SANK
Zaterdag 13 Mei 1917.
mJ
334t* Jaargang N°. 3384.
voor de Znldlaollandsclte en Zeenwselae Eilanden.
Eerste Blad.
WL
AARDEN,
K
1-..
Antirevolutionair
Orgaan
IN HOC SIGNO VINCES
.eriiig
Enka heeft bedankt, maar
„HET GOUDEN HEET".
i propriëtair R. C. F. t. l LEE-Ioom
OP DEN UITKIJK.
LAND- EN TUINBOUW.
Bijkantoor
Uk.
Isa a
Deze Courant verschijnt eiken Woensdag en Zaterdag.
Abonnementsprijs per drie maanden fr. p. p. 50 Cent bij rooraitbetaling.
Buitenland bij vooruitbetaling f 4,50 per jaar.
Afzonderlijke nummers 5 Cent.
W. BOEKHOVEN Zonen,
SOMMELSDIJK.
VelefooK litereoui. Ho. 9.
Advertentlën 12 '/2 Cent per regel. Reclames 25 per regel.
Boekaankondiging 6 Cent per regell.
Dienstaanvragen en Dienstaanbiedingen 50 Cent per plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsruimte die zij beslaan.
Advertentiën worden ingewacht tot Dinsdag- en Vrijdagmorgen 10 unr.
Alle stukken voor He Redactie bestemd, Advertentlën en verdere Administratie franco toe te zenden aan de ÏJltjreveï s
en.
ordt vervolgd.)
Hotel Restaurant
Gedempte Boerensteiger 63A, 63B
DINERS 60 cent en hooger.
LOGIES MET ONTBIJT
f 1.25, f 1.60 en f 1.76
Tel. No. 1532. Aanbevelend,
Het door ieder aanbevolen adres.
waar Notaris
w de Konink-
)g, Tilburg,
en Koloniën,
Financieele
cht.
SB 1©
n staat open
lar ook pros-
12483
iboedels eaz.
9741
ke
i
1 i
{S 0
UITGEVERS
Z
ij die zich nu abonneeren, ont
vangen de nog in deze maand
verschijnende nummers gratis
floer- en wand-
istie, Zoutzuur,
ingst van pl.m.
elend,
LS BOVEN.
ken was. „Dag,
Dan gaan beiden,
I „Zuilen we 'n
Pa. Dat rijden
/leide Anna, haar
oover is het toch
marcheerde een
muziek aan het
;rp keek de doch-
Lachend merkte
nder?" Maar zij
:nd, met 'n glim-
zij een juist-pas-
erkt terugknikte.
ran m'n school."
die ontmoet. Hij
:n in je vacantie."
ik ik."
gestapt. Keuken
den de staart en
meisje te hebben
II Augustus, de
ad hij de wapen-
was naar het
nsterdam gezon-
:richt. Nog steeds
stad, hoewel zijn
ger was overge-
egradueerde, ge-
gen af te richten,
fgesproken, want
lof, zou hij haar
eel toestemming
n.
Enka de schuilnaam van Mej. v. d.
Vlies te Schiedam, heeft bedankt als
ad der S. D. A. P. Zooals men weet
was deze begaafde spreekster eerst lid
der Christen Socialisten ze heeft met
M P dien bond eenige jairen geleden, gebro-
B ken en is toen tot de Soc. Dem. over
gegaan maar niet aanvaardend zooals
ze zei 't historisch-materialistische stand -
punt, dat door eiken Marxist wordt be
leden. Maar de Soc. voelden zich niet
bij haar thuis en zij voelde zich bij hen
niet thuis Meer dan eenmaal lazen we
haar protest in 't Volk tegen de wijze
van spreken en schrijven door sommige
medewerkers toegepast, die haar hart
krenkten, omdat 't ook voor haar hei
lige werd aangetast en in haar uitko
men voor de Christelijke School tegen
over de Neutrale trad ze vaak met
groote kracht in haar stukken op. Ze
bleek er niet te hooren. Wat ze in de
S. D. A. P. zag en hoorde, kon haar
ükt- voldoen en naar men zegt hebben
de-laatste dagen haar aanleiding gege
ven ziende 't aanpassen der S. D A. P.
aan de burgerlijke partijen ziende haar
revisionistisch standpunt, aan deze
partij 't vaarwel toe te roepen,
Maar al is ze uit die partij gegaan
nog is ze socialiste, en dat is erger.
Waarom niet finaal ook met de begin
selén gebroken dier Partij.
Zekerde Maatschappij zooals ze
thans reilt en zeilt heeft groote gebre
ken. De geldmacht is zwaar en deze
oorlog legt er getuigenis van af, van
wat door en voor, 't Kapitaal ten koste
wordt gelegd; wat dat Kapitaal aan
durfde in Aug. 1914, waarvan heel
Europa nu 't treurig slachtoffer is. Ka
pitaal Creditwezen, Concentratie in trus
ten en Kartels, reusachtige Vennoot
schappen ja alles voelt de macht van
't Kapitalismede middenstand ervaart
't aan den lijvede fabrieksarbeider
kan 't getuigende machines zuchten
er vanen de machinefabrieken kennen
zijn kracht. Do werkman is aanhangsel
van de machine gewordenen vrouwen-
met kinderlevens kunnen slechts door
strenge staatswetten uit de klauwen
van dat Kapitalisme gered wordenen
ware de Vakorganisatie in bond met
den Staat niet opgetreden, nog grooter
zou de ellende zijn in allerlei industrie-
centra's. Nachtarbeid arbeid op Zondag;
lange dagen tot werken en korte nach
ten tot slapen alcohol thuis en alco
hol in de herberg: het Kapitalisme
vreet alles aan.
Maar al is dit zoo! daarmee is 't
Soc:aal-Democraat-zijn nog niet goed
gepraat ;ganschelijk niet gerechtvaardigd.
Het wezen der Sociaaldemocratie is
Klassenstrijd, die 't op Onteigening ge
munt heeft. En dat is haar grondfout.
Ze wil door- stoffelijke verbetering komen
tot de onstoffelijke. Door meer arbeiders
wélvaart in 't geldelijke tot meer arbei
dersgeluk in 't geestelijke en dat druist
tegen den geest des Christendoms vlak in.
Nooit en nergens is 't eerste woord
van Christus geweestZoekt eerst 't
hoffelijke en dan zal 't geestelijk geluk
u worden toegeworpen. Altijd als Hij
de scharen sprak,, al wist Hij ook
hun armoe en hun druk van den Ro-
meiüschen Cesar, wiens stadhouders en
tollenaars 't Israelietische Volk een
doorn in 't oog waren; altijd als de
erbarming in Zijn schoone Bergrede, of
in Zijn gelijkenissen tot 't volk van
Israel uitgingaltijd als Hij brood uit
deelde of Wonderen verrichtte, was dit
Jezus uitgangspunt: «Zoek eerst 'tKo
ninkrijk der hemelen«Werk niet
voor de spijzen die vergaan*. Altijd is
de eere Zijns aders in 't zieleheiï der
menschen bij Hem 't allereersteen dan
komt, na deze geestelijke hartenverbe
tering, de stoffelijke ook Niet van den
mensch maar van den Geest Gods moet
de verbetering uitgaan; en is die ge
komen dan wordt 't verantwoordelijk
heidsgevoel van allen, jegens allen,
grooter; omdat dat gevoel voor den
Geest Gods grooter is geworden. Van
binnen uitzoo wil 't Christendom.
Van buiten af, zoo wil de S D. A. P.
en die beginselen staan lijnrecht tegen
over elkaar.
En gewis! de S. D. A. P. heeft recht
te spreken, dat er veel meer liefde
moest wezen onder menschen Maar
als de Heiland had gemeend, dat door
't Communisme die liefde zou gekomen
zijn Hij zou 't der schare aanbevolen
hebbendoch Hij beveelt noch 't Com
munisme aan, omdat dat op zien zelf
de Liefde niet brengtHij beveelt ook
niet aan 't Privaat bezit, omdat deze
Particuliere Eigendom op zich zelf, net
zoomin de liefde onder de menschen
brengt en de liefde tot God, doch Hij
beveelt aanGemeenschap met Hem en
met zijn Vader, die in de hemelen is.
Die beveelt Hij de rijken aan; ook de
armen.
Die gemeenschap is 't hart des Chris
tendoms; maar 't hart van 't Socialis
me isgeefgeefgeefen daardoor
tot geluk
Iu 't Christendom komt God tot den
mensch in zijn geestelijke armoe. In 't
Socialisme wil men den mensch tot
God brengen door zijn sociale positie
rijker te maken.
In 't Christendoméérst arm voor-
God. In 't Socialismeeerst rijk voor
de wereld en zoo naar omhoog ook in
't geestelijke.
Jezus stierf op Golgotha voor een
geestelijk goedmaar de werkstakers
en revolutionairen willen lijden voor
een stoffelijk goed.
Doch moet. 't dan zoo blijven,
als 't nu is Neen, zoo mag 't niet
blijven. De heerschappij van 't Kapita
lisme moet worden beteugeld en inge
perkt, maar dit is een historisch proces,
dat onder Gods bestel tot stand komt,
doch dat de 1500 millioen menschen
dei wereld met hun allen niet, scheppen
kunnen. Wel kan door allerlei wetten
en maatregelen gepoogd worden om 't
Kapitalisme voet voor voet zijn terrein
te betwistenmaar God alleen heeft
de toekomst in zijn hand. Onze maat
regelen zijn maar maatregelen bij den
dag (zie 't aan den oorlog, wat illusiën
en idealen die nu al heeft verstoord)
en daarom: wèl werken om 't Ka
pitalisme te breidelen, maar 't verder
aan God overgeven. En in den weg
van 't Recht. Want God is Liefde
maar Hij is een God van Recht. En
evengroot als zijn liefde is even groot
is zijn Recht. Gij zult niet begeeren
uws naasten goed; en gij zult niet
stelen. Maar in den rechten weg, moet
allerlei zonde van 't Kapitalisme ge
knot wordenallerlei wrange vruchten
verdwijnen. Doch ook's menschen
eigenbelang en zelfzucht, die bij werk
nemers niets minder is dan bij werk
gevers.
Direot nabij de Hoofditeeg,
Rotterdai
Door de werking van binnen uit:
door hartenvernieuwing.
Enka heeft bedankt, maar nog is ze
Socialiste.
Naast zich neerleggen?
De motie Marchant om de landstorm '08
thuis te laten en de militie van '18 op te
roepen is aangenomen. Natuurlijk gaat 't
hier om dc huisvaders eu de in
hun xaken. Maar nu schijnt de Minister er
bexwaar in te hebben die motie tot actie
te brengen. Wat dan? Wil hij dan een
conflict uitlokken met de Kamer om zoo
doende heen te kunnen gaan Wil hij lie
ver valhn dan zijn overtuiging geweld aan
doen 't Laatste zou hem zeker grootelijks
eereu. Als de Minister meent, dat de oor
logstoestanden 't eischen, dat de landbou
wers opkomen, al zijn 't mannen van 29
jaar, dan zou hij onverantwoordelijk han
delen, indien hij niet opriep. Maar de Mi
nister bedenke toch, dat er al me3r wets-
voordrachten zijn geweest, waarin hij om
andstormers vroeg om des oorlogs wil,
terwijl ten slotte de militie voorging en de
landstormers thuis bleven. De ecenomische
druk is toch al zoo zwaar, en dan nog uit
zijn brood gerukt te worden als man en
huisvaders 't is geen kleinighe d
En mag de Minister nn maar deze motie
naast zich neerleggtn Zóó is 't karakter
van een motie ni-t. We gelooven, dat de
Minister zich toch wet eens bedenken mag,
eer hij een confl.ct zoekt. Ook dat is toch
niet in 's lands belang, al gaan we met
dezen Min<ster niet in alles mie. Van Gijn,
minister van Finantien bon weggaan, om
dat de afrekening met de fiaanciëj pas na
den vrede komt; maar een Minuter vau
Oorlog is de man van 't heden, en niet
van de toekomst. Daarom zien we in ver
wisseling van portefeuille, nu, totaal geen
nut, maar wel scha-le. Nochtans: een motie
aan zijn laars lappen bij zoo'n voorname
zaak als de oproeping der 29 jarigen, is
geen kleinigheid.
Zoek dót maar es uit I
Titel, schrijver noch uitgever herinner ik
mij en 'kzou tóch het boek willen lezen.
Ik hèb ze alle drie geweten, maar 't geheu
gen is een wonderlijk ding; het houdt soms
hardnekkig vast, wat ze wel heel graag kwijt
zou zijn en het geeft „Niet thuisI" als ge
ergens behoelte aan hebt
Ik weet alleen, waar 't boek over gaat.
Het moet niet lang geleden uitgekomen zijm
en handelen over het kerkelijk leven van onze
broeders in Zuid-Afrika. Als dus iemand me
helpen kan en er een briefkaart voor over
heeft, dan houd ik me aanbevolen, 'k Wil
dan probeeren of ik het bij ons in de Lees
zaal krijgen kan, want dat „leven" bovenbe
doeld is zeker wel even interessant als het
leven van vlinders en bijen, waarover dikke
boeken verschenen zijn.
Waarom ik dat boek lezen wou?
Onze Gereformeerde broeders in Zuid-
Afrika zijn de eersten geweest, die in den
kerkelijken weg en blijvend op zuiver ker
kelijk erf, een stap deden naar den vrede.
Over landen en zeeën heb ik ze in gedach
ten warm en lang de hand gedrukt.
Véél weten we er niet van.
Men weet: de censor Tegeert.
't is dan ook maar een klein en kort be
richt; doch 't bericht van een daad.
Wat de beteekenis van die daad verhoogt,
is dat onze broeders in Zuid-Afrika niét be-
hooren tot de „neutralen", want Zuid-Afrika
is Engelsch en Engeland is de Kedor Laomer
van de Entente-landen
'tGeen ik er van las; wil ik even mede-
deelen en ontleden.
Te Graaff Reinet in de Kaapkolonie ver
gaderde de „Raad der (Hollandsche) Kerken
van Zuid-Afrika"zoo luidt het bericht, dat
denkelijk niet door een kerkelijk mensch is
gesteld. Immers in Nederduitsch gereformeerd
spraakgebruik spreekt men slechts van den
„Raad" eener enkele, plaatselijke kerk.
Er zal dus bedoeld zijn, wat wij noemen
een „meerdere vergadering."
Wat dan uitgedrukt is met den „Raad der
Kerken".
Welke „meerdere vergadering" nu voorts
wordt bedoeld en van welke kerkengroep,
zou ik zoo niet kunnen zeggen en bij gemis
aan bronnen kan ik 't op 't moment niet
nazoeken ook: wat weten wij toch als „ge
meen goed" weinig van onze naaste, geest
verwanten in andere landen I
Deze „meerdere vergadering" dan heeft
een vierdeelig besluit aangenomen.
Ten eerste heeft zij er haar smart over
uitgedrukt, dat de vreeselijke oorlog nog
steeds voortduurt. Ten tweede haar leedwe
zen betuigd, dat zoovele christelijke naties
en gouvernementen daarin betrokken zijn.
Ten derde spoort zij aan te volharden in het
gebed, dat een basis voor vredesonderhan
delingen gevonden worde, die aannemelijk is
voor elk der partijen.
Dat is, Goddank! christentaal.
We hebben het, helaas! in beide kampen
gedurende deze oorlogsjaren wel anders ge
hoord en soms de stem beluisterd van be
dienaren des Woords, die de boodschap van
het internationale 'christendom geheel lieten
overstemmen door de rauwe kreet van natio
nale zelfverheerlijking en van haat jegens den
vijand.
Hoe geheel anders deze Afrikaners.
Zij zijn niet pro-dit of pro-dat.
Zij zijn vóór alles christenen en als Kerk
getuigen zij voor en bidden zij om den vrede.
Doch daar blijft het niet bij.
't „Bid en werk" is ook voor hen de leuze.
Want zoo lezen wij tenslotte van deze
„meerdere vergadering" zij „is van ge
voelen, dat de tijd gekomen is dat de Kerk
van Christus als 'n geheel, van haar invloed
moet gebruik maken in die richting (n.I. om
te vinden een basis voor vredesonderhande
lingen, die voor alle partijen aannemelijk is)
en besluit de medewerking van de andere
kerken in deze zaak te verkrijgen".
Nu kón men zeker critiek oefenen.
Men zóu kunnen opmerken, dat de Kerk
zich niet moet inlaten met politieke onder
handelingen. Dat synodale afgevaardigden
geen vredesconferentie kunnen gaan houden,
zooals het de socialisten te Stockholm pro
beeren. En wellicht had de redactie van dit
punt wat juister kunnen zijn.
Doch dit leide niet van de hoofdzaak af,
die ons een oorzaak van verheuging is.
Eindelijk heeft dan hier een Kerk het bange,
bittere zwijgen verbroken en in den Naam
haars eeuwigen Konings het betuigd, dat die
broedermoord een eigen werk des duivels
is, 't welk haar smart, waartegen zij bidt,
èn waartegen zij ook de christenen aller lan
den te hulp roept om er, zonder langer te
praten over vernietiging van dit of van dat,
een einde aan te maken.
Moge die roepstem weerklank vinden
Nogeens: wij wenschen niet dat de inter
nationale Kerk van Christus, evenals het in
ternationaal socialisme haar Stockholm zoeke,
om buiten de regeeringen om te trachten een
grondslag te vinden voor den vrede.
Kerk en S. D. A. P. kan men niet op eene
lijn stellen in deze zaak.
De S. D. A. P. is een politieke en sociale
organisatie; de Kerk is het mystieke lichaam
van Christus en in haar uitwendig optreden
een organisatie, die zich stipt heeft te hou
den binnen haar eigen erf. Wie dan ook de
Kerk verwijt, dat zij niet haar Troelsta, Schnei-
demann enz. naar voren schuift; doet haar
onrecht. Zoowel de redactie van de „Rotter
dammer", als prof. S. de Bruine in de „Nieuwe
Ned. Kerkbode", zijn terecht tegen een ge
lijkstelling in deze opgekomen.
Maartoch ook beiden weer eenzijdig.
En wel hierin, dat zij de werkelijke schuld
der Kerken niet genoeg lieten uitkomen.
Zeker, de S. D. A. P. is een politiek-sociale
organisatie en de Kerk van Christus niet.
Maar die twee moet ge niet vergelijken
Gij moet de verlijking zóó stellenSocia
lisme en christendom. Dón vergelijkt ge beide
keeren een geestelijke maéht, een millioenen
bezielend beginsel. En dón staat o.i. de ver
gelijking zuiver en had dr. Oskamp van Win
terswijk gelijk, die. in de „Nederl." een smart
kreet hooren liet, dat het christendom door
middel van de Kerk zweeg, terwijl het So
cialisme door middel-zijner organisaties spre
ken ging.
Ik weet wei, het snuft altijd.
En ik haal de schouders op, wanneer ik
reeds op hoogen toon hoor spreken over
de „vredemakers van Stockholm"! die nu
eens zullen laten zien, wat het socialisme
kan I
Vooreerst, het kan niets, dan datgene, waar
toe het door den Heere God gezet is.
En oprecht christen zal het niet uit't lood
duwen, al bracht het vandaag den vrede.
Ik heb medelijden met dien werkman, van
wien dr. Oskamp verhaalt die zich al wou
aansluiten bij de S. D. A. P., omdat hij van
hóór den vrede verwacht, maar nu nog even
wachten zal, om te zien, wat het chiistendom
kan.
Dat is, 't zij in alle zachtmoedigheid ge
zegd, een christendom van den kouden grond.
Al zou het socialisme teekenen en won
deren doenhet zal den waren, echten chris
ten niet van zijn God en Zaligmaker afbren
gen!
Maarzoover is het nog niet
Waarlijk, na al wat er bij en sedert het
uitbreken van den Oorlog is gebeurd, toen
ook menig socialist heeft gewanhoopt aan
de kracht zijner beginselengezien al de
onmacht, óók van het socialisme, óók in zijn
internationaal bestaan, om in bijna drie jaren
tijds ook maar iets te doen ter bekorting van
de menschenslachting, na dit alles hoeft
het waarlijk niet te snoeven, al zou het, nu
alles hijgt naar vrede en de worstelende mo
gendheden alleen.niet meer weten, hoe van
elkaar af te komen, al zou het thans den
stoot weten te geven die in 't eind de vre-
des-verlossing brengt.
Doch .dat is van één kant bezien.
Zooals we van dien kant óók zeggen, dat
niets, ook het sociajisme niet, zich roeren of
bewegen kan zonderden wil van eenalmachtig
God, wien het precies hetzelfde is of Hij
eerst een Sisera gebruikt om zijn volk te
tuchtigen en later weer een Deborah, om het
te verlossen, de een zoowel de ander is
instrument in Zijn hand.
Maar er is hier ook een keerzijde.
Wat invloed ten goede heeft het christen
dom gehad ter verzachting en verkorting van
den oorlog; ter bevordering van dén Vrede
Christus' Bruid heeft gezwegen, al dien
tijd, terwijl de aarde die dan toch haars
Heeren isgemaakt werd tot een kuil der
moordenaren. Ja, ik durf niet beweren, dat
zij nimmer en nergens de" moordenaars in
hun nationalen haat heeft gestijfd I
Zie, dat moet ons diepe schuld zijn.
Want de „proletariërs" van alle landen
roepen elkaar op om solidair te zijn, maar
er is ook, of we 't weten willen of looche
nen, een internationale solidariteit der chris
tusbelijders. En dan eerst zal Christus'Kerk
weer recht staan, als zij over 't rond der
aarde om déze gemeenschappelijke schuld
met haar „Mea cuipa!" als de boetvaardige
zondares voor den Meester treedt I
UITKIJK.
Over knoeierijen en Reuzenwinsten.
In de dezer dagen gehouden vergadering
van Melkveehouders werd onder meer ge
sproken over den handel in veevoeder en
wat dies meer zij. Waarom komt niet de ge-
heele handel in veevoeder in handen van
den Minister, zoo werd gevraagd opdat
ons geen rommel wordt verkocht Een spre
ker klaagde, dat de firma Bertels de gedroog
de pulp verkoopt voor f 19.—, terwijl de
Minister den maximum prijs bepaald heeft
op f 14.—. Een ander verteldede coöpera
tieve fabriek te Monnikendam keert 100 pet.
uit en noemde dat uitbuiting der boeren.
Men had er nog lijnmeel, de helft bestond
uit asch. Toen spr. niet wilde koopen, heette
het: „Man, loop maar door, voor jou een
anderLijnkoeken van Bloemendaal Laan
zoo hard als de grond, deden f 32.—.Meer
dere misbruiken kwamen voor. Bevoorbeeld
rijstbonnetjes worden verzameld en die rijst
werd met f 80.— winst op 2C0 K.G. ver
kocht. Met den toeslag van de melk wordt
ook geknoeid. Meermalen wordt die toeslag
dubbel uitbetaald. Het beste zou zijn, als de
toeslag rechtstreeks aan de boeren werd
uitgekeerd. Spr. weet van iemand die in
één jaar f 1200 „pies" heeft gehaald. Zoo
noemt zoo'n kerel dezen diefstal en schaamt
zich voor zijn gezin niet dat openlijk uit te
kramen". Ook de Voorz. geeft zijn verwon
dering te kennen, dat nog zooveel artikelen
in vrijen handel zijn terwijl van Regeerings-
wege zoo goed als niets te krijgen is. Hij
raadt aan misbruiken ter kennis van het be
stuur te brengen en voorts zich tegen knoeie
rijen te vrijwaren door coöperatief aan te
koopen en van de voorlichtingsdienst der
Proefstations gebruik te maken. Een fabriek
die 100 pet. uitkeert, zegt hij terecht is geen
coöperatieve instelling. Een bekend versje
zegt:
yeel wordt bewezen, schoon 't in den
grond niet waar is,