H
1
Zaterdag 4 Augustus 1917.
32ste Jaargang N°. 2308.
voor de Zuidliollandsche en Zeenwiche Eilanden.
Eerste Blad.
i
Antirevolutionair
RMS
IN HOC SIGNO VINCES
IK.
1 Aug. '141 Aug. '17.
„HET GOUDEN HERT".
OP DEN UITKIJK.
LAND- EN TUINBOUW.
ïn.
m
m,
12695
>rt
er
er
Deze Courant veraohgnt eiken Woensdag en Zaterdag.
Abonnementsprijs per drie maanden Ir. p. p. 50 Cent bij vooruitbetaling.
Buitenland bij TOOruitbetaling f 4,50 per jaar.
Afzonderlijke nummers 5 Cent,
W. BOEKHOVEN Zonen,
SOMMELSDUK.
Advertentiën 12% Cent per regel. Reclames 25 per regel.
Boekaankondiging 5 Cent per regell.
Dienstaanvragen en Dienstaanbiedingen 50 Cent per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsrnimte die zij beslaan.
Advertentiën worden ingewaoht tot Dinsdag- en Vrijdagmorgen 10 nnr.
Alle stokken voor de Heductle bestemd, Advertentiën en verdere Administratie franco toe te zenden aan de tJItffreveis.
Hotel Restaurant
Gedempte Boerensteiger 63A, 63B
DINERS @0 cant en hooger.
LOGIES MET ONTBIJT
f 1.25, f 1.50 en f 1.75
Tel. No. 1532 Aanbevelend,
projriëtair R. C. F. y. d. LEE-ïoonen
oer- en wand-
itie, Zoutzuur,
gst van pl.m.
tend,
,S BOVEN.
1L-U.i
w
10798
M
a
H
33
a
5n Putten,
ilpbakken,
VWAPEND
m
K
aar komen,"
i dagen met
mlachte
lat de kunde
t de sterkste
zaak rust
zelden,
jaren slechts
[an, waar ze
en nu wat
10e ze elkan-
waren, maar
nek gepakt
ten worden
or gekomen,
gewezen nu
hielden ma
rzucht hem
>m van stap
vat een post
ads-kantoor,
welverzorgde
dan Kornelis
laam.
ht.
nd seigneur,
ireed hangen
mooier voor
end geld zoo
t.
vervolgd.
UITGEVERS
tfelefooa latereoaa. Mo. I.
Drie jaar geleden sloeg gansch Ne
derland de schrik om 't lijföp aller ge
zicht lag angst, toen de trams en trei
nen de mobilisatie in stampvolle wagens
met militairen, voor ieder in 't licht
stelde. En na dien volgde in Europa
de eene oorlogsverklaring de andere
't werden er bijna een drie dozijn. Het
redelooze in de kringen der regeerings-
en Vorstelijke hoven werd
openbaar en de Volken in hun patri
ottisch en nationaal denken en gevoelen
boden aan de roekelooze en onbezonnen
oorlogsverklaringen der Keizers, Konin
gen, Vorsten en Presidenten den heil-
loozen steun. -
Zelfs de Sociaal-democratie, die haar
leven lang in alle Landen de Begroo
tingen van Oorlog en Marine, der geheele
Defensie, met een onwankelbaren tegen-
atand had afgestemd en geen-man-en-
geen-cent op 't altaar der Vaderlands
liefde neerleggen wilde, zag haar mannen
met vuur in 't oog en nationalen gloed
in de ziel naar de fronten vertrekken
om eensgezind met 't .vervloekte» ka
pitaal den >vijand« d. i. eigen partij-
genooten met gevelde bajonet aan te
vallen en in de gassen der stinkbom
men te doen stikken.
Drie jaren oor'ogDrie jaren men-
schenslachtingDrie jaren van dooden
en verminkenVan brandstichten, plun
deren en ombrengen. Drie jaren rouw
der wetenschap en beschaving, die in
hun hoogheidswaanzin hadden gemeend
de volken en individuen door kennis en
ontwikkeling, maar buiten de religie,
op te kunnen voeren tot een heilstaat
van eeuwigen vrede, waarin het woord
»oorlog« uit elk woordenboek zou wor
den geschrapt, en waarin de machten
des geestes en de kracht van 't gezond
verstand den schaamteblos zonden bren
gen bij ieder, die in zoo'n verlichten
tijd nog over plundering en schoffeering
denken durfde.
De oorlog brak uit. Meer dan één.
Bijna drie dozijn oorlogsverklaringen
liggen in de Vorstelijke Kabinetten. En
waarom [Nog niemand die 't waarom
weet. Allerlei onthullingen zijn nog niet
in staat de oorzaken en aanleidingen met
stipte logica te verklarenmen gist en
vorscht, maar nog geen enkel diploma^
tiek stuk is verschenen, dat den indruk
geeft der waarheid volkomen getrouw
te zijn, en zoo blijft de vraag reeds
drie jaar hangende: Waarom al die
levens- en oorlogsweeën. Een is er, die
in den Hemel woont, en in Zijn Raad
de volken en vorsten als instrumenten
gebruikt om Zijn heiligen wil uit te
voeren. Maar wie is er onder de men-
schenkinderen, die in 't Boek der Raads
besluiten Gods nu reeds is verwaardigd
een blik te slaan? Gij zult 'tna de/,en
verstaan, wat ook de menschenkinderen
elkaar op 't oogenblik over de oorzaken
van den oorlog napraten over .machts
uitbreiding» en .worgingsmethode» en
.imperialistische tendenzen» en »econo
mische expansie» en met welke hol-
landsche of vreemde woorden zij de
oorzaken ook willen uitdrukken
De oorlog is er. En vervlogen is de
hoop, dat 't maar (we denken om Aug.
14) tot Kerstmis duren zou. In '14
luidden de Kerstklokken 't »Eere zij
God« maar konden niet overstemmen
t kanongebulder, dat de kerkramen
trillen deed In '15 zongen de millioenen
Kerstmisvierders 't .Vrede op aarde»,
maar de duizenden weduwen en weezen
weenden over 't verlies van man en
vader, wiens doorboorde lichaam slechts
door een ruwe graszode bedekt elders
in den vreemde een rustplaats vond,
tot de Opstanding der dooden hem w> er
met de zijnen vereenigen zou voor den
Rechterstoel des Zoons des menschen
In '16, maar 't Lied klonk al angstiger,
kwam 't uit de geprangde borst en 't
omklemde hart, maar met beven en
vreesgevoel»In menschen een welbe-
hagen«; maar men staakte den- Enge
lenzang in huis en kerken men liet
de toetsen van zijn orgel los; en men
speelde niet meer en zong niet meer
want 't orgel durfde niet meer herhalen,
wat 't voorheen nog placht te doen
„God heeft in menschen een welbeha
gen". En wat zal er op a.s. Kerstdag
gezongen worden
Drie jaren gruwzamen oorlogDrie
jaren onherstelbare verwoestingen. Drie
jaren bitter levensleed en doodsmart
Drie jaren van schuldophoogingen en
ondraagbaren belastingdruk. En Neder
land nog buiten den oorlog.
Nog is Nederland vrij.
Verklaar dat raadselDat is de vin
ger Gods. Dat is loutere genade. Maar
waarom ons die bewezen
Vrage niemand naar een verklaring
van deze genade. Ze is niet te verkla
ren. 't Recht is te verklaren, maar de
genade is onnaspeurlijk. Genade is God
delijke gunst onafhankelijk van alle
raenschelijk levensbestaan. Genade is
slechts, niet om .uwentwil" maar om
.Mijns Naams wil», spreekt de Heere.
Geen menschelijke braafheid van eenig
Nederlander komt daarbij te pasze is
een onbegrijpelijke, Goddelijke daad over
Nederlandsche zondaren, die niets ver
diend, alles verbeurd hebben.
Nog is Nederland vrij. Hoe lange
nog Het water komt tot aan de lip
pen. De nood dreigt, 't Gevaar klimt
o God van NederlandBedaar onze
erve Spaar onze gezinnenBehoed
onze zonen. Verwoeste Uw Kerke niet
die Ge hier geplant hebt. En moge 't
Kerstfeest '17 gevierd worden in den
innigen danktoon: God heeft zijn al
vermogen aan Nederland ten toon ge
spreid Zij er steeds verootmoediging en
erkentenis van nationale en persoon
lijke schuld.
Politiek op den Preekstoel.
Wat is eeu preekstoel? De plaati, waar
de Dienaar des Woords staat om den wille
Gods aan rijn hoorders te verklaren. Wat
is een Dienaar des Woords? Een domii.ee,
neen. Een predikant, neen E-n Dienaar des
Woords is veel meer dan een dominee; is
veel meer dan een predikant. Dienen des
Woords, men versta 't toeh wel is: Een
Winnen door 't Gdoof, een Wapenen door
de Hoop en een Troosten door de Liefde
.Ons Biad laat niet genoegzaam toe om
dezen too echoonen arbeid verder toe te
lichten in éen kerkelijk Blad zou dit beter
gaan. Maar dit gevoelt toch ieder, dat een
dienaar des Woords nog wat anders te
doen heeft din over de .bekeering» en
.bekeering'geschiedenissen» te spreken.
't Geloof is uit 't gthoor en 't gehoor
is 't hooren van Gods vollen Raad en Gods
volle Eere; is 't bekennen van zijn volle
soevereiniteit in 't Verleden, Heden en Toe
komst is God alléén naar voren, op den
voorgrond brengen; Zijn Weten en Namen
en DeugdenZijn vloek en oordetien. Een
Di naar des Woord zoekt ahijd eerst naar
<Sod, daarra naar 't schepsel; omdat t
Woord Gods Woord is, en niet eens men
schen; en hij dienaar isvan dat Woord,
uitvoerder van den wil des Woord Men
kan dominee of .heer» zijnpredikant
of .tegger» lijn zonder Dienaar des
Woord te weien. Slechts deze laatste
12451 Direot nabij de Hoofditeec,
Rstterdan.
Het door ieder aanbevolen adres
verslaat zijn roepiDg. En of men zich al
bij de Gemeente aandient als .ouwerwet-
sche» dominee, of als .ernstig predikant*
en of de heer of zegger al roemen mag in
veel of klagen ove weinig talent, 't doet
alles niets af aan 't feit, dat zulke zooge
naamde .ouwerwetsche» dominees en .ern
stige» predikanten alles behalve Dienaren
des Woords kunnen zijn. Want daartoe
behoort de volle Openbaring overzien en
verklaard te worden met altijd God in
Christus in 't middelpunt. Niet des men
schen zaligheid is 't eerste, maar de God
delijke eere vanaf de Eeuwigheid tot de
Eeuwigheid waarvan 's menschen zaligheid
slechts een onderdeel is.
De Goddelijke eere, zooals 't Woord die
kent in alle levens- en doodsopenbariog;
die te doen schitteren; dat is 't werk op
den Preekstoel. Ea tot die Goddelijke eere
behoort ook 't welwezen van Staat en Dorp.
Want 't dorp is Zijn dorp. De Staat is
Zijn creatuur. De Burgemeester en de Raads
leden zijn Zijn schepselen, De kiezers zijn
Zijn getuigen. Hun aller leven is Zijn ge
nade. Hun aller geestelijke en stoffelijke
welstand Zjjn blijdschap, Zijn kroon, Zijn
heilige en Goddelijke vreugde. Alles is 't
zijne.
Politiek op den preekstoel 1 Die dienaar
des Woord is, kan er niet over zwijgen
en zal er niet over zwijgen omdat hij. die
naar is; en wie dient is Zynen Meester
alles. Alles is hem Godes, ook de Dorps
politiek. En die des Staats. Zelfs interna
tionaal.
Alleenheerschappij der Vrijzinnigheid.
Ja, met die alleenheerschappij is 't krek
uit. Dat is niets schandelijks, want bij alles
is een tijd van komen en gaanvan op
gaan en wegzinkenvan bloei en verande
ring. De jeugd frisch en krachtig, wordt
toch eenmaal verschrompelde ouderdom. En
zoo is 't nu met de Vrijzinnigheid ook.
Maar dit is haar dwaasheid, dat ze struis
vogelpolitiek volgt en een gezicht zet ah of
ze nog de baas is; alsof dat baasschap haar
nog toekomt, alsof de wereld zonder haar
alleenheerschappij haar ondergang nabij is.
Bij haar is nog, zoo redeneert ze in zich
zelf, als voorheen 't intellect. Harer is nog
't ge'd. Harer nog allerlei ambt van vader
op zoon en kleinzooo. Zij woont nog in de
deftige huizen en zij vermijdt als van ouds
de Kerk van Christus, die voor de dommen
goed, maar voor haar, discipelen der Kennis
en Ontwikkeling te min is.
Ieder weet, dat bij heel die .Kennis en
Oatwikkeling» der Vrijiiunigheid een mach
tige hoop lane en verbeelding ismaar die
menschen zijn vroeger in allerlei ambten en
betrekkingen gezet; de overheid deelde ze
maar aan de vrindjes uit; en deze, óf ze
keuuis hadden of met, kregen ze. Daardoor
kwam er bij de werkelijk knappen onder
hen een idee, of zij warempel onmisbaar
waren, en bij de dommen onder hen een
idee, dat ze (de verbeelding is echter groo-
ter dan de derdedaagsehe koorts toch
blijkens hnn benoeming heel wat meer waard
waren dan ze zelf als ze ïich eens eerlijk
in den tpiegel aan keken, wel haddenver-
moed.
Welke toestanden kregen we toen? Eer
stens: de knappen onder Rechts werden
gepasteerd. Tweedes: de knappen onder
Links werden zot van waanwijsheid alsof
geen mensch beter dan zij de wereld be
sturen, Derdensde stumperds onder hen
kregen een verbeelding van der eigen groote
waardigheid, die in omgekeerde verhouding
was met hun kleine geestesgaven, Vierdens
ze werden woedend als je zei: Wat gij
kunt, kunnen wij ook.
En zoo heeft de Vrijzinnigheid met haar
knappen en met haar dommen de alleen
heerschappij gekregen. Zij kregen of namen
de baantjes; en gunden een ander niemen
dal.
Maar aan alles komt een eind. Eerst heeft
de Rechterzijde een gat geschoten in die
alleenheerschappij en ze gaat daar gestaag
mee door. want dat is ook haar loijalebe-
doelirg n.l. om de Vrijzinnigheid aan 't
verstand te brengenWe hebben je heusch
niet noodig. En nu is al jaren lang de
Socialist bezig om aan 't Vrijzinnige zaakje
te knabbelen en ieder weet, dat dit ook
goed gelukt. Iu alle posten en be'rekkingen
vroeger privaat jachtdomein van de Vrij
zinnigheid, zitten Anti's, Chr. Historischen,
Roomschen en Socialisten, t Is met de al
leenheerschappij dier oude bewindhebbers
gedaan. In de steden. In op velerlei plat
teland. Hier en daar zitten ze nog vast in
't zadel. Maar er af gewipt worden ze, tenzij
ze zoo snugger zijn om van koers te ver
anderen d i. dat zotte idee van nog-alleer-
heerschappij te laten varen en zich te gas n
voorstellen, dat zS met Rechts en Socialist
terdeeg rekenen moeten.
Op zekere plaats in ons vaderland
Neen, den naam noem ik niet! Wie gere
geld een groot dagblad in huis krijgt, wie
dat ook geregeld leest en wie dan tenslotte
gewoon is enkele weken lang te onthouden
wat hij leest, die weet welke plaats ik
bedoel
Geen onvermaarde stad in Nederland.
Allerminst onvermaard in onze kerkelijke
historiën
Maar de 99 percent, die den naam niet
weten, zijn er niets minder om!
Welnu dan: in die plaats zal men op 31
October a.s., als het God wil, herdenken de
Kerkhervorming, wijl het op dien dag vier
honderd jaar geleden zal zijn, dat Luther zijn
welbekende „stellingen" heeft aangeplakt.
Nu is daar niets tegen alles voor.
Als de roomsch-katholieken een hoog
pauselijken feestdag hebben, dan vlaggen en
feesten zij; houden kerkelijke en andere sa
menkomsten en zij hebben van hun standpunt
bezien, groot gelijk. En eveneens zouden zij
het vreemd vinden van ons, als we het feest
van Luther, die in zijn tijd reeds schertsen-
der en spottenderwijs de „paus van Wit
tenberg" werd genoemd, onopgemerkt lieten
voorbijgaan.
Natuurlijk .het is oorlog
Meest in Luthers land zelf.
En dat maakt, dat er van eigenlijk gezegde
„feestelijkheden", niet veel sprake zal zijn en
het met een „herdenking" wel ophouden zal.
Daar ben ik niets rouwig om.
Want de ervaring heeft mij geleerd: hoe
feestelijker het er bij dergelijke gelegenheden
toegaat, [hoe minder het eigenlijke doel van
't feest tot zijn recht komt.
't Gaat er dan net mee als in vele huizen
met het kerst f eest
Dat wordt dan zoo onder sparregroen, ge
kleurde bloemen, kaarsjes en geschenken be
graven, dat menigeen het meeviert, zonder
ook maar één oogenblik aan het kind in de
kribbe als aan den Zaligmaker van zonda ren
te hebben gedacht.
Doch keeren we nu naar onze stad in kwes
tie terug.
Daar zal dan aan den avond van den 31en
October een gemeenschappelijke samenkomst
plaats hebben en dat is op zichzelf toe te
juichen.
Men maakt er niet van een „kerkelijke
samenkomst.
Wat ik ook alweer beamen kan.
De reformatie moet natuarlijk ook „kerke
lijk" worden herdacht. Maar dat moet dan
ook heelemaal kerkelijk zijn, zonder één on
kerkelijk vlekje 1 Dat moet gebeuren op den
Dag des Heeren, in den gewonen dienst des
Woords en der gebeden en door den eigen
leeraar der gemeente.
Daarnaast echter is ook voor een niet-ker-
keiijke bijeenkomst plaats.
In genoemde stad iaat men er officieël de
kerk buiten „teneinde bijzondere gevoelighe
den te vermijden".
Begrepen, broeder Voorzichtige! begrepen
Gij kent de kerkelijke eksteroogen.
En gij weet, welk een keel er wordt op
gezet, niet zelden rechtvaardiglijk, dat geef
ik toe! wanneer zoo'ndlngzigheidjegevoelig
wordt betrapt
Maar ik vind toch nog een andere reden
om den Hervormingsdag ook buiten-kerkelijk
te herdenken, vooral in ons vaderland.
Staat immers zoo dat de Hervorming, naar
onze zienswijze, niet slechts voor de kerk,
maar voor het gansche menschenleven in zijn
rijke, veelzijdige ontplooiing, eer Invloed tv n
goede heeft geoefend.
Vooral de calvinistische hervorming.
Maar toch ook die van Luther reeds.
En van dien kant bekeken behooren Luther
en Calvijn allerminst aan één kerk of kerken
groep; past het nog véél minder door kin
deren der Reformatie, om elkander met Luther
en Calvijn om de ooren te slaan, gelijk ook
wel gebeurt, maar is er voor hen alle
reden om niet slechts over de kerkmuren
heen, maar buiten alle kerkmuren om, samen
hunner te gedenken.
Totzoover is dus alles in orde.
Alle (protestantsche) kerken gaven aan de
uitnoodiging gehoor:
De Hervormden, de Gereformeerden, Vrij.
Evangelischen, Remonstranten, Lutherschen,
Doopsgezinden en Chr. Gereformeerden.
Aan den morgen van den 31 en October
zullen de „protestanten" uit deze verschillen
de kerken een „samenkomst" houden, om te
hooren spreken over de beteekenis der Her
vorming.
Ook niets tegen natuurlijk.
Maar let nu op wie er spreken zullen:
Achtereenvolgens zullen een Gereformeerd,
een Ethisch orthodox Ned. Hervormd en een
modern predikant die vraag beantwoorden,
terwijl een Vrij Evangelist de samenkomst
met gebed zal openen."
In stadhuistaal wil ik hiervan zeggen; 't
Is me niet gegeven te begrijpen hoe men uit
zulke heterogene elementen 'n goed samen
hangend complex vormen zal. Maar in minder
gehuischten vorm zeg ik: Nu breekt me de
klomp; hier begrijp ik niets van; het is vuur
en water in 't zelfde vat.
Inderdaad, hier is een „eenheid" gezocht,
die geen eenheid is en nooit eenheid worden
kan dan ten koste der „waarheid", een een
heid dus, die voor ons verfoeielijk is.
Ketterjagerij is onze bedoeling niet.
Maar wij mogen niet de hand der gemeen
schap reiken, daar waar de band der gemeen
schap in den Christus der schriften niet ge
vonden wordt.
Over het hart oordeelen wij niet.
Dat komt ons niet toe en dat kunnen we
ook niet.
Maar wel kunnen en moeten wij oordeelen
over de belijdenis.
En als we nu teruggaan tot de geboorte
jaren van de Reformatie, dan vinden we,
ondanks allerlei verschil, dat zich al spoedig
openbaarde, toch ook een treffende overeen
komst in de „hoofdwaarheden", gelijk men
dat te onzent wel gereformuleerd heeft, Prin-
cipieël, fundamentele stukken. En met wie
in die stukken vlak tegenover ons staan,
kunnen we de Reformatie niet herdenken.
Ja, 't staat zelfs nog erger.
Terecht is in deze en in't laatst der vorige
eeuw teruggegrepen naar zekere eenheid van
gedachte, die ook tusschen de roomsch-ka-
tholiek en ons bestaat.
Verschillen doezelen we niet weg.
Maar ook in het Hervormingsjaar mag geen
enkel valsch antipapistisch vonksken op ons
altaar worden aangeblazen.
Het is een feit, dat de moderne theoloog,
die aan God Drieënig niet gelooft; die van
Christus zoen verdienste niet weten wil; die
zijn lichamelijke verrijzenis lochent en zijn
Hemelvaart naar 't rijk der fabelen verwijst,
in zijn „belijdenis" of liever in zijn „negatie"
heel wat verder van ons afstaat, dan de
roomsche, die dat alles erkent en belijdt.
Met hem hebben we andere punten van
verschil.
En die worden natuurlijk bij een hervor-
mings-gedachtenis naar voren gebacht, maar
hoe dat mogelijk is, als de gereformeerdeen
de moderne zij aan zij op het podium staan,
dat begrijpen we niet.
De roomsch-katholiek die met ijver het
modernisme in zijn eigen kerk bestrijdt, heeft
dan zeker het recht te zeggenMet wien
men u ziet, met dien wordt gij geëerd.
Gelukkig is 't verschijnsel zeer „sporadisch".
Maar er is dezer dagen in een der kerk
boden gevraagd, of er ook soms een „onder-
stooming" loopt door 't belijdend volksdeel,
om eenheid te zoeken, daar waar geen een
heid is.
'n Waarschuwend woord komt daarom licht
van pas.UITKIJK.
De Veevoedervoorziening.
De Regeering heeft haar maatregelen ge
troffen, dat in den komenden winter de vee
houder zoo goed mogelijk van veevoeder
worde voorzien, rekening houdende met de
omstandigheid, dat de aanvoer van overzee
weieens heel gering kon zijn.
Zeer zeker laat lij geen poging na om op
