerdijk en P. Postma als algemeen secretaris, heeft
aan het Nederlandsche volk een manifest gericht waarin
het voornemen der bedoelde vereeniging wordt te leen
nen gegeven om voortaan ook op practisch politiek
terrein, bij de verkiezingen enz. werkzaam op te treden.
Het hoofdbestuur doet tot de bereiking van dit doel
een beroep op allen die in het volks-onderwijs belang
stellen.
Dit belangrijkevolkomen met de door ons voorge
stane beginselen overeenstemmende stuk, meenen wij
in hoofdzaak, overeenkomstig het tot ons gericht ver
zoek, te moeten overnemen.
„De teekenen des tijdszegt het hoofdbestuur, zijn
van ernstigen aard. Immers, wie kan deoogen sluiten
voor het feitdat de tegenstelling steeds scherper wordt
tusschen hen, voor wie do school in de eerste plaats
moot zijn het werktuig tot aankweeking van bepaalde
kerkelijke begrippenen hendie onze volksschool
liefhebben, juist omdat zij is het neutrale gebiedwaar
het verstand der kinderen wordt ontwikkeld, hun hart
wordt gevormdterwijl de verkondiging van die dog
ma's, die elk hunner van zijn standpunt voor waarheid
op godsdienstig gebied meent te moeten bondenbui
tengesloten en aan de bijzondere kerkgenootschappen
overgelateu is. Wie zou durven loochenen, dat bij dien
strijd juist diezelfde volksschool het terrein wordtdat
elke der strijdende partijen op de tegenpartij tracht te
veroveren of wel tegen hare aanvallen te verdedigen?
De voorstanders van de openbare en neutrale school
zouden ecne struisvogel-politiek volgen, indien zij zich
verbloemdendat het streven der kerkelijke partijen in
ons vaderland is die school te ondermijnen en daarvoor
in de plaats te stellen inrichtingen staande onder voogdij
van bepaalde gezindten en dienstbaar gemaakt aan het
geen deze in haar uitsluitend eigenbelang wenschelijk
achten. Hooggeplaatste geestelijken van een kerkge
nootschap welks leden gewoon zijn het oordeel hunner
priesters als de waarheid te eerbiedigen, verklaren
openlijk, dat onze neutrale school, getoetst aan de
leerstelsels van dat kerkgenootschapbehoort te worden
afgekeurd. Leden eener andere gezindte vormen eene
staatkundige vereeniging, die als anti-schoolwetverbond
in onze regeeringslichamen wil brengen hare geestver
wanten, die de neutrale volksschool wil afbreken juist
omdat zij is de hoeksteen van het volksonderwijs Allen
begrijpen de waarheid, dat de toekomst behoort aan
die richting, welke de opvoeding van het opkomend
geslacht in handen heeft. Zouden dan de vrijzinnigen
alléén haar gewicht miskennen?
Wie begrijpt wat de volksschool kan zijn voor ons
volk, die wil ook, dat zij zooveel mogelijk beantwoorde
aan hare roeping. Met dubbelen nadruk stelt hij dien
eisch met het oog op de grootsche ma:, r zware taak,
die het thans opkomend geslacht te wachten staat. De
deelneming van het geheele volk aan het staatkundig
leven in zijn ganschen omvang, moet worden voorbe
reid. De arbeidende klasse moet in staat worden ge
steld den economischen strijd des levens beter te kun
nen strijden, en tevens weerstand te bieden aan de
slechte elementen, die èn haar èn de gansche samen
leving met klimmend gevaar bedreigen. Maatschappe
lijke hervorming zonder schokken moet het wachtwoord
worden. Dat alles is onbereikbaar zonder verhooging
van het peil der algemecne volksontwikkeling.
Wie dit verlangt wenscht tevens-, dat voldoende be
zoldigingen worden beschikbaar gesteld, opdat bij het
groote arbeidsveld bet niet aan de noodige arbeiders
ontbreke; dat de staat, die de opleiding voor een aan
tal speciale vakken beschouwT als eene zaak van open
baar nut, ook de opleiding tot deu onderwijzersstand
ter harte neme met den ernst, dien het belang van
het onderwerp verdient. Die wenscht eindelijk dat
nadrukkelijk de vraag worde overwogenof de staat
niet geroepen is om het „dwingt ze om in te gaan"
toe te passen op die vele oudersdie hunne kinderen
de gelegenheid onthouden om door het genieten van vol
doend onderwijs zich te bekwamen tot den strijd des
levens.
De vereeniging Volksonderwijs wenscht zooveel mo
gelijk op- alle plaatsen het vereenigingspunt te zijn van
henwier leuze isvoor de openbare school en de
openbare school vooruit. In het bijzonder daar, waar
die school wordt aangevallen, wenscht zij de banier,
waarin die leuze geschreven .staatomhoog te heffen
en de krachten der voorstanders van het volksonder
wijs te vereenigen tot verdediging van hetgeen hun
dierbaar is. Bij dit streven rekent zij op de sympathie
van het Nederlandsche volk. „Is het werkelijk waar,
wat steeds is beweerd, dat de neutrale volksschool aan
de groote meerderheid van dat volk lief en dierbaar
is, welnu dan blijke het thans, dat voor dat zelfde
volk het: eendracht maakt macht, geen ijdele leuze
is. Te recht werd gezegd datwanneer ooit die volks
school werd bedreigd door een ernstigen aanval, men
allen, die zich vrijzinnig noemen, zou vinden op de
bres. Wij weten nietof zoodanige aanval binnen kort
zal worden beproefd. Dit echter staat vast, dat wij
een tijd beleven, waarin zonderlinge verrassingen niet
geacht kunnen worden tot de onmogelijke dingen te
behooren. Dat dan zijdie in de ure des gevaars be-
,reid zouden zijn hunne plaats K.p-de bres in te nemen,
zich herinneren, dat een krachtige aanval alleen dan
kan worden afgeslagenwanneer de verdediging vooraf
behoorlijk is georganiseerd."
De uitslag der verkiezing te Hoorn is, als men de
conservatieve bladen gelooven mag, te danken aan
„opzweeping der kiezers" door „moderne predikanten."
Den vorigen dag deed men uit het kiesdistrict reeds
aan het Baagsche Dagblad de melankolieke mededeeling.
„Allerwaarschijnlijkst zullen wij de nederlaag lijden,
want," en dan volgde het bericht van de opzwee
ping. Ook dr. Nuyens koesterde reeds te voren niet
de minste illusie.
Nu deze sombere voorspellingen uitgekomen zijn en
de heer Fransen van de Putte met groote meerderheid
gekozen is, wordt er gevraagd of de „liberalisten" in
't algemeen het afkeuren dat de liberale candidaat de
meerderheid verkregen heeft door „inwerking der gees
telijkheid?" Of dat de gemelde liberalisten ook bij
deze gelegenheid weer verkiezen te „meten met twee
maten
Voor kerkelijke polemiek koesteren wij een oprechten
schrik. Daarom valt het ons wat moeilijk om deze
vragen te beantwoorden. Maar een paar wedervragen
mogen ons toch geoorloofd zijn: kan iemand zich van
lachen onthouden als hij deze twee uitdrukkingen
„een modern predikant" en „opzweepen van kiezers"
in éen adem hoort gebruiken Gevoelt, men niet dat
een modern predikant al de drijfmiddelen mistvrees
voor de hel, bijbelteksten op het speciale geval dei-
verkiezingen toegepast, en dergelijke meer, waar
mede zijne orthodoxe ambtsbroeders alsmede de gees
telijken der katholieke kerk bij machte zijn des-
verkiezende de geloovigen „op te zweepen?" Wat kan
een modem predikant anders doen danals gewoon
burger, als kiezer, tot het verstand en de overtuiging
zijner medekiezers spreken, en trachten hen tot zijne
politieke denkwijze over te halen? Of noemt men dat
wellicht „inwerking der geestelijkheid?" Mag een pre
dikant geen politieke overtuiging bezitten en die aan
anderen mededeelen
De orthodoxe predikant en de katholieke geestelijke
maken van den invloed die door hen op godsdienstig
terrein op de gemoederen uitgeoefend wordtgebruik
om op staatkundig gebied invloed uit te oefenenen.
Dc moderne predikant oefent, voor zoo ver hij van
den kansel geen politieke toespraken houdt, alleen
ziju recht als staatsburger uit. Onder de godsdienst
oefening zullen de Hoornsehe predikanten het wel ge
laten hebben om kiezers „op te zweepen." Voor zoover
zij overigens tot de verkiezing van den heer Fransen
van de Putte mogen hebben medegewerkt(aangenomen
dus dat de mededeeling van het Haagsche Dagblad
waarheid bevat) is de liberale partij voor die mede
werking hunzoowel als aan al hare overige geestver
wanten die tot het goede doel iets hebben toegebracht,
dank verschuldigd.
Van anti-revolutionaire zijde wordt te Dokkum
candidaat voor het lidmaatschap der 2e kamer gesteld
mr. L. W. C. Keuchenius, advocaat te Batavia.
De baron von Fabric e, sedert tien jaren gezant van
het koninkrijk Saksen bij de hoven van Nederland en
België, is overgeplaatst naar München en is gisteren,
na de gebruikelijke afseheids-audientiën bij den koning
en de verdere leden der vorstelijke familie te hebben
afgelegduit 's Gravenhage vertrokken.
Volgens eene mededeeling van deu burgemeester van
Haarlem aan den raad dier gemeente heeft de minister
van koloniën besloten om voorloopig niet verder te
zoeken naar looaliteiten voor de op te richten Indische
brigade, dewijl omtrent de toekomst van dat korps
nog geen genoegzame zekerheid bestaat.
Op 1 December a. zal te Breda door het bestuur
der registratie en domeinen worden aanbesteed het
slechten der vestingwerken gelegen tusschen den straat
weg van Breda naar Antwerpen en den weg buiten de
gewezen Waterpoort. Met deze slechting nadert de
geheele ontmanteling van Breda hare voltooiing. Op de
geslechte terreinen tegenover het station is men reeds
druk bezig met het bouwen van huizen en villa's, in
drie nieuw aangelegde straten.
De heer A. Kerdijk, secretaris der commissie tot
bevordering der coöperatie in Nederland,heeft, teneinde
de vruchtbare overweging van het plan tot het oprich
ten van een centraal-magazijn van inkoop voor winkel-
vereenigingen te bevorderen, tot de besturen van alle
winkelvereenigingen het verzoek gericht ora hun zoo
spoedig mogelijk opgaaf te zenden1° van den tijd,
gedurende welken de vereeniging reeds werkt; 2° van
het aantal harer leden, en 3° van haar omzet in de
voornaamste artikelen.
Volgens de Standaard wordt het gisteren medege
deeld verontrustend telegram uit Singapore omtrent de
houding der Atehineezen bevestigd door ontvangene
particuliere berichten van Sumatra's westkust.
De proviuciale staten van Hoord-Brabant zullen in
hunne najaars-zitting beraadslagen over een ontwerp-be-
sluit tot regeling van demprovincialen waterstaat. Daarbij
zullen geplaatst worden een hoofdingenieur op eene
aanvedde van f 4000, een provinciaal ingenieur op
f 2800en eenige opzichters. Provinciale opzichters,
die in het bezit van een diploma van civiel-ingenieur
zijnzullen bij voorkeur op het bureau geplaatst wor
den en den titel van provinciaal adjunct-ingenieur
voeren.
De onthulling van het monument te Leeuwen ter
herinnering aan 's konings liefdadigheid bij den waters
nood in 1861heeft den 28cn dezer plaats gehad. Geen
autoriteiten waren bij de plechtigheid tegenwoordig.
Het gedenkteekeu bestaat uit een zuil, gedekt door
een vergulde kroon, op een vierkant voetstuk. Op de
vier zijden van het voetstuk zijn toepasselijke opschrif
ten in gouden letters gegrift.