r
en Uitgifte 99
"raad Maar
lang 18, R'ta
HUE USES
iinSCHHE
OIKFAilHEII
Antirevolutionair
Orgaan
voor de Zuidhollandsche en Zeeuwsche Eilanden.
i - Oude Tonge
IN HOC SIGNO VINCES
No. 3251
WOENSDAG 18 AUGUSTUS 1926
41STE JAARGANG
ien
RANDERIi
e Winter
en. Puilen enz, enz.
Jen-gebitten.
►TPAPIER
KHOUEII ZWIER
De Waterleiding
Meerdervoort 25;
is - Telef. 21
Portland-
;n Vuurcement
en Tras
^LEENBANK
-WEISS"
SMI
NIEUW i
W. BOEKHOVEN ZONEN
ülie stukken voor de Redactie bestemd, Advertentiën en verdere Administratie, franco toe te zenden aan de Uitgevers
Het Pan-Aziatische
Congres
WESTERFLIER, Com-
Maastricht, Voorzitter
ZUIDEWIJN, Griffier
retaris.
Officier van Justitie te
Effecten te Amsterdam.
:he Landbouwbank te
's-Gravenhage.
fAN DER HOOP VAN
(Gr.) Lid der Prov.
SI, Lid van de Tweede
bestuur
*S. H. KAHMANN.
r. LEEMANS.
01
ROTTERDAM
)OPPEL".
rerscheidenhejL
5, 7, 8 en 10 c.M.
ZEN.
GEHEELE EILAND
ei t in 17273
-emeubelen en vierkante
en Badstoelen,
in bekled en onbekleed
RK, zoc ais r'apieman
afels. Cok verki'jgoaar
sord. MiddeSharnis.
JDDORP.«
>t gelden aan leden tegè„
Zij neemt gelden op te»
aars ook van niet»leden.
kunnen dagelijks wor»
1 bij een der leden van
22189
12 en 26 Aug. des n.m
i huize van den Kassier.
OOSTENBRUGGE.
it behandelen
WASCH is
en Strijklnrlchting
Dichte sluiting
tedkoop
IERS, Mee. Dent.
Rotterdam. Prijs per
Nieuwste methode.
1—3, Dinsdag en
N TAFELLAKENS
or Restaurants,
en Partijen -
Deze Coura it verschijnt eiken WOENSDAG en 7 ATERDAG.
ABONNEM NTSPRIJS per drie maanden franco per post 75 cent bij vooruitbetaling.
BUITENLAND bij vooruitbetaling f 8.50 per jaar.
AFZONDEKLIjKE NUMMERS 5 CENT.
UITGEVERS
SOMMELSDIJK
Telef. Interc. No. 202 Postbus No. 2
ADVERTENTIËN 20 cent, RECLAMES 40 cent, BOEKAANKONDIGING 10 cent per regel.
DIENSTAANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN f 1.— per plaatsing.
Groote letters en vignetten worde® berekend naar de plaatsruimte, die zij beslaan.
Advertentiën worden ingewacht tot DINSDAG- en VRIJDAGMORGEN 10 uur.
Misschien zijn er onder onze lezers
die niet weten wat met dit woord „Pan"
bedoeld wordt
„Pan" wil zeggen „alles" of „allen".
Zoo spreekt men van „pan-Germanisme"
wanneer men de beweging van al wat
Germaan is om tot de wereldheerschap
pij te komen, bedoelt. Zoo kan men
ook spreken van „pan-Slavische", of
„pan-Angelsaksische," of „pan-Roma-
nische bewegingen.
Welnu uit bovenstaande zal nu eenigs-
zins kunnen blijken wat er .bedoeld
wordt met een pan-Aziatisch Congres.
Dit Congres werd dezer dagen gehou
den, te Nagasaki. Echter is er van de
besprekingen en resultaten van deze
grootsche samenkomst naar buiten heel
r,weinig bekend gemaakt. Deze geheim
zinnigheid is den Aziaat eigen.
Een zeer belangrijk artikel over dit
congres schreef dezer dagen de Indische
medewerker van de Maasbode.
Hij wees op het feit, dat waar er
een dertig jaren terug nog geen sprake
kon zijn van een samenkomen van het
aziatische Ras in één congres, omdat
er toen nog geen pan-Aziatisch senti
ment bestond, dit reeds thans goed
mogelijk bleek. De toestanden in het
Oosten ontwikkelen zich snel, en niet
zoo zeer wat er nog gesproken en ge
daan is op dit congres, als wel dat
men in Azië tot het houden van dit
congres kwam, heeft veel te zeggen.
Reeds in 1905 heeft Dr. A. Kuyper
in zijn groote reisbeschrijving „Om de
Oude Wereldzee" op het Aziatische ge
vaar gewezen, en er is niet veel wereld
ennis voor noodig om te zien dat dit
gevaar sindsdien grootere en scherpere
afmetingen heeft aangenomen.
Het Aziatische volk is tot zelfbewust
heid gekomen. En nu in den grooten
wereldoorlog Europa haar innerlijke
zwakheid heeit verraden, rijpt in Azië
het zelfvertrouwen aan.
Dit moet tot een botsing komen tus-
schen Oost en West.
In de eerste plaats moet op de over-
heersching van het Westen over het
Oosten noodwendig een reactie volgen
Engeland heeft in de laatste jaren de
wereldheerschappij gehad, één derde
van de gansche aarde ongeveer was
jarenlang Engelsch grondgebied. En
de Aziaat heeft het gevoeld, dat hij
als een minderwaardig type door den
overheerscher beschouwd werd.
Dan is daar de eeuwenlange scherpe
antithese tusschen Christendom en
Mohamedanisme.
En tenslotte heeft de ontwikkeling
van het bolsjewisme in het Oosten den
Aziaat op een geheimzinnige maar snelle
wijze rijp gemaakt voor den strijd tegen
de Westersche cultuur. Communisme en
bolsjewisme vonden in het gistend
China en Japan een rijken voedings
bodem en het is door de Russische
Sovjetmannen goed gezien dat willen
zij 't Westen treffen zij dit het beste
door den weg van het Oosten doen
kunnen.
Het is een eisch van Gods Woord,
dat wij acht geven op de teekenen der
tijden en zoo wij dat doen dan zeggen
deze teekenen ons veel. Zij hebben
ons te zeggen dat Europa een donke
ren tijd tegemoet gaat.
Eens schreef een Duitsch geleerde
een boek, waarin hij den ondergang
van West-Europa voorspelde Mis
schien zag deze schrijver den toestand
wat te pessimistisch in. Maar een feit
is het, dat wanneer een werelddeel
zich zelf verzwakken en verteren wil
het dit toch wel niet op een meer af
doende manier zou kunnen ondernemen
dan Europa in de laatste tien jaren
gedaan heeft, En het andere feit staat
hier tegen over dat Azië in de laatste
decenniën tot ontwaking kwam, en dat
dit, werelddeel eenmaal ontwaakt een
kracht ontplooien kan waarbij die van
Europa in het niet wegzinkt.
Daarbij zal Europa de kracht die
haar eens de suprematie over de gan
sche wereld gaf in dezen strijd moeten
ontbeeren. Europa erkent geen Almach
tige Schepper van Hemel en aarde
meer Zij heeft zich aan het Gezag van
Gods Woord onttrokken.
Hierop wijst ook de Indische corres
pondent van de Maasbode als hij onder
de oorzaken van het verval van Euro
pa noemt
Daarnaast -is en dat is het
ergste een geest van het Westen,
die met God en .godsdienst, met alle
religie heeft gebroken, welks god
de eigen welvaart is en de eigen
macht en de materieele genieting,
het in maximum bereikbaar genot,
door het imperialisme gedragen, als
een kwade bezoeking .over den ge-
kleurden mgnsch gekomen. Het is
deze aan alle cultuur vijandige, alle
metaphysische drift verdoovende en
verlammende geest, waartegen de
gekleurde mensch is öpgestaan in
verzet, in weerzin, in haat, in een
heiligen haat als tegen den verwoes
ter van het erfdeel der vaderen.
Zóó is het.
Europa heeft het verdorven en heeft
niets meer te hopen, tenzij het God
ten voet valt. Maar het schijnt, dat zij
alles liever wil dan juist dit.
De Christen die leeft bij het Licht
van het Woord Gods weet dat de
Anti-Chnst komt.
Zou de ontwikkeling van de gebeur
tenissen in het Oosten het voorspel
van zijn komst zijn
Niet te verantwoorden.
Scherp maar juist geeselt het »Utrechtsch
Prov. Weekblad de houding van enkele partijen
bij de 11. gehouden 1ste Kamerverkiezing.
Het blad schrijft
Dank zij Braat en Kersten is het aantal
A«R. Eerste Kamerleden met één afgeno»
men. De heer Amelink moest zijn plaats
ruimen voor den Vrijheidsbonder Koster.
Dit feit, dat in de situatie niet veel wij»
zigt immers de verhouding in de Eerste
Kamer blijft 30 rechts tegen 20 links is
toch niet zonder beteekenis.
Het symptoom van politieke verwildering
spreekt ook uit dit simpele geval van zetei»
roof.
De vroegere antirevolutionairen, thans
Staatkundig Gereformeerden, waren de eer»
ste oorzaak er van door verspilling hunner
stemmen, alzoo de macht van het ongeloof
versterkende.
D°ordat een van (je 2uid«Hollandsche
A.«R. Statenleden wegens ziekte afwezig was
en door de houding van de beide Staat»
kundig Gereformeerde Statenleden, kondep
de Vrijheidsbonders met behulp van boer
Braat hun snood plan volvoeren»
Dat de Vrijheidsbond op dergelijks wijze
»winst« aanvaardt, typeert op duidelijke
wijze de kwaliteit van de politieke partij.
Eerst werd een revue=komiek als Henri
ter Hal voor den Vrijheidsbond naar de
Tweede Kamer gezonden, toen een verdedi»
ger van het drankkapitaal als Staalman en
straks komt Braat, als de Plattelanderspartij
bij gebrek aan wil om te offeren bij leden
van die partij geliquideerd is, als waardig
representant van het Nederlandsch «libera»
lisme* op de lijst van Dresselhuys.
Als zieltjes gewonnen kunnen worden,
is de Vrijheidsbond er als de kippen bij.
Hoe en wat voor soort doet er niet toe.
De Vrijheidsbood weegt niet, telt alleen.
Op deze wijze wordt de liberale vaan
«onbesmets gehouden.
Voor een volgende verkiezing Braat op
de Vrijheidsbondsche reclame film.
Het kan een succes worden.
Snoeck Henkeman's opkomst vervalt er
bij in 't niet.
Vooral de houding door de S. G. P. aan»
genomen, is niet te verantwoorden.
Door hun optreden werd aan een beleider
van het Ongeloof, aan een kind der Revolutie
een zetel verschaft.
Hoe zou Groen van Prinsterer tegen zulk
doen getoornd hebben 1
Men beroept zich nog op Groen maar be»
denkt niet, dat deze christen»staatsman juist
op vereeniging van allen die Links bestreden,
bedacht was.
In zijn werk grondwetsherziening en eens
gezindheid, blz. 61, schreef Groen
«Bij de onbereikbaarheid van het meest
begeerlijke doel (onmiddelijke vereeniging
van allen op deugdelijken grondslag) moe»
ten wij ons aan het bevorderen van hetgeen
vergelijkerderwijs wenschelijk is, niet ont»
trekken; namelijk vereeniging van welge»
zinden, uitgaande van vrije werking, een
ieder op zijn standpunt, een ieder naar zijn
geloof en inzicht, ten behoeve van gods»
vrucht, zedelijkheid, verkregen rechten,
nationale zelfstandigheid, in één woord van
al datgene waarvan de hooge waarde tegen»
over de gedrochtelijke waanwijsheid van
den huidigen dag, door zeer velen verstan»
digen en braven in Nederland nog erkend
wordt. Om dergelijke vereeniging te be»
werken, wordt meer dan ooit in de gegeven
omstandigheden, onderlinge verdraagzaam
heid gevorderd, wederzijds ontzag voor el»
kander overtuiging, geen geweldadig door»
drijven met betrekking tot alles, van in»
zicttten d e slechts, hetzij aan sommigen,
hetzij aan velen, wel behaaglijk zijns.
Groen was bedacht op vereeniging van allen
die Ongeloof en Revolutie wilden bestrijden
en hij deed daarom een beroep op Protestantsen
en Roomschen.
«Neens, zegt de S. G. P., «wij breken het
werk van Groen af en leggen op splitsing
van allen die bij elkander hooren, toes.
De «Christelijke Landarbeiders over
Flakkee.
Het orgaan van den Ned. Christ. Landar»
beidersbond geeft een overzicht van het jaar
1925.
Hierbij vinden wij o.m. het volgende:
«Te Den Bommel bereikte men eenige
verbetering. Wel liepen hier de onderhan»
delingen niet vlot, omdat door ons het loon»
aanbod in den winter te laag werd geacht.
«Inderdaad is het verschil in loon zomer
en winter hier te groot. Daar is zeer zeker
een reden vooi, en van ouds altijd in die
mate zoo geweest, en het ging daarom bij
ons niet over het verschil maar over het te
groote verschil.
«Naar een kleine consessie van de pa»
troons hierop werd tenslotte het contract
aanvaard.s
Even verder klaagt het orgaan over de Flak»
keesche afdeelingen, dat deze zoo zwak „'ijn
en de patroons er geen voorstanders van or»
ganisatorisch overleg zijn.
Wij gelooven dat op Flakkee de gemeente
Den Bommel nog de best georganiseerde af»
deeling heeft.
Van andere plaatsen wordt weinig bekend.
Betreurenswaardig is het feit det er in deze
streek nog zoo vele landarbeiders zijn, die
hun heil zoeken in de neutrale organisatie,
terwijl zij krachtens hun levensbeschouwing
toch in de chrisielijke arbeidersorganisatie op
hun plaats zijn.
Hierin dient toch verandering te komen.
Flakkee is een land waar de christelijke or»
ganisate bloeien kan. Het is onverantwoorde»
lijk, dat waar de bevolking overwegend «or»
thodox* is. de neutrale organisatie die in dienst
van Ongeloof en Revolutie staat, de Christelijke
organisatie de baas is.
Ons dunkt, dat er op elke plaats toch wel
enkele invloedrijke mannen zijn te vinden die
de christelijke actie op dit terrein kunnen be»
vorderen
Of moet dit kwaad hier zich eerst wreken
De Waterleiding»
Niettegenstaande men ruimschoots in de
gelegenheid gesteld is, kennis te nemen van
de rapporten omtrent de stichting, de kosten
en de exploitatie eener waterleiding op Flak»
kee. blijkt dat er nog heel veel misverstand
bestaat.
Allerlei praatjes, die geen enkelen grond
hebben, doen de ronde en velen zijn helaas
maar al te licht geneigd er het oor aan te
verleenen. En dat sommige menschen die,
uit welke motieven dan ook, meenen tegen
een waterleiding te moeten zijn, deze praatjes
gaarne helpen verbreiden om, kon het zijn,
de waterleiding bij de bevolking in discrediet
te brengen, spreekt wel haast vanzelf.
Voorlichting is dus wel gewenscht.
Nog dezer dagen gewerd ons een schrijven,
waarin een ingezetene van dit eiland 3ls zijn
meening te kennen gaf, dat de waterleiding
voornamelijk ten gerieve der voorname bur»
gers zou zijn en de mindere man goed genoeg
was hieraan te helpen mee batalen.
Niets is minder waar.
De waterleiding zal in de allereerste plaats
een groote uitkomst zijn voor den arbeiders»
stand. Deze zal er veel meer bij gebaat zijn
dan de gegoede burgers, die meestal over
veel grootere en zindeiijker regenbakken be»
schikken dan men bij de arbeiderswoningen
aantreft.
En dat de min»gegoeden moeten helpen
betalen aan het waterverbruik der groote
huizen, is evenmin waar. Het tegendeel is de
waarheid. Hoe grooter huis, hoe meer er be»
taald moet worden en hoe kleiner een wo>
ning, hoe minder men behoeft bij te dragen.
Hier wordt de progressieve heffing toe-epast.
En het bedrag da; men in kleine huisjes te
betalen heeft is zoo miniem, dat het niet de
moeite waard is er over te spreken.
Zoo zijn er veel dingen die geheel verkeerd
worden voorgesteld.
Men doet verstandig niet naar al die praatjes
te luisteren, doch zich zelve van de juiste
feiten op de hoogte te stellen. En dan zal
blijken dat er ten slotte van alle bezwaren
weinig of niets overblijft.
Een treurige gedenkdag.
De Calvinist, Prof. Sebesteyn, schrijft in de
Hongaarsche Heraut
Een treurige gedenkdag. Den 29 Augustus
herdekt geheel Hongarije het treurig feit,
dat 400 jaar geleden, den 29 Aug. in het
jaar 1526, de Turken door den beroemden
slag van Moh&cs. Koning Lodewijk II en zijn
geheele leger vernietigd en een zeer groot
gedeelte van Hongarije veroverd hadden.
Honderd en vijftig jaren lang duurde van
dezen dag af de Turksche heerschappij in
Hongarije, welke onuitsprekelijk veel lijden
over het Hongaarsche volk bracht. Nu, in
deze jaren, na vier eeuwen, zijn de arme
Hongaren tot een tweede Mohacs gebracht
door den vrede van Trianon, die het grootste
en schoonste gedeelte van Hongarije heeft
weggerukt en millioenen Hongaren onder
het juk van Roemenen, Tsjechen en Ser»
viërs heeft gebracht. Als wij dit vreeseiijk
feit bedenken, dan kunnen wij het welbe»
grijpen, hoe treurig voor de Hongaren de
400»jarige gedenkdag van den slag van Mo»
hacs den 29 Augustus zal wezen.
De geschiedenis van het Hongaarsche volk
is één groot boekdeel van ellende en jammer
zóózeer ging het met dit volk steeds door de
diepte, dat het een stempel gezet heeft op zijn
karakter, zijn muziek en zijn zang, zijn dicht»
kunst en cultuur.
Moge het vuur der beproeving het fijne goud
louteren, dan zal nogeens dit volk, beproefd
door 't lijden, terwijl er zooveel ander goud
verdonkerde, schitteren tot eere Gods en een
eereplaats in de rij der volkeren bekleeden
WARENWET EN WATERLEIDING.
Op grond van de bepalingen der Warenwet
zijn er de laatste jaren een aantal Koninklijke
besluiten verschenen, die voor verschillende
categoriën van neringdoenden de beschikking
over goed drinkwater gebiedend voorschrijven.
Het eerste dezer koninklijke besluiten was
het vBroodbesluifa, dat onlangs door een nieuw
vervangen is en in art. 7 o a. bepaalt, dat de
bereiding, verpakking of behandeling van
brood slechts mogen geschieden in ruimten,
welke zich bevinden in perceelen, waarin één
of meer middelen van waterleiding aanwezig
zijn, die water in voldoende hoeveelheid en
deugdelijk voor het gebruik in verband met
het bedrijf opleveren en waarin middelen van
watervoorziening, die ander water opleveren,
niet aanwezig zijn.
Het »Melkbesluit« geeft in art. 27 een on»
geveer gelijkluidend voorschrift ten aanzien
van de perceelen, bij melkverkoopers in ge»
bruik en het Algemeen Besluitbepaalt het»
zelfde voor de ruimten, waarin de bereiding,
verpakking of behandeling van eet» en drink»
waren in 't aLemeen plaats heeft.
Hoe staat het nu met de hoedanigheid van
het bedrijfswater van bakkers, melkverkoopers
enz. op het eiland Goeree en Overflakkee?
In 1924 heb ik een onderzoek ingesteld naar
het water, in gebruik bij de bakkers in de
13 gemeenten van dit eiland en daarbij in
hoofdzaak gelet op het welwater. Regenwater
toch, hoewel op zichzelf natuurlijk voortreffe»
lijk, 'Wordt in den regel niet op zoodanige
wijze opgevangen en bewaard, dat veront»
reiniging van buiten geheel uitgesloten is.
Bovendien staat regenwater niet ten allen tijde
in voldoende hoeveelheid ter beschikking. Een
watervoorziening met regenwater is dus in
geen geval in overeenstemming met de eischen,
die het Broodbesluit, het Melkbesluit en het
Algemeen Besluit stellen.
Van de welwaters nu zijn onderzocht in
de gemeente
Den Bommel 4 monsters
Dirksland10
Goedereede4
Herkingen3
Melissant3
Middelharnis 14
Ooltgensplaat 10
Ouddorp4
Sommelsdijk 9
Stad aan 't Haringvliet 4
Stellendam5
Nieuwe Tonge. 5
Oude Tonge 5
Van deze 80 waters was er eigenlijk niet een,
dat geheel betrouwbaar en dus voor bet ge»
bruik goed te keuren was. Ik kan niet aan»
nemen, dat de toestand bij melkverkoopers,
bij winkeliers in andere eet» en drinkwaren
en bij particulieren beter is en ben dus tot
de conclusie gekomen, dat de watervoorziening
op het eiland erbarmelijk slecht is
Nu werpe men niet tegen, dat er menschen
van 80, 90, misschien 100 jaar zijn, die nooit
anders dan dit water gedronken hebben en
zich daar steeds uitstekend bij hebben be»
vonden. Men verzekert zich tegenwoordig toch
ook algemeen tegen brand, ofschoon de meeste
verzekerden hun hrele leven lang nooit eenige
uitkeering van de assurantie maatschappij be»
hoeven in ontvangst nemen Het welwater,
zooals dit op het e'land gec ronken wordt,
is over 't algemeen van dien aard, dat er geen
waarborg bestaat, dat het vroeg of laat niet
de bron kan wezen van de meest ernstige be»
smettelijke ziekten.
Thans bestaat de gelegenheid tot het stich»
ten van een drinkwaterleiding voor het ge»
h ele eiland. Laat men die gelegenheid toch
benutten en zich niet door domme behoud»
zucht onttrekken aan iets, wat een eisch des
tijds is.
Nog een enkel woord over de aansluiting
van Ouddorp bij de eventueel te stichten
waterleiding, dit naar aanleiding van het ar»
tikeltje «De Waterleiding* in het nummer van
Woensdag 11 Augustus. Ik lees daar
«Bovendien kunnen de Ouddorpers heel
gemakkelijk aan uitstekend water komen. Zoo
zijn er, die zich de kosten van een Norton»
pomp getroost hebben en nu heel goedkoop
best water hebben
Mijn ervariDg leert anders. De in die ge»
meente onderzocht.- welwaters waren even
ondeugdelijk als die in de andere gemeenten
en ook het water uit de gemeentepompen te
Ouddorp zou ik niet kunnen goedkeuren.
Zeker zal er te Ouddorp goed water in den
grond te vinden zijn het geheele plan eener
drinkwaterleiding vanuit de duinen te Ouddorp
berust hierop, maar wat een waterleidingbe»
drijf, dat over alle hulpmiddelen der techniek
beschikt, vermag, dat kunnen anderen nog
niet. Dat men te Ouddorp «heel gemakkelijk
aan uitstekend water* kan komen, moet ik
dus op goede gronden betwijfelen.
Ik zou het ten zeerste betreuren, als de
gemeente Ouddorp buiten de te stichten water»
leiding bleef en de bewoners van dat dorp,
hoewel het dichtst aan de bron gelegen, zich
zouden moeten blijven behelpen met vies
regenwater of onbetrouwbaar welwater.
De Directeur van den Keuringsdienst van waren
voor het Keuringsgebied Dordrecht
Dr. G. J. VAN MEURS.
ssGravenhage, 13 Augustus 1926.
Gij vraagt mij U iets mede te deelen over
het nut, laat ik zeggen de noodzakelijkheid,
van een behoorlijke watervoorziening in het
algemeen.
Gaarne wil ik aan Uw verzoek voldoen,
al moet ik mijn verwondering er over uitspre»
ken, dat zulks in onzen tijd nog noodig schijnt
te zijn. Immers een behoorlijke waterverzor»
ging wordt in Nederland als een zaak van
algemeen belang beschouwd, nu wij weten,
dat de Overheid sinds jaren reeds de tot
standkoming van goed ingerichte waterleidin»
gen niet alleen aanmoedigt, maar ook in wer-
lijkheid mogelijk maakt.
Zij doet dit in de eerste plaats door finan»
tieel en bijstand te verleenen waar die noodig
blijkt te zijn en verder door het in stand
houden van een Centraal Bureau voor Drink»
watervoorziening, waar men ten allen tijde
adviezen kan inwinnen omtrent de deugdelijk»
heid van het water en omtrent de beste wijze
waarop te werk gegaan moet worden om dit
behoorlijk en in voldoende hoeveelheid te
winnen.
Daar, waar de Overheid zich zoovele opof»
feringen getroost, blijven de provinciën en
meestal de gemeenten niet jachter, alleen blijkt
