CHïuurtmtim.
DENTIFRICES DE M. LE DOCTEÜR A. F. TALMA
TWAALFTAL NAGELATENE LEERREDENEN
zich hierdoor niet afschrikken en zondenna zich met eene
andere compagnie vereecnigd te hebben, in maart 1598.
Jacob Cornelisz van Neck met acht vaartuigendoor prins
Maurits en Oldenbarneveld, met lastbrieven voor de vor
sten, waarmede men onderhandelingen zou aauknoojen, en
door de staten met geschut en krijgsbehoeften voorzien naar
Indie. 2) Na vijftien maanden keerde van Neck terug en
bragt onder anderen 400 last peper100 last nagelen en
andere specerijenbenevens brieven van den sultau van
Bfmtam voor den prins mede.
Het wel slagen van dezen togt wekte in ons vaderland
de algemeene vreugde op, en van Neck werd bij zijne komst
tc Amsterdam feestelijk en onder klokgelui ingehaald. Nu
■werden er onderscheidene reizen ondernomeneene maat
schappij uit rotterdamsche en zeeuvvsche kooplieden bestaan
de zond in 1598 Jaques Mahu door de straat van Magel-
Iaau naar de Molukkcu, terwijl Olivier van Noord in het
zelfde jaar zijnen beroemden togt ondernam.
üe Portugezen werden op meer dan eene plaats verdron
gen en verjaagdterwijl men met verschillende indische
vorsten onderhandelingen aanknoopte, tengevolge van welke
in 1G01 een gezantschap van den sultan van Atsjeenop
Sumatra, naar ons vaderland vertrok, waar in 1602 een der
ambassadeursAbdul Zamct genaamdtc Middelburg over
leed en begraven werd. 3)
Daar de lust om schepen naar Indie af te zenden meer
en meer aanwakkerde en cr onderscheidene maatschappijen
ontstonden, besloten de algemeene staten, naar men zegt
vooral op aanraden van Oldenbarneveld, de verschillende
eompaguien te verceuigenten ciude daardoor versnippering
van krachten voor te komen. Hierin slaagde men naar
wensch, en den 20 april 1G02 kwam de Oost-indische Com
pagnie tot stand.
Deze maatschappij verkreeg bij haar octrooi voor 21 jnren
het uitsluitend regt om te varen oostwaarts van do kaap
de Goede Hoop of door de straat van Magcllaau naar Indie
tegen betaling van 25,000 in eenswaarvoor de staten
echter aandeelen namen. Het bijeen gcbragle kapitaalin
aandeelen van 3000 gulden verdeeldbedroeg G,459,S 10
gulden. 4)
Naauwelijks was de compagnie voor goed gevestigd of
cr werden nieuwe vloten naar Indie gezonden, om de aan
geknoopte betrekkingen te bevestigen of uit te breiden.
In liet eerst trad men slechts vredelievend opdaar waar
men zich vestigen wilde, werden als hoofdpuuten voor den
handelop de kust bonten of steencn loodsenloges ge
naamd opgeslagen. Langzamerhand werden deze gebouwen
in forten veranderd om zich tegen aanvallen te beschermen
die men van de zijde der inboorlingen soms zelf uitlokte,
daar de verkeerde mcening dat bij iedere ruiling slechts een
der partijen wintdikwijls aanleiding gaf dat men de in
woners met geweld dwong om van de compagnie te koopeu.
Toen men. eenmaal van uit die vcstiugen liet omliggende
land beheersclitegiug men spoedig over om hetzelve in
naam der compagnie in bezit te nementerwijl men hiel
en daar de inlandschc opperhoofden een schijn van onaf
hankelijk liet en aan hennaar gelang van hun aanzien
zilveren of gouden rottingknoppen met liet wapen der com
pagnie voorzien, uitreikte als een bewijs dat zij in hunne
waardigheid door de maatschappij waren bevestigd.
Reeds in 1G03 was Amboina op de Portugezen veroverd
en bleef geruimen tijd het middelpunt onzer bezittingen
terwijl Prederik Houtman den eersten gouverneur werd.
Ecnigc jaren later besloot de maatschappij een opperbe
stuurder van al hare bezittingen naar Indie te zendenen
droeg in november 1G09 dit gewigtig ambt aau Pieter Both
uit Amersfoort opdie in het begin van het volgende jaar
derwaarts vertrok, en reeds kort na zijne aankomst limor
veroverde. Zijn opvolger Gerard Reynst (1613 tot 1G15),
noodzaakte de crigelsche handelaars Amboina te verlaten,
terwijl de vierde gouverneur-generaal, de bekende Jan Pie-
tersz Koen, die twee malen (1618 tot 1G23 en 1627 tot
1629) deze hooge waardigheid bekleedde, de loge van Jaca-
tra aau dcu oostelijken oever der Tjiliwong gelegenin het
voor dien tijd sterke Batavia veranderde en den invloed der
compagnie belangrijk uitbreildc. Zijn opvolger Jacob Specx
(1629 tot 1032) lag den grond van den handel op Japan;
de negeude gouverneur Antonie van Diemen (1635 tot J 615)
krccc vasten voet op Ceilonde twaalfde Jan Maatzuiker
(1653 tot 1678) veroverde Macasser en Celebes, de der
tiende Rijklof van Goens (1678 tot 1681) 5) onderwierp
Ternate en Banda, en zoo was er bijna geen enkele opper-
landvoogd die den invloed en de bezittingen der compagnie
niet deed toenemenhoewel de middelen die men daartoe
bezigde niet altijd even eerlijk waren. De pogingen om
in China vasten voet te krijgen misluktendoch daarente-
r cn -ft-as de in bc2it neming van dc kaap de Goede Hoop
in 1654 vooral als ververschings- en uitrustingsplaats voor'
de indische vloten uiterst gewigtigdaar dc reizen des-
tijds zeven, acht en soms negen maanden aanhielden.
Bij al deze veroveringen vervulde natuurlijk de zeemagt
eene belangrijke rol en mannen als van Neck (1598). van
der Hagen (1605), Malelief (1607) en Verhoeven (1609) j
beslaan eene eervolle plaats onder de nederlandsche vloot
voogden.
De Compagnie bezat in 1623 reeds 38 groote gewapende
vaartuigen en had meer dan 3,000 soldaten in hare dienst.
Zij ontzag ook geene opofferingen om hare handelsbetrek
kingen uit tc breiden, zoo als onder anderen een gezant
schap naar den grootcu Mogol in 1666, ruim twaalf ton
nen goud kostte. Al spoedig behaalde zij dan ook belang
rijke winsten en reeds in 1605, leverden vijf schepen die
dooreen nog geen honderd lasten lading in haddeneen voor
deel op van 1,1 S3,S91
Zeventig jaren na hare vestiging rekende men hare jaar-
lijksche inkomsten op ruim elf millioen guldens en hadden
de uitdeelingcn gemiddeld 22 pet. bedragenin 1606 deelde
men 75 pet.; in 1607, 40 pet.; in 1608, 20 pet.; in 1609,
25 pet.; in 1610, 50 pet.; terwijl nog bovendien spoedig een
groot gedeelte der winsten als reserve-kapitaal werden aan
gelegd. De actiën die in 1656 reeds tot 380 pet. geklom
men waren, bereikten in 1661450 pet.; in 1671, na eene
uitdeeling van 65 pet., 570 pet., en in 1719 en 1720, on
der den invloed der bekende actie-haudel890 en 1210 pet.
Meer dan eens kwam de Compagnie met haar ontzagge
lijk vermogen den staat te hulp, en de voordcelen die zij
afwierp hebben gewis niet weinig medegewerkt om den
strijd met Spanje zoo roemrijk t3 doen eindigen. In 1629 j
deelde zij onder anderen hare overwinsten met den staat en
I verschafte voor één half millioen guldens salpeterwaardoor j
het beleg van 's Hertogenbosch met kracht kon worden
door gezet.
Tegen liet einde der zeventiende eeuw begon de Compag
nie te vervallen. Van 1693 ging zij achleruit en in 1725
was er reeds een deficit. 6) Alvorens die achteruitgang
verder na tc gaan willen wij een blik vestigen op liet in
wendig beheer der maatschappij dc lioofd-oorzaak van haren
oudergang. N.
(Wordt vervolgd.)
1) l)ic vier schepen waren: dc Maurits, van 400 ton, niet 20
stukken geschut en S /nnn voorzienonder bevel van Jan Jansz van Mo
lenaar en Comelis Houtman als opperkoopmande Hollandiaeven
groot als het vorige met Jan Dignums» als bevelhebber eu Gerard van
Beuningen als commis; dc Amsterdamvan 200 ton, met 1G stuk
ken en 59 man, onder Jan Jacobsz Schellinger en Iteinier Hel als
commis; het Duifje, vau 30 ton, 8 stukken en 20 mangevoerd door
Simon Lambertz Mau.
2) De amsterdamschc kooplieden die de compagnie van Verre uit
maakten waren Hendrik lluddeIteinier PauwPieter Dirksz Has
selaar, Jans Jansz Karei dc Oude, Jan Poppen, Hendrik Buik, Dirk
van Os S ie vort Sein cn Arcnt ten Grootenhuis met welke zich later
vereenigden Gerard Bikker, Vincent van Bronkhorst, Siraon Jansz
Fortuin, Govcrt Dirkszoon, Koruelis vau Kampen, Jacob Thomasz,
Ellert Simonsz Jonkhcin cn Jan Hcrmansz.
3) Deze afgezanten Siri Mahomet cn Abdul Zamet geheetenkwa
men met een gevolg van vier of vijf dienaars met de zceuwsche sche
pen van Laurens Bikker en Gerard de Rooi in het vaderland waar
de tweede, hoog bejaard zijnde, op den 9 augustus 1602 te Middel
burg overleed cn des anderen daags op kosten der Oost-Indische Com
pagnie plcgtig begraven werd; achter de lijkkistwaarop zijn zwaard
lag, volgde zijn gezelschap in het zwart gekleed, de staten van Zee
land de officieren en magistraten alsmede de bewindhebbers en reeders
der schepen. Een grafschrift duidde in de Oude Kerk nabij den Toren
lang de plaats aan waar zijn ligchaara rustte. Dc andere gezant
bezocht kort daarop het leger voor Grave en de hollandschc steden,
en vertrok vervolgens weder naar Middelburg, van waar hij naar
Indie terug keerde.
4) Tol deze som werd bijgedragen door
Arasterdamf 3,074,915
Zeeland1,333,882
Delft- 470,000
Rotterdam- 177,400
Hoorn266,868
Enkhuizon536,775
Te zamen uitmakende f 6,459,840
5) Van dezen Rijklof van Goens deelt O. Z. van Haren in zijne
aanteekeningen op dc Geuzen deze opmerkelijke bijzonderheid mede
Op den 13 junij 1672, den zelfden dag dat Bodewijk XIV de geluk-
wcnschiugen van zijn leger ontving wegens den zoo geroemden overtogt
over den Rijn waardoor hij de republiek meende te hebben ten onder
gebragt, viel van Goens, destijds gonverneur van Ceilonhoewel nog
onbekend met do oorlogs-verklaring, een fransch eskader, met vijandige
bedoelingen naar de Indische zee gezonden aan en veroverde een
oorlogschip, terwijl hij zich kort te voren reeds van een ander had
meester gemaakt. Eene maand later was Lodewijk XIV meester
van de derde onzer provinciën en nam van Goens het derde franscho
oorlogschip."
Heden overleedtot onze diepe droefheidons geliefd
Zoontje, BERNARDUS ALEXANDER, iu den jeugdigen
leeftijd van circa vijf maanden.
Middelburg J. F. LIESOY.
den 22 September 1854. II. M. LIESOYErancella.
De Schoolcommissie bij het Departement Middelburg der
Maatschappij tot Nut van't Algemeen berigt, dat
de Herhalingschool dit jaar zal geopend worden op
Maandag den 2 October aanstaande, en dat de Lessen
gedurende de volgende zes wintermaanden des avonds van
7 tot 9 ure zullen worden gegeven in het Schoollokaal
van voornoemd Dcpartemcutop de Wal wijk B no. 60
en wel des Maandags en Donderdags aan de Jongens en
des Dingsdags en Vrijdags aan de Meisjesnadat zij alvo
rens bewijzen hebben geleverd tot dit Iierhalings-onderwijs
de noodige vatbaarheid te bezitten.
Van Maandag den 25 tot en met Vrijdag den 29 Sep
tember aanstaande kunnen de belangstellenden zich aan
melden bij den lloofd-onderwijzertelken dage des avonds
van 7 tot 8 ure, behalve op Woensdag.
Namens de Schoolcommissie voornoemd.
P. DE MARET TAK, Secretaris.
ZEK1JWSCHK MAATSCHAPPIJ
van
STOOMVAART.
Vergadering van Aandeelhouders op NaamDonderdag
den 28 September 1854, des middags ten 2 ure, ten huize
van den Kastelein MEIJER, in de Noordstraat alhier, ten
einde te besluiten op een voorstel door de Directie te doen.
Middelburgden 19 September 1854.
J. J. DE KANTER.
Verknoping- van Meubelaire Goederen,
den 10 October 1854, in het Nederlandsch Logement
in de Abdij te Middelburg; nader en breeder te annonceren.
NB. Men kan hiervoor nog Goederen aanbrengen.
L. C. HONDIUS, Boedelscliikker.
Twee a drie Gemeubileerde HAMERS
te Huur. Te bevragen bij den Boekv. J. M. HENDllIKSE,
Een KUIPER, ook ander werk willende verrigtcn en
voor drie maanden of langer vast werk begeerendeadres-
sere zichter bckoming van nadere inlichtingenbij de
Uitgevers dezer Courant.
Dc Boekbinder HENDRIKSE vraagt tirstond eenen
Bediende.
Een Broodbakkersknecht benoodigd bij LAVEN.
Terstond een Koflijhuisknecht benoodigd. Adres bij
de Uitgevers dezer Courant.
Tegen November eene Tweede-Kindermeid, goed
kunnende naaijenbenoodigd bij Mevrouw DE JONGE
V AN ELLEMEET. Adres in de Noordstraatdes Maan
dags en Donderdags voormiddags, tusscheu 10 en 3 ure.
Door ziekte terstond eene bekwame Noodhulpdie
met den Pot kan omgaan, benoodigd Langenburg, B 3.
Terstond een Meisje dat met Kinderen om kan gaan
benoodigd, beneden de 15 jaar. Adres bij J. C.W. AL-
TORFEE R.
BRUXELLES 4 R. DU MUSÉE
Dcntistc du Roi et de la Familie royaleClicvallicr des Or-
dres de Leopold, de la Legion d'Honueur etc., Mcmbre dc
1'Académie Royale de Médocine de Bclgique et de pliisieurs
autres Académies et Sociétés de Médeciue.
Repot central pour la Xélancle
a Middelbourgcliez J. A. P. VAN DEINSEDépot
a Goes cliez B. VAN ASPEREN VERVENNE; Dépot
a Zierikzeecliez la Veuve HERSTEYN.
Bij de GEBROEDERS MILBORN, te Middelburg, is
uitgegeven, aan de 1111. Inteekenaren verzonden en nog
verkrijgbaar
door J. C. IIKVTÏUl'KTKK
laatst Predikant bij de Nedcrd. Herv. Gemeente te Mid
delburg. Prijs 2,50. Uitgegeven ten voordeele der
nagelatcne Weduwe.
TER DRUKKERIJ VAN DE GEBROEDERS ABRAHAMS.
