r
lei
Woensdag 11 September 19 i 8.
;4NK
ï- en STRIJK-
„üttM.
838te Jaargang N". 8433.
Toor de Kuldhollaiidüehe en Zecuwsche Eilanden.
lie Oorlog.
Antirevolutionair
Orgaan
ZONEN
IN HOC SIGNO VINCES
BUITENLAND.
IS,
laat.
v/4 pCt.
Mai.
ouwerij
(otterdam
even dé hoogste
Kleeding, ge-
Inboedels, Zol-
mingen, Anti-
dkasten, Lood,
mz. 13693
aan.
ONTBIEDEN.
EN PUTTEN«
staat een goede
behaadelem
e en droog
asschea.
dagen. Franco
14194
BW-ïïelvoet
W. BOEKHOVEN Zonen,
Igt.
ig de
IAKE-
en) of
met gewone
(en met ijzeren
haven met 1—6
bken en Schop-
vanaf 100 K.G.
gereedschappen
iden voor Kin-
»n Ko t9M.
loplleden
b Mn leden tegen
tegen 3 jurs.
ageUks worden MH-
len van het bestuur,
rdag- en Zaterdag-
13429
IMANf Dlrkstafitf.
Deze Courant verschijnt eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
ABONNEMENTSPRIJS per drie maanden franco per post 75 Cent bij vooruitbetaling.
BUITENLAND bij vooruitbetaling f 5.50 per jaar.
AFZONDERLIJKE NUMMERS 5 CENT.
UITGEVERS:
SoMMELSDtyK.
Telefoon Intercommunaal No. 202.
ADVERTENTIËN 121/» Cent per regel, RECLAMES 25 Cent per regel.
BOEKAANKONDIGING 5 cent per regel.
DIENST AANVRAGEN en DIENSTAANBIEDINGEN 50 Cent per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsruimte die zij beslaan.
Adverteatiën worden ingewacht tot_DINSDAG- en VRIJDAGMORGEN _1Ó_UUR.
Winn rMiiiiaiMfiaiiiniiy arninmii
BMjfflMMMMMBBaiaMMMWMilWIiriliÉBlIlliBIflIII lllll IIHIHMM* 'iM M lllilF IW II B IIMrtBWC»'
«tiilhBh®!# %'«ïób* Stedttf-ti® teeietttma «elHfiNSF® 4®<iiggsiBsig3Si''&él€) 0% &g&ge ws® 8
Het Indische leven is sinds lang ont
waakt en een der grootste steoten daar
aan is gegeven door den Sarekat Islam.
Maar behalve deze vereeniging zijn er
nog andere die actie openbaarden. Zoo
de Boedi Oetomo; de Regentenbond;
de Vereeniging van Inlandsehe. onder
wijzers 't Nationaal ComitéInsulinde
de Indische Sociaal-Democratische Ver
eeniging de Indische Vrijz. Vereeniging
de Ned. Ind. Vrijz. Bond; de Associatie
partij en de Christelijk Ethische partij.
Het zou te veel plaatsruimte vergen
oorsprong en doel dezer verschillende
organisaties te vermeldenevenmin als
we de beginselverklaringen zouden kun
nen opnemen. Iets hebben ze gemeen.
Niet 't godsdienstige. De godsdienst is
wel inhaerent aan de Sarekat Islam n
de Christelijk Ethische partijs maar de
andere, zooals de Boedi Oetomo streefde
ten minste aanvankelijk, naar louter
economische oogmerken, naar heter en
meer (onderwijs voor de bevolking ten
einde haar strijd om 't bestaan en 't
streven naar stoffelijken vooruitgang
te vergemakkelijken.
De Regentenbond heeft ook niets gods
dienstigs. Hij is een aansluiting van de
regenten op Java en Madoera en onder
vond den weerslag van de opleving
der Sarekat Islam en der Boedi Oetomo,
en houdt zich bezig met maatschappe
lijke vraagstukken.
De Vereeniging van Irilandsche onder
wijzers èn de Bond van Inlandsehe amb
tenaren beneden den rang van regent,
dragen 't karakter van vakvereeniging.
't Nationaal Comité bestaat uit ver
tegenwoordigers van andere vereenigin-
gen met 't doel tusschen deze een sa
menwerking tot stand te brengen en
ze in een zelfde richting van sociale en
economische ontwikkeling te brengen.
Insulinde is een vereeniging van Eu
ropeanen; streefde oorspronkelijk alleen
maatschappelijke oogmerken na, beoogde
de verbetering van de maatschappelijke
positie der in Indië geborenen en richtte
in verband daarmee op een onderling
ondersteuningsfonds en verschillende
leergangenna 't uitsterven der Indische
partij nam zij de politiek als erfenis
van deze vereeniging over en beweegt
zich hoofdzakelijk op politiek terrein
ze beoogt de aaneensluiting van alle
Indiërs nl. de in Indië geborenen, Euro
peanen, zoowel als leden van andere
bevolkingsgroepen, met als politiek ide
aal: onafhankelijkheid van Nederland,
onder de leuze „Indië voor delndiërs"t
De Indische S. D. V. is zooals
woord zegt, een sociaal-democratische
vereeniging en telt nog maar weinig
ledenook zij beoogt politieke inwerking
op 't volk en zocht aanraking met de
andere Organisaties tot verheffing van
den Indiër die in de benedenste lagen
leeft. Te Soerabaja is een af deeling op
gericht, die een eigen weekblad uitgeeft,
deze af deeling is echter meer een zelf
standige inlandsehe S. D. A. P. ver
eeniging.
De Indische Vrijs Vereeniging is in
1916 opgericht en telt onder haar leden
diegenen der in Indie geboren Europe
anen, die ook voor de toekomst het
bestaan wenschen van een band tus
schen Nederland en Indie. Ze staat dus
tegenover Insulinde, waarvan we boven
Vermeldden, dat ze in haar vaandel
heeft: onafhankelijkheid van Nederland
of Indie voor de Indiërs.
De Ned Ind. Vrijz. Bond is opge
richt met 't oog op de verkiezingen voor
den Volksraad. Zij telt haar leden meest
onder de meergegoeden.
De organisatie der Chineezen is nog
schuchterde Nationaal Ohineesche be
weging laat nog weinig van zich hooren
en de Ohineesche Pers heeft geen
grooten invloed.
Uit deze sobere aanwijzingen blijkt
dus, dat er in Indie nog geen gods
dienstige partijen zijn, uitgezonderd dan
de Sarekat Islam en de Christelijk-
Ethische partij.
De Sarekat Islam begint zijn begin
selverklaring aldus
Met eerbiediging van alle andere
godsdiensten en met betrachting van
verdraagzaamheid gelooft de Centrale
Sarekat Islam in den Islamden prè-
diker van democratische ideeën.
De Islam is 't Mohamedanismeeen
geloofsovertuiging waar ieder al eens
iets over gehoord of gelezen heeft,
waarom we ons ontslagen mogen reke
nen er verder op in te gaan. Hun Bijbel
is de Koran en hun godsdienst is een
mengsel van Joodsche en Christelijke
ideeën. Hun Vrijdag is onze Zondag en
dei Israëlieten Sabbat. Ze doopenniet,
maar besnijden en zijn aanhangers van
de noodlotleer, in tegenstelling van den
Christen, die 't »gij zult God niet ver
zoeken* erkennen, en de uitverkiezing
Gods anders opnemen en verklaren.
De Christelijk-ethische. beweging is
ook godsdienstig. In art. 1 verklaart zij
De Ohr.-ethische partij noemt -zich
ethisch: verklaart daarmede stelling
nemende tegen een exploitatiepolitiek
in welken vorm ook,(dat zij de ethische
politiek d. i. een politiek van zedelijke
verplichting in de Koloniale Staat
kunde de eenig ware acht. Ze noemt
zich Christelijk en stelt zich daarmee
tegenover do humanistisch-ethische
politiek, opdat ook bij 'tbesturir en
de regeering dezer landen met de in
zettingen Gods worde rekening ge
houden.
Deze Christelijke partij kwam 25 April
1917 tot stand en is geboren uit het
besef, dat de Christenen ook op politiek
terrein géén terrein mogen prijs geven
aan een anti-Christelijke actie, maar
daar moeten getuigen van hunne be
ginselen, maar machtspolitiek en uiter
lijk succes daarbij uitsluitend.
Deze Chr. organisatie erkent in de
bestaande verhouding tusschen Neder
land en Indië een van God aan Neder
land in de historie gegeven roeping ten
opzichte dezer landen, welke inhoudt
een opvoeding dier Indiërs om ze ge
schikt te maken een hoogere plaats in
de rij der volkeren in te nemeninvloed
te krijgen op bestuur en regeering met
als einddoel 't zelf bestuur der Indien;
een roeping, welke inhoudt een bestuur
dzer volken, dat zich naast de verzor
ging der stoffelijke en lichamelijke be
langen ten doel stelt de behariging der
geestelijke, zedelijke en verstandelijke
belangen; een roeping, welke inhoudt
een strenge handhaving van zedelijke
zelftucht bij den regeerder en van zede
lijke tucht over den geregeerde.
Godsdienstig is deze partijen staat
voor de handhaving eener volstrekte
;ewetensvrijheid met volkomen eerbie-
van de verschillende godsdien
stige overtuigingen, voor zooverzeniet
indruischen tegen de algemeene zede
lijkheid, de openbare orde of de per
soonlijke vrijheiddientengevolge zal
de Overheid in Indië zich onthouden
ven elke rechtstreeksche bemoeiing met
de godsdienstige ontwikkeling van het
volk en iederen ingezeten behandelen
op voet van gelijkheid, onverschillig zijn
denkwijze omtrent de hoogere dingen.
Da laatste uitdrukking is den Anti
revolutionair niet vreemd, die haar in
't Program kan terugvinden, waar in
art. 4 staat, dat de Overheid als die
naresse Gods gehouden is alle kerkge
nootschappen of godsdienstige vereeni
gen en voorts alle burgers, onverschillig
welke hun denkwijze aangaande de eeuwige
dingen is, te behandelen op voet van
gelijkheid.
De Sarekat Islam moge dus voor den
Islam partij trekken; de Christelijk-
ethische partij staat op den bodem der
Heilige Schrift, des Christendoms, en
heeft veel overeenkomst met de Anti
revolutionaire en Christelijk-Historische
partij.
DE TOESTAND.
Het is nog steeds met de Dultschers ach
teruit.
Langzaam wijken tot hij nu zoo wat met
zijn gjheale leger op de oude Hindenburgs-
llnie is teruggetrokken.
Zal hij daar stand houden, en staan wij
voor een beslissing, of zal nog meer terug ge
trokken moeten worden
De komende slagen zullen het doen zien.
Dit is zeker, Duitschland schijnt thans,
door welke omstandigheden dan ook, min
der krachtig als weleer, al is het waar, dat
dit niemand behoeft te yerwonderen.
Zie de feiten eens nuchter aan.
Duitschland moet het tegenwoordig alléén
uithouden tegen drie groote mogendheden
op het westelijk front, die vóór den oorlog
één voor één geacht werden tegen Duitsch
land te kunnen opwegen, of het tenminste
veel spuls te kunnen maken:
Engeland, Frankrijk, Amerika
Amerika is nog maar in *t begin der ont
plooiing zijner kracht en ipeds dat begin
deed blijken, dat de Duitschers een groote
misrekening maakten, door te meenen dat
de Amerikaansche hulp óf te laat komen óf
weinig beteekenen zou.
En thans is daar overzee een wet aange
nomen, die ais zij volkomen ten uitvoer
wordt gelegd, het Amerikaansche leger brengt
op 23 millioen man
Vooral bedenke men dit ook:
Deze oorlog is een strijd-van-soldaten,
maar bovenal een oorlog-der- techniek, waar
bij het er om gaat wie 't beste en meeste
materiaal hebben zal.
Het werd gedurig gezien.
In vorige oorlogsjaren was die partij 't
sterkst, welke over 't grootst aantal kanon
nen en de meeste munitie beschikken kon
en er wós een tijd, waarin Duitschland de
Entente In dit opzicht de -baas was.
Tóén behaalde 't ook zijn overwinningen.
In Rusland, tegen Roemenië en op den
Balkan.
Maar sinds keerde die kans.
Engeland, Frankrijk, het reusachtige Ame
rika, alle drie deze landen zijn één groote
werkplaats geworden; men kan toch wel
begrijpan, dat Duitschland's krachten tegen
zulk een verpletterende wereldovei macht in
't eiad te kort schieten gaan,
Wij zeggen niet, dat 'tzoo is.
Wij willen eerst zien, hoe eu waar de
huidige terugtocht tot staan komt.
Wij zeggen slechts: het kkn.
Merkwaardig is dan ook de geheel ver
anderde toon in de uitspraken der hoogge
plaatste Duitschers.
De kroonprins sprak dezer dagen beslist
iti-mineur, wat we van hém zeker in 't geheel
niet gewoon zijn en keizer Wilhelm zelf,
heeft dezer dagen een telegram aan die stad
Dresden gezonden waarin hij zegt dat het
Duitsche volk- zich bewust is van de hui
dige worsteling die voor de toekomst be
slissend is en dat het eensgezind besloten
is zijn heiligen grond en zijn in taaien vre-
delievenden arbeid gewonnen cultuurgoederen
te verdedigen.
„Verdedigen", is nu 'teenige woord.
Van „overwinnen" hoort men niet.
De groote vraag wordt thans: Zal Duitsch
land werkelijk in staatblijken, niet het
Fransche en Belgische „vuist pand", maar
het eigen vaderland te verdedigen tegen den
aanval der Entente, die nog wel zeer verre
is, maar die als 't zóó doorgaat toch ook
eenmaal volgen moet
VERSPREIDE BERICHTEN.
Men meldt uit Leipzig, dat het aantal
Nederlanders, dat de Leipziger Herfstmesse
heeft bezocht, op 300 350 kan worden
geschat. De - nieuwe afdeelingen der Messe
mogen zich in een gretige belangstelling
verheugen, wat er dan ook wordt tentoon
gesteld i3 alleszins de moeite waard, al
doet de beperkte mogelijkheid tot levering
zich wel sterk gevoelen. Hetzelfde geldt
voor de verschillende andere takken, als
huishoudelijke en sportartikelen, voedings-
en genotmiddelen, lederwaren, emballage
artikel, textiel, glas, porselein, artikelen tot
verlichting en verwarming, enz.
Als vervangingsmiddelen zijn in het alge
meen vermeldenswaard: hout,porselein,enz.
in de plaats van metaal, papier en kunst
matig vervaardigde weefstoffen voor leder,
verder kunstrubber, kleeding van papier- en
vezelstof, chemische en plantaardige produc
ten ter vervanging van ontbrekende voedings-
en genotmiddelen.
Moge dan deze oorlogstijd op den handel
van belemmerenden invloed zijn, geenszins
geldt dit voor de Messe als zoodanig. Zij is
meer dan ooit te voren een begeerd middel
punt, waar koopers en verkoopers tezamen
komen. Prijzen z^n nu tot zekere hoogte van
ondergeschikt belang en met groot voorbe
houd ten opzichte van den levertijd wordt,
omdat het eenmaal niet anders kan, genoe
gen genomen. Sommige leveranciers nemen
bestellingen op, om deze later naar moge
lijkheid percentsgewijze uit te voeren. An
deren wederom houden vooral rekening met
oude clientèle en laten die in de eerste plaats
in aanmerking komen.
De totale indruk kan aldus samengevat
worden, dat het aanbod aanmerkelijk door
de vraag wordt overtroffen en dat de ver
koop dus een bijzonder vrijwillig verloop
heeft.
Naar wij in den „Economist" van 17
Augustus lezen, hebben twee van Engeland's
West Afrikaansche kolonies: Sierra Leone
en de Goudkust, formeel besloten, een pre
ferentieel tarief in te voeren bij den uitvoer
van palmpitten, 7oor verscheping naar plaat
sen, gelegen binnen het Britsche Rijk. Deze
kolonies geven dus uitvoering aan de aan
bevelingen, welke hervat waren in het rap
port van het Steel Maitlandcomité. Het
idee is natuurlijk, schrijft de „Economist"
om Duitschland uit te sluiten van het ver
krijgen van dezen grondstof, maar de maat
regel treft in gelijke mate de Geallieerden
en de neutralen, die de olienoten even noo-
dig hebben als wij. Bovendien treft hij den
producent doordat diens afzetgebied beperkt
wordt.
Onlangs werd bericht, hoe in den
Amerikaanschen staat Iowa het gebruik der
Noorsche taal zelfs in de Noorsche kerk
verboden is. Deze oorlogsverdwazing wordt
nog verder geillustreerd door volgenden
brief, welken een Hollandsche dame uit Iowa
aan „De Zeeuw" te Goes schrijft:
„De gouverneur van onzen staat iowa heeft
geproclameerd, geen Holtandsch meert® mo
gen spreken, zelfs niet in kerk en school, en
wat dit voor ons beteekent, die weinig piet
Engelschen hebben omgegaan, zult u be
grijpen. Kwaadwilligen hebben uit haat de
Nederlaudsche kerk en school te Paoria,
waar wij vier jaar geieden woonden, plat
gebrand, ja zelfs hebben zij gepoogd Ds.J.J.
Woersing, predikant in die kerk, op te han
gen, doch het heeft God beliefd hem met zijn
gezin naar Grand Rapid3 te doen ontko
men aan deze booswichten."
Wanneer men deze voorbeelden vanAme-
rikaansche nationalistische onverdraagzaam
heid jegens andere staatsburgers en neutralen
leest, is men er benieuwd naar, hoe de vol
kerenbond er wei naar Amerlkaaasch model
moet uitzien en verwondert men er zich over,
dat de vrijheidsstaat aan de New-Yorksche
haven nog steeds haar licht iaat schijnen.
Volgens de „Daily News" van 10 Au
gustus zal de prijs van het vleesch binnen
kort in Engeland worden verhoogd Waar
schijnlijk zal terzelfder tijd het vleeschrant-
soen worden verminderd. „De eerstvolgende
maanden zullen wij ons met ons eigen vee moe
ten behelpen", zegt het blad „De invoer uit
de Vereenigde Staten kan niet op hetzelfde
peil worden gehouden wegens behoefte aan
scheepsruimte voor de Amerikaansche troe
pen, terwijl de verschillende legers meer dan
ooit të voren noodig hebben, vooral daar
nu ook de Amerikaansche troepen in Frank
rijk gevoed moeten worden, en er zal dus
minder ter beschikking van de burgelijke be
volking worden gesteld".
(Pait. Tel.) De Fransche oorlogscorres
pondenten worden het best door de Fran-
schen zelf beoordeeld. Zoo schrijft Hervé
Lauwick In Uni":
Ik heb hier onlangs den oorlogscorrespon
dent geprezen, thans denk ik er anders over.
Ik heb namelijk het bericht over een slag ge
lezen afkomstig uit de pen van een dichter
lijken vervaardiger, die blijkbaar onder zijn
helm, welke hij in een vreedzamen bureau
stoel gezeten draagt, de kluis is kwijt ge
raakt. Ik heb dan gelezen, dat alle Duitsche
officieren in hun hemd vluchten. Het ware
onnoozel daaraan te twijfelen, want de oor
logscorrespondenten hebben ons wel tienmaal
dit nieuwtje opgedlscht. Bij den generalen
staf is deze kleeding echter nog te zwaar,
enkelen hunner vluchten geheel naakt in
een auto weg. Nu staat er ongetwijfeld vast dat
een dergelijke toestand dè snelheid inderdaad
moet verhoogen. Verder las ik diep ontroerd
volgenden zinOp de wegen wachten de
bakkers om in de gevechtslinie het met kruit
en ijzer samengestelde brood te bezorgen.
Dat moeten onze soldaten eten! Renaudel
zal schuimbekken. En dan verwonderd men
er zich nog over, dat de oorlog de onder-
lijfsziekten bij de soldaten heeft doen toe
nemen I Over een Australisch-Amerikaan-
schen aanval heb ik gelezen: De aanval was
zoo hevig, dat de Duitschers geen tijd had
den de Australische hoeden van die der
Amerikanen te onderscheiden. Hier heeft de
arme Fransche berichtgever alleen maar ver
geten, dat noch de Amerikanen noch de Au
straliërs hoeden droegen. Aan het front en
vooral in den strijd is slechts de helm be
volen. Hier hebben we dus, indien het noo
dig zou zijn, het bewijs dat de correspon
dent fantaseert en nimmer aan het front ge
weest is. „Ik wist dat reeds, nfaar 't volk
vraagt of men den spot met hen drijft."
Naar wij in de „Norddeutsehe Allge-
meine" van 28 dezer lezen, zullen in de
naaste toekomst vertegenwoordigers der Roe-
meensche regeering zich naar Duitschland
begeven, om aanzienlijke inkoopen aan ma
chines, landbouwwerktuigen, weefstoffen en
werktuigen te doen. De Roemeniërs zuilen
vermoedelijk in de eerste plaats het West-
phaalsche Industriegebied, Leipzig, Berlijn
en Hamburg bezoeken. Men is van plan voor
een bedrag van 5 millioen lei bestellingen te
doen.
Naar wij in de „Echo de Bulgarie" van
16 dezer lezen, zal een speciale commissie
uit de gemeenteraad van Sofia dezer dagen
naar Duitschland vertrekken om 20 motor
wagens in ontvangst te nemen, die ten be
hoeve van den Sofiotische tram aldaar zijn
besteld. Men verwacht, dat de wagens einde
September in Boelgarije zullen aankomen.
Volgens een telegram van het Oekra-
jieensch Telegraafagentschap uit Kief aan de
„Kolnische Volks-ztg." van 29 Augustus is
te Nowotscherkassk de handels- en industrie
maatschappij „Merbur" opgericht die zich
het aanknoopen van betrekkingen met de
centrale mogendheden ten doel stelt. Het
maatschappelijk kapitaal bedraagt 10 milli
oen Roebal.
Naar„de „Nordd. Alig." vau 29 dezer be
richt, heeft de Poolsche ministeraad eene
commissie benoemd, die alle vraagstukken,
die betrekking hebben op het herstel van het
Duitsch-Poolsch handelsverkeer moet onder
zoeken. Tot deze commissie behooren ook
de leidende persoonlijkheden uit landbouw,
handel en industrie. Verder zal deze com
missie ook de toekomstige handelsbelangen