en
■ML.
CO.
lëïaar
Woensdag 18 Augustus 1920.
Jaargang N". 2625.
;R -wm
;eeft
DEL
Co.
got*
A ft iirem Iw twnmir
IN HOC SIGNO VINCES
voor de Kafidhollaiid&elie en KeeHWiche llilanden.
MÉgviitadiiiYier.
II
Sb mmmwont wiser.
Capes
rking.
.EF. 14216
it verkeerd.
\kR'dvm.
«KIEZEN.
.0EZIEEN.
i
I
1
J'
fjiiflii.
IS VOOR
In, Lustres, Mu-
I Gram Plater^))
is, Mandolinen,
Imonica's, (ook
la's. Occarino's,
rdeelen in rutme
16365
lesistm&t 50
liiarnis
BOEKHOVEN Zonen,
Alle stukken voor de Redactie bestemd, Advertentien en verdere Administratie franco toe te zenden aan de Uitgevers.
si i
IS.
ÜAAT
ÏMELRTO.ÏK
ïiale Reparatie
Veemarkt.
isat f 19.50.
DEKENS van-
KA.PQKKUS-
Darmstad Pe-
loiordorscbma-
id. Aanbeveler|p)
lAfd. „Hartelust*1
ngasSissn nm
MS.
ILÏJKH FRIJjZm
W 17459
im.
iDERIK
i'Sesfrest©
Irs
are en tweedehands-
ten, Bikkelen enz.
13k tarief.'
Deze Courant verschaal eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
ABONNEMENTSPRIJS per drie maanden franco pes post 75 Cent bij vooruitbetaling.
BUITENLAND bij vooruitbetaling l 5.50 per jaar.
AFZONDERLIJKE NUMMERS 5 CENT,
UITGEVERS:
SOMMELSDJJK.
Telefoon Intercommunaal No. 20A
ADVERTENTlBN 15 Cent per regel, RECLAMES 30 Cent per regel,
BOEKAANKONDIGING 10 cent per regel.
DIENSTAANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN 75 Cent per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsruimte die zS beslaan.
Advertentiën worden ingewacht tot DINSDAG- ea VRIJDAGMORGEN 10 UUR.
De Vrijzinnigheid veroorloofde zich
de laaiste 20 jaren de ongekende vrij
heid om in drie tot zeven partijtjes op
te treden.
Er waren Oud Liberalen; Vrijz, De
mocraten, sinds 1900 maar er kwamen
bij Kconomische-Bonders, Neutralen
Plattelandbonders-Linka, Middenstan
ders enz,
Het was een chaos in die eertijds
één- en ondeelbare partij, en in en
buiten de Kamer was zij 't toonbeeld
van tweespalt en verwarring, waarvan
't Socialisme profiteerde. Urn niet te
zeggen een politieke zegen, dan toch
een politieke fortuintje is de heer Treub,
oud-minister, en Voorzitter van don
ïïcon Bond. Hij heeft den b'ond gesticht,
maar wi). hem nu ook weer omhals
brengen met de bedoeling om saam te
smelten met andere partijen, wat na
tuurlijk alle Vrijz. partijen onmiddellijk
de gelegenheid schonk, die ze met beide
handen aangrepen, om voeling te houden
en poolshoogte te nemen van wat er
in de Vrijzinnige gelederen omging.
7,óó, de politieke voelhorens uitstekend
n zal wel weken en maanden duren
in de Vrij, Pers éér de door Treub
bewogen wateren tot eaoige rust ko
men leert men nu al eenigermate den
tcekomstigen gang van zaken kennen,
die in 1922, 't jaar der Verkiezingen,
wel tot een voor allen voldoend resul
taat zal hebben geleid. Wat noodzake
lijk is ter wille van de Vrijzinnigheid
en ter wide van de Nederlandsche
Staatkunde. Wat lijn ziet ge dan nu
al, zij 't ook nog wat vaag. aireede
getrokken Deze de Vrijzinnigheid is
't zevental, fracties moe E« ze begeert
te komen tot één Partij, die net als de
Antirev.net als de Ohr. Hist.net ais
de R K. partij slechts een droit e" en
e n gauche* kent, di. Rechts antire
voiiitionair öf Links antirevolutionair;
d.w.z. wat conservatief aangelegd of
wat democratisch, maar beide elemen
ten in één partij verband.
De Vrijzinnigheid veroordeelt de
weelde v-,n haar zeven fracties terecht
en kijkt met verklaarbare jaloezie naar
de Rechterzijde waar't echter
ook nog niet is zooals 't behoort om
dat 't Protestandsche deel nu nog uit
twee deelen bestaat n l. Anti's en Ohr.
Historischen, die te veel punten van
overeenstemming bezitten om op den
duur een tweeheid te blijven
Maar de Vrijzinnigheid doet wèl zich
aan de Antirev.-partij enz. te spiegelen,
waarin »conservatieve« en »vooruit-
strevende mannen en vrouwen een
plaats vinden en hebben gevonden. En
iu de Chr, Hist, èn in do R. K. partij
is 'i krek eender. Eén partijéén ver
hand één gezamenlijk optreden, maar
met tweeërlei mensehendie wat
«langzaam» en die wat «vlug« willen
zijn in de oplossing der sociale vraag
stukken.
Maar daar zit om juist de
kneep, de fout, die door de Vrijzinnig-
h-i<l al jaren is gemaakt en waarvan
de Vrij. Democraten de hoofdschuldigen
zij". Te drommel! is de Staatkunden
dan ni- ts anders dan een strijd om
méér of minder in de sociale vraagstuk-
kt n Zóó heeft de Rechterzijde de Po
li! i k nooit verstaan 1 Staatkunde is de
kun Ie om de Staat te besturen, waarin
gr sirlifke en stoffelijke factoren van
©we i'.-lik tot oogenblik met elkaar
wo .velen En om nu èn dat geestelijke
èn dat stoffelijke leven in evenwicht
te h. iaden; om Recht te doen. aan den
gees iel ijk en stoffelijk onderdrukte
tegenover dengene, die van zijn over
macht misbruik maaktdaarvoor is de
Politiek, de Staatkunde, 't Recht, 't
Gezag de Wet, de Overheid.
Maar nimmer kan en mag de Staat
kunde bestaan in een zich blind staren
op sociale, economische, technische po-
blenaen of vraagstukken. Zeer terecht is
dan ook door de Anti's vooropgesteld,
dat elk harer medeleden dient te strijden
èn voor 't geestelijk èn voor 't stoffe
lijk leven des Volks. Sterker nog: om
dat 't geestelijk leven de basis is van
't sociale, technische, economische leven,
vraagt de Antirev. van elk zijner mede
leden instemming met 't Woord Gods,
omdat dit Woord de geestelijke richt
snoeren trekt, waarlangs een Volk tot
Vrede en Geluk komen kan. En omdat
de Chr. Hist, evenzoo zijn peillood zin
ken laat in de wateren van dezelfde
Godsopenbaring is 't onzes inziens
principieel onverantwoordelijk dat de
twee Christelijke, Protestantsche par
tijen als twee smaldeelen naast elkaar
leven tenzij men van weers
zijden een Kerkbegrip gaat inschuiven,
dat als bron van oneenigheid op Staat-
knndig terrein toch n mmer doorslag
geven mag.
t Is zóó: een dergelijken Band als
Gods Woord, voor alle politieke leven
in de vraagstukken van Gezag, Recht
en Orde en Vrijheid die de hoofdpro
blemen vormen van alle Staatkunde
hebben de Vrijzinnigen niet. Ze hebben
geen anderen Band dan 't vage denk
beeld vanVrijheid, Vrijzinnigheid of
met andere woordenLosheid op poli
tiek terre'n van 's Heeren Wetten en
ordinantiën En wij geven onmiddellijk
toe, dat zoo'n „Losheid" een band is
als spinrag zoo dun, dat zoo n Vrijheid
nog ijler is dan is schaduw der din
gen zelve. En we even dus ook toe,
dat de Vrijzinnigheid absolunt zeker,
om toch wat houvast te hebben voor
haar politieke streven, die vrijheid* en
haar grenzen ging toepassen op de
Sociale en technische vraagstukken en
zoo van zelf kwam tot een Vrijz.
Democr. partij*, tot een «V ij liberale
partij" en tot e;n derde, die er tus-
schen in stond, bekend als de «Unie-
liberale* partij. Die onderscheiding was
natuurlijk als men de «Vrijheid"
uitsluitend op sociaal terrein zocht, en
als men zijn heele politiek alleen op
die sociale vraagstukken richt. Maar
die onderscheiding in drieën, (laat staan
in zevenenzooals nu) deugt niet, als
men zijn geheele politieke stelsel overzi t
Want behalve sociale vraagstukken zijn
er toch ook nog andere. De Vrijz.
Democr. hebben hun beginselverklaring
en werkprogram gepubliceer i, maar
tien tegen éénèn Vrij-liberalen èn
Unieliberalen kunnen die onderschrijven.
In punt I van de] beginselverklaring
staat, dat „Regeermacht en wetgeving
behooren te steunen op de vrije geor
ganiseerde wilsuiting van alle meerder
jarige Nederlanders". Dus Algemeen
Mannen- en Vrouwenkiesrecht, Het is
er. Dat strijdpunt is dus van de baan,
tenzij de Vrijzinnigen nog over den leef
tijd van 25 jaar, 24, 23, 22, 21 enz.
willen gaan kibbelen.
In punt II staat: Wetgeving en re-
geeringsheleid moeten er op gericht zijn
de maatschappelijke ontwikkelingsvoor-
waarden veor allen gelijk te maken."
Welken Vrijzinnige staat dat tegen
Voor zoover wij weten: Niemand.
Punt II zegt ook: „Ieder moet ge
nieten de vrucht van eigen inspanning
en daarom kan het persoonlijk eigen
domsrecht in de maatschappelijke orde
niet worden gemist". Welke Vrijzinnige
staat dat tegen Voor zoover wij weten
Niemand
Punt II zegt ook»AlIen, die in 't
bedrijfsleven werkzaam zijn, behoorea
belang te hebben bij de uitkomsten van
't bedrijf en medezeggingschap in de
regeling der arbeidsvoorwaarden en in
de organisatie van t bedrijf. De Over
heid heeft een leidende taak te vervul
len, regelend in te grijpen en zoo noodig
den privaten ondernemingsvorm ter zijde
te stellen, waar de werking van het
vrije bedrijf het algemeen belang schaast,
of een rechtvaardige verdeeling van 't
arbeidsproduct ontbreekt. De Overheh
behoort door krachtige sociale maatre
gelen het stoffelijk en zedelijk welzijn
van allen, die aan de voortbrenging
deelnemen, te bevorderen*'.
Hier, in dit sociale strijdpunt, kunnen
de Vrijz. uiteen gaan, in democraten oa
conservatieven. Maar de vraag is dan
nogHoe ver gaat de democraat in dat
aftakelen van den privaten ondernemings
vorm En Wddr blijjt de Conservatief stil
staan Dat is géén principieel verschil
maar slechts gradueel! Ons is niet be
kend, dat de Umeiiberalen en Vrij-libe-
ralen zich op het privaatbezit doodsta-
rendat kunnen ze zelfs in deze tijden
niet, waarin alles om «verandering"
roept. En de politieke historie der laatste
jaren wijst ook de nieuwe richting, die
door alle Vrijzinnigen reeds gekozen is.
Alle Vrijzinnigen zijn vóór Overheids
ingrijpen; vóór ingrijpen èn zoonoodig
ter zij stéllen van den privaten onderne
mingsvorm. Blijft over de vraagWan
neer is 't «zoo" noodig*'. Dat >zoo noo
digis een gradueele kwestie, die ieder
toestemmen kan.
Dat de Vrijzinnigheid zich in zevenen
splitst, is gewoonweg onzin. Dat ze
zich in drieën scheidt, is onverstandige
weelde. Want de heele Vrijzinnigheid
kan de Vrije Democratische gedachte
onderschrijven En over t Sociale leven
is geen principieele strijd maar slechts
een gradnoele te constaleeren. Maar dat
is in alle partijen zoo. Daarom zouden
we w HenEén Protestandsche partij
èn één Vrijz. partij. En in elkH&rd-
loopers en Wandelaars.
Natuurlijk, dat is een vaststaande
conditie: De Protestantshe partij moet
Gods Woord als grondslag behouden in
zijn Gereformeerde opvatting op politiek
terrein d. w. z. 't Recht en Onrecht,
Gezag en Vrijheid, Geestelijk en Stof
felijk leven richten naar de Gereformeerde
beginselen, zooals onze Vaderen dat de
den in ouden Tijd maar die ideeën be
keken naar do nieuwe Tijden en nieuwe
vormen waarin we nu leven.
En dan met de R. Kath. in stevige
coalitie,
Zoo dusde Vrijzinnigheid Een, Daar
naast 't Socialisme,
't Protestantisme als Geref. denkend
Een Daarnaastde Roomsch Katholieken
I.
De oorlog, waarin vrijwel geheel Europa
was betrokken, de ongelijfeld bloedigste, die
de geschiedenis nog heeft aanschouwd, is
voorbij. Maar wei niemand, die zal meenen,
ook zonder dat hf de dagelijksche be
richten in de couranten leest, dat de landen,
waarover dese oorlog is getrokken, teeds her
steld zijn van de ontvangen slagen. En
niemand ook die zal aannemen dat de slag
velden waarop de strijd van 1914-1918 is
gestreden, reeds een aanzien hebben, gelijk
aan dat van het slagveld van Waterloo, waar
sedert tientallen van jaren de kudden reeds
grazen op dezelfde welden, die zooveel bloed
dorst hebben aanschouwd.
Het is onbegrlpelQk dat er een trek is naar
de slagvelden van België en van Noord-Frank
rijk. Er z|n er in het Oosten van Europa
die minstens even erg, neen nog veel erger
zijn, Afgescheiden van de politieke bezwaren,
die het bezoeken daarvan zou ontmoeten,
hebben de slagvelden van het Westen voor
ons de meest sprekende namen. Wij hebben
de berichten vandaar steeds met bijzondere
belangstelling gevolgd; al hebben we ons
zeiven slechts zelden gereeliaeerd omdat de
strijd zoo heel nsbfl was, toch voelden wij
de beteekenis daarvan in meerdere mate dan
met den str|d in het Oosten het geval was.
Vandaar dan ook, dat de stamen, die w| in
het vroeger ons reeds zoo bekende Vlaan-
derenland ontmoeten, ons heel wat minder
vreemd klinken dan die van Oosten ons doen.
Vandaar, dat wj met een gevoel dat meer
en beter is dan nieuwsgierigheid, onze
schreden daarheen wenden en onze oogen den
kost willen geven om in werkelijkheid te zien,
wat een moderne oorlog beteekent. En dan
treft het ons toch wei, dat er op heal dat
lachende, vroolgke Vlaanderenland vaavoor
den oorlog, dat, hoe gescheiden het ook
mocht zijn door taal en politieken strijd,
toch een land van vroolgkheld bleef, een
soort van druk rust, dien het ook nu nog
niet van zich heeft kunnen afschudden.
Wie bovendien sou meenen dat bulten het
slagveld reeds alle sporen van het Duitsche
verleden van België waren weggewischt, ver
gist zich. Onze weg ging van Brussel over
Aalst naar Gent, en vandaar naar Korirljk,
een der wegen naar het Vlaamsche front, die
door ontelbare Duitsche colonnes is gegaan.
Zij hadden het praktisch ingericht, want in
elke stad van eenlge beteekenis wezen reu-
zengroote borden, van verre af kenbaar, den
weg b| elk kruispunt, dat zich voordeed,
zoodat opeen kapingen van troepen uit stra
tegisch oogpunt immer zoo gevreesd, niet
behoefden te worden geducht. Voor den
autobestuurder is het op die w|ze gemakke
lijk zfjn weg te vinden, en de Belgen zijn
zoo practlsch geweest om voor een groot
deel deze wegwijzers te doen blijven, ook
daar waar zij, als b v. tegen het mooie stad
huis te KortriJk, de kleuren der artistieke
omgeving hinderlijk bederven I En ook nu
nog vindt men in kleine plaatsjes met groote
letters aangekondigd: Orfskommanturin
meer dan één plaatsje ontbreekt letterlijk op
geen een buis de vermeldingKollet 15 Maan,
of 23 of 30 Mann, eene aanwijzing voor de
kommandantcn der troepen, die in zoodanig
plaatsje moeten overnachten.
Men kan in den regel althans b| 't
binnentreden In een stad, met één oogopslag
bemerken of zig onderdeel van het gevechts
terrein is geweest dan wei slechts een en
kelen keer en b| toeval door viiegaanvallen
is bezocht. Aalst, een belangrijke plaats op
den weg naar Gent, is vrijwel ongedeerd ge
bleven zoodrs. niet echter naderen wij Melle,
a. h. w. een voorstad van Gent, of wij her
inneren ons den heftigsten tegenstand, die
hier door de Belgen werd geboden, minder
om Gent en den overgang over de Schelde
te redden dan wel om het in Antwerpen op
gesloten leger tijd te laten naar de Fransche
grenzen uit te wijken. Wanneer dan onze
weg van Gent naar Kortrjk gaat door Deicze,
zien wij deze plaats toch van vr| grooten
omvang, geheel verwoest en verlatenzt*
telt slechts enkele bewoners nog, en deze
z|n voor een deel ondergebracht in huizen,
waarvan de benedenverdiepingen wel over
eind staan, maar de bovenverdiepingen ver
woest z|n. Kort rijk met zijn prachtige markt
en z|n mooi stadhuis en zijn kieuuQk post-
gebouw, heeft gelukkig niet al te veel ge
leden, aanmerkelijk minder in elk geval den
Rousselaar, toch kan men zien, dat in Kort-
rijk is gevochten, want tal van huizen zijn
als doorzeefd met kogelgaten en dragen de
sporen van het knetterend geweer in zich.
En de bevolking, die aan üeze sporen is
gewend geraakt, schijnt het geheel niet van
beteekenis te achten dat nog slechts eeu zoo
gering gedeelte van het opruimingswerk is
verricht.
Van Korttïk voert den weg naar Meenen,
onmiddellijk gelegen aan de Fransche grens
en van waaruit b| helder weder Roubaix en
RQssel gemakkelijk te onderkennen zijn, ook
althans in vroeger tijden Armrntiércn ware
te zien geweest indien dit nog sou
hebben bestaan. Zoodra zijn vrij Meenen niet
uit of wfl gevoelen dat, de frontlinie voor
ons ligt. Aan belde zijden van den weg,
reeds dadelijk slechter dan het voorgaande
gedeelte, geen bouwland meer te onderken
nen, geen boomen meer in bloei, alles dood
en verlaten als een echt Niemandsland I Nog
niet dadel|k bemerkt men de sporen van
den oorlog, maar men ziet de door kruit
damp en vergiftige gassen grijs uitgeslagen
boomen, afgeknot en geen bladeren meer
dragendemen ziet de gore, grauwe kleur
van het grasland aan beide zijden en men
begrflpt als vanzelf, dat hier de liniëa zijn
heen en weer gegaan, dat hier het slacht-
gewoel heeft gegolfd over het vroeger zoo
rijke bouwland I En al spoedig naderen wij
Chcluwalt, dat ook nu nog, niet ten onrechte
het „kerkhof der thanks" wordt genoemd. Er
liggen er nog, ontdaan van hunne kracht,
kapot geschoten maar nog geweldig in hun
omvang, in hun machlneriën. Het prikkel
draad, dat bij de oorlogvoering zoo groote
rol speelde, is gedeeltelik nog overeind, ge
deeltelik licht 't tegen den grond getrapt,
geen dienst meer kunuesde doen. En telkens
steken boven het platgetrapte, verwoeste
terrein uit de Abris gemaakt gederTtrlQk om
het verdragend geschut een veilige plaats te
verzekeren, gedeeltelijk ook om de mannen
uit dc voorste loopgraven in tijd van rust
te verzorgen. Tal van deze abris, laag in den
grond uitgegraven, zijn ook cu vol water,
maar juist daardoor geven z% ons een indruk
vat} wat het verblijf daar moet zijn geweest.
En dat was dan nog de tijd van rust I
Ypercn, in den oorlog een centrum van
strategie, is nu een centrum van toeristen
verkeer. Op z?n v/eg daarheen reeds ont
moet men tal vaa Cook's-g*zri*cbsppen, die
in uüerlp nog prooien geblevea zijn alszO
vóór den oorlog waren, voor cea groot deel
samengesteld uit fotografeerende oude juf
frouwen cn de bekende spichtige Engeische
gentleraan-fypea. Tusschüi de puinhoopen
vaa Ypercn heerscht bi na wat men zou noe
men gezelligheid, het aantal, geïmproviseerde
restaurants, dat er van hout is opgericht, is
groot. Fiandria, Yperiasa, Café des Stran
gers, Castao, BrltSscfe, Taverne cu andere
opschriften duiden deze restaurants aan,
waar de hongerige beiangstsüende» zich
komen laven ec veifrisschen. Hst mecrendeel
is gelegen vöör den ingang van Yperen en
op de piek, die vroeger de Grande Place
met haar Beffroi, bare Heikn en hate ker
ken vormde. Daarheen gaat men langs de
oude vestingmuren van Ypereti, die zoo
schilderachtige en lommerljke plekken boden,
door, hier heeft Canada, welks regimenten
ia den strijd om Yperea en omdenKemmel
zoo groote rol hebben gespeeld, zich een
stuk grond gereserveerd, waarop, naar men
zegt, een museum cal worden opgericht.
Dc indruk, di-n men van Yperen of liever
gezegd van de plek waar Yperen vroeger
stond, met zich neemt, is onbeschrijfelijk.
Als men op het laatste gedeelte van den
weg tusschen de slagvelden door de samen
voeging van puinhoopen voor zich ziet, en
men herrinnert zich die vroeger zoo koste
lijke intrede in deze mooiste Vlaamsche stad,
daa vraagt men sich met afschuw, maar te-
geigk met verwondering af of dat Yperea
kan z|n En wanneer men dan kamt op de
Grande Place, van wasruit geheel het ove
rigens vrü dooife Yperensche leven ging, de
Grande Place met haar mooie Hallen, haar
geheel antiek uiterlijk en men ziet niet meer
dan drie, vier puinhoopen, waarvan nauw de
omtrekken ie herkennen zijn, dan vraagt
men zich steeds weer af of het mogelijk is
geweest een dergelijke verwoesting te stich
ten. Zelfs het opgegraven Pompei' zou men
een stad kunnen noemen, vergeleken bij
deze puinhoopen, omdat men te Pompei ge
tracht heeft de straten van vroeger terug te
brengen en zooveel mogelijk het onderling
verband te herstellen, dat vet band is bier
geheel verloren gegaan. Ntav welke zijde
van de stad uien doordringt, welke geheel
nieuw ontworpen straten men doorgaat,
overal ziet men de verlatenheid recht in het
gelaat, overal aijn het de stomme steenblom-
pen, die er als even zoovele aanklachten
den bezoeker tegenataren.
Daar, waar zich het mooiste Yperen ver
hief, op de plaats, waar vroeger de Hallen
stonden, heeft de Engeische regeering het
eiken bezoeker doen aanzeggen: „These
ground is ho!x ground, belonging to sSl ci
vilised nations of the world." Het is streag
verboden van de puinhoopen van de Hallen,
onder welke men slechts met gevaar van door
een instorting te worden getroffen, kan door
dringen, stukken steen of aadete her tinne-
ringen mede te nemen, een hard gniag voor
die Ei'gelsche dames cc heeren, dia daarop
zoo bijzonder zijn gesteld. Maar waar lijk,
men behoeft geen tastbaar voorwerp om de
herrinnertng aan Yperen met zich rond te
dragen, men behoeft geen fotogrsfiëü van
wat Yperen was en thans is om dc onher
stelbare schade ,dle is aangebracht te gevoe
len. Yperen heeft in de allereerste f/oatlijn
gelegen toen de Duifschers van Dixtnuiden
vooridrocgen, het heeft drie a.uiVüJleH ze
gevierend wedertiaan, en vtek langs Yperen
is naar Armentiérss en naar Rijasel voort
durend het froat gegaan, dat hier In de. om
streken heen en weer golfde naarmate de
kansen van den oorlog voor den eene of de
andere partij verbeterden, Is het wouder, dat
gezien de kracht van het tegenwoordige ge
schut, van Ypercn weinig1 gespaard kon blij
ven Is het billijk als slechts te veroordee-
len degenen, wier geschut zoo hevige schade
aanrichtte De bezoeker stelt zich deze vraag
niet, bij gevoelt wat ia dezen oorlog is ge-
l i
i
V
11
e si
j: Ij
i a
111
li SI
p
ff
i 1
Sr
li t
