DENTIFRICES BE li LE BÖCTEÜR A. F. TAL1A.
31. MEN DELKunsthandelaar
JEZUS CHRISTUS
DANKPEEEK,
StoomBool <lc SI ad Ylisshuseu.
!3bucutcntieii.
DE SIROOP LAROZE
L. TIM. CitMHJTZBEEMlG.
Den Wel Ed. Heer Redacteur der
Middelburgsche Courant.
Gouda, Maart 1S53.
"Wel Edel Heer
Ingevolge mijne beloftezend ik u hierbij de Goudsche gasgeschiede-
nismet verzoek die in uw geacht blad te willen opnemen om daar
door een einde te maken aan de scheeve oordeelvellingen gebaseerd
op verkeerde berigten in onderscheidene dagbladen op- en overgenomen.
Hoogachtend heb ik de eer te zijn
Uw. Dr.
V. ITERSON.
In de maand november jl. begaven zich de heeren burgemeester en
een der wethouders uit deze stad, voor hunne privé rekening enzonder
eenigen lastbrief, naar Amsterdamten einde het zoogenaamde oecono-
misch gaslicht der heeren Westerman en Robbé aldaar in oogensehouw
te nemen. Eerstgenoemde heeren noodigden mij uit hun gast te zijn
van welke beleefdheid ik gaarne gebruik maakte. In de werkplaats
gekomen, gelegen op het Roeters-eilandzagen wij haar verlicht door
twee gasvlammenwaarvan de eene werd voortgebragt door het gas
waarmede in do openbare verlichting van Amsterdam wordt voorzien,
zijnde de andere die van het zoogenaamde oecon. gas. De helderheid
van de laatste boven die dor eerste was zeer aanzienlijkde afstand
waarop men altijd nog lezen konde was bij het oecon. gaslicht meer
dan eens zoo grootdan die bij het gewone gaslicht. Wij lieten de
branders der verschillende gasleklers verwisselen of omzetten en altijd
bleef het oecon. gaslicht veel glansrijkerveel witter en meer schitte
rend dan de gewone gasvlam. In een ander vertrek gekomenvonden
wij wederom, even als vroeger, twee verschillende lichten, ieder van
een' afzonderlijken gasmeter voorzien welke werktuigen ons aantoon
den dat het verbruik van gewoon gas in den zelfden tijd veel grooter
was dan dat van oecon. gas en proeven met den photometer genomen,
deden duidelijk zien dat het oecon. gas veel sterker lichtvermogen
had dan gewoon gaslicht, alsmede, dat de kraan van den eersten
brander voor een groot gedeelte gesloten en daardoor de vlam veel
kleiner moest gemaakt wordenwilde men de liehtkracht der beide
vlammen gelijk maken. Ook hier lieten wij de beide gasbekken om
zetten andersoortige branders aanschroeven deze nogmaals omzetten,
altijd met den zelfden uitslag; kortom, welke proeven wij ook mogten
nemen altijd bleef het voordcel aan den kant van het oecon. gas en
wel zoodanig dat het iedereen duidelijk moest in do oogen springen.
De beide heeren waren dan ook over het oecon. gaslicht uitermate
tevredenen ik kon of mogt niet anders zeggendan dat ik het voor
treffelijk vond. Aangezien nu de lichtsterkte van een gas, zoo niet
geheel, dan toch voor het grootste gedeelte afhankelijk is van zijn
gehalte aan dubbele koolwaterstof, zoo meende ik dan ook dat het
oeeon. gas veel rijker aan deze zelfstandigheid moest zijn dan het gas
hij de Amsterdamsche straatverlichting in gebruik, weshalve ik den
beide heeren adviseerde de heeren Westerman en Robbé den voor
slag te doeneene hoeveelheid gasin eene blikken of glazen flesch
aan ons over te maken om het scheikundig te doen analyseren. Deze
voorslag geschiedde, eensdeels om de voortreffelijkheid van het oecon.
gas door een scheikundig onderzoek te doen bevestigen, anderdeels,
om in het vervolg eene norma te hebben waarvan men konde uit
gaan indien men omtrent de geleverde waar in later tijd eens ver
schil mogt krijgeneen voorzorgsmaatregeldes te meer van gewigt
om dat or in het contract van aanbesteding een art. is geinsereerd
dat een der gas-lantaarnster keuzo van het dagelijks bestuur zoo
danig moet worden ingerigtdat daaruit ten allen tijde op eene doel
matige wijze eene zekere hoeveelheid gas ter onderzoek kan worden
afgetapt. De heeren Westerman en Robbé, die dezen voorslag gretig
aannamenzonden ons later eene met koperen luchtkraan gesloten
varkensblaasdoch die slechts voor ongeveer de helft of twee derden
met gas gevuld was en onder weg waarschijnlijk veel van haren inhoud
verloren had. Deze wijze van verzending waswij moeten het beken
nen zeer gebrekkig en in het nadeel der afzenders, des niettegen
staande besliste het scheikundig onderzoek zeer ten voordeele van het
oecon. gas, blijkens het reeds vooruitgezondeu advies der Vereeniging
voor volksvlijt. Om de zaak in dezen zin tot meerdere klaarheid te
brengen, alsmede om de reeds vermelde redenen, schreef ik, buiten
burgemeester en wethouders om, aan de heeren Westerman en Robbé,
om hun gas door de Vereeniging van volksvlijt op nieuw scheikundig
te doen ontledenhetzelve met betere voorzorgen te vervoerenniet
twijfelende of de uitslag van die ontleding zou nog gunstiger voor het
oecon. gas uitvallen. Of er aan dezen wensch gevolg gegeven iskan
ik niet met zekerheid melden.
Ten gevolge nu van het medegedeeldemitsgaders van andere na
sporingen te veel om hier vermeld te wordenhebben burgemeester
en wethouders aan den gemeenteraad alhier rapport uitgebragtwaar
naar het volgende letterlijk is afgeschreven.
Vervolgens onderzochten wij wat er van het fabriekaat was der
heeren Cossas Co., die bij missive van den 15 september 1852 in
uwe vergadering van den 17 september daaraanvolgende ter tafel ge-
bragtzich aanbevalen tot verlichting der gemeente met hun gas het
welk zij den naam geven van oeconomiseh gas. Wij vernamen dat ge
noemde heeren een octrooi verkregen haddentot het vervaardigen van
eene zekere compositie waaruit zij een gas stookten dat naar hunne
mecning veel betergoedkooper en doelmatiger was. De heeren
Cossas Co. hebben zich bij contract verbonden aan de heeren Wes
terman en Robbé te Amsterdamom aan hun alleen in dit koningrijk
hunne grondstof te leveren. Daarentegen zagen zij van de exploitatie der
verlichting in de gemeenten af, en lieten dit aan laatstgenoemde onder
nemers over. Deze heeren zijn dan ook naar hier gekomen en hebben
aanzoek gedaan om die nieuwe uitvinding op de verlichting dezer stad
toe te passen. Tevens werden wij onderrigtdat er eene nieuwe gas
soort, door de heeren le Prince Co. te Duik uitgevonden was, en
toegepast werd te Dusseldorp door de heeren Sinzich Co. De heeren
Westerman en Robbé zeggen dat hun gas eene verbeterde methode is
van genoemde belgische fabrijkanten. Ten einde de waarde dezer gas
soort te onderzoeken wendde onze burgemeester zich tot zijnen ambtge
noot te Dusseldorp, en verkreeg dato 13 october 1852 een allerbe
leefdst en zaakvol rapport, hetwelk wij de eer hebben als bijlage no. 1
ter uwer cognitie te brengen. Hieruit blijkt, mijne heeren! dat
de regering van Dusseldorp met het gas, dat hij met den naam van
palentgas bestempelt, zeer te vreden is, en voor hare 342 lantaarns,
brandende 1500 uren7387,20 betaalt. Stelt inen nu dat in Gouda
evenveel weelde en welvaart heerscht als te Dusseldorp dan zoude de
verlichting aan onze stad in evenredigheid moeten kosten 6350 wan
neer men onze 66 gasvlammen 2de soort tot 1ste soort maakte en de
reverbères 2100 tiren per jaar laat branden.
Met deze inlichting toegerust zijnde, begaven wij ons naar Amster
dam om het gas van de heeren Westerman en Robbé te onderzoeken
en te vergelijken met dat der engelsche compagnie, die aldaar dc straat
verlichting heeft aangenomen.
In hunne fabrijk gelegen op het Roeters-eilandhebben wij diverse
proeven genomen, die ons tot de volgende resultaten hebben geleid:
1. dat het licht oneindig helderder, witter en schitterender is;
2. was de afstand waarop de zelfde letterdruk leesbaar was bij het
oecon. gas aanmerkelijk grooter dan bij eene even groote vlam van
gewoon kolengas
3. door den photometer hebben wij duidelijk afgemeten dat eene
vlam van het engelsche gas 4 duimen breed en 2 duim hoog zijnde,
gelijk staat met eene vlam van het oeeon. gas van 1 duim breed en
1} duim lang; alzoo was het laatste licht viermaal sterker dan het eerste.
4. dat het verbruik van oecon. gas in den zelfden tijd veel geringer
is dan dat van gewoon gaswaaruit volgtdat de aanleg van stook
plaatsengashouders en voerbuizen minder ruimte innemen, minder
materiëel vorderen en minder onderhoud noodig makendan bij de
bereiding van gewoon gas.
Onze goede opinie van hot gas werd nog versterkt door een schei
kundig onderzoek, dat wij lieten instellen bij de Vereeniging van
volksvlijt te Amsterdamen dat wij hier als bijlage no. 2 deponeren.
Daaruit blijkt, dat het oecon. gas 7,85 pet. dubbel koolwaterstof meer
bevat dan dat der engelsche compagnieen waarschijnlijk zoude de
nnalyse nog gunstiger geweest zijn, indien de overzending en bewaring
van het te onderzoeken gas geschied ware volgens de regelen der we
tenschap, in oen vat van glas of metaal. De verzending toch had
plaats in eene gewone varkensblaas, en het is over bekend, dat, gas
sen in dergelijke weefsels opgeslotenomringd door andere gassen, aan
uit- en instrooming, alzoo aan vermenging, onderworpen zijn en aan
merkelijke veranderingen kunnen ondergaan. Maar hetgeen ons bij het
scheikundig onderzoek nog meer verheugdewasdat het oecon. gas
vrij is van voor de gezondheid schadelijke bestanddeelenzoo als zwa
velwaterstof en zwavelig zuur. Daardoor verheft het zich zeer boven
het gewone steenkolen gasdat men tot heden nog niet geheel heeft
weten te zuiveren van deze onaangename en schadelijke eigenschappen.
Daarbij komtdat dc retorten aan het oecon. gas worden verhit door
turf en niet door steenkolenwaardoor zeer verminderd wordt do on
aangename lastwelke die fabrijken onvermijdelijk aan de naaste buren
geven.
Nog hebben wij een bezoek afgelegd bij den heer van Emdeneige
naar van het polytechnisch museum te Amsterdamdie ons mede
deelde, dat er bij die inrigting met hot oecon. gas uitgebreide proeven
zijn genomen, welke, even als het scheikundig onderzoek, dc meest
voldoende resultaten hebben opgeleverd. Gemelde heer voorziet, dat
deze uitvinding eene revolutie zal maken in de thans gebruikelijke gas
verlichting, dat door den tijd de nieuwe bewerking algemeen zal toe
gepast worden.
Uit al liet goede, dat wij van liet oecon. gas vernamen, verzochten
wij den heer Robbé, den ingenieur der firma Westerman en Robbé,
om met ons eene conferentie te houden waarvan het gevolg was
1. Dat de genoemde heeren aanboden, de stad met hun gas te ver
lichten voor ƒ5198 'sjaars, namelijk, zoo als in het bestek beschreven
staat: 144 groote en 66 kleine lichten, brandende 2100 uren (zie bij
lage no. 3) (a)alzoo ƒ38,16 meer dan de olieverlichting gemiddeld
over de jaren 18401851 gekost heeft.
2. Dat, indiende stad mogt verlangen, in plaats van 66 kleine, allen
groote lichten te laten brandenhetgeen wij casu quo zeer zonden
aanbevelen, hunne aannemingssom tot/6000 zoude klimmen (zie bijlage
no. 4), zijnde 140,16 meer, dan gemiddeld in den laatsteu lijd be
taald is.
3. Dat zij aannemen te leveren voor de groote lichtenvlammen
die eene oppervlakte hebben van 24 vierk. ned. duimen bedragende
iets meer dan een derde der bepaalde grootte der vlammen van het
steenkolengas. De kleine vlammen zouden zij naar eene evenredige
uitgebreidheid leveren.
4. Dat zij aannemen de lantaarns te voorzien van glazen cylinders
en reflectoren hetgeen naar ons oordeel eene wezenlijke vooruitgang in
de gasverlichting is daar nu het licht geleid en dat gene benuttigd
wordtwat anders in de luchtruimte verdwijnt.
5. Dat, aangezien hunne fahrijklokaliteit zoo veel kleiner behoeft te
zijn, dan dergelijke gewone inrigtingen, zij volstaan kunnen met dat
gedeelte van het proveniershuis enz. enz.
Deze propositiengevoegd bij den gunstigen uitslag, die het onder
zoek heeft opgeleverd, doen ons de vrijheid nemen, mijne heeren, u
deze zaak aan te bevelenen welke voorstanders wij ook mogen zijn
van openbare aanbesteding, u te adviseren, in dezen van dit goede
beginsel af te wijken, daar wij met vertrouwen durven verzekeren, dat
het oecon. gas verre de voorkeur verdient boven het steenkolen gasen
de overtuiging hebbendat het laatstgemelde gas nimmer tot den ge
noemden prijs kan geleverd worden waarin wij versterkt zijn door eene
onderhandsche aanbieding van den heer aannemer der
door middel van uit steenkolen bereid pijpgas welke som wij kiesch-
hcidshalve hier verzwijgen. Nademaal ntt de heeren Westerman en
Robbé de eenige geregtigden zijn tot het leveren van occon. gas, zoo
zouden wij u voorstellen
1. Op uw besluit van den 5 december 1852 terug te komen, om
eene openbare aanbesteding te doen plaats hebben der gemeente-ver
lichting, door middel van uit steenkolen bereid pijpgas.
2. De verlichting te gunnen aan genoemde heeren, door middel van
hun oecon. gas, voor eene jaarlijksche retributie van 6000, naar de
voorwaarde van het bestekgewijzigd zoo als hier boven beschreven
isen daarop de goedkeuring van gedeputeerde staten te vragen.
Wij gevoelen evenwelmijne heeren dat deze zaak van groot belang
is en waarvan de beslissing moeijclijk moet vallen daarom stellen
wij ten laatste nog voor uw definitief besluit op te houden tot dat
eene commissie uit uw midden met het .rapport in de band de zaak
te Amsterdam gezien en onderzochten verder al datgene in het werk
gesteld heeftwat zij nuttig en noodig zal oordeelen.
Daarbij uiten wij den bescheiden wensch dat deze commissie hare
taak spoedig moge volbrengen daar de steeds rijzende prijzen van het
ijzer de kosten van eene eventueel op te rigten gasfabrijk steeds moe
ten doen klimmen.
Burgemeester en wethouders van Gouda."
Na de voorlezing van dit rapportstond een der raadsleden op en
verklaarde, dat ook hij het oecon. gas te Amsterdam, op de gemelde
plaats had zien branden dat hij volkomen instemde met het uitge
bragt verslag, en dat hij, uit hoofde van de kosten, tegen het voorstel
was door burgemeester en wethouders aan het slot van hun rapport
gedaan. Het meerendeel der raadsleden was van het zelfde gevoe
len hetwelk ten gevolge haddat gemeld voorstelom eene commissie
van onderzoek naar Amsterdam te zendenverworpen werd.
Daarna werden de overige voorstellenin het rapport vervatin
discussie gebragten dezebehoudens eenige geringe wijzigingen in
het contract, met algemeene stemmen aangenomen.
(a) Ik heb het onnoodig geoordeeld van deze en de volgende bijlage in~
zage te gevenals zijnde voor den lezer van minder belang.
Middelburg, den 21 Maart 1853.
Heden leed do Roomsch-Katliolijke gemeente alhier een treffend ver
lies door het vertrek naar elders van den welcerw. heer J. C. Knoors
pastoor dezer gemeente.
Nog geen vijf jaren mogt zij zich in het bezit verheugen van eenen
herderdie steeds met voorbeeldeloozen ijver en opoffering zijner
gezondheidhet geestelijk en tijdelijk welzijn zijner gemeentenaren
behartigde. Hij was voor weduwen en weezen een raadsman en vader,
terwijl de armen in hem een steun en waren vriend vonden.
Door toenemende ziekelijkheid zag zijn eerwaarde zich verpligt zijne
betrekking tijdelijk neder te leggen.
Wij hopen dat zijn eerwaarde de gezondheid herkrijge en dat hij
na herstelwederom met dien zelfden ijver moge arbeiden in die ge
meente welke hem alsdan zal worden tocbetrouwd. II.
Bevallen van eene S»ochterJ. GUTTELING, Eelitge
noote van
Hoedekenskerke, P. LENTE,
den 18 Maart 1853. Heel- en Verloskundige.
Bevallen van een' Zonn S. G. A. KAMERMAN
DOLK.
Borssei.e den 19 Maart 1853.
Algemeene kennisgeving.
Heden beviel van eene doode DochterC. VAN ALPHEN,
geliefde Echtgenoote van
Middelburg, Doctor Y. KEYZER.
den 21 Maart 1853.
Heden overleed alhier de Heer J. P. DE PUYT, in den
ouderdom van 71 jaren.
Middelburg, 19 Maart 1853.
Heden overleed, tot mijne bittere droefheid, in dort ouder
dom van 46 jaren mijne geliefde Echtgenoote, ANNA TAK,
na een langdurig en smartvol, doch geduldig lijden.
Middelburg, M. TAK Sz.
den 19 Maart 1853.
Voor de menigvuldige bewijzen van deelneming betoond
bij het overlijden van mijne geliefde Echtgenoote, betuig ik,
ook namens mijne Kinderen mijnen opregten dank.
Middelburg, C. BRANDT,
den 21 Maart 1853.
Voor de vele bewijzen van deelneming, ons betoond bij
het overlijden onzer waarde Moeder en Behuwd-Moeder
Mcjufvrouw JACOBAOOST, "Weduwe KRYN BASTIAAN
LIEVENSE, betuig en wij door deze onzen opregten dank.
J. OOST LIEVENSE.
W. T. OOST LIEVENSE, Termon.
JOIIs. LIEVENSE.
N. M. LIEVENSE, Welle.
Openbare l erkooping te Oosttturgop Maandag
den 9 Mei 1853 van extra goede B^AAIïBBBilV,
en andere Reestialen, Ijamlbuuw-Gereedscliappen
en hetgeen verder zal worden geveildten verzoeke van M.
DIRCKXHuisvrouw van II. ELIAS, op hare Hofstede in
de Outle sta tl aldaar.
l'it <le Iiantl te hoop een hecht, sterk en wel door
timmerd BIBiBS, met uitgestrekten TUIüf er achter, op eene
der boste Standen dezer Stad, om, des verkiezende, met
primo Mei e. k. op het gebruik te komen. Te bevragen bij
den Iloutkooper P. DE BROEKERTin de Spanjaardstraat.
Ontvangen een groot assortiment 3S.4SÏS BS©BilBK4J en
B^BiTTfiiV laatste Model, als ook eene groote partij Mo
dieus Itl-VBBBilBriOaiïB.
A. VAN ROOZENDAAL
Hoedcn-Fabrijkant.
heeft de eer bij deze te berigten, dat hij alhier gearriveerd
is met eene zeer groote Collectie fijne fi'B^VÏ'Bi^'©11A-
VIUË3BiESTSBiX enz, zoo wel van oude als van nog
levende Meesters in alle genres.
Hij zal de vrijheid nemen, het kunstminnend Publiek al
hier zijne Collectie ter bezigtiging aan te bieden en is over
tuigd, dat een ieder, na bezigtiging derzelvezijne keuze zal
vinden. Hij is te spreken of te ontbieden bij de Erven
BEUNin de S/ad Hulst.
Met Mei eene 34.7-!E .4II'.ys5'!S£5 benoodigd, bij Mevrouw
DOBBELAER DE WIND.
Met Mei eene Burger BB 115iSTHEB EB benoodigd, bij
Mejufvrouw BASTIAANSE, Noordpoortstraat.
Een Burger ,9«B4'tJEiB.,B;ïG!15 a 17 jarenoud, op eene
Sis-ijDU'iiU-i-s-AïS'üii-e benoodigd. Adres bij J. C. W.
ALTORFFER.
lïrmxelles, 41, r. «lis Uïtisée.
Dentiste du Roi et de Ia Familie Royale, Chevalier des Ordres
de Léopold de la Légion d'Honneur etc., Membre de 1'Aca-
démie Royale de Médecine de Belgiqueet de plusieurs
autres Académies et Sociétés de Médecine.
DEPOT CEPIÏRAL POUR LA ZELANDE sai«itieii>«>urS
chez «T. A. P. VAN DE1NSE BBéjiot a, Goes, chez B.
VAN ASPEREN VERVENNESSiei-il.zee, chez la
Veuve HERSTEYN.
van bittere Oranjeappel-Schillen Zenuwversterkend Middel,
geneest de ziekte der Zenuwenbevordert en herstelt de
Digestie, gaat de Verstoppingen tegen, geneest de Diarrhée
en de Roodeloop de Maagontsteking, voorkomt het verkwij
nen en verval der krachten en bespoedigt liet hersteldooi
de Spijsvertering van Maag en Ingewanden te regelen.
Drie Francs per Flesch. Men kan zich wachten voor de
nagemaakte, door acht te geven op het Cachet en de Hand-
teekening Laroze. Te Parijs bij J. P. LAROZE, Apothe
ker Rue Neuve des Petits Champsno. 26 en te Middelburg
bij den Apotheker W. P. VAN DE KAMER.
Bij DE GEBROEDERS MILBORN, Boekhandelaren te
Middelburg, is uitgegeven en alom verzonden:
bij de Nederduitsche Hervormde Gemeente te Vlissingen
over het
HO.V1SG RIJ li. EP K EB 13 BI 3116 I. BI S
naar BSand. II vs. 3647
gehouden door
Prijs 25 cents.
Deze Intreê-Rede dient tevens tot een overzigt van eenen
jaargang Leerredenen en Overdenkingen over het Koningrijk
der Hemelen waarvan de prijs is op post-formaat in 8vo.
5 cents per vel druks en in gewoon groot 8vo. met omslag
6J cents per vel druks. Aan alle armen van geest, die dit
Koningrijk Gods als het eerste en eenige voor tijd en eeuwigheid
zoeken wordt de lezing dezer stukken gemoedelijk aanbevolen.
Te Vlissingen (waar de geheele opbrengst der Intreê-Rede,
zonder aftrek van druk of papierkostentot kleeding der
Armen bestemd is) heeft zich de Ouderling Z. DE BUISONJÉ
met den verkoop dezer Leerrede mede kosteloos willen belasten.
G. T. N. SURINGAR te Leeuwarden heeft dezer da
gen uitgegeven en algemeen verkrijgbaar gesteld:
GISTI.HI K3f BS Bi BB Ei4' BiIV I\ IlllI HlGill< II)
BBK ZBÏUFBBBi.
ter viering van zijne Vijf-en-Twintigjarig Ambtsbediening,
door ABM. DES AMORIE VAN DER HOEVEN, Hoog.
leeraar in de Godgeleerdheid te Amsterdam. Prijs 40 Cent.
De Directie adverteert, dat de Stoomboot op Woensdag
den 23 Maart e. k. ten li UB-'' ure naar Antwerpen zal va
ren, in plaats van ton !VliGiE4l ure.
TER DRUKKERIJ VAN DE GEBROEDERS ABRAHAMS.
