Ecliter voegt uien dikwijls hier tusscken den bouw van
een gewas voor de nijverheid dienstig, hetwelk groote
voordeelen afwerpt en ook aan de luchtstreek dezer
•eilanden geëigend is, namelijk de meekrap.
Niet zonder verwondering treft men in dit vochtige
klimaat, en onder den kouden adem der zeewinden deze
plant aan, die bij voorkeur in de warme streken van
Avignon groeit; en toeli gelukt ze hier volkomen. De
teelt geschiedt volgender wijzemen ploegt het land diep
om, daarna verdeelt men het in bedden van ongeveer
70 duim breed en 14 hoog, die men met zorg omwentelt.
Vervolgens plaats men er jonge uitspruitsels in, die men
des winters door middel van den ploeg met 10 duim aarde
bedekt; het tweedejaar wiedt men den grond en men
houdt hem zorgvuldig schoon. Soms laat men de plant
drie jaren staan, waardoor de opbrengst met meer dan
een derde vermeerderd wordt, maar gewoonlijk wordt zij
in september van het tweedejaar ingezameld. Het delven
der lange, dunne en teedere wortels die de kleurstof
bevatten, door middel van lange spaden, is een belang
rijk werk, 't welk veel zorg vereischt en 70 a f 90 per
bunder kost. De wortels worden eerst in de zon gedroogd,
vervolgens, van de aarde ontdaan die er nog aan gehecht
is, naar de mecstoof gebragt, waar zij eerst op den kou
den, daarna op den warmen eest gedroogd worden en
eindelijk gebroken en tot poeder gestampt worden. Het
produkt wordt vervolgens door schatters in verschil
lende kategoriën verdeeld. In deze meestoven, gewoon
lijk opgerigt voor gemeenschappelijke rekening door
vijftien of twintig landbouwers die er hunne oogsten
heenzenden, zijn acht of negen personen werkzaam.
Tegenwoordig zijn er stoomovens ingevoerd die voor
treffelijke resultaten opleveren. Volgens de officiële
opgaven bedraagt de gemiddelde opbrengst van een
bunder met meekrap beplant 1500 ned. pond, hetgeen tot
den gewonen prijs van 1 frank per pond 1500 franken
zou uitmaken. De driejarige plant zou ongeveer 1500
pond meer opleveren. Echter moet ik hierbij voegen dat
men mij over het algemeen een hooger cijfer voor het
produkt opgaf, en met name op het eiland Schouwen
bragt men cle opbrengst tot 1100 a 1500 pond per gemet
van 44 roeden voor tweejarige meekrap. Deze kuituur
schijnt reeds in de Vie eeuw te hebben bestaan. De
waarde der meekrap op de zeeuwsche eilanden en in
Zuid-Holland geteeld klimt jaarlijks tot 11 of 12 mil
lioen franken.
Eene andere teelt, waarvan ik eer als landbouwkun
dige knriositeit dan uit hoofde harer belangrijkheid zal
melding maken, is een knolachtig aardgewas, 't welk men
in grooten overvloed op de aangeslibte gronden in
'Zeeland en Gelderland, maar nooit in Friesland en
Groningen aantreft: de lathyrus bulbosus, in 't hol-
landscli aardakker. Deze kleine zwartachtige knobbel is
zeer fijn van smaak, en den behoeftigen op het platte
land geeft het eenig voordeel deze plantaardige aardnoot
uit den grond te halen, die een gezochte lekkernij is voor
de tafels der gegoeden. Op het eiland Overflakkee wordt
zij regelmatig geteeld. Men plant ze tien duim diep op
goed gemesten grond. In het voorjaar schiet ze met
kracht uit en versiert zij het veld door hare bevallige
trossen van kapelvorinige bloemen. De opbrengst is
ongeveer 1500 pond per bunder, hetgeen eene bruto
waarde van 1200 a 1300 franken en een voordeel van
700 a 800 franken netto vertegenwoordigt.
Zeeland is ontegenzeggelijk met betrekking tot den
landbouw de rijkste provincie van de Nederlanden.
Wanneer men van de 174.000 bunders die het bevat,
10.000 bunders voor de wegen, duinen, gebouwen en het
water aftrekt, is al het overige produktief en van voor
treffelijke hoedanigheid. Het bouwland bedraagt S0.000,
het weiland 66.000 bunders. De voornaamste voortbreng
selen zijn tarwe, waarmede 20.000 bunders bezet zijn en
welke 21 mud per bunder oplevertbooncn (10.000 bun
ders a 22 mud), koolzaad (5.000 bunders a 17 mud), vlas
(2.800 bunders il 500 pond per bunder). De geheele^
opbrengst der oogsten wordt op 17 millioen guldens
geschat, waaruit men kan opmaken dat elke bunder
bebouwd land gemiddeld 450 franks bruto oplevert. Zulk
een resultaat is schitterend, geheel buitengewoon en zal
hoogst zelden elders verkregen worden, zelfs niet in de
meest begunstigde en best bebouwde streken. Maar als
men de wonderbaarlijke vruchtbaarheid van den door
aanslijking verkregen grond in aanmerking, neemt, dan
moet men bekennen dat met uitzondering van Walcheren,
de zeeuwsche landbouw nog veel vorderingen moet
maken.
Op de schijnbaar onuitsprekelijke vruchtbaarheid van
den grond vertrouwende, verzuimt de landman den vee
stapel. In het geheel telt men in deze provincie slechts
47.000 stuks hoornvee, dat is minder dan 30 per 100
voortbrengende bunders, terwijl het gemiddelde cijfer
voor het geheele rijk 67 bedraagt. Over het algemeen
worden de beesten des winters slecht gevoed en krijgen
zij geen groen voedsel. En hoewel er eenige verbetering
in dit opzigt valt op te merken, wordt ook de mest slecht
bewaard en met weinig- zorgvuldigheid behandeld. Van
verbeterde werktuigen die nergens meer nut zouden
doen dan in dit vruchtbare en niet overbevolkt land,
wordt nog slechts zeer weinig gebruikt gemaakt. Deze
gebreken springen des te meer in het oog, naarmate men
op deze eilanden zelf een uitmuntend voorbeeld kan
aanschouwen van de resultaten welke de moderne wijze
van bebouwen, op dit vruchbaar land toegepast, ople
vert. Men zal mij wel vergunnen te dien opzigte eenige
herinneringen mede te deelen van een mijner uitstapjes
door Nederland.
In de maand junij van 1862 was ik naar Middelburg-
gegaan om het 17e landliuishoudkundig kongres bij te
wonen. Deze kongressen, die gedurende vier of vijf dagen
een getal van 1500 a 2000 landbouwers uit onderschei
dene provinciën, pachters zoo wel als grondeigenaren,
vereeuigd houdt, zijn een voortreffelijke instelling die
men andere natiën niet genoeg tot voorbeeld zou kunnen
stellen. Telken jare komt alzoo in een der provincies het
algemeen Homilie van theoretische en praktische land
bouwkundigen bijeen. Hierdoor wordt alle lokale naijver
vermeden en hebben de leden van het kongres gelegen
heid achtereenvolgens en ouder de gunstigste omstan
digheid, wat gastvrijheid en de middelen om inlichtingen
te bekomen betreft, de verschillende landbouwstreken 1
van het rijk te bezoeken. Ecnigeu tijd te voren wordt
het programma verspreid, waarop de talrijke vraagstuk
ken voorkomen die mecreudeels eenvouuig zijn en zoo
zeer onder ieders bereik vallen dat elke landbouwer
met de kennis zijner Sagelijksche ondervinding tot de
oplossing kan bijdragen. Dit leidt tot eenvoudige maar
op teiten steunende onderzoekingen, zoo als het engel-
sche parlement er somtijds oplevert, wanneer het eene
kwestie tot volkomen oplossing wil brengen. De voor
deelen die deze jaarlijksche vergaderingen, waarvan de
goede uitkomsten alom erkend worden, opleveren, zijn
velerlei. Daartoe belmoren o. a, dat wetenschappelijke
mannen in persoonlijke aanraking komen met hen, wier
dagelijksch bedrijf in handenarbeid bestaat; dat de ver
spreiding van nieuwe metboden, de verdiensten van het
een oi ander werktuig of van een nieuw beproefde wijze
van bebouwen in bet openbaar besproken worden; dat
de onderlinge betrekking onderhouden en als het ware
een bond gevestigd wordt tusscken de landbouwers van
de meest verwijderde distriktendat goede boeken en
tijdschriiten ter kennis gebragt en aanbevolen worden
aan hen die ze 't meest behoeven en eindelijk dat het
licht, iu een brandpunt vereenigd, achtereenvolgens op
alle deelen van het land zijn stralen weder verspreidt.
Het eerste kongres kwam 18 jaar geleden bijeen, ten
gevolge van de bemoeiingen van den heer 81oct tot
Oldhuis, een uitstekend landhuishoudkundige en lid van
de wetgevende vergadering, een man van wetenschap
pelijke vorming en werkzamen aard, die ook nog in 1862
de bijeenkomsten te Middelburg opende.
Na de zitting van het kongres waren wij uitgenoodigd
den Wilhelminapolder te bezoeken en om ons derwaarts
te brengen, werd een stoomboot ter onzer beschikking
gesteld. Laat ik u mededeelen wat eigenlijk de Wilhel
minapolder is. In 1809 kochten drie en twintig rotter-
clamsche kooplieden voor omstreeks zes en een halve ton
of 1.400.000 franken, in openbare veiling van den staat
de schorren, dat wil zeggen: de slijkachtige vlakte die
zich tusschcn de eilanden Oost-en Zuid-Beveland gevormd
had. 1.100.000 franken werden besteed om de schorren
in te dijken en de beide eilanden te vereenigen. Hier
door werd een zeearm gedempt en eene oppervlakte van
1.434 bunders als bouwland aangewonnen, ten koste van
ongeveer 2| millioen. Deze 1.434 bunders land van de
beste hoedanigheid en één geheel uitmakende, uitslui
tend onder het bestuur van den heer J. G. 1. van den
Bosch, een landbouwkundige van de grootste verdienste,
ontgonnen, zijn thans, zonder tegenspraak, een der
schoonste landbouwkundige exploitaties die ter wereld
bestaan. De oppervlakte van dit gebied is in regelma
tige velden van 10 bunders verdeeld, door lanen clie
elkander loodregt snijden. De dijken en omstreeks ecu
honderdtal bunders laag en ongelijk land blijven voort
durend weiland. Al de velden zijn met hagen omgeven
opdat men gedurende de twee jareu dat de omzetting
kunstmatige weilanden aan de beurt brengt, de beesten
daar zou kunnen laten losloopcn. Zes groote blokken
van verschillende gebouwen, nagenoeg op gelijken
afstand van elkander geplaatst, dienen tot bergplaats
van het vee, de landbouwwerktuigen en den oogst. Hier
kan men model-stallen, schuren van eene ongekende
uitgebreidheid en groote mestvaalten bewonderen, bene
vens al cle werktuigen in Amerika en Engeland in
gebruik, als een lokomobicl-zaadclorscher van Hornsbv,
een vaste zaadclorscker de Eansome en Sims, een klui
tenbreker van Croskill, een voortreffelijke wortelsnijder
van Bentall, een grasmaaijer van Mac-cormik, de ameri-
kaansche ploeg enz. Tot bereiding der meekrap op deze
landerijen geteeld, heeft men een mecstoof met stoom-
niaalwei'ktuig opgerigt.
In het midden van dit uitgestrekt eigendom, aan de
haven die Goes met de zee verbindt, verrijst het dorp
Wilhelminadorp, waar alles, cle kerk, de school, de
woningen der werklieden, de winkeltjes enz. even regel
matig is gebouwd en goed wordt onderhouden. Ook
het vee is eene naauwlettende beschouwing ten volle
waard. De heer van den Bosch heeft door het kruisen
van cle zeeuwsche koe met den durhamschen stier een
tusschen-ras verkregen van een zoo voortreffelijke hoe
danigheid dat de jonge beesten waarvan hij zich ontdoen
wil, door cle cluitsche grondeigenaren met grof geld
worden betaald. Niet minder merkwaardig zijn de schapen.
Men heeft er door het kruisen van Dishley-rammen met
zeeuwsche schapen een vast ras verkregen dat men
Iman-ras noemt. Ik heb die prachtige beesten zien wei
den in welige weilanden of klavervelden, waarin het
voeder ter hoogte van hun buik opwies, en des winters
worden zij gevoerd met gehakt stroo met gemalen beet
wortelen en een kleiiie hoeveelheid lijnkoeken vermengd.
De vetgemeste beesten worclen, naarmate zij een
genoegzaam gewigt verkregen hebben, naar de lonclen-
sclie veemarkt gezonden.
Het verwonderde ons in booge mate, tijdens ons
bezoek, te zien dat men op 1,5 el een rand draineerue,
hetwelk bij hoog water nog zou onderloopën, maar men
maakt zich het laag watertij ten nutte om het water af
te voeren, en het droogleggen levert ook hier cle beste
uitkomsten op. De geheele polder zou reeds gedraineerd
zijn, indien niet een gedeelte er van tiendpligtig ware,
want de tiendpllgtig'heid wie zou dit kunnen geioo-
ven? bestaat nog in sommige streken van Nederland;
zij wordt wel niet meer in het belang der geestelijkheid,
maar ten voorclccle van den staat of bijzondere personen
gelieven. Het verschil tussclien cle al of niet droog
gelegde landen is in het oog loopend en men vindt
daarin een onomstootelijk bewijs van de noodlottige
gevolgen van een verouderd regt, waardoor kostbare
verbeteringen worden tegen gehouden, daar men weet
dat men de voordeelen daarvan met den tiendheffer zou
moeten cleelen. Sedert lang reeds hebben dc kamers zich
met de opheffing en af koopbaarstelling der tienden bezig
gehouden, maar niettegenstaande cle onafgebroken klag-
ten van de landbouwers, heeft nog- geen ontwerp cle
goedkeuring mogen erlangen.
In den Wilhelminapolder geschiedt de volledige omzet
ting iu den tijd van een en twintig jaar, waaronder drie
jaren voor meekrap en een jaar voor braken is begrepen,
hetgeen noodig wordt geacht ten eincle den ondergrond
geheel van cle lange wortels van den hondstand te kun
nen zuiveren. De produitten clie men verbouwt zijn
tarwe, erwten, boonen, gerst, vlas, meekrap, haver,
klavers, beetwortelen en knollen. De knollen worden op
dc zelfde wijze gezaaid als in Engeland, en om ons daar
van eenig begrip te geven, liet de direkteur dit werk
voor zijne bezoekers verrigten. De grond werd door don
ploeg geopend, de mest wordt in de voor geclaan die
daarop weder wordt cligt gemaakt, waarop het zaaiwerk-
tuigjdoor een paard getrokken, het zaad werpt. De wortel
clie alzoo de mest onder zijn bereik vindt, ontwikkelt
zich met een buitengewone kracht; hij wordt later
gedund en de paardeuschoffel wendt vervolgens den
grond om en houclt hem in een staat van onberispelijke
zindelijkheid.
Het is algemeen bekend dat de meeste groote land-
bouw-ondernemingen, die door bewindvoerders gedreven
worden, mislukt zijn. Hier zien we echter eene schitte
rende uitzondering, want de aandeden, clie aanvankelijk
18.000 waard waren, worden tegenwoordig voor 34.000
gulden en soms nog hooger verkocht, en tegen dezen
prijs maakt cle aandeelhouder nog 6 perct. intrest, niet
tegenstaande de voordeelen van buitengewoon gunstige
jaren gebezigd woxlen tot verbeteringen van den eigen
dom, als liet bestraten cler wegen, het droogleggen, cle
aauplantingen, het zetten van gebouwen enz. Het voor
beeld van den Wilhelminapolder toont op volledige
wijze aan hoe eene landbouw-onclernemhig cle voordee-
ligste resultaten kan opleveren, mits zij door een ver
standig; lyerkZaum en krachtig man, die over genoegzaam
kapitaal -kan beskikken, bestuurd wordt; zij levert ons
ookheL model" ieetffir associatie van grootbouw en van
gemiddelden omvang: eene kombïnatie die men zelden
aantreft, maar clie, zoo wij lippen, in liet vervolg ivgjui
zal worden.