voor de Zuidhollandsche en Zeeuwsche Eilanden.
Antire volutionair
Orgaan
No. 3611
WOENSDAG 29 JANUARI 1930
44ste JAARGANG
IN HOG SIGNO YINCES
Vergadering van de Centrale Prop.
Club van Goeree en Overflakkee.
W» BOEKHOVEN A ZONEN
Alle stukken voor de Redactie bestemd, Advertentiën en verdere Administratie, franco toe te eenden aan de Uitgevers
Brieven uit Amerika.
Wrijf Uw
lijke spieren
Deze Coura it verschijnt eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
ABONNEMENTSPRIJS per drie maanden franc per post f 1.— b| vooruitbetaling.
BUITENLAND bij vooruitbetaling f 8.50 per jaar.
AFZONDERLIjKE NUMMERS 5 CENT.
UITGEVERS
SOMMELSDIJK
Teief. latere. No. 202 Postbus No. 2
ADVERTENTIÈN 20 cent, RECLAMES 40 cent, BOEKAANKONDIGING 10 cent per regel
DIENSTAANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN f 1.- per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend tiaar de plaatsruimte, die zg beslaan.
Advertenti6n worden ingewacht tot DINSDAG- en VRIJDAGMORGEN 10 uur.
HET GEVAARLIJK STANDPUNT VAN
Ds. KERSTEN.
Op t oogenblik zijn we aan 't lezen in een
klein boekske, een juweeltje 't Heet „Lourens
Ingelse" en is geschreven door A. Janse, hoofd
der Chr. School te Biggekerke. 't Is een koste
lijk boekske, dat we wel in handen van al onze
lezers wenschten We hopen er later elders in
dit blad meer van te zeggen.
Maar nu willen we op het volgende wijzen.
Ds. Kersten pleit voor handhaving van art.
36„om te weren en uit te roeien alle valsche
Godsdiensten". En dan wijst deze predikant op
bet voorbeeld der vaderen 1
Nu die vaderen hebben ondervonden wat het
zeggten wil als de hooge Overheid over de ware
kerk moet waken 1
We vonden hiervan ook een treffend staaltje
in bovengenoemd boeske.
A Volgens de overheid moest ook te Westka-
j P"He de nieuwe Psalmberijming door de kerk
worden ingevoerd. Dat was in 1776. Maar de
I gemeente verzette zich hiertegen. Ze hadden
de berijming van Datheen te lief.
En wat gebeurde
Eerst werd door de plaatselijke overheid een
zekere Ysbrand Borggraaf, een timmerman aan
gezegd dat hij binnen 2 maal 24 uur te vertrek
ken had uit Westkapelle. En toen de gemeente
zich hiertegen verzette, kwam er soldatenmacht
uit Den Haag, ruiters en soldaten (80 man) en
werden Izak Verstraaten, Lourens Caland en
Willem Lous „boven ebrocht" d.w.z. in den
toren opgesloten. Zes maanden lang hebben zij
in gevangenschap te Veere gezucht en Mei 1779
werden Verstraaten en Caland gegeeseld en
daarop verbannen. Verstraaten levenslang en
Caland voor 30 jaar. Willem Lous moest met
een bord te pronk staan, waarop stond „oproer-
inaker" en daarop werd hij eveneens verbannen.
JBok Cornelis de Korte, Willem Wisse, J. Ma-
hnusse, A. de Kam en J. W. Dekker werden
gevangen gezet. Zoo heeft de regeering de een
voudige kinderen Gods aan den schandpaal ge
zet en uitgeworpen om des gewetens wil, zegt
Ingelse
Dat was de vrucht van dat hooggeloofde art.
361
Ds. Kersten wil het weer invoeren.
„Om te weren en uit te roeien alle valschen
godsdienst."
Maar de geschiedenis leert, dat juist de ware
Godsdienst steeds de dupe wordt van dit be
ginsel 1
En dat leert ook het Woord van God. Laat
het onkruid in den akker staan, opdat ge met
het onkruid ook niet de tarwe uittrekt, aldus
spreekt Gods Woortï.
Maar Ds. Kersten is het daar niet mee eens,
ofschoon óók de historie, van de waarheid van
dit Woord Ds. Kersten zou moeten overtuigen.
K* PATRIMONIUM.
„Het vaderlijk Erfdeel 1"
Kostelijke naam voor een kostelijke zaak 1
We gelooven niet, dat we voor onze lezers
breed behoeven uiteen te zetten wat deze orga
nisatie in ons land wil.
Patrimonium is een oude organisatie die op
positief Christelijken grondslag onder alle la
ger. van ons volk wil arbeiden tot verdieping
van de beginselkennis op het terrein van het
Maatschappelijke en Sociale leven.
Daarom is het eisch dat ook alle standen van
ons Christenvolk deze organisatie zooveel mo
gelijk steunen en daadwerkelijk deelnemen aan
de werkzaamheden welke zij verricht.
Dat is een dure roeping, vooral in onze
dagen.
En vooral ook in onze streken.
Niet in de Roomsche, maar in de orthodox-
rotestantsche streken van ons land won het
socialisme veld.
Op het „zwaar" orthodoxe Flakkee won het
socialisme van 900 op 1600 stemmen.
Zulke cijfers moeten ons toch verontrusten.
Want deze hooge cijfers worden bereikt door-
Oat het jonge geslacht rood stemt en dus straks
voor het Christendom verloren is.
Het schijnt soms alsof het onze menschen niet
verontrust.
En dat is eigenlijk nog wel het ergste.
Want als wij „vrede, vrede, geen gevaar
roepen, dan juist zal een haastig verderf ons
overkomen
Patrimonium wil een bolwerk vormen tegen
het socialisme. En het is dat ook geweest nu
reeds vele jaren lang. Waar onze menschen lid
zijn van deze organisatie, blijven hun oogen
open voor de verderfelijke beginselen van het
socialisme. Door Patrimonium wordt beginsel
kennis verworven, en door kennis krijgt men
macht, macht om in volle wapenrusting den
vijand tegemoet te treden en hem terug te drin
gen van der vaderen erfdeel.
Zóó hebben het steeds onze vaderen ver
staan. Zij waren weionderlegd in het Woord
en bleven bewaard voor allerlei wind van leer.
Juist omdat het in onze dagen bij zulke groote
groepen aan kennis ontbreekt, worden zij heel
gemakkelijk ten prooi aan den geest dezer
eeuw.
Moeten wij Patrimonium van onze erve
weren
We gelooven, dat het een zonde zou zijn,
die ons duur te staan komt.
Er is hier een roeping voor patroon en knecht,
beiden behooren in deze organisatie naast el
kander, schouder aan schouder te arbeiden.
Dezer dagen zal de heer Vingerling van Zuid-
land op Flakkee speken over deze zaak. Laten
wij onze roeping verstaan
Beste Vriend 1
De winter heeft ook zijn bekoring. Het schijnt
dat de natuur, die rustig alles bedekt met een
schoon wit kleed, ook iets van dat rustige mede
deelt aan den mensch.
Vooral de buitenmenschen, tuinders en boe
ren, kunnen die winteravonden zoo kostelijk be
nutten, om in rustige stemming hun geest te
verrijken. Hier in Amerika gaan wij nog al eens
een dag bij elkander'op visite, 's Morgens om
9 uur of half 10 is het voeren afgeloopen, en
hebben we den geheelen dag tot 's middags
4 uur om eens bij elkander te komen. Natuur
lijk zijn alle menschen niet eender. Als je zoo
een dag doorbrengt bij den een, dan moet je
om aan 'S praten te blijven, een onderwerp
hebben over een koe of een paard of varkens
of land, maar er zijn gelukkig ook anderen.
Menschen, die hooger leven, menschen die het
in alles toonen, ook in hun gesprekken, dat ze
de dingen zoeken die boven zijn, dat de eere
Gods bij hun nummer één is. En dan zijn zulke
dagen kostelijk, als men bij voorkeur die vrien
den zoekt. En dat moet toch eigenlijk een van-
zelfsheid zijn, als onze begeerte ook naar die
dingen heenligt.
Dan is de winter ook een zegen.
Ik voor mij ben' best tevrecjen, dat ik in
Michigan woon. In een staat als Californië,
waar men 5 keer in 't jaar pan hetzelfde land
klaver maait en gemiddeld twee oogsteni in
haalt, in denzelfden tijd, dat wij er maar één
hebben, wordt veel gemist. Zij missen onzen
beerlijken rustigen winter.
Nu zijn er ook menschen, die schier niet
vatbaar zijn voor rust, die nog niet rusten al
liggen zij op bed, menschen die geen oogenblik
stil kunnen zijn, menschen, die als zij in. een
stoel zitten, bij voorkeur een schommelstoel ne
men, om zich onophoudelijk voor- en achter
over te buigen. Ongelukkige stakkers Die leven
eigenlijk niet, maar worden geleefd Zoo zijn
er ook in Michigan. Ik las in de courant, dat
onze staat 11.000 permissiën had uitgegeven
voor de hertenjacht. In het Noorden van Michi
gan zijn nog groote uitgestrektheden van bosch.
Elke burger van den Staat kan een permissie
krijgen om daar een hert te gaan schieten. Doch
ook maar één, en dan moet dat een overjarig
dier zijn van 't mannelijk geslacht. Dit is op
een afstand gemakkelijk te zien. De bokken zijn
veel grooter dan de vrouwelijke dieren, en aan
hun gewei dat zij op hun kop hebben kan men
zeer gemakkelijk zien of zij over het jaar oud
zijn. Gisteren las ik in de courant, dat er een
paar millionairs zoek waren uit de stad Detroit.
Ze zijn ook een hert gaan schieten in 't Noor
den, waar de sneeuw 4 a 5 voet hoog ligt. Hun
auto is gevonden, deze stond ondergesneeuwd
aan een zijweg, waar de groote bosschen be
ginnen. Natuurlijk kan men in die bosschen de
auto niet gebruiken. Zij zijn verdwaald geraakt.
Men heeft getracht ze met paarden op te sporen,
maar de sneeuw is zoo diep, dat die arme dieren
er bij neervielen. Nu zijn ze er op uit met een
kleine tractor, die ijzeren banden van 8 c.M.
breed heeft over voor- en achterwielen. Deze
machine is licht en glijdt zoodoende over de
sneeuw heen. Zij heeft een groote misthoorn.
Maar het geluid gaat niet ver zulk een bosch
in. Zoo hoopt men de verdwaalden te vinden.
De huisgenooten van de vermiste millionairs
zijn eenigszins gerust gesteld met de mededee-
ling, dat als zij maar lucifers en patronen ge
noeg bij zich hebben, men niet bevreesd behoeft
te zijn voor hun leven, want er is wild genoeg
om te eten, en hout genoeg om zich te verwar
men. En in 't bosch is het niet zoo koud als
er buiten. Nu, dat zal zoo wel wezen. Maar
ik denk, dat het een heele verandering is voor
die rijke gasten. Thuis hebben zij een paleis
waar ze in leven, en hun donzen bed wordt
centraal verwarmd voor zij er 's avonds in
gaan En nu 3 weken nacht en dag op en in de
sneeuw. En dan de angst of zij er wel ooit
levend uitkomen. Dit alles zal hun wel eens be
nauwen. En dit als gevolg van hun rustelooze
sportlust In den zomer is men half krank-
zining met onzen base-ball en voetbalsport.
Eiken dag staan onze daily papers vol van
verslagen omtrent de sport. En in den winter
gaat men op in de jachtNu weet ik wel, dat
een zekere sportlust niet geheel af te keuren
is, vooral voor onze jongens is ze op zichzelf
goed, maar onze nationale zonde is, dat men
er geheel in opgaat en millioenen dollars daarbij
vermorst,, door weddenschap enz. Het is een en
al „gam-bling". Een gevaar, dat wij onze kin
deren bij den voortduur onder de oogen moeten
houden.
En vooral mannen van middelbaren leeftijd,
vaders van gezinnen, hebben toch wel wat anders
te doen, dan weken weg te gaan om een hert
te schieten. Als wij onze roeping verstaan te
genover onze kinderen, dan is er niet veel tijd
over voor sport. Maar helaas weegt dit bij de
meeste sportlustigen niet zwaar. Men leeft om
te genieten en daarom genieten zij niet
Zondag was het bij ons Avondmaal. Daar
zag ik een vader en een moeder aangaan met
al hun kinderen, getrouwd en ongetrouwd; zij
zaten naast elkander en verkondigden, naar de
begeerte van hun ziel, den dood des
H e e r e n. Ik denk, er is niet één mensch in
de wereld, die zijn genot zoekt buiten God,
die geniet wat die Christenouders genoten. Als
gezin aan den disch des verbonds, verkondigen
de den dood des Heeren, totdat Hij komt, met
Hem opgenomen in den Hemel, om daar in het
huis des Vaders met zijn vele woningen, een
woning te ontvangen voor ons en de onzen.
Dat is genieten. Dat kent de wereld niet.
Je AMERIKAANSCHE VRIEND.
Zaterdag j.l. vergaderde in de Gereformeerde
Weeshuisschool de Centrale Propaganda-Club
van Goeree en Overflakkee.
Deze vergadering werd geleid door den heer
K. C. van Spronsen.
Het zaaltje was goed bezet. Aanwezig waren
broeders van Ouddorp, Melissant, Birksland,
Sommelsdijk, Middelharnis, Stad aan 't Haring
vliet en Den Bommel.
De Voorzitter opende de vergadering met het
lezen van 1 Cor. 12 1425. In zijn openings
woord zette hij als doel der vergadering uiteen;
het propageeren der Anti-Rev. beginselen. Deze
vergadering draagt een instructief karakter. Wij
komen hier bijeen om te leer'en. De heer R. A.
den Ouden is zoo goed geweest om zich de
moeite te getroosten naar dit afgelegen eiland
te komen om ons te onderwijzen in een deel
onzer beginselen. Dat is wel noodig. Als we
letten op de stembuscijfeTS van het afgeloopen
jaar, dan blijkt, dat werken in ons gewest nog
geen luxe is. De S.G.P. handhaafde ongeveer
haar cijfers en de S.D.A.P. klom van 900 op
1600 stemmen. Dit moet ons prikkelen tot voort
durende actie. Want er wordt veel gedwaald
uit onkunde. Spr. wees in dit verband op het
optreden van het S.G.P. Kamerlid Ir. van Dis,
die deze week eën rede hield te Sommelsdijk.
Door hem werd getracht tusschen de politiek
van de S.G.P. en de A.R.P. de scheidslijn te
trekken: Calvinistisch en neo-Calvinistisch. Een
onjuiste tegenstelling. Wanneer er hier van
„neo" sprake kan zijn, dan beweegt veel
eer de S.G.P. zich op die lijn. Want de A.R.
geestesgesteldheid sluit zich aan-bij de vaderen
der zestiende eeuw, terwijl uit het ideoom, de
mentaliteit en de geheele denkwijze van de
menschen, waaruit de S.G.P. haar kiezers trekt,
zich veel meer aansluit bij de vaders der acht
tiende eeuw, het tijdperk van verval. Spr. heet
alle aanwezigen en inzonderheid den heer Den
Ouden hartelijk welkom 'en spreekt den wensch
uit, dat we straks met nieuwe bezieling en toe
gerust met nieuwe kennis naar de plaats onzer
woning zullen vertrekken, om ook weer met
nieuwen moed te arbeiden voor de doorwerking
der A.R. beginselen op het staatkundig en maat
schappelijk terrein des levens.
Rede van den heer Den Ouden.
Hierna verkrijgt de heer Den Ouden het
woord, die er op wijst, dat hij het ditmaal zal
hebben over de maatschappelijke en sociale be-
teekenis der A. R. partij. Spr. doet dit, omdat
hij heeft gelezen, dat men ook op Flakkee zal
trachten afdeelingen van Patrimonium te ves
tigen, wat spr. van. harte toejuicht, want dit
had al voor vijftig jaren moeten gebeuren.
Vaderlijk erfdeel en Socialisme.
Wannéér wij letten op den groei van 't socia
lisme op dit eiland, waar het getal roode kiezers
bijna verdubbelde, dan moet dit ons toch wel
wat te zeggen hebben. Wanneer men ook op
Flakkee voor vijftig jaren gedaan had wat
mannen als Kater, Poesiat en Hovy gedaan
hebben voor den arbeider, dan zou men wel
licht voor zulk een groote afval bewaard zijn
gebleven. Spr. hoopt, dat de actie voor Patri
monium hier gelukken zal en men straks op
verschillende plaatsen van Flakkee afdeelingen
zal hebben waar onze menschen arbeiden voor
het behoud van het Vaderlijk erfdeel voor de
Christelijke levensbeginselen. Het is ook van
de oprichting der Anti-Rev. partij af aan 't Stre
ven dezer partij geweest om het sociale terrein
te doordringen met den' positief Christelijken
zuurdeesem. Er wordt in onze dagen tegen alle
sociale actie gestreden, omdat dit niet in over
eenstemming zou zijn met de Gereformeerde
leer, en men noemt de Anti-Rev. partij neo-
Calvinistisch, omdat zij' ook voor dit terreïïi
regelen aangeeft 'en belijdt, dat de Overheid
ook hier een taak heeft. Dit is echter een
valsche voorstelling.
Geen „neo".
Er is hier van „neo" geen sprake.
De Anti-Rev. partij staat op den ouden
Calvinistischen grondslag, zooals zij dat in
art. 1 van haar program belijdt: „De A.R. of
Chr. Hist, richting vertegenwoordigt, voorzoo
ver ons land aangaat, den grondtoon van ons
volkskarakter, gelijk dit, door Oranje geleid,
onder den invloed der Hervorming, omstreeks
1572 zijn stempel ontving; en wenscht dit, over
eenkomstig den gewijzigden toestand, in een
vorm, die aan de behoeften van onzen tijd vol
doet, te ontwikkelen." In haar beginselprogram
belijdt de A. R. partij het, dat zij op het oude
Calvinistische standpunt staat. Maar zij belijdt
ook, dat dat Calvinisme ge'en versteend en ver-
drd dogma is, dat geen inwendige kracht ge
noeg zou bezitten om zich bij gewijzigde toe
standen aan te passen en ook voor nieuwe toe-
1 en stramme gewrichten, verdrijf
die afmattende pijnen van rheu- i
I matiek en spit met de beroemde/
AfTirpDC
KLOOSTERBALSEM
^verzacht verrassend^
snel.
WÏGeen goad
too goed."
standen het aloude beginsel ten grondslag zou
weten te leggen. Dat is juist de karakteristiek
van het Calvinisme, dat het nooit in een De-
istische onaandoenlijkheid zich van het breede
terrein van het menschelijke leven kan terug
trekken, maar het geeft de normen voor alle
tijden en voor alle toestanden. Wij belijden als
Christenen, dat God doorwerkt en dat het werk
niet bij onze voorouders der zestiende eeuw is
blijven steken. En daarom kan ook voor onzen
tijd het Calvinisme een kracht zijn, en is het
mogelijk wat Groen van Prinster een zeide: Het
Calvinisme is de oorsprong en de waarborg der
constitutioneele vrijheden.
A.-R. partij op het oude standpunt.
Toen dan ook in 1872 op 1 April het eerste
nummer van „De Standaard" verscheen als
orgaan van het Anti-Rev. volk, dan werd in
dat nummer weer een greep gedaan naar dat
glorietijdperk der vaderen, dat d'en bloedigen
krijg gestreden had voor vrijheid van geweten.
Maar aan de herdenking van dat glorietijdperk
voegt de schrijver, Dr. Kuyper, toe: „Sinds
zijn drie eeuwen over ons volk en vaderland
heen gegaan en geen brandstapel hoort ge meer
knetteren, geen Alva trapt ons meer op de borst.
En nu. Van Brielle's inneming weet elk kind
nog op onze straten te zingen. Het feit was te
machtig. De volksdeun van: „verloor Alva zijn
briel" stierf nog niet weg. Maar wat wel bij
de massa wegstierf, is de herdenking aan het
Oranjewoord: „Dit werk is niet uit menschen,
maar uit God". Men jubelt van Revolutie, men
wappert met Oranjekleuren, men eert de Geu
zen, van Roobol en Koppelstock weet weer elk
te spreken. Maar waar blijft de eere, de dank
zegging, de verootmoediging voor onzen God
Wat wel dreigt weg te stervën, 'het is die eigen
nationale geest, die eens van 's Heeren wege
onze natie in hart en consciëntie geblazen werd.
Wat reeds weer bedreigd wordt en gekrenkt,
het is juist die heilige gewetensvrijheid; de vrij
heid om in kerk en school der Vaderen God
naar der Vaderen trant te dienen. Wat reeds
bijna uitstierf, het is dat besef van zedelijke
volksroeping, dat vooral Holland's natie ver
koren is, om voor zich zelf 'en voor al Europa's
volkeren banierdraagster, niet maar der vrij
heid, maar der vrijheid van consciëntie te zijn."
De geliberaliseerde maatschappij.
In den tijd toen Dr. Kuyper dit schreef, leefde
ons volk onder het oppermachtig regime van
de Liberale heerschappij, die het er op toelegde
om de kerk te moderniseeren, de school te neu
traliseeren, opdat het volk geliberaliseerd zou
worden. Men leefde onder de gematigde toe
passing der beginselen van de Fransche Re
volutie. Deze Revolutie bracht een geest onder
het volk van Europa, die rechtstreeks inging
tegen het Woord van God. Het was de leer
van: „geen God en geen meester van vrijheid
die bandeloosheid is, welke ook in ons land
toepassing gevonden had. Men had de Fran-
scH'en ingehaald en Oranje moest vluchten, met
de woorden op de lippen: „God heeft een twist
met Nederland". En ofschoon men enkele jaren
later weer blij was, dat de Franschen den Ne-
derlandschen bodem moesten verlaten, hun
ideeën behield men. De Revolutieggeest vond
gematigde toepassing. Oók op 't sociale terrein!
Voorheen de Gilden.
Want voorheen had men hier de gilden ge
kend. Een organisatie van de verschillende be
drijven en ambachten, waarbij zeer strenge re
gels golden. Het sociale leven was ten dage
onzer vaderen georganiseerd en geregeld door
overheidsmaatregelen. Maar een fout was, dat
de gilden zich niet bij de gewijzigde toestanden
aanpasten. Ze raakten verouderd en op het eind
der achttiende eeuw pasten zij niet meer op de
omstandigheden. Zij werden dan ook door den
Revolutiestorm omver geworpen en er voor in
de plaats kwam in den Napoleonistischen tijd
het „coalitie-verbod", hetwelk inhield, dat geen
werkgevers of werknemers zich mochten or-
ganiseeren. Het verbod werd vastgelegd in de
Code Pénal en daarmee werd de „vrijheid" in
het sociale leven geproclameerd
Spr. staat er bij stil, dat de vrijheid van het
sociale leven dus geen vrucht was van onze
Dordtsche vaderen, maar van de Fransche re
volutie. Ds. Kersten mag dit wel eens over
denken, dan zal hij niet zoo gemakkelijk kunnen
spreken van het „neo"-Calvinisme der A. R.
partij, waar deze zich beijvert om ook op so
ciaal terrein recht te doen gelden
Sociale ellende.
Het coalitieverbod heeft veel ellende over het
arbeidersvolk der vorige eeuw gebracht. Spr.
staat hier breedvoerig bij stil. De opkomst van
het machinewezen maakte de arbeiders tot ver
lengstukken der machine. Vrouwen- en kinder
exploitatie werkte de werkloosheid der volwas
sen arbeiders nog in de hand. Het werd een
vreeselijke toestand. Kleine kinderen van vier
jaar oud werden in de fabrieken |e werk ge
steld. Daar verdienden zij. enkele centen per
dag. Werkdagen van zestien tot achttien uur
voor kleine kinderen was heel gewoon. De
scholen werden slecht bezocht. Door het af
beulen op jongen leeftijd moest een groot per-
rentage dienstplichtigen als ongeschikt voor den
dienstplicht worden afgekeurd. Vele arbeiders
hadden nooit voldoend onderwijs gehad. Het
getal analphabeten was schrikbarend groot. Spr.
noemt enkele gevallen van de allervreeselijkste
toestanden, die zich op het terrein van den
arbeid voordeden, welke ons zijn opgeteekend
door Prof. H. P. G. Quack. In Engeland was
het 't ergste, maar ook in ons land kwamen
vreeselijke toestanden vcor, b.v. in Leiden en
in de steenbakkerijen en andere industrie-centra.
De enpuêtes van staatswege in gesteld in de
jaren 1842 en 1862 brachten ongelooflijke dingen
aan het licht. Dat was onder het hooggelopfde
liberale regime, welke in aanbidding geknield
lag voor de theorie der Manchester-school, wel
ke leerde, dat de arbeid vrij moest zijn, dat
organisatie van den arbeid moest worden tegen
gehouden
En zeker waren er ook vrome liberalen, die
zochten dezen toestand te verzachten door mild
dadigheid. De arbeiders werden als armen be
schouwd, die als het heel erg noodzakelijk was
geholpen moesten worden door de particuliere
liefdadigheid. Dan kregen ze een soepkaart enz.
Maar er was ook een- liberale wreeddadigheid,
die uitkwam in de gedichten b.v. van Tollens
en anderen.
Geen gunst, maar recht.
Maar het is niet het AntiRev.- standpunt,
dat de arbeidskwestie een kwestie is van ar
menzorg Dat er recht geschiede
Dat begrepen reeds Christenmannen als Bil-
derdijk en Da Cbsta en Groen van Prinsterer.
Eerstgenoemde waren uit reactie tegen deze el
lendige liberale toestanden soms meer contra
revolutionair dan anti-revolutionair, hetgeen
vooral Bilderdijk bewijst als hij van den Staat
eischt, dat zij zorg drage, dat ieder jonge man
van twintig jaar in de gelegenheid is om te
kunnen trouwen.
Maar deze Christenmannen hebben toch be
grepen, dat de Overheid ten aanzien van deze
verschrikkelijke sociale toestanden e'en dure roe
ping heeft. En ook Groen van Prinsterer heeft
zich opgemaakt om ten aanzien van den arbeid
de overheid op haar plicht te wijzen. Hij heeft