DE
0
ilharnis
Antirevolutionair
Orgaan
voor de Zuidhollandsche en Zeeuwsche Eilanden,
PU ROL
lê
'ii
I
IN HOC SIGNO VINCES
No. 2996
ZATERDAG 8 MAART 1924
39ste JAARGANG
eftuin
Reclames Mededeeüngen.
LF
judsmid
fcs voor
I.KIok-
meters
Laagst*
irkplaats.
:n Pin-
rschrift
In
n I n 11
W. BOEKHOVEN ZONEN
Alle stukken voor de Redactie bestemd, Advertentiën en verdere Administratie franco toe te zenden aan de Uitgevers
EERSTE BLAD.
„Christelijke deugden".
Wij naderen nu de kern der zaak.
De bepaling, die sedert 1857 in onze
Schoolwetgeving staatde bekende,
waarbij den onderwijzer zeer scherpelijk
wordt ingeprent, dat in zijn klasse, noch
hijzelf, noch iemand anders iets mag
doen, waardoor de „godsdienstige ge
voelens van andersdenkenden" zouden
worden gekwetst, was en is zoo duide
lijk.
Daar zit de „neutraliteit" in.
ja, pruilt er aan alle kanten uit.
En met „neutraliteit" is't nu eenmaal
in strijd, dat men den Bijbel of den
Christus op de Openbare School brengt,
't Een sluit het het ander uit. Als er
fcaat, dat ik iets „drooghouden" moet,
in mag ik er geen droppels op spren
kelen, dat begrijpt ieder. En zoo is 't ook
hier.
Maar nu is dit de riethalm
De „christelijke" deugden in de Wet!
[Die staan er dan toch maar
Om u te dienen, ze staan er, om
een volksuitdrukking uit vroeger eeuw
te gebruiken, als Pilatus in 't Credo.
Maar natuurlijk kan niemand er van
tusschen, om in de historie te onder
zoeken, wut die „christelijke deugden"
beteekenen en welke uitlegging daaraan
in overeenstemming met haarbeteekenis
gegeven is.
En dan is alles duidelijk en klaar.
Met grooten nadruk is in '57 reeds
door de Regeering gezegd en de Kamer
heeft dat door haar stem en steun be
vestigd, dat Christendom en Christus
fjjiten de Openbare School blijven moes-
T/z.
Hetgeen we thans bewijzen gaan.
Het was de 10e Juli des jaars 1857.
Sinds den vorigen dag was art. 22
der Schoolwet aan de orde, dat van de
„christelijke deugden".
Artikel 22 in het Ontwerp.
Dat bij de eindredactie art. 23 werd.
Onderscheiden sprekers hadden reeds
het woord gevoerd.
Zoo had o.a. de jood Godefroi ge
zegd, dat hij zich bij die „christelijke
deugden" wel kon neerleggen, omdat
zij immers niet beteekenden ik schrijf
zijn eigen woorden af, waarmee de Re
geering zich later vereenigde niet
beteekenden „christelijken zin, christe
lijk beginsel, christelijk element, christe-
lijken geest, christelijk onderwijs
„Maar dan beteekenden die „christe
lijke deugden" ook heelemaal niets
roept de lezer uit.
En hij heeft volmaakt gelijk
En daarom kon de jood Godefroi
dan ook met een zuivere, lsrdëlietische
consciëntie zeggen„Zet, om mij, die
«christelijke deugden" maar gerust in
de Wet.
Ook rhorbecke had geen bezwaar.
In zijn eigen ontwerp van verleden
Jaar, stonden die woorden niet. Maar
zo°als ze nu verklaard werden, zei
"'j) was 't hèm best. Want dit was een
«christendom boven geloofsverdeeld
heid". Met deze „christelijke deugden"
konden jood en christen, boedhist en
jnohamedaan, konden alle godsdiensten
ter wereld instemmen.
«Accoord van Putten", zeide hij.
2et dat woord maar in de Wet.
wil het lagere volksken zich dan blij
maken met de doode musch van één
onkel woord, och daar hadden Thor-
becke en Godefroi en de hunnen niets
legen.
Een kinderhand is gauw gevuld
Nu komt, 10 Juli, minister v. d.
"■"ugghen, de vader der wet, zelf aan
het woord. Hij kan er niet van tusschen,
of nu moet hij duidelijk zeggen, hoe
hij nu dit artikel en het woord „christe
lijk" opvat.
Hij moet schenken klaren wijn.
Thorbecke heeft het zijne gezegd.
Groen's vrienden hebben een duide
lijke verklaring gevraagd, land en volk
moesten weten, waar ze aan toe zijn
met de Wet. En de man zelf, die de
Wet had gemaakt moest zeggen, welke
de bedoeling was dan wist de Kamer
en dan wist ons gansche volk, eens
en voorgoed, wat er straks aangenomen
werd.
Welnu, hier volgen zijn eigen woor
den.
Slechts op de belangrijkste plaatsen
door óns onderstreept
„Wat is opleiding tot christelijke
en maatschappelijke deugden Van
dat denkbeeld, dat zeer ruim is op
zichzelf wordt door de Grondwet en
door het derde lid van art. 22
geëcatteerd (d.i. verwijderd) al wat
het te ruim maken zou. Door die be
spreking was en mag, zooals de spre
ker uit Deventer (Thorb cke) zeet
juist gezegd heeft, opleiding
tot christelijke deugden op de ge
mengde school in geen anderen zin
worden opgevat, dan dat alle leer
stelling en dogmatische bestanddee-
len, alles met één woord, wat tot
het begrip des Christendoms,
van zijne waarheden, van zijne
feiten, van zijne geschiedenis
behoort van de gemengde school
verwijderd moet bl ij ven. Ik
meen dat die verklaring juist en dat
zij duidelijk is. Dat het alzoo zij,
vordert de Grondwet en dit vordert
de rechtvaardigheid. Allen, Protestan
ten, Rooinsch-Katholieken en Israëlie
ten, kunnen met recht vorderen, dat
aan hun kinderen niets worde mede
gedeeld, dat kwetsend, dat strijdig
is met ieders godsdienstige overtui
gingen, en daartoe behoort
alles wat tot het begrip van
he-t christendom, v an het
begin tot het einde toe be
hoort!"
Aldus mr. J. J. L. v. d. Brugghen.
De vader der Wet van '57.
Die de „christelijke" deugden weer
in de Wet bracht.
Dit is inderdaad klare wijn.
En wie tegen zulke woorden in, nu
toch nog staande houdt, dat op de
Openbare School plaats is voor Christus
en Christendom, dien kijkt men aan
als iemand, die nü nog vertellen komt,
dat de aarde een platte pannekoek is.
V Stem en stoel.
Rheumatiek en spierpijn
Op den Uitkijk»
Land- en Tuinbouw.
i
handel van /iL
7J Izlvifes
_BJ
zeer lagen
24173
CSLAND
VKKEE te
op eiken
ien GRA-
Ischt geeft
die moch-
17461
L VAN
elijks wo»
leden vaa
Donder»
6—8 uur.
.Dirkslaad
orden op»
'uden pros
n, om Nel
psmetteljjk
zoegd, »u
|n. Er zijn
ak in den
zulke pas
:worden
}men hem
an beiden
niet doen
olang een
Maar wat
ij tenslotte
jjbezwaar
hulp voor
nog weer
worden
ant
a de hans
nd op zijn
mijnheer
m nevens
ngen zou
zoo straks
stoel,
oppen 't
ekommer»
haar net
wat nu te
n verzons
enkt na.
dat ik een
wat op.
egt ze op
i. «En als
houden
rit.
cht«.
i verslagen
aeeft voor»
er volgt.)
Deze Courant verschijnt eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
ABONNEMENTSPRIJS per drie maanden franco per post 75 Cent Hj vooruitbetaling.
BUITENLAND bij vooruitbetaling f 8.50 per jaar.
AFZONDERLIJKE NUMMERS 5 CENT.
UITGEVERS
SOMMELSDIJK
Telef. Interc. No. 202 Postbus No. 2
ADVERTENTIËN 20 cent, RECLAMES 40 cent, BOEKAANKONDIGING 10 cent per regel.
DIENSTAANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN f 1.— per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsruimte die zij beslaan.
Advertentiën worden ingewacht tot DINSDAG- en VRIJDAGMORGEN 10 pur.
dat »derde lid« bevatte de bepalingen
inzake «andersdenkenden*, zoo juist hierboven
nog in herinnering gebracht.
V Is 't zoo erg.
Telkens merken we, hoe onze eenvoudige
menschen, die zoo weinig van geldzaken af»
weten, vragen of 't dan toch wezenlijk wel
zoo erg is met 's Rijks Finantiën
't Gaat immers alles z'n gang
Zelfs een tekort van 100 a 140 mill.'s jaars
spreekt weinig tot hun verbeelding ze weten
zoo weinig wat 'n inillioen isvelen hebben
in hun leven immers nog nooit 'n «briefje»van»
duizend« gezien.
Toch. maar stééd blijven door=getuigeD.
Misschién maakt het eenige indruk, dat wij
Nederland, Indië, Provincies en Gemeenten
te zamen, in het ééne jaar 1922 leenden 1083
millioen en in 1923 nog es weer 938 millioen.
En vraag niet, wat een reuzedeening ons nu
weer boven 't hoofd hangt.
Zooiets stemt toch tot nadenken.
En luister dan naar onze »groote« mannen
van handel en geld.
Prof. Biuins van de Handels»hoogeschool
te Rotterdam, zei nog pas te Groningen
»Er is in Europa geen tweede voorbeeld
van een land, dat buiten den oorlog ges
bleven is dat hier en in den oorlog zijn
competente portie aan oorlogssen nasoors
logsswinst heeft gehad waarvan in enkele
jaren tljds de eertijds gunstige finantiëele
positie zoo in den grond is bedorven«.
Omdat we er, volk en overheid met elkaar
maar op hebben los geleefd.
En daarvan terug te keeren is een moeis
Iijke zaak onder de zon.
V 2 ien millioen.
De kranten hebben bericht
»B. en W. van Amsterdam zijn tot de
overtuiging gekomen, dat er op de Bes
grooting voor 1925 tien millioen zal moes
ten bezuinigd worden«.
Nu, dat verwondert niemand!
Reeds dit jaar is er 'n groot tekort.
Maar 't wordt goeddeels verdonkeremaand,
doordat Amsterdam al de appeltjessvoorsdens
dorst opeet, die het nog heeft liggen.
Dat duurt echter maar één jaar.
Dan is de provisiekast leeg.
En zoo staat Wibaut in Amsterdam precies
voor 't zelfde vraagstuk als Colijn in 't vas
derland, alleen is het naar proportie kleiner.
Nu maar es stil afwachten.
Waaraan Wibaut z'n zegel hechten zal.
Hij hééft zoo'n groot woord gehad?
Wonderlijk daar in Rusland.
De Sovjetsster heeft er 't Kruis weggebrand
godsdienst heet er de ergste geestelijke ziekte,
die 'n mensch krijgen kan.
God en Christus zijn »afgeschaft«.
Maar nu komt. de Leninsvereering.
Gramofoons, waarop in '19 en '20 Lenin's
stem is vastgelegd, worden de dorpen langs
vervoerd want »de boeren gelooven Lenin's
stem meer dan alle kranten
Fn de Raad van Volkscommissarissen heeft
besloten voortaan en voorgoed den zetel van
Lenin, d.w.z. zijn stoel, waarop hij in den
Raad steeds zat, onbezet te laten.
Straks maakt men er 'n buiging voor.
Nieuwe relequiën, als men ziet:
De Leninsvereering op gang.
40 cent per regel.
Spoedige verlichting van de pijnen en weldra
genezing door SanapirinsTabletten (Mijns
hardt). Koker 75 ct. Bij apoth. en drogisten.
Springende Lippen
DOOS 30, 60,90 Cent.
Bij Apoth. en Drogisten.
Pharm.Fabr. A.Mijnhardt
Zeist
Nadruk vobodeH.
Ds. DE GEUZE VAN WAARDDORP.
[Schets uit het jaar 1852.]
De studeerkamer eener kleine dorpspastorie.
Niets is hier te ontdekken, dat aan we els
d e denken doet, integendeel, sober is 't vers
trek gemeubeld en zelfs de antieke, rijk bewerk,
te leunstoel, waarin Ds. De Geuze, tegenover
zijn bezoeker gezeten is, toont duidelijk de
sporen van een veeljarig gebruik, erfstuk als
ze is van z ij n vader, die hem indertijd op
zijn zilveren huwelijksfeest ten geschenke kreeg.
Cornelis de Geuze staat hier nu acht jaar.
Uit zijn eerste gemeente werd hij hier in
Waarddorp beroepen en hij krijgt zoo enkel
nog wel eens «hoorders", maar het komt zeis
den tot een beroep.
Toch is hij een der kanselredenaars, die de
schare weten te boeien door de macht van
het woord.
Wie bij hem onder den kansel zit moet
luisteren.
Als «herder" is hij zelfs vermiard.
Ook de velen, die tegen zijn «richting overs
wegend bezwaar hebben, moeten erkennen,
dat als alle herders de kudde weidden, ja nas
liepen geljjk Ds. de Geuze deed, gezegde kuds
de heel wat beter er aan toe zoude zijn.
En 't zat 'm ook niet in zijn gezin.
Drie kinders had hij en 't waren, nu ja j
ravotters en levenschoppers zooals alle kin,
ders op dien leeftijd, maar hij wist ze te hou.
den in «christelijke zedigheid«, daarbij gehols
pen door zijn vrouw, die wel van eenvoudis
ge afkomst was, maar die toch geen slecht fis
guur maakte in een pastorie.
Neen, er was iets anders
Ds. de Geuze stond nu eenmaal bekend als
een »u 11 r a«.
En dat was 't ergste, waartoe in veler oog
en vooral ook in 't oog der kerkelijke mach.
hebbers en waardigheidsbekleeders uit het
midden der 19e eeuw, iemand vervallen kon.
Hij mocht desnoods wel »orthodox« zijn.
Men moest met de gemeente rekenen en die
hing aan 't oude. En een dominee, die voor
dit oude een zekeren eerbied toonde, zonder
er zich slaafs voor te b u i g e n, was een krachs
tig bolwerk tegen de «Afscheiding", welke
modderige en donkere wateren nog maar als
tijd knabbelden aan 't erf der Vaderlandsche
Kerk, zooals het den volke werd voorges
steld
We zijn, merken we op, in het jaar 1852
Maar een »ultra« was onbruikbaar.
In zijn sóórt was dat een Robespierre.
Een kerkelijke revolutiedrijver en oproers
maker, die niet rustte vóór alles óm hem heen
in vuur en vlam stond. Die de »hel« als een
soort geestelijke guillotine gebruikte op de
plaats waar hij stond.
Zoo iemand mocht vooral niet «hooger»op«
Niet gekozen worden in eenig bestuur.
Och, in een plaats als Waarddorp deed een
man als ds. De Geuze niet veel kwaad, de
dweepzucht van het tegenwoordige geslacht
daar is toch onuitroeibaareen meer «gemas
tigd« man zou er een moeilijk leven hebben
gehad; men moest wat Waarddorp betreft zijn
hoop vestigen op het tweede en derde ges
slacht en ds. De Geuze, nu die worde
er oud
't Was lastig dat de man zoo preeken kon
Want dat blijfUzelden verborgen.
En gedurig waren er vacante gemeenten,
die 't dan toch eigenlijk met hem wel pros
beeren wilden maar 't was ongeloofes
lijk, wat er dan al niet in het werk gesteld
werd, altijd «onder de roos« en «met geheims
houding* enz. enz, om zoo iets te keeren.
Cornelis de Geuze kan er staaltjes van vers
tellen.
«Je moest er eens een boekje van opens
doen, in «De Nederlander* zei z'n vrouw
soms.
«De Nederlander« was destijds het a.r. dags
blad, 't welk met veel moeite en kosten door
den heer Groen van Prinsterer c.s. in stand
gehouden werd.
«Nee vrouwzei Cornelis dan, «dat niet.
't Zou maar des te meer verbitteren. En God
zal ons brengen waar Hij werk voor ons heeft.
Tegenover dominee zit een boer.
Stevige, vierkante gestalteop en top 'n
boer uit het midden der vorige eeuw, wiens
gelaat wilskracht toont en in wiens hart daars
van is ds. de Geuze overtuigd, de vreeze des
Heeren woont.
De man is niet van zijn gemeente.
Hij behoort tot de Afgescheidenen.
Maar hij komt vaak bij dominee aan huis
want uitgezonderd dan dat ééne punt zijn
ze in alles één en als hij 's Zondags eens door
't ruwe weer niet «naar stad«, naar zijn eigen
kerk kan, dan gaat hij bij Ds de Geuze »op«
en heeft hij soms een rijken zegen.
Cornelis is trouwens niets kerkistisch.
Het «puntje* was er o jamaar de druk
der tijden op heel het gereformeerde volksdeel
was zóó zwaar, dat men zich onwillekeurig
veel nauwer aaneensloot, dan later vaak en
De Geuze had zelfs verleden jaar toen hij
vacantie had zijn «afgescheiden* collega uit
stad een avondbeurt bij hem laten waarnemen.
Dat ging toen zoo, in dien tijd
De Geuze heeft er trouwens een ongemak*
kelijken uitbrander over gehad van het Clas»
sicaal Bestuur, dat den «afgescheiden* wolf
niet in de kerkelijke schaapskooi dulden k
«Ik heb 't uit uw briefje al begrep- TE1.
mineezegt boer Van der Hagt, -•jT
alles voor niets jm. y gei^rdt.^N
dan het vrije Nederland I dat is dan de erve
der vaderen
Ds. De Geuze moet het alles beamen.
«Ja, en 't ergste is nu staat daar sinds
1848 in de GrondwetHet geven van Onder»
wijs is v r ij en als we om die vrijheid k o»
men; als we dus vragen wat ons grondwet»
telijk toekomt, dan worden we afgescheept,
dat het eerst bij een nieuwe Schoolwet moet
geregeld worden
«Wat nuvraagt van der Hagt.
«Afwachten en bidden«, zegt ds. De Geuze.
«En zooveel mogelijk ons met huisonderwijs
behelpen
Van der Hagt kijkt voor zich heen.
Dan komt een vastberaden, haast wat
harde trek op zijn gelaat.
Hij buigt zich wat tot dominee voorover.
»U wil ik het wel zeggen, dominee u zult
het wel zwijgen. Ik houd het hier niet langer
uitEen land, waar ik amper vrijheid heb
van godsdienstoefening en géén vrijheid om
mijn kinderen te laten onderwijzen uit Gods
Woord, dat i s mijn vaderland niet meer Als
alles voor elkaar komt, ga ik 't volgend voorjaar
met verscheiden andere afgescheidenen naar
Noord»Amerika, waar vrijheid is
Cornelis de Geuze keek verrast op, zelfs
zeer smartelijk verrast.
«Ik doe 't niet voor gemak of genot, do»
mineezegt V. d. Hagt zachter.
«Dat geloof ik, broeder! En daarom
ga met God ik zou je kunnen benij»
den Arm Nederland Neen, da
Costa ondanks uw zang»des»geloofs Ze
hébben ons al, de goden dezer Eeuw 1«
UITKIJK.
Het kweeken en verzorgen van
gewassen en huisdieren door
arbeiders.
(Een prijsvraag.)
Eenigen tijd geleden werd door den Oranje»
bond van Orde besloten tot het instellen van
een Prijsvrageninstituut. Dit Instituut had en
heeft de bedoeling om door middel van prijs»
vragen mede te werken aan de oplossing van
verschillende maatschappelijke vraagstukken.
De Commissie van uitvoering bestond uit de
heeren Dr. P. van Hoek, den Directeur ge»
neraal van Landbouw, Prof. S. Koenen van
Wageningen, inmiddels overleden, en lr. V.
R. Y. Croesen, Voorzitter van het Kon. Ned.
Landbouw Comité. De eerste prijsvraag werd
uitgeschreven en van de 28 ingekomen ant»
woorden werd bekroond dat van den heer
A. J. van Lohuizen, hoofdopzichter publieke
werken, afd. beplantingen te Amsterdam. Wat
bedoelde deze prijsvraag Ditden arbeider in
zijn vrijen tijd te brengen tot het kweeken en
verzorgen van gewassen en van huisdieren. En
wel met het dubbele doelle om hem op
nuttige, aangename wijze bezig te doen zijn
2e. om zijn inkomsten, desgewenschsf, te ver»
hoogen. Het bekroonde antwoord kan daar»
voor een handleiding zijn, den arbeider met
raad en daad bij te staan. De Commissie heeft
zoo niet uitsluitend, dan toch hoofdzakelijk
het oog gehad op den stedelijken arbeider,
die, meer vrijen tijd hebbende dan vroeger,
wellicht niet goed weet hoe die te besteden.
Hem wordt nu de weg gewezen om van zijn
vrijen tijd een zoodanig gebruik te maken,
dat dit aan het geluk, de ontwikkeling en de
welvaart van hem en zijn gezin ten goede
komt. Dit is zeker een maatschappelijk werk,
dat lof en steun verdient. Even willen we op»
noemen, welke de inhond der in druk ver»
schenen handleiding is,:
l.^Hekfët k-eer\)p keë(eeken van planten
10 jaar d'cftig een cigaret? Wezen en doel,
heup A "V ,^<'Cvtvy.) -éVuin. 3. Het ver
les voor niets
«Nul op 't rektó^ -
e v<v?rï de
^t.
'ers if iingsh j. diceerd. Uit
i.itiev —jE v( en oesteD«r afdeelingen
r~~" ia*0z; Jeer geV.iedroci -ï
tcT '~on' v°'< Koopr" iS. "-L'n»'
hij - w^0(:Hel'bliCe'>en ond'Ken.rij
woord: °°;t ^Ouj-r van
Op van ue»®ei pn w'l een 1 chipper S.
«Het is toch verscb i
«Daar willen we nu,.
en 't is een slecht) c"
zoo goed als wij sc
een eigen schoof r
school niet geeft C
dat moeten we ga.
de overheid, of het
om neen te zegge'
of zulk een school
die zegt: Niet nooi
Het is God»geklaag
komedie en een dran|der oprich»
ten, die wil en zóó' mafr wie
voor z'n eigen kindei ,j wj] Stichs
een
v^stum. 3. oei
a v éT^k'(
p^au^,a
,eV%
ij, -.el, onsatkëc.'en van dezeiW.rlx
of het or '-jboreert aan overvlo!
Naast "s er de belofte. Onze sti
al^wuAtr, onP <?A ciüs stuk levöfi
irtii V ^ten' in ook ff
■h13
ji
it
inl
T!
1'!
ye> 'mJ iOtinen, partij
O
O'f.-
„n, veels iJTCdC
Een ;n.
beid> mneer
1» i ïvolm
'com
hf
ek- en Byoutetvjaooz&pi fi-'c'
voorhanden in den
'Nicci^'
■ftaandëK
•te in die"
Ma,
héén
eoorc'T
g is et™
het niet
eel en een
i éhtiriJ ,||r hui»
r_n«Het ufl dJriaboi1 "ij'°;'A%evL <n
%jpSjy' v»n
Jonge» v,
nilis
ten, waar ze van Got
dien wordt het verbt
hooren,
n dat heet
die dagelijks
nenstad naai
gaan. en die dU
belangstelling zie
van gewassen en TJJTt vl
ren een zegenrijke arb
etuigen digd-i'ten"?
v^lijke;%<ilt en JeL^v V- - 'V0 'n L
- V Fen T If-fië 3*' f
A. v ten hng. I -TV
M'del deon<< <jo5 4i»
n om »s£en nauwedii
*nrt..\
M?' 'ePr HaBfc-or
■e i *3
:ty
