voor de Zuidhollandsche en Zeeuwsche Eilanden
«JE
BieCIIMR*
Is Uw borst
beklemd?
AbdusïroOP
Antire volufionair
Orgaan
mlÊÊÈÊsËmk
kes!
ZATERDAG 20 NOVEMBER 1926
41STE JAARGANG
iles s
ECHT
Op den Uitkijk.
No. 3278
9,50
4,50
!2,50
IN HOC SIGNO VINCES
mm
"•"H
*neni
d lage J
et oude
lagazijn 3
idam|
et meer
ïodellen
W. BOEKHOVEN ZONEN
AlTeTtiikken voor de Redactie bestemd, Advertentiën en verdere Administratie, franco toe te zenden aan de Uitgevers
siiisanlc
JMELSDUr
lden aan leden
jaars. Ze neemt
l0 pCt. 's-jaars,
Voorschotten
aangevraagd
leden van het
id tot inbreng-
n gelden eiken
nd van 6-8 uur
ssier B.J0PPEGZ.
trassen
nakerll, Tapllthandel
e fluplngsmatrassen
EERSTE BLAD.
Calvinisme
en Lutheranisme.
Het Lutheranisme stelt zich op het
standpunt van een personalistische ge
zagsleen
Dit vloeit voort uit zijn grondidee
alles wat is, concentreert zich om het
eene de individualistische zaligmaking,
ie menschelijke persoonlijkheid in haar
staat van ellende en in haar staat van
verlossing.
Stahl bouwt op deze theorie voort.
Uitgaande van de Persoonlijkheid Gods,
zag hij in de schepping de trek dier
^■soonlijkheid terug en in zijn Staat-
dig stelsel tracht hij deze idee door
te voeren. Dit personalisme bepaalt
ook de gezagsidee. Stahl was dan ook
pur sang monarchist. De republiek kon
zijn bekoring niet trekken.
Wij wezen er reeds op dat Lohman
deze idee bij ons invoerde in zijn
gezagsleen Het gezag, de Overheid
staat in deze leer boven de wet. Binnen
de grenzen der wet moeten de onder
danen volgens deze leer gehoorzamen
aan den persoonlijken wil des Konings.
Hiertegenover staat het Calvinisme.
En dus ook de Anti-Revolutionaire
partij.
Want de Anti-Rev. partij is door
en door Calvinistisch.
Zij spreekt dat uit in haar beginsel
program.
Art. één toch zegt letterlijk
De Anti-Rev. of Christelijk-Histo-
rische partij vertegenwoordigt, voor
zooveel ons land aangaat, den grond
toon van ons volkskarakter, gelijk
dit, door Oranje geleid, onder invloed
der hervorming, omstreeks 1572, zijn
stempel ontvingen wenscht dit, over
eenkomstig den gewijzigden volks
toestand, in een vorm, die aan de
behoeften van onzen tijd voldoet,
te ontwikkelen."
Welnu de grondtoon van ons volks
karakter in 1572 was bij uitstek Cal
vinistisch.
En in diezelfde lijn heeft zich onze
partij ontwikkeld.
Groen van Prinsterer heeft in zijn
;atere periode nadrukkelijk in de Cal
vinistische richting zich bewogen. Voor
al was dit vrucht van zijn onderzoe
kingen in het Huisarchief van Oranje.
Van hem is dit gevleugeld woord:
„Nous sommes issus de Calvin", d.w.z.
»wij zijn de geesteskinderen van Calvijn"
en ook dit andere niet minder bekende
„In het Calvinisme ligt de oorsprong
en waarborg van onze constitutioneele
vrijheden."
Nu moet hier een misverstand direct
worden afgesneden.
Men make uit dit grondprincipe niet
op dat er in onze partij nu slechts
voor Calvinisten alleen plaats zou zijn.
Trouwens de praktijk leert wel an
ders!
De Standaard, ons hoofdorgaan heeft
hiervan eens gezegd: „Lutherschen
Doopsgezinden, en wie niet al, kunnen
al zijn ze kerkelijk van ons gescheiden'
zeer wel politiek met ons saamwerken'
mits ze, door gelukkige inconsequentie'
in de politiek goed Calvinistisch zijn."
Maar wat moeten wij dan onder
Calvinisme verstaan?
Ook hier dient vooraf alle misver
stand te worden tegengegaan.
Men vereenzelvige Calvinisme niet
den persoon van Calvijn. Calvinisme
rs een veel ruimer begrip, het is ook
Ihpt -uder dan CalviJn> immers vindt
■y ,z'jn oorsprong in het Woord van
04 zelve. Dat wij er den naam van
Calvijn aan verbinden vindt zijn oor
zaak in het feit, dat deze groote her
vormer als middel in Gods Hand de
zuivere gedachte van het Calvinisme
in breeden kring heeft uitgedragen en
heeft verdedigd tegenover verschillende
dwaalleeringen van zijn tijd. Het Cal
vinisme is geen stelsel van Calvijn, de
hervormer heeft het slechts in zijn tijd
in Kerk, Staat en Maatschappij willen
toepassen. Wij aanvaarden dus niet
alles wat Calvijn gezegd en gedaan
heeft onvoorwaardelijk. Immers sluit
juist het Calvinisme menschelijke
onfeilbaar uitEn aan .de andere zijde
heeft het Calvinisme na Calvijn zich
verder ontwikkeld, zoodat wij meer
licht over vele pi oblemen kunnen laten
schijnen dan Calvijn doen kon.
Maar onder dit voorbehoud dan,
moet aanvaard worden dat in de wer
ken van Calvijn de grondbeginselen,
de hoofdlijnen en de fundamenten van
het Calvinisme duidelijk zijn neergelegd.
En als basis voor dit alles heeft
Calvijn aangegevende absolute Sou-
vereiniteit Gods over- en in nauw ver
band daarmede de absolute afhankelijk
heid van al het geschapene.
Men moet deze gedachte in haar
diepsten zin vatten.
Anders brengt het ons weinig verder.
Immers de geheele christenheid beleidf
Gods Sovereiniteit.
Maar het verschil ligt juist hierin,
dat het Calvinisme niet bij de
erkenning blijft staan, maar deze Sou-
vereiniteit nu ook onvoorwaardelijk
toepast in geheel de Schepping. De
Goddelijke Souvereiniteit vormt bij het
Calvinisme de hoeksteen waarop alles
komt te rusten. Hiertusschen mag zich
niets en niemand dringen. Er bestaat
een absolute scheiding tusschen God
als Schepper en den mensch als schep
sel. Hiertusschen ligt een onoverko
melijke grens. En die grens is de
Wet. Dit moeten wij in algemeenen
zin opvatten. Deze wet die God stelt,
waar Hij als maker dus boven staat,
besluit alle schepselen er onder. Die
wet bindt God niet, maar bindt het
schepsel.
Hiermede wordt alle pantheïsme bij
den wortel afgesneden.
Ook pantheïsme in vromen vorm.
Die is er ook
Men vindt dit onder menschen met
mystieken aanleg.
In hun terminologie openbaart zich
dit duidelijk.
Zij vereenzelvigen hun zieleleven met
het wezen Gods.
Zij gaan in God den Schepper op.
Zij"' spreken van het „lieve Wezen"
waarin „zij zichzelve verliezen" enz.
Dit nu is ook pantheïsme.
Wij blijven schepsel onder en afge
scheiden van God als Schepper.
Nu weten wij wel dat deze vrome
menschen het niet zoo kwaad meenen,
maar toch mag aan deze richting niet
worden toegegeven. Het is onschriftuur
lijk en leidt daarom op een heilloos
pad.
God heeft voor Zijn Schepping dus
Zijn ordinantiën gesteld.
Onder die ordinantiën ligt alles be
sloten.
Het is een Goddelijke ordening voor
al het geschapene, voor alle deelen
der schepping, voor natuur, dier en
mensch, voor alle levensverhoudingen
in den ruimsten zin van het woord,
voor huwelijk, voor gezin, voor kerk,
voor school, voor maatschappij, voor
patroon, voor arbeider, voor staat, voor
overheid, voor gezag, voor alles wat is.
Wat vloeit hier uit voort?
Dat er in de Schepping velerlei sfe
ren zijn te onderscheiden. En dat voor
elk dier sferen afzonderlijk ordinantiën
gesteld zijn, ordinantiëiï die uitsluitend
in de goddelijke souvereiniteit gegrond
zijn.
Dit is het wezen van het Calvinisme.
Het Calvinisme herstelt dus de syn
thetische eenheid, en wel in de Souve
reiniteit Gods over al het geschapene.
Het Calvinisme leert dus een grens
begrip tusschen God en het schepsel.
God stelt zijn ordinantie waaronder het
schepsel besloten ligt.
Onder deze ordinantie Gods ontplooit
zich dan de veelheid van sferen, met
eigen souvereiniteit, die afstraalt van
de Souvereiniteit der ordinantiën Gods.
Men voelt, dat er in deze beschou
wing geen plaats is voor personalisme.
Bij dit Souvereiniteitsbegrip is het on
mogelijk den menschelijken wil tot wet
te maken. Immers God zelf stelt voor
iedere scheppingssfeer, voor iederen
kring zijn eigen ordinantie. Aan deze
ordinantie is de betreffende kring onder
worpen, ook de met overheidsgezag be-
kleede personen. Alle gezag op aarde,
in welke verhouding men zich dit gezag
maar denkt, vindt zijn basis in Gods
ordinatie voor elke sfeer, waarin dat
gezag wordt uitgeoefend.
Zóó moet de Souvereiniteit in eigen
kring beschouwd worden.
Wij willen dit in een volgend artikel
nader bezien.
Reclame-IVIededeeüngen.
MÉÉ
'r?
I
Reciame-S^ededeelingen.
II
120
im.
1AT 73 fl
Deze Coura it verschijnt eiken WOENSDAG en 7 ATERDAG.
ABONNEM NTSFRIJS per drie maanden franco per post f 1.— bij vooruitbetaling.
BUITENLAND bij vooruitbetaling f 8.50 per Jaar,
AFZONDERLI.KE NUMMERS 5 CENT.
UITGEVERS
SOMMELSDIJK
Telef. Intere. No. 202 Postbus No. 2
ADVERTENTIÈN 20 cent, RECLAMES 40 cent, BOEKAANKONDIGING 10 cent per regel.
DIENSTAANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN f 1.— per plaatsing.
Groote letters en vignetten wordesn berekend naar de plaatsruimte, die zQ beslaan.
Advertentiën worden ingewacht tot DINSDAG- en VRIJDAGMORGEN 10 uur.
V. BOEKHO.
in den handel
pedaal voor U
ERBIETEN
zer boekjes ont»
van veel werk
kooper een goede
»E UITGEVERS
23842
e Mlddelharnls
EELIGST leveren
ilge Matrassen,
nd heett. Verder
SEN, BEDDEN,
ïNS enz. verkrijg»
speciaal op alle
aan Matrassen
:ht, desgewenscht
1 dag keurig in
in ziekten kunnen
;n elke gewenscbte
g gereed zijn.
Telefoon 44
7inkeliers korting
BILLIJK
TERUG
SCOURANT
SENTEN
am«
40 cent per regel
die heerlijk.van
ueur erzsmaaken-
Tèchgoedkoop ia
K.OFFIE.DE PAUW"
if.-
:'V
w
Een overzicht van den afbraak ten behoeve van den nieuwbouw.van den Amster»
damschen Bank aan het Rembrandtsplein te Amsterdam.
Nadruk verboden.
Isaac da Costa.
Nadat eerst Capadose/de boezemvrienden
daarna de heer Messchaert van Vollenhove,
Amsterdams burgemeester gesproken hadden,
trad Groen van Prinsterer naar voren en sprak
als volgt:
«Vrienden en vereerders van onzen Da
Costa 1
Veroorlooft ook mij, na zooveel treffends
en aandoenlijks, een enkel woord; mij die
sedert jaren mij verhoovaardigd heb onder
zijne vrienden te worden geteld.
Ook ik zal, bij dit geopend graf, over zijne
schitterende gaven niet spreken dan in ver»
band met het Evangelie, waardoor op het
vergankelijke de stempel der onvergankelijk»
heid gedrukt wordt.
Da Costa was getuige der Evangelie«waar»
beid, gelijk ze tegen al wat haar ontkent en
miskent, gekant is. Belijder dus en strijder.
Belijder en lijdermartelaar zijner overtuiging,
door dat zielelijden, hetwelk niet om den per»
soon, maar omdat in den persoon het beginsel
aangerand wordt, martelaarschap te weeg
brengt«
En hij eindigde aldus
«Met weemoed, met diepen weemoed, staan
wij bij dit graf En toch vergeten wij niet
hoeveel reden tot dankbaarheid ons ten deel
vait. Indien Da Costa, op 25»jarigen, op 30»
jarigen leeftijd, toen dit gesternte eerst aan
den horizon schitterend opging, aan Neder»
land was ontvallen, ook dan zouden wij, de
hand op den mond leggende, gezegd hebben
God antwoordt niet van Zijne daden. Maar
nu heeft hij een 62»jarigen ouderdom berakt
nu heeft hij, jaar op jaar, ons telkens door
de vruchtbaarheid van zijn geest verrijkt en
verbaasd; nu heeft hij nog in zijn laatste
dichstuk een zijner heerlijkste meesterstukken
geleverdnu heeft hij, weinige dagen vóór
het begin zijner ziekte, de eerzuil voor zijn
geliefden leermeester voltooid. Nu heeft hij,
(zoo dit te veel gezegd zijn in Nederland
eene Apostolische en Profetische roeping ge»
had en vervuld. O, moge het eenmaal blijken,
dat Nederland die roeping begrepen heeft 1
Moge de zoo dikwerf voor Nederland en
Oranje door hem uitgestorte bede worden
verhoord 1 Dan zal een zijner b;ste wenschen
vervuld zijn®.
Enkele weken later, in een vergadering der
«Vrienden Israels®, sprak Chantepie de la
Saussaye een rede uit ter herinnering aan Da
Costa.
Deze ééne passage daaruit volge hier
«Een volk, een land, waaraan God een Da
Costa schonk, is nog niet verloren, heeft nog
eene toekomst Ja, wel hebben wij die ver»
troosting noodig. Donkere wolken pakken
zich samen aan den horizondonkere tijden
schijnen zich aan te kondigen voor alle vol»
keren van Europa, niet het minst de kleine.
Doch geen nood, waar een volk inwendig
leeft, zijn karakter, zijne historie, zijne taal,
zijne geheel nationale eigenaardigheid, de
krachten en openbaringen Gods in zijn mid»
den niet vergeet, daar kan geen uitwendige
macht een volk vernietigen. Geen ander oor»
deel komt er over een volk dan wat dat volk
zichzelf heeft op den hals gebracht®.
Da Costa een geschenk Gods aan ons volk.
Een bewijs, dat God nog bemoeienissen
maakt met dit volk.
Zoo zag hem de la Saussaye.
Zet dit naast het woord van Groen over
de Profetische en Apostolische roeping, die
da Costa te vervullen had en met elkaar,
ongewild en onbedoeld hebben de twee man»
nen die men beschouwen kon als de vertegen»
woordigers der beide richtingen, waarin het
Réveil zich had gesplitstde ethisch»irenische
en de confessioneel»antirevolutionaire, met
elkaar hebben ze scherp en juist da Costa
geteekend en de plaats, welke hjj innam te
midden van ons volks.
Da Costa, de dichter, was gestorven in 1860.
Diep betreurd, door zijn vele vrienden en
vereerders.
Met weemoed nagestaard door zijn weduwe
en beide dochters.
Hij was, als Bilderdijk, een groot dichter
geweest, maar een slecht financier.
De dichtkunst op zichzelf is al een slecht
betalend «vak®.
Slechts weinigen weten verzen te genieten
en van die weinigen is er dan nog slechts
een klein procent, dat ze koópt.
Aan een «Geïleustreerd Stuiversmagazijn®
wordt veel méér verdiend en een kampioen»
bokser verdient in één uur meer dan een
dichter in zijn gansche leven doet.
Neen, de dichtkunst alléén brengt nauwe»
lijks de eerste krent in 't brood 1
Da Costa's andere uitgaven, zijn bijbel»
lezingen, zijn «Bilderdijk® zullen wat meer
honorarium hebben opgebracht, maar een be»
staan gaf hem zijn pen allerminst.
Daar kwam bij, eerlijk gezegd, hij kende
maar weinig de waarde van 't geld en dies
zat hij nogal eens in den nood en de Neder»
landsche kruideniers zijn secure bazen in hun
vakvan wat richting ook, zij vragen geld
Meermalen is Da Costa dan ook op de meest
kiesche wijze door zijn vrienden, waaronder
Groen vooraan stond, uit- de nesten gehaald.
Maaren dat typeert ineens den man
Dan moest hij daar toch die vrienden zijn
donkbaarheid voor bewijzen en in plaats, dat
40 cent per regel
Hijgt gij bij de minste inspan
ning? Wentelt die last van U
af en versterkt borst en lucht
wegen met de krachtdadige
Welke uit geneeskrachtig 2
kruiden is bereid en beroemd
is om haaf slijmoplossendé
en krachtige werking. Onge
ëvenaard bij bronchitis, kink
en slijmhoest en aandoenin
gen der ademhalingsorganen.
Overal verkrijgb. in kokers a F 1.50, f2.75, f4.5®
De groote flacons zijn voordeliger»
hij hun dan een sober briefje schreef, gebeur»
de 't meermalen, dat hij dan een groot festijn
aanrichtte, daar al zijn vrienden op noode en
aan 't dessert een gloeiende improvisatie hield,
waarin hij de trouwe vriendschap verheer»
lijkte maar onderwijl was met zoo'n feest»
maaltijd dan weer een groot gedeelte der on»
dersteuning opgesoupeerd
Ook op andere wijze hielp men hem.
In Den Haag, in Leiden, Rotterdam enz.
werden, als we reeds opmerkten, lezingen ge»
organiseerd, waartoe men zich bij inteekening
voor een bepaalde som verbond, zoodat Da
Casta vooraf zeker was van zijn honorarium,
dat hij dan trouwens eerlijk verdiende, want
zijn voordrachten waren beroemd en men
kon gerust zeggen, dat wie ze bijwonen mocht
feitelijk de begunstigde was.
Een feit is, dat toen Da Costa in 1860
stierf, vrouw en dochters onverzorgd achter»
bleven en jaren van zorg en kommer voor
zich zagen.
Toen is het Groen van Prinsterer geweest,
die met christerlijke broederliefde en beleid
het initiatief nam om de achtergeblevenen te
helpen en hij werd hierin door eenige ver»
mogende vrienden gaarne gesteund.
Het middel mocht gerust verkieslijk beeten
nog bóven de tegenwoordig gebruikelijke
«lijfrente®.
De vrienden brachten f 100.000 bijeen in
aandeelen van f 500, waarvan Groen er zelf
24 voor zijn rekening nam. Het zou zijn een
rentlooze leening, die werd ingeschreven op
het Grootboek. De rente daarvan zou zijn
voor het gezin van Da Costa. Bij overlijden
