MIDDELSURGSCHE
COURANT,
:l
No. 125:
Zaturdag
18
den 17 October;
V"© -
t
2' DING N.
NIEUWST-
NEDERLANDEN.
Z E li T r D PNG E N.
M E N G E L I N G E N.
A N D.
Da wisfelcours Hijgt op onze beurs
R U S L
PETERSBURG''den 19 feptemher.
aanhoudend. Men fchrijfc dat gedeeltelijk toe aan de aanzienlijke fom-
men die van buitenslands tot de nieuwe geldleeuing inkomenen gedeeltelijk
san deifgrooten aankoop van Rusfifche wtfreneo de verzeudigen bijzonder van
talk, die Herk voor Engeland gekocht wordt.
ÜUITSCH'LA'N D.
MUNC uEN den i octobcr. De aan dit hof reGderendc koninklijke Wur-
terabdrgfche gezant, vrijheer Cremp van Freudenstein heeft van de Beyerfche
regering eene verklaring verzocht van de redenwaarom men in Beyeremroe-
pen bijeen trok, met bijvoeging, dat men niet ko&de verondeiVleilen dat Beye-
ren voornemens was om een' na«. tuigen fraat (Baden) te bedreigen. De Beyer
fche minister von Rcchberg: heelt geantwoorddat het voorgeven van den
Wurtembergfchen gezant ongegrond is; dat iiiBeycrcn geone troepen zijn bij
een getrokken, ja dat er zelfs niet aan eene gewone verandering van garni
zoenen, noch aan het oproepen van verlofgangers 'is gedacht geworden; dat
voorts de koning van Beyeren geheel niet voornemens is om zich met den
groot-hertog van Baden in eenen territoriale'» oorlog in te laten; dat men zich
veeleer moet verwonderen over de toebereidfclen van de zijde /tan Badeii,
welke geenszins met eenen vredelievendere toefiand zii» overeen te brengen.
GROOT-BRITTAN J E.
LONDEN den 9 october, Een reiziger, die uit Bengalen gekomen is,
verhaalt, dat, gedurende den tijd dien hij voorSt. Helenalag, om water in
te nemen, verfebeide officieren van het eiland bij hem aan booid kwamen en
hem verzekerden, dat Boonaparte eetie betere gezondheid fcheen te genieten,
federt hij weder eeuige beweging nam en van tijd tot tijd zich met visfche»
en jagen vermaakte. Aan offrvlugcing is niet te denken; het garnizoen is altijd
bij de hand. De dienst is zoo werkzaam, dat de troepen alic zes maanden
afgelost 'worden, en, behalve tje hooge foidijde diensttijd hun nog ciubbeld
wordt toegerekend.
volkomen. Zoo dis tegenwoordig nog dé Hottentotten en andere onbefcimsf-
de volken de uren van den dag 'naar den Hand der zon bepalen zoo hadden
ook de oude Israëlieten den dag verdeeld in de morgenfehemeringde zons
opgang, den tijd wanneer de dag heet begint te worden, den middag, den tijd
des wind? eenige uren voor den ondergang der zon, en den avond na zons-on-
dergang. Eerst ten tijde der regering van Achaz vindt men eene verdeeling
van den dag door iets, dat, zoo het al geene Uren zijn, evenwel naar dezel
ve eenigermace gelijkt, en eene manier om deze verdeeling doormiddel van de
door de zon veroorzaakte fchaduwc aan te wijzen 2 Kon. 20: 8 enz., 2 Kron.
32 24, Jez. 38 8. Het fchijnt dat men hier aan zeker werktuig te denken
hebbe, befiaande uit eenige trappen, die de vorderingen cn de afneming dec
zon aanwezen, door middel van de fchaduwe, welke eenig, nabij geplaatst,
ligc na op de trappen maakte, in diervoege, dat elke trap eene zekere mate
van den tijd aanwees. Dit werktuig was misfehien door Achaz gebouwd, en
werd daarom de trap van Achaz genoemd. - Wat het aanwees is zeer moeije»
lijk te bepalen. Dit alleen kan men inet zekerheid zeggendat door middel
van cjeze trappen zekere dagverdeelinggelijk aan die, welke wij door onze
uren in het werk (lellenwerd te kennen gegeven. Uit Jezaid's vraag 2 Kon.
20:9 vo'gt intusfehen, dat deze trappen ten minste twintig, zoo niet meer,
onder-afdeeüngen va» den dag moeten aangewezen hebben. Hoe Achatè aan
deze manier van tijdtellen kwam is onzeker. Misfehien is deze uitvinding aan
louter toeval toe te fchrijven: maar het kan ook zijn, dat zij van de Baby-
lonii: s herkomstig was. Volgens Ilerodotus hadden de Grieken de verdeeling
van den. dag in twaalf urep, van dezen geleerd. Zij moeten zich dus vroe
ger dan anderen op eene naauwkeurige afmeting van den dag toegelegd heb
ben; ook nog eer zij tot de telling der twaalf zr komen zijn; iets,
hetwelk de uitvinding der zonne-iven, als waartoe men waarfchijnlijk niet op
eens geraakt is, van zelve gelooflijk maakt.
Dus had men dan ten minde eenigen tijdmeter, en was de zonnewijzeronc-'
dekt. - Doch daar deze alleen bij dag, en bij eenen onbewolkten hemel,
tot.aanwijzing van den tijd konde dienen; maar bij nacht en bij nevelachtig
weder voülrekc geenen maatilaf opleverdemoest men dit gebrek op de eene
BRUSSEL den 12 october. AanffaSnde donderdag den 15 dezer, wordt I ot rodere wijze pogen te vervullen. De Egyptetiaars bezigden hier toe reeds
Z. M. de Koning in deze Had te gemoet gezien; de bevelen zijn gegeven om j water-uurwerken, door welker uitvloeijing zij het tijdverloop opmerkten,
Z. M. dien dag met het diner te wachten, dat ren 5 uren zal plaats hebben. cnuic,. hoewel onvolkomenernaar de latere zandioopers zullen geleken heb-
Heden hebben alle dg troepen, in deze (lad zamengecrokk'en, de herfst» i ken. Grieken en Romeinen namen deze van hen over, en gebruikten ze zelfs
maneeéuvres bfcfloten door het vertoonen van den kleinen oorlog in de vlakte bij hunne.regtsgedingen. Dan, daar deze, wegens den invloed van warmte
van Mont-PlaiGr. De manoeuvres zijn met een bewondereuswaarde juistheid e:1 koude op de uitzetting of inkrimping van het water, nooit eene juiste tijd-
uitgevoerd. De toevloed van aaufchouwers was verbazend. i verJeeiing aan de hand konden geven, valt het terdond in het oog hoe zeef
Volgens de jonglle berigten van Aken, zouden de keizer van Rusland ZÜ overtroffen worden doof de rader-unrwerkenwelke door gewigten of ve
en de koning van Pruisfen den 16 dezer die Had verlaten om hunne cöntin- i ren 'n beweging gubragt worden, en waardoor menden tijd in veel kleinere
gencen in Frarjkrjjk in oogenfehouw te nemen, en men twi'felde zeer, of deel.-n naauwkeuriger kan afmeten, dan door het vallen van water of zand
eerstgemeide daarna wel wederom in Aken'zou terug komen, daar hij voor
nemens fcheen om zoowel eeuige dagen in Parijs als in Brusfet te gaan door
brengen. Keizer Frans zou nog iets langer te Aken blijven. In de
minifteriele conferentie»die (leeds te Aken voortduren, en bij afwisfeling
ten huize van den prins van Hardenbcrg en den prins van Metternlch gehou
den worden, houdt men zicii thanszegt men, nog met de beHisfiug eeniger
belangrijke zaken bezig, en na den alloop van ellen conferentie wordt er de
uitflag van aan de verbonden, monarchen voorgelegd. De koning .van Pruis
fen hce.t den 11 oezer een fehittt-rend bal in de nieuwe redoute-zaal 'gegeven."
's GÏ-AV ËNHAGE een 13 octobcr. HH. MM. de Koning en de Konin
gin, met eu benevens li. K. H. de Prinfes Marianne, zijn, gisteren avond,
omftreeks 8 ure, binnen deze refidentie gearriveerd, zijnde ecu uur daarna door
Z. K. K. Prii s Frettenk der Nederlandengevolgd geworden,
HH. K-K. Uil. de Prinfes Douairière van Oranje en de Hertogin van Brons
wijk waren even voor HH. MM. hier aangekomen.
Heden hebben de groote manoeuvres bij Waasdorp plaats ge
had, waarbij behalve de Vorstelijke perlbuaadjen eene groote menigte
volks van de omliggende plaatfcn cn tut deze reddende zamcngevioeitl
waren; het fchoone. weder heeft hier niet weinig aan toegeforsgtde menigte
was ten hoogde voldaan, door de naauwkeurighoid waarmede, dezelve verriet
zijn; ook vernemen wij dat de troepen te Brusfel in garnizoen, op gisteren,
als ook die van het kamp van Zeist, op gisteren gemanoeuvreerd hebben; zul
lende nu dat kamp binnen weinige dagen uit een gaan.
MIDDELBURG den 16 october. Het officieel dagblad van Frankrijk van
dèn 12 october behelst: oat een courier uit Aken den avoud te voren den
koning de tijding had overgebragtdat de hertog van Richelieu gèvohnag-
tigde van Z. M., met de 'gevolmagtigden van de hoven van Oostenrijk, En
geland, Pruisfen cn Rusland, op den 9 dezer,x eene conventie geteekend
heeft, volgens welke het bezettingsleger op den 30 november aauliaande
hecFranscb grondgebied zal hebben ontruimd.
AMSTERDAM den ra octobcr. Den 7 dezer heeft Zr. Ms. oorlbgs-kor-
vet DE DO LP li YN, kapt.-hnt. Wardenbi.rgdeszelfa reis, van dereede
van Dunisnaar Sc. George-d'Elfïiinavervolgd.
VLlSSINGEN deii 15 october. lieden zijn naar Antwerpen de Schelde
opgevaren
Peltte LucieLapt. J. M. S. Miiterfevan Nantes, met fuikcr, oker en
rijst; de Jonge Pieter, kapt. J. Heye, en Deborah, kapt. G. Loydbeide
van Londen, met differente goederen.
Gisteren en heden zijn van Antwerpen de Schelde afgekomen en naar zee
gizeild:
Adele, kapt. J. Ie Leze, naar Havre-de-t5ra.ee, met differente goederen;'
Mariannekapt. W.Usher, naar Londen, met granen; Ie Robertkapt. F.
Bellée, naar Havre-de-Grace, met differente goederen; Celeddhiakapt.W.
IJodfeu naar Londen, niet granenStephamckapt, J. Besrez, naar Duin-'
kerke, met hinden en wijn; Joaèhim, kapt. S. H. Kuyper, en del-rouw'
Jantjekapt. T. G. Millenia beide naar Londen met granen FUniaue
kapt. C. L. de Iloux, naar Huil, met lijnkoeken.
En hoeveel wonnen deze uurwerken niet in bruikbaarheid, toen men dezelve?
liet uur, door hoorbare (lagen, deed aanduiden; m gemakkelijkheid, fint».
Robert llook dezelve in het kleine bedek van een zakhorlogie vervaardigde
Jtalie's kerktorens hadden in de XlIIde eeuw reeds gefchikte uurwerken
met raderenwelke te gelijk de uren hooren deden. In -Engeland verkreeg,
omtrent dienzelfden tijd, het bekende klokkenhuis, bij IFestmunterhalhet
eerste (laand uurwerk, tot welks aanfehaffing in liet jaar 1288 de geldboete
van eenen regeer Radttip 'sus van lledhamgebezigd 'werd. Menigvuldigec
werden eerst de klok-uitïwerken in de XlVde eeuw, voornamelijk itfItaliët
Engeland. Duitschland en Frankrijk.
Men liet ze vaalt, buitendeuren, tien loop der hemelfche ligcharaende
maanden en feesten des jaars, aanwijzen. De Duitfche en Nejlerlandfche hor-
logiemnkers ondgrfcheidden zich in deze eeuw, boven allen 't meest, in dever-
vaarding van zulke uurwerken. Edttard lilliet, een jare 1368 drie hor-
logiemakers uit Delft komenwelke men zeer belangrijke werken in hun vale
toevertrouwde.
ilet eerde openbaar uurwerk, dat men te Parys had, -was in het jaar 1364
vaneenen Du'ufchen kunstenaar, Ikin.ich von ll'ick, vervaardigd géwordén
dien koning Karei F uit zijn vaderland- komen lieten wien hij eene vrije
woning en een zeker werkloon gaf. Het werd in het jaar 1370 op den toren
van het paleis gezet, en daarna vervaardigde men vervolgens, in Frankryk
meerandere. Straatsburg ontving haar eerste uurwerk in het jaar 1370op
den beroemdere Munstertoren. Overal volgden andere Duitfche Heden 11a. Vooe
menige-, zelf grootere Had, was de aanfehaffing wan de torenklok eene aanmer
kelijke opoffering. In deze provincie was Aatdenburg eene der eerde Heden,
welke een torën-minverk bezatenals hebbende het reeds voor het jaar 1397.
liet grootde meesterduk der uurwerkmakerskiinstin de XVIde eeuw
was zonder twijfel het kunstuurwerk op den Munstertoren te Straatsburg
van de drie bekwame horiogiemakers, IjdakAbraham en Jofias Habrcpht
in de jaren 1571 tot 1574, naar het plan en onder het opzigt van den be
roemden mathematicus e onraad Drfypodiusvervaardigd.
Dit uurwerk, 't welk thans ongelukkig bijna geheel vervallen is, bragt men
in de plaats van het oude, dat belchadigd was geworden. Men zag aan het
zelve de beweging der hemelfche ligebamen voorgeftekihet vertoonde de da
gen der week, door te voorfchijnlromende figuren pipoUoLimaMars
MerctiriusJupitct Fetws en Satitrnuswaarnaar, gelijk bekend is, de da
gen genoemd zijn), 'net wees het guldengetal aan, de zondagslettersde af-
wisfeiende feesten en de fchrikkeljaren.- Aan een afzonderlijk astrolabium zag
men de beweging der planeten iu den dierenkring. Een engel hief zijnen fc'nep-
ter bij eiken uurflag op, een ander draaide intusfehen een zandlooper om.
Twee leeuwen brulden; een haan krauidè en doeg met de vleugels, na het
eindigen van een aangenaam klokkenfpel. - Fiervan harnasfén voorziene figu
ren, die den verfcbillenden leeftjjd der menfehen voorlleldenfloegen de-kwar
tieren. Bij elk -kwartier naderde de dood om het uur te Haan echter werd
hij daarindoor een te voorfeliijre tredende Christus-gedaantezoo lang ver-
verhinderdtot dat de vierde geharnaste man het laatHe kwartier floeg. Dar»
j ging de afbeelding van Christus terug, „ende dood fioeg werkelijk het uur aan.
Kiokkenfpelen vindt men op verfcheidene kerktorens in Duitschland. In
de Nederlanden vindt men ze nog meer» Hier had men ook de eerfte kiok
kenfpelen op de torens.
Tot aan het midden der XVIIcie eeuwwafen niet alleen de uurwerken op
de torens, maaf ook alfe klok werktuigen zeer onvolkomene tijdmeters. Eeisc
in de laatlle helft van die eeuw, werden zij door onzen zeer beroemden/^;»
geus, en door den Engelsclin;a« Clement, op eenen hoogen trap van volko
menheid gebragt.- De vorderingen in de werktuig- en natuurkunde, in ie
Iets over de Tijdwijzers.
'Van de kleinere afmetingen des cijds, in uren, in minuten, ja zelfs in fe.
konden hebben wij -in de zamenleving onbegrijpelijk veel dienst. Vanhier' XVIlIdeëeuw", hadden ook op" de bewerking der uurwerken den weldadiglt n
dat men er zich van de vroegde tijden af reeds op toeleide, om dezeafmetin- i invloed, zoo dat men dezelve tegéirwoördiji tot de grootde volkojnenhe.rf
gen regelmatig aan te wijzen. Dit gelchiedde in den aanvang zeker hoogst on-1 heeft oj
opgevoerd,
