nniafijk
==J
Zaterdag 7 Augustus 1920.
35et# Jaargang N". 2622
voor de Znidhollaiidsciie en Zeeuwsche Eilanden
Eerste Blad.
Antirevolutionair Orgaan
IN HOC SÏGNO VINCES
T. <3k
MMB
SCHE
npen
2,69
orten
oom.
Handel
at 73
DAM.
jges en
an.
rceftuin
192.
es 111
ven II
Vrijz. Domosratsn
en hun Godsdienst.
INGEZONDEN MEDEDELINGEN.
23 Boschlaan 23, Rotterdam,
J. G. KLEIH0RST, ioschlaan 23, ROTTERDAM.
OP DEN UITKIJK.
in
Reparateur.
it voor het
fen van GAS
MEN.
AARDEN en
ate Veeverz.
tagt premie-
l&gent 17278
W. BOEKHOVEN Zonen,
Alle stukken voor de Redactie bestemd, Advertentien en verdere
Administratie franco toe te zenden aan de Uitgevers.
GEEN GOEÜKOOPEIl HORLOGE DAN BIJ
i
t aanbevolen.
pel- en Peren-
Bessen, Fram-
leesters, Rosen
vak behoort,
m voor aanleg
iiinen. 18182
RFLAKKEE te
!g) is op eiken
dienden GRA-
ewenscht geeft
gen, diemoch-
17461
I AGENTEN
skamermeu-
len, Linnen-
ichilderfen,
iten Bufiet-
lubfauteuls,
iblementen,
Kapokma-
atfndekens,
ens. Spot-
es voorjon-
jlanncn.
lovenhuls
ROTTER-
12800.
van een tehuis
je, zoo ge wilt,
aan. Onderweg
zult wel trek
hroom brengen
het station te
II
id zoojuist ge-
fauteuil naar
stekend.
I afnemen. Hf
ver het minder-
i was niet zoo
t. Hij betaalde
van schatrfke
ardige practfk.
edacht, hemde
maar schrikte
want steekhou-
edenen kon zij
at zf hem niet
had vernomen,
tven zoo nauw
Deze Courant versebfnt eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
ABONNEMENTSPRIJS per drie maanden franco per post 75 Cent bf vooruitbetaling,
BUITENLAND bf vooruitbetaling f 5.50 per jaar.
AFZONDERLIJKE NUMMERS 5 CENT.
UITGEVERS:
SOMMELSDUK.
Telefoon Intercommunaal No. 202.
ADVERTENTIËN 15 Cent per regel, RECLAMES 30 Cent per regsi.
BOEKAANKONDIGING 10 cent per regel.
DIENSTAANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN 75 Cent per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsruimte die zf beslaan.
Advertentien worden ingewacht tot DINSDAG- en VRIJDAGMORGEN 10 UUR.
Aan ons opschrift is reeds merkbaar
dat we de politieke partij bedoelen, niet
de leden als menschen, maar, welke
de staatkundige beginselen van den
Vr. D. bond belijden. Over het harteleven
hun gemeenschapsleven met God in 't
private leven, blijven we met teeder-
Jieid af. Of Vr. Dem. naar do kerk gaan
liuia hun Bijbel lezenwe laten dat
ter zij als van privaten aard. Maar we
hebben wel 't recht te vragen: Hoe
staat 't met Uw publiek optreden Hee
is Uw publieke verhouding tusschen
Politiek en Godsdienst Misschien zegt
een lezer: Wel dat is géén vraag waard
want al ivat Try zinnig is erkent geen
Godsdienst op publiek terrein, en in
elk geval niet de Waarheid der Heilige
Schrift als Openbaring Gods door en in
Jezus Christus, 't Is immers ,,de" an
tithese: Rechts belijdt Openbaring én
Rede, maar Links alleen de Rede. Eu
beide erkennen ze de kracht en macht
der historie, der volkstraditien, der
overgeleverde zeden en gewoonten, na
tionale gevoelens en heerschende be
grippen, waarmee elke partij rekening
houdt als kruidjes-roer me niet.
•dl vemte#
En toch schrijven we over de Vr.
Dem. en den godsdienst, omdat daar
wat aan 't handje geweest is, wat bij
geen enkele Linksche partij is overko
men. We werden er weer aan herin
nerd, toen we den Vrijz. Democraat"
van 3 Juli 1920 doorlazen waar de
beginsel-verklaring staat afgedrukt. En
wel punt 3
Het geestelijk leven van het volk
verdient de belangstelling en den
steun der Overheid,
Och armedat regeltje is nu het
povere overschot van een te hoog ge
mikte bestuurs wensch. Want dat povere
regeltje heeft een historie achter den
rug. Dat zit em zoo Op de Algem. Verg.
van den Vrijr. Dom. Bond op Zaterdag
en Zondag 9 en 10 Nov. 1918 zou on
der meer het voorstel van 't Hoofdbe
stuur behandeld worden om een com
missie te benoemen, die 't werkprogram
en de beginselverklaring zou bezien en
hieromtrent zoo tijdig voorstellen aan
't Hoofdbestuur zou doen, dat deze op
de Algemeene Verg. in't voorjaar 1919
konden behandeld worden.
De voorjaarsvergadering is gehouden
op Zaterdag en Zondag 17 en 18 Mei
'19 waar de Beginselwijziging werd
besproken in punt 3. De beginselver
klaring telt n.l. drie puntenhet eerste
gaat over de politieke democratie; het
tweede over de economische democratie
en het derde over de ideèele of geeste
lijke democratie. De Commissie had
voorgesteld om dat derde punt, hetwelk
er nooit geweest was, in te lasschen,
om daarmee te voldoen aan den wensch
van eenige Vrijz. godsdienstigen, die
in de Beginsselverklaring graag zoo'n
getuigenis over de waarde van den
godsdienst zagen opgenomen. Punt 3
zou dan zoo luiden:
De hooge waarde van den gods
dienst voor 'tvolksleven worde erkend.
Het Staatkundig boleid behoort ech
ter vrij te zijn van theologische dog
matiek. Ongelijke toekenning van
rechten wegens geloofsovertuiging is
verwerpelijk,
Door de Afd. Alkmaar was echter
voorgesteld om alinea 1 te schrappen
en slechts te lezen: „De godsdienst wordt
beschouwd als pri aatzaak" Door Gro
ningen was voorgesteld om te lezen:
Het Staatkundig beleid sta neutraal
tegenover de verschillende godsdiens
tige richtigen. Door Koevorden en Hasr-
lem was voorgesteld om heel punt 3
te laten vervallen. Door Breda was
voorgesteld om zóó te lezen„Onverschil
lig, hoe over de waarde van den gods
dienst voor het volksleven worde geoor
deeid, bekomt het staatkundig beleid vrij
te zijn van theologische dogmatiek on
gelijke toekenning enz.
Rotterdam wilde lezen:,Iedere gods
dienstige overtuiging wordt geëerbie
digd." Apeldoorn stelde voor: „Hoewel
de hooge waarde van den godsdienst
niet ontkennende, behoort het Staat
kundig beleid echter vrij te zijn van
theologische dogmatiek. Ongelijke toe
kenning van rechten wegens geloofs
overtuiging is ontoelaatbaar. Den Haag
en Gouda wilden de eerste alinea schrap
pen.
Uit deze amendementen bleek al,
dat aliaea één van punt 3 in geen
goede aarde gevallen was, en uit de
gevoerde perspolemiek in de Vrijz. De-
mocr. van die dagen en de Commissie
moet dan ook haar redactie terugne
men. Er was geen animo, geen sijm
pathie voor te winnen. Daarom schreef
ook mr. Marchant op 24 Mei '19 over
de gevoerde debatten„De Commissie
zal tevens overwegen of in een andere
formulearing dan zij had voorgesteld
een aannemelijke verklaring is vast te
stellen betreffende de „ideele" belangen.
Het schijnt, dat 't woord „godsdienst"
daarin zal moetea worden vermeden.
Dit woord immers blijkt aanleiding te
geven tot velerlei misverstand. Wel
licht zal ook hier een nadere verkla
ring van hen, die op de aanvulling
prijs stellen dit misverstand kunnen
wegnemen," In de Vr. Democr. kan
men over die „misverstanden" iets
lezen maar we volstaan met over te
nemen 't kort verslag uit de „N. R,
Ct. van '19 waar staat:
Aan de orde was de bespreking over punt
III van het ontwerp-beginselverklarlng (de
godsdienst-clausule). Dit punt is door de
commissie van redactie teruggenomen.
Prof. dr. Pit. Kohnstamm (Amsterdam) zeide
niet met de meerderheid van Amsterdam mee
te gaan, welke de godsdienstformule geheel
wenscht weg te latenomdat te dezen op
zichte te veel verschil van opinie tusschen
de leden zou bestaan, Spr. meende, dat het
principieele verschil tusschen de leden niet
zoo groot is als vele meenen. Hf verklaarde
zich vóór een formuleering van het standpunt
van den V. D. Bond ten aanzien van den
godsdienst.
Spr. wees erop, dat de V. D. bond een
zuiver staatkundig lichaam is, waarin alle
mogelf ke godsdienstige stroomlagen kunnen
zf n vereenigd. Daarom moet echter van alle
individueele leden worden verlangt, dat zf,
als goede democraten, hun godsdienstige
overtuiging niet aan anderen opdringen. De
Bond mag dan ook nooit propaganda maken
voor een bepaalde godsdienstige richting.
Dit neemt echter niet weg, dat de erkenning
van allen, ook van atheïsten en agnostici
kan worden gevraagd, dat de godsdienst van
hooge waarde is voor een deel van het volk.
Spreker meent, dat er behoefte is aaneen
punt III (godsdienst) na punt I en II. Punt i
bespreekt de politieke democratie, punt II de
economische democratie en daarnaast kan
een formuleering van de Ideëele democratie
niet worden gemist, omdat de V. D. Bond
geen economische bond Is, welke economische
regeling het hoogst acht. De V. D. Bond
meent echter, aldus spr., dat een democrati
seering van de economie noodlg is om te
kuunen geraken tot de grootste ontplooiing
van de geestelijke krachten van het volk.
(Applaus.)
Intusschen meende spr., dat deze vergade
ring niet tot een juiste formuleering van
punt III zal kunnen komen.
In de partf leeft niet uitsluitend het mate
rialisme, maar door weglating van punt III
zou de «ehfn worden gewekt, dat de partf
wel uitsluitend materialistisch is en dat zou
velen, die overigens de beginselen van de
partij zfn toegedaan, er van kunnen af
schrikken zich bij de partf aan te sluiten.
Dit nu mag niet geschieden, vooral thans
niet, nu de vrouwen kiesrecht zullen krfgen
en velen van haar wellicht tot een politieke
partf zullen toetreden. De vrouwen vooral
mogen niet door een schijn van materialisme
worden «(geschrikt. Om deze reden vooral
zal een paragraaf betreff:nde de ideëele be
ginselen in de verklaring moeten komen en
spr. hoopte, dat de commissie van redactie
een nieuwe lezing zal samenstellen.
De heer Winkel (Den Haag) bestreed op
neming van punt III. Iff vreesde, dat het
nog zoover zou komen, dat de vergadering
van den V. D Bond met gebed zou worden
geopend.
De heer Th. Ketelaar hoopte, dat dit punt
niet zal worden opgenomen in de beginsel
verklaring. De clausule zou den godsdienst
opnemen in de partf en dat mag niet, meen
de spr., omdat de godsdienst een zuiver
persoonifke zaak is, welke niet in de poli
tiek thuis behoort. Dat de vrijz.-dem. willen,
dat alle religieuze stroomingen door den
wetgever gelijkelijk worden behandeld,spreekt
van xelf en behoeft niet meer in de beginsel
verklaring te worden opgenomen.
„Onze beginselen op politiek en econo
misch gebied", aldus de heer Ketelaar,
„binden ons. Zoodra wij echter komen op
ander terrein is de band verbroken." Er moet,
meende hij, niet naar worden gestreefd, op
dit terrein een band te behouden.
Hf waarschuwde er tegen em door op
neming van een godsdienstige clausule men
schen vrouwen speciaal —tot de parlf te
lokken, die het overigens met de beginselen
niet eens zfn. Het is goed zooveel mogelfk
leden te hebben, maar men moet toch ook
rekening houden met de hoofdbeginselen der
partf,
Spr. wil den godsdietst zuiver privaatzaak
houden „Willen wf, zoo besloot hf, de vonk
van tweedracht in onze partf brengen, dan
moet de godsdienstige clausule in de be
ginselverklaring worden opgenomen." Van
verschillende zijden werd het voor en tegen
van de clausule overwogen.
Mevrouw Kleyne (Culemborg) zag in de
opneming van de godsdienstige clausule een
streven om te komen tot een samengaan
met de christelfke partfen.
Ds. Onnén (Helder) sprak den wensch uit,
dat „de invloed" van den godsdienst worde
erkend.
De voorzitter stelde voor dat de commissie
van redactie zal pogen een clausule te ont
werpen, wetke de verschillende groepen zal
kunnen bevredigen. Deze clausule zal dan
een volgende vergadering worden voorge
legd.
Aldus is besloten.
Eu er is nu een nieuwe clausule ge
komen n.l.
Het geestelijk leven v.an het volk
verdient do belangstelling en don
steun der Overheid.
Ieder zal toestemmen, dat het een
povere gedachte is, waarmee de Begin
selverklaring als punt 3 eindigt. Maar
't kon niet anders, en 't kan niet an
ders, als oen partij uit leden bestaat
die den Godsdienst niet als Geopen
baarde Waarheid Gods erkennea. En
de commissie haalde zelf 't paard van
Troje in, toen ze er de aandacht in
haar concept op vestigde, dat de be
doelde godsdienst ia geen geval „theo
logisch dogmatiek1' mocht wezen. Maar
wat moest ze dan wöl zijn Zoodra de
Godsdienst onbelijnd is d.i. zonder be
paalde leerstellingen of dogma's optreedt
die iemand, zegge als leiddraad, als
richting zijns levens, slechts als voor
waardelijke opzijzetbare meeningen aan
vaardt en zich veroorlooft ze opzegbaar
te verklaren, zooals men contracten
opzegt en zich er van ontdoet, omdat
ze ons te lastig en te knellend wor
den zoedra de theologische dogmatiek
verdwijnt, blijft slechts iets nevelachtigs
over- Dan is 't niet meer Godsdienst,
wat men belijdt, maar religie dan is de
dienst van den Eenigen, persoonlijken
eeuwigen God in een slechts aanvoelen
van een Hooger", van een „Opperwe
zenvervluchtigd. Dan moet men als
de Vrijz. Democr. afzien van 't woord
„Godsdienst", maar daarvoor noodwen
dig kiezen: „het geestelijk leven', en
dat woord voldoet werkelijk alle vrij
zinnigen, alle theisten, alle deisten, alle
pantheïsten, alle ethischen, alle moder
nen, die in de Vr. Democr. als in een
organisatie te zamen huizen.
Maar van den beginne aan was 't
duidelijk, dat de Partij als Partij met,
't woord godsdienst" en dan zonder
„dogmathiek niets kon beginnen. Dat
kunnen alleen de Rechtsche partijen
omdat deze aan absolute, eeuwige
waarheden vasthouden, die God, een
persoonlijk God in den Hemel óf zelf
of door zijn Zoon Jezus Christus heeft
laten verkondigen.
Geen enkele Vrijzinnige kan met 't
woord Godsdienst iets concreets zeg
gen. 't Is hem of vaag, of hij is zelf
bij 't belijden van dien Waren God
een inkonsekwent man die God er
kent in de Kerk, voor zijn gemoed
maar Hem opzij zet in de Staatkunde
Ook dan is 't vlaggen niet algemeen.
't Was nooit zoo en 't is nog zoo niet.
Vooreerst zfn daar de socialisten, die'tuit
begirsel niet doen. Zf maken wel geen op-
zettelfe propaganda tegen het Koningschap
of het Huis van Oranje, snaar zf zfn krach
tens hun beginsel voor 'n republiek.
In hun stelsel is het koningschap geen
plaals.
Er was een tfd, lang geleden, dat de so
cialisten van tóén, vinnig tegen de(n) Koning-
fin) schreven en spraken.
Dat was in de „oude beweging".
Menig relletje is daardoor ontstaan.
De socialisten van de volgende generatie
deden anders.
Die gingen terecht van de onderstelling uit
Als wf positief aan onze beginselen de zege
weten te vezekeren, dan valt vanzelf negatief
bet koningschap weg.
Daar staat 'n vastgewortelde boom.
Nu kan ik op tweeërlei manier probeeren,
dien boom tegen den grond te krf gen,
In de eerste plaats neem ik een scherpe
bfI en begin te hakkenaltfd maar weer,
op de zelfde plaats 'n klein eind boven den
grond. Met eiken slag wordt de snede dieper
jk ga den gar,schen stam rond en eindelfk
bf een laatsten slag, kraakt hf, wankelt
en valt en ik mag maar zorgen, dat ik niet
30 cent per regel.
GOUDEN ZILVEREN en BYOUTERIE-ARTIKELEN, HORLOGES, KLOKKEN,
WEKKERS allea tegen de laagst mogelfken prfs. Massieve gladde RINGEN.
Bf ronder goedkoop. Eigen werkplaatsen voor reparation.
Nadruk verboden.
Heden, terwijl ik dit schrff, is 't 2 Au
gustus.
Al vroeg van morgen, 'k denk dat nog vele
Inwoners op één oor lagen, want de tfd dat
reeds om zes uur 't geluid van allerlei arbeid
in den zomer werd gehoord, is lang voorbf
alleen bf 't boerenvolk over 't algemeen ziet
men 't nog, dat de morgenstond goud in den
mond heeft.
Al vroeg vanmorgen, wapperde de vlag
van den toren.
Toch altfd weer 'n vroolfk gezicht
Al hangt veel af van wind en weder en
ook van de wfze, waarop de vlag op den
toren wordt geplant.
Dat k4u soms treurig zfn.
Zoo, dat men zich afvraagt of men daar
altemet een veelkleurig stuk waschgoed te
drogen gehangen heeft, of een lap aan een
stok bond, om voor de tuinen daar beneden
als vogelverschrikker dienst te doen.
De stok moet flink rechtop staan.
De vlag royaal kunnen uitwaaien,
't Geheel een indruk maken van kracht en
flinkheid en Seren moed.
En dan droog weer en 'n flinke bries
Die. wappert de vlag vroolfk uit.
Verregende vlaggen, slap neerhangend, of
zwaar scheren langs stok en dakgoot, het
is een treurig gezicht; hoe eer men ze op
bergt, hoe beter of 't is. Maar bf een stevi-
gen bries, die de banen breed uitwaaien en
't dun doek klapperen doet in de lucht en
dan bf vrolfk zonlicht; is een bevlagde
plaats een opwekkend gezicht.
De vlaggen op 2 Augustus kon ik tellen.
De openbare gebouwen: raadhuis, toren,
postkantoor, de woning van den burgemeester
en nog een paar andere.
Particulieren vlagden niet
Op 31 Augustus Is dat iets anders.
Temeer, wfl dan in den regel de gansche
dag een feestelfk cachet heeft; er volks- en
kinderfeesten plaats hebben; muziekkorpsen
rondgaan; de scholen en ook wel sommige
particuliere inrichtingen vaak een vrfe dag
hebben, wordt er ook drukker gevlagd.
't Is dan ook de naamdag der Koningin.
En hoezeer ook de wfze, waarop indertfd
de Koningin—Moeder het regentschap heeft
vervuld, ons nog een voorbeeld If kt, waar
aan nu ooit elders tot een dergclfke taak
geroepen wordt, zich spiegelen mag
tocb ,ls zf, na de troonbeklimming harer
Dochter vanzelf op de tweede plaats terug
gekomen en zal zij zeker de laatste zfn, die
't ons volk kwalfk neemt, als het juist op
den laaatsten Augustus zfn gehechtheid toont
«na 't Konlngklfk Huis.
door zfn val vetpletterd word.
'k Weet wel, de boomvellers doen't anders.
Trékken tenslotte den boom Daarbeneden
maar mij was 't cu maar om een beeld te doen.
'k Zou 't ook dnders kunnen aanleggen.
Op een wfze, waarbf ik den stam en al wat
verder boven den grond zich bevindt, onaan
getast laat en toch den boom per slot van
rekening op den grond krfg.
Dan graaf ik dien grond rondom den stam uit
Niet alleen vlak bf maar 'n heel eind in 't
rond.
Ik doe er mfn tfd over; ik haast mf niet.
Maar telkens graaf ik weer wat dieper en
verder en eiken keer, als ik weer wat wegge-
graven heb en er zfn van die ffnere wortels
losgekomen, dan neem ik de spa en snfd door
een loodrechte beweging In den grond, de
wortels af.
Dat kan lang duren zoo.
Maar de boom zal gaan kwfnen zoo.
Totdat op een kwaden dag een geweldi
gen wind opsteekt en de boom, die van zfn
meeste steunsels langzaam en zeker beroofd
is, met een geweldigen slag tegen den grond
slaat.
Dan is 't óók met den boom uit
Welnu, volgens deze laatste methode gaan
feltelfk bf ons de socialisten te werk. Zf
vallen het Koningschap niet op directe wfze
aanleggen den bf 1 niet aan den boom.
Maar zf om- en ondergraven hem. Ze weten
zeer goed, dat wanneer hier beginselen maar
dc harten der menschen hebben ingenomen,
de boom vanself vallen zal, zoodra er maar
een storm opsteekt, zf behoeven er dan gee
nerlei moeite meer voor te doen.
Zf schrfven niet tegen 't koningschap.
Zf praten er niet veel over.
„Dat komt vanzelf*, denken ze.
En gebeurtenissen, zooals in Nov.'18, van
Troelstra's „vergissing" zfn een waarschu
wing voor hen, die ze ook behoorlfk ter harte
nemen, om n.l. voorzichtig te zfn.
Ze hebben wel gegraven en gespit
Maar de boom staat nog zeer vast 1
En se laten dan ook hun tegenzin jegens
het koningschap in den regel alleen merken
met de slag.
Zelf vlaggen doen ze nooit.
N.l. op geen enkel feest, dat in verband
staat met gebeurtenissen in net vorstelfk huis.
Nu vait dat niet zoo in 't oog.
Wf zfn geen „vlaggerlg" volk.
Alleen bf zeer enkele gelegenheden, zooals
bf dc troonsbestf ging onzer Koningin en de
bekende „kroningsfeesten", komt heel het
volk er uit de plooi cu er Is ietterlfk geen
stulp zoo kiein of er staat nog een vlaggetje op
Doch dit herhaalt zich niet elk jaar.
Dat zon te veel zfn voor ons volk.
En dat staat in verband met de eigenaar
dige karaktertrek, van ons, Nederlanders, dat
wf niet met onze aandoeningen en gevoelens
te koop loopen.
