Zaterdag 88 April 1917.
88*1® Jaargang N\ 8880.
tooi* de Zaidbollandüehe en Zeeuwsche Eilanden
Ea. Wei L Colli Zon
1
i
Rederij,
Antirevolutionair
Orgaan
T>
Eerste Blad.
IJK.
s
ring
IN HOC SIGNO VINCES
EB!
sommelisdïjk.
:je»en.
nseh&ffea
9781
Is:
_L±
edels enz,
9741
Ö9S8 Conr&st verschijnt eiken W06H§öag en Isieri&g» |J UITGEVERS
Abonnementsprijs per drie saasradea fr. p. p. 59 ösai bij ToornïtbetaliBg.j W, BOEKHOVEN Z 0 11 11,
Buitenland bij TOOmitbetaiing f4,50 per Jaar,
(C»
't Was allang ruzie.
OF DEI UITKIJK*
„HET GOUDEN HEET"»
Gedesipf© B©er©ss«teiger S3A, 63B
DINERS ©0 eest m hoogsr,
LOGIES MET ONTBIJT
PENNEKRASSEI.
Reclames Medgefmgsn.
Voorstraat - DIRKSLAND,
J
Perenboe*
rellen, Aal-
i«oie Sier-
jtamrozan.
lanbevolea
Vrschtea-
ddelharnf»
fGAS en
12258
SB SS
a
Afzonderlijke nummers 5 Gent.
TetefoOR iafeireoBEM. Mo. 8.
Adyertentiën 10 össt pss segsL Beelaiaes 29 per rsgsi.
BoekaankoadigiEg 5 Cssl per regelL
Mmai&mrr&gen es Dienstaanbiedingen 5© ösat per plea Wag.
©roots Istfcasa sa vignetten worden berekend naar da plaatsrnlBats dis gg bssl&sa*
Aflvertentiëa worden ingewacht tot Dinsdag- en Yrijdagraergsa 10 nar.
Alle stffi&iieBt voor öe Redaetle teestensd, ASferlenHée en verdere Adaliiidmile frase© toe te asenden aan de Ultaeve^s
De Vrijz. Dern. hebben hun biezen
gepakt, ze zijn de Concentratie, den
Driebond van 1912, ontlooponze wil
len met de Oud-Liberalen niet meer
samen ter stembus optrekken. De Even
redige Vertegenwoordiging eischt. zeggen
ae, dat de verschillende politieke stroo-
mingeu zich zoo juist mogelijk in de
vertegenwoordiging zullen weergeven.
De Unie-Liberalen toornen tegen de
opvatting niet; maar ontkennendat
er in de Concentratie verschillende po
Utieke stroomingen gijn Wij zijn door
geen beginsel gescheiden, maar slechts
in de toepassing, zeggen zeen dan
nog slechts in 't tempo dier toepassing
maar in beginsel, neendaarin zijn
Vrijz. Democraten, Unie Liberalen en
0ud-Liberal6n 't roerend eens
Maar de Vrijz. Democr brief der
heeren Marchant, Lunburg, Kohnstamm
en Koster zegt 't toch een beetje beel
anders; in dien brief schrijven deze
vier heeren namens hun partij
Samenwerking van politieke par
tijen kan slechts zin hebben, straks
als vroeger indien zij worden saam-
gebracht door de gemeenschappelijke
begeerte om hetzelfde doel te berei
ken, Anders is er niet sprake van
samenwerking in een bepaalden
stembusstrijd, doch van samensmel
ting voor goed Van dit laatste kan,
meent 't hoofdbestuur van den Vrijz.
Dem, Bond, geen sprake zijn. l)e
groepen gaan in overtuiging te ver
uiteen en de geschiedenis en de praktijk
zijn te leerzaam, dan dat daaraan
een oogtnblik valt te denken
Overtuiging, geschiedenis en praktijk
hebben dus volgens de vier onder tee
kenaars bewezen, dat er geen Concen
tratie van drie voortaan meer wezen
kan; misschien wel van twee nl.de
demoeraten uit de Liberale Unie met
de Vrijz. democraten ter eener zij èn de
behoudend liberalen dier Unie plus de
Oud-Liberalen aan den anderen kant.
't Zit em dus ook in d8 overtuiging,
in 't principe, dat er nu, door 't middel
en de aanleiding der Evenr. Vertegenw.,
een breuk komt; nochtans de Unie
liberalen houden maar stok stavast vol,
dat er geen verschil van overtuiging
was.
De heeren moeten dat onder mekaar
maar verder uitmakenmaar wie de
politieke geschiedenis een weinig kent,
weet toch, dat 't tusschen Vrijz. de
mocraten èn de andere deelen der
Concentratie nooit geboterd heeft. Met
de Oud liberalen nooit, omdat er in
zake Sociale Hervorming een verschil
van overtuiging was Niet alleen 't
tempo, de snelheid waarin de hervor
ming moest tot stand komen, verschil
de maar 't principe zelf, want de Oud
liberalen staan veel meer op 't indivi
dualistisch standpuntdat der weinige
Staatsbemoeiing; der onthouding der
Overheid, zoolang mogelijk. Maar de
Vrijz. Dem. is vóór ruim ingrijpen
door den Staat, een door den Staat
wegruimen van alle beletselen, waar
door de mindere man niet naar boven
kan komen, krachtige bescherming van
t zwakke en 't sociale en politieke
levenontwikkeling door Staatsmacht,
ma t niet anders kandoor dwang,
als t moet; met wegbanning van alle
zoogenaamde individueele vrijheden,
waar ze't sociale leven van allen kan
bevorderen,
De Vrijz Democraat wil Algemeen
Vrouwenkiesrechtdoch Vrij liberalen
en Unie-liberalen stellen zich te vree
met de opendeur van 't Grondwetsarti
kel 80, waardoor de vrouwen het actief
kiesrecht kunnen krijgen, voorzoover en
als de aanstaande wetgever na 1918
haar dat schenken zaleen blanco-
vrouwen k esrecht dus.
Al sinds 1901 is er twist over dat
kiesrechtis er twist over de defonsie
en we denken aan de verwerping der
Oorlogsbeg! ooting van minister Rappard
uit 't de Meesterkabinet in den winter-
van 1907, met 't gevolg, dat't Kabinet
Heemskerk optrad. Toen in 1907 hiel
pen Vrijz. Democr. om van Rappard te
doen duikelen
En in zake Kiesrecht, en in zake
Defensie, en in zake Staatspensionee
ring, en in zake de Indische politiek
is er verschil van overtuiging tusschen
de leden der Concentratie teredit staat
er in dien brief aan de Unie liberalen,
dat de geschiedenis en de praktijk sinds
jaren wijzen op verschillenden kijk,
dien de drie deelen der Concentratie op
't politieke leven hebben.
Zeker 1 de Vrijz. Democraten namen
in 1912 deel aan de Concentratie als
Comité van Verweer, tegen, (zooals 't
toen heette) de >reactionaire< pogingen
van 't Heemskerkkabinet om de »libe
rale* vrijheden van 1848 te vernietigen
door zijn Grondwetsherziening't ging
toen, volgens Links niet goed in Indie
en daarom moest Idenburg weg; 't
ging niet goed in Nederland omdat de
Vrije School door Heemskerk in die
herziening werd vooropgeschovenen
voor de uitbreiding van 't kiesrecht
ging er van Heemskerk geen kracht
uit; ergo: de liberalen kwamen als
Comité van Verweer tot elkaar om al
die reactie* van 't Rechtsche Kabinet
te stuiten.
Maar al namen ze aan de Concen
tratie deel als lid van dat Afweor-
comité tegen onze »reactie«, daarom
waren ze 'tnog niet in principe eens
met de oud-liberalen; daarom maken
zo zich nu vrij, nu ze niets af te weren
hebben van Rechts, doch wel iets heb
ben af te weren van hun eigen bond
genooten nl. den conservatieven of niet
genoeg vooruitstrevenden geest, die
deze bondganooten weerhoudt om met
de Vrijz -Dem saam op te trekken de
nieuwe toekomst in,
De Vrijz,-Dem. hebben nooit iets
anders gezien in de oud-liberalen dan
een blok aan 't beenen met de Unie-
liberalen de geven-en nemenpartij
waren ze zelden hartelijke vrinden
't Was allang ruzie, en nu is het
hooge woord er uitwe gaan van
elkaar
Nu ga ik 'n sprookje vertellen.
't Wordt voor waarheid opgedischt in een
zéér serieus blad, dat zich nimmer met grap
pen en grollen ophoudt. Meer nog, dat blad
is vrijzinnig en 'n fijne, 'n „anti" speelt de
mooie rol in 't verhaal, zoodat letterlijk al
les er voor pleit, om wat als waarheid ver
kondigd wordt, nu ook als waar aan te ne
men maar er is een bezwaarhet
is te mooi
En daarom houd ik't voorloopig maar voor
een sprookje
Blijkt het dan werkeiijk waar wat ik in
vertrouwen gezegd in 't diepst van m'nzlel
gelóóf welaan I dan heeft de vrijzinnigheid
er een heel lange neus aan, dien zij zichzelf
heeft opgezetmaar dat kan ik dan niet
helpen
Toch, 't zal wel 'n sprookje zijn!
Want waarlijk, het is te mooi
Oordeel zelf over 't geval.
't Gaat over een antirevolutionairen bur
gemeester, die primo en ten volle voor zijn
taak berekend, secundo is een verlicht man,
Hotel Hestaiarsisit
Direct usb'4 de Hecfdatesg,
leitesHlAi
f l,W, f 1.50 en f 1.75
Tel No, 1532 Aanbevelend,
1 pprlair E, c. F, t. LEE-Hoorn
Het de®fr ieder aagsbevcsles# ©dres.
tertio een zeer vooruitsturend man, die nog
veie andere goede eigenschappen heeft, kor
tom 'h burgervader en regent tevens, die an
dere gemeenten tot jaloerschheld verwekte,
en die bij dat aiies toch flink man van
z'n beginsel gebleven moet zijn, gelijk zij,
mijn lezer I zijt en gelijk ikzelf den naam met
de daad meen te hebben.
Zeg nu zélf, of dat kan.
Neen, niet ir, onze waardschatting, nee,
nee! Wij hebben altijd gepretendeerd, dat
zoo iets niet kon, dat er onder de mannen
van Rechts net zoogoed geboren regenten
zitten als onder die van Links, dat het daarom'
zoo onbillijk is geweest, om hem vele jaren
lang stelselmatig buiten ambten, posten en
bedieningen te houden.
Doch dat zeiden wij maar.
Zooals de knaap meent, dat-ie 't beter weet
en doen kan dan z'n leeraar en zooals de
kleine jongen vast gelooft, dat-ie best 'n zware
sigaar uitroken kan.
Ze moeten het eerst maar es probeeren.
Ons oordeel gofd in dezer nooit.
Maar ik zeg u, dat het „sprookje"
staat in een zéér serieus liberaal dagblad en
dit verandert de zaak toch wel wat.
't Maakt ons in elk geval nieuwsgierig.
Want, niet waar volgens oud-liberaie leer
zijn die „anti's voor een dergelijke post als
burgemeester definitief onbruikbaar.
Ten eerste, wijl 't meest „ezels" zijn.
Immers het „denkend deel der natte" staat,
als vanouds bekend is, aan den anderen kant,
d. w. z. aan den kant der vrijzinnigheid.
Zijn er soms onder de gegadigden „fijnen",
die knap gestudeerd hebben of pienter zaken
gedaan of die zich elders bolleboozen temden
in de gemeente-administratie menschen dus,
die als men ze „ezels" noemde terecht kon
den vragen: „Maar wat zijt ge dan zelf?"
géén ezels dus dan zijn het dompers.
't Verstand is dan wel in orde, maar wat
de geest betreft ioopt er 'n streepje door.
Zij hebben dan „aievel wat raars", loópen
naar geen komedie, kerken trouw en lezen
's Zondags de Heraut liever dan een der twee
„Groenen" ietwat" abnormaal dus
en niet geschikt om aan 't hoofd van nor
male menschen te staan.
Of, zijn verstand en geest beide in orde,
dan zijn het fanatici.
Zeloten, drijvers, godsdiensthaatzaaijers.
En dit is 't allerergste, neendie „fijnen"
zijn slechts bij zéér hooge uitzondering voor
het ambt van burgemeester te gebruiken
Zóó was vele jaren de liberale praktijk.
Tot Kuyper daar met forsche hand in rond-
greep, hier en gindsch Rechtsche burgemees
ters benoemde, dat naar men zegt vrijzinni
ge besjes niet slechts de haren, maar zelfs
de mutsbanden te berge gerezen zijn.
Heemskerk ging later op dat goede spoor
voorzichtiglijk voort.
En wat min. Cort betreft, ja'k weet wel
we zakken weer, en dat waar we nog lang
niet op peil stonden tnaar toch, die bru
tale en absolute uitsluiting van voorheen, die
zijn we min of meer te boven gekomen.
Het „sprookje" vraagt een ongeduldige le
zeres Ik begin. Maar begrijpe ieder goed
dat ik nu niets anders doe dan den vrijzin
nigen causeur in het vrijzinnige dagblad, na
vertellen.
Er was eens neen er is nog
Een oud, vrij afgeiegen plattelands-stede
ken, ergens in 't oosten van ons land.
Het heeft een 5000 inwoners, meest arbei
ders. Er zijn twee groote fabrieken, waarin
een 1400 man arbeiden. Iets eigenaardigs is
hier, dat er de fabrieksarbeid steeds met land
arbeid gepaard ging, zoodat de arbeiders
steeds in hun vrijen tijd hun eigen gedoetje
hebben bebouwd, of konden zij zelf niet dan
deden 't de huisgenooten.
Behalve een 800 Katholieken, is alles er
orthodox-protestantsch.
„Gereformeerd," nader gezegd, 't zij in ker-
kelijken zin, 't zij wat richting betreft. En is
voorts, naar den aard van zulke plaatsjes,
naast een gezonde behoudzucht, óók wel wat
óngézond conservatisme, dat begint met elke
„nieuwigheid" te veroordeelen.
Eenige jaren geleden nu, onder Heemskerk,
kreeg dit ais stedeken 'n antirevolutionairen
burgemeester, die dan 't hart gestolen heeft
van rnijn vrijzinnigen scribent.
Hij kwém met ideaien en hij zit nog vol
met idealen voor de toekomst.
Hij wii, onder Gods zegen conditionee-
ren, hij en ik er beiden bij het plaatsje
vooruit helpen en als hij daartoe 'n weg ziet
dien weg te moeten gaan, dan rust hij niet,
voor hij z'n doei heeft bereikt.
Om enkele voorbeelden te noemen.
Hij begon, ais ik nu eens een doorgeroest
beeldgebruiken mag, met de werkkracht nieuw
leven in te blazen.
't Heette „markt", maar 't was niet veel.
't Gebeurde dat er één wagentje kwam.
Maar de burgemeester heeft propagaade
gemaakt onder de boeren, die uit kracht van
oude gewoonte nog wél kwamen, en nu wor
den er geregeld b.v. zoo'n honderdduizend
eieren eike week aangereden, voor export,
terwijl natuurlijk de levendigheid in één tak
van handel zich weer aan andere mededeelt.
Voorts wijdt hg zieh aan 't welzijn zijner
gemeentenaren.
Er werd en wordt, heiaas! nogal gedron
ken, maar 't kwaad neemt merkbaar af. Er
wordt gewerkt aan woningverbetering en aan
voorziening in onhygiënische toestanden,
't Stedeken kreeg z'n gas, hoewel de burge
meester 'n kwade oppositie had te weerstaan,
van z'n eigen geestverwanten, die geen gas
fabriek wilden, wijl daarin 's Zondags ook
altijd eenig werk moest worden verricht. Zeer
ter snede wees hg de opposantie op hun
ouderwetsche olielantaarns, die sinds jaar en
dag ook des Zondags door de opstekers, de
ladder op de schouder waren bediend ge
worden.
Kortom, vooruitgang aan alle kanten.
„'t Stedeken was tot voor kort zoo voer
ik mgn zegsman, 'n oogenblik met eigen
woorden in ais een kamer, waar nooit ge
lucht werd. De burgemeester heeft 't aange
durfd, er de ramen open te zetten tegen veel
protest in."
Was het vroeger een „haard van tuber
culose", thans is er het t.b.c.-eijfer op de
1000 Inwoners 12 8, terwijl het in de gansche
provincie 15.8 en in het Rgk 16.21. En dat,
terwijl de burgemeester den Raad nog steeds
niet heeft kunnen meekrijgen voor een wa
terleiding, waaraan toch ook zulk een groote
behoefte bestaat.
Maar nu komt zijn hoofdwerk nog.
In Augustus 1916 moesten de twee groote
fabrieken er worden stopgezet en ze staan
stil tot op dezen dag In Engeland ligt
voor maanden grondstof, maar Engeland liet
die niet door.
Dat beteekende geen werk, geen loon, ar
moede voor 1400 arbeiders, d.i. voor 't gan-
sche stadje.
De burgemeester zon op uitkomst.
't Stedeken had de beschikking over een
80 H.A. moerassig laagveen.
„Die gaan we ontginnen", zei de burge
meester en de Raad de nood dringt
ging met deze nieuwigheid mee. Werkver
schaffing Ja, dat ookde gemeente betaalde
8 ct. per uur en de „firma" deed er zooveel
bij, dat het oude fabrieksloon zoowat werd
gehaald.
Maar 't werd deskundig uitgevoerd.
En als 't straks klaar is, heeft de gemeente
80 H.A. besten tuingrond
Reeds is 'nchef-tuinmanbenoemd.'nTuin-
bouwcursus wordt gehouden. De burgemees
ter wil glascultuur invoeren voor export,
't Gemeente-bedrijf moet de particulieren
prikkelen en vol idealisme zegt de burge
meester ,,'t Moet hier een tweede Westland
worden, 't Westland van het Oosten
Ik speld niemand iets op de mouw. Gij
kunt het alles lezen in Brusse's jongste ar
tikelen in de N. Rott. Crt. over 't stedeken
Rijssen in Overijsel.
Maar't zal toch wel 'n sprookje zijn
'n Antirevolutionaire burgemeester
hoe kan 't bestaan 1
UITKIJK.
De Sociaal-democraten
Pardon, zóó wou ik eigenlijk niet begin
nen. Maar heel den vorm had ik reeds te
„pakken" en nu dacht ik zoo sterk over de
Sociaal-democraten, dat ik met hen begin.
Feitelijk wou ik beginnen met deze zin:
De wereld is aan het verouderen
Ik bedoel het niet in dien zin, dat er tel
kens wisseling plaats heeft van jaargetijden,
al schijnt het dit jaar of het nooit zomer zal
worden. Ook niet zoo, dat 'n vuurspuwende
berg gaat werken, en twee bergen vormt of
om het aliervreeseiijkste te noemen dorpen
en steden verdelgt door z'n lavastroom.
Ook niet, dat na ettelijke honderdtallen van
jaren Nederland niet meer zal bestaan, om
dat het misschien elk Jaar een halve milli-
20 cent per Regel.
MAGAZIJN van
GEMAAKTE
©sa, ISÉL^d.isj?-
Qad@ffg@@d@s©a.
NACHTHEMDEN
PANTALONS
HEMDEN
FLANELLEN
ONDERLIJFJES
COMBINATIONS
ZICHTZENDINGEN FRANCO -
meter zakt, zooals de geologen hebben vast
gesteld
Nee, dat heelemaal niet.
Op 'toogenbiik spreek ik over dien groo-
ten stroom, die door de wereld gaat, dien
democratiachen stroom.
Die is niet te stuiten in z'n loop.
De wereld is aan het verouderen.
En wij moeten er mee mee of we willen
of niet.
De Hongaarsche premier, de bekende cal
vinist graaf Tisza is er tegen, wil zich met
alle macht en kracht er tegen verzetten. Maar
ik vrees, weet haast zeker, dat hij den weg
op zal gaan, dien alle staatslieden, die zich
kanten tegen een opkomende strooming be
streden nl. ais onbruikbaar te worden uit
geworpen
D'r is nu eenmaal niets tegen te doen.
Men zal de twintigste eeuw gaan betitelen
als de democratische.
Alleen om toe te geven aan dat gevoel,
begint men in Rusiand een revolutie, werpt
het oude regime omver, vergiet bloed.
Nu kunnen wij, als antirevolutionairen, de
revolutie als revolutie veroordeelen, ge zult
het wel met me eens zijn, dat in het uitge
strekte Rijk, nü van vadertje ex-tsaar, uit
gebreide veranderingen broodnoodig waren
Of de thans bestaande regeeriug die ingrij
pende veranderingen tot stand zat kunnen
brengen is een tweede vraag. In ieder geval
viert de democratie in Rusland hoogtij
En wat doet Amerika
Dat verwerpt een aloude, ingeroeste leer,
de Monroe-Ieer, anders uitgedruktAmerika
voor de AmerikanenMet de rest bemoeien
we ons niet. Die leer is nu verworpen. Het
gaat zich nu bemoeien met ds Europeesche
aangelegenheden en gaat een ooriog
beginnen met Duiischland, alleen ter wilie
van de democratie. Of stond dat niet in de
oorlogsmotie van Wilson aan het Congres
Eenerzijds een revolutie anderzijds
een ooriog om der wille van de democratie.
Duitschland, of beter gezegd, Pruisen, waar
de partij der Jonkers nog steed3 de overhand
had, gaat zich ook roeren.
Dezer dagen zag ik een spotprent, waarop
afgebeeld keizer Wilhelm in generaals uniform
en Von Betmann-Holweg, de Rijks-kanselier.
Op een stok de kleeren van een arbeider.
De Rijks-kanselier noodigt den keizer uit, die
kleeren aan te trekken.
Evenais iedere spotprent, teekent dat den
toestand glashelder.
Ook in Pruisen komt verandering, wint de
democratie meer en meer veld. Nieuwe kies
wetten zullen er komen, waardoor het volk
veel meer te zeggen zal hebben in de re
geering.
Zulke toestanden ais daar, kennen we in
ons land reeds lang niet meer.
Zoo zien we, dat het volstrekt niet te veel
is gezegd, wanneer ik beweer, dat de wereld
aan het verouderen is.
Op allerlei gebied ziet ge, dat er veran
dering komt.
Veel ten goede, misschien ook veel ten
kwade. Dat het voor ons een geruststelling
zij, te v/eten, dat het alles komt van God.
Dat alles is vastgesteld In Zijn ondoorgron
delijk raadsbesluit!
Verandering op allerlei gebied. Ook in ons
land.
Eerlang krijgen we de Evenredige Ver-
j
1
