Zaterdag April 1917,
voor de Knidhollandüehe en Keenwsehe Eilanden.
Eerste Blad.
m
82 Jaargang N°, 2278.
Antirevolutionair
IN HOC SIGNO VINCES
r
Is dat id 1901 gebeurd?
OP OEN UITKIJK.'
I
W. BOEKHOVEN Zonen,
SOMMELSDIJK.
Is&ssreoKM», SJ®.
Alle gliifefeesi voor Heösclle feesteisuS, AdvenesiêlêsB en verdere Administratie fraiie® toe te eenden aasi de ÜSSgrevets
i.)
„HIT mums HUT3»
DINERS 60 eest ga hooger.
LOGIES MET OMTBÜT
Mrlair R. C. F. i LEB-Koom
ff ei door fed®? aanb®voïes! indues.
PENNEXRASSEN.
.-f
in
tnd-
luur,
I.m.
N.
741
eheid
vas..
ij z'n
voor
.'t
zoo
ïerkt,
it de
geluk
:st hij
rmte,
;fters
it de
r op
laten
ioor-
lkaar
Daar
dat
over
goed.
ïooie
ij al-
orde
imen
acht
rede
rust
Pêse Courant wnohgnt ®lkea Woensdag ea isterdsg,
JUwimeiEtentsprijs pe? drie saaanisn h. g. g. 50 Ceat bij vooruitbetaling.
RmiteBland bij vooruitbetaling f 4,59 per Jaar.
AfeonisrSyko nummers 5 Oeat,
UITGEVERS:
Aéverteatiëa 10 O «at per rsgd #/s maal. Reclames 20 p&g ?®gd.
Boekaankondiging 5 Cent psr regel en 4/s staal»
MeBstssnvragen en Dienstaanbiedingen 50 Cent par plaatsing.
Qroote lettere en vignetten urordoa berekend naar de plaatsruimte die a§ beslaan,
Aëverfentiën worden issgewashi tot Dinsdag- en Vrgöapaorgsn 10 uur.
r
Nog steads wordt de meening ver
kondigd, dat in 1901 de antithese leus
ontstaan is en dat die de politiek heeft
vervalseht. We kunnen ons hij die mee
ning niet neerleggen. In 1901 is niets
bijzonders gebeurd. Hoe was de toestand
voordien'? Na de wet van 1878, toen
minister Oappeijne geheel het Ohr. ge-,
zinde volk ia een petitionnement zich
deed uitspreken tegen de Schoolwet,
was dit reeds een gunstig teeken van
aanstaande toenadering tusschen Anti
revolutionairen en Roomschen, een toe
nadering, die er na de Grondwetsher
ziening van 1887 als gevolg der stem
bus, toe leidde, dat optrad 't eerste
Ohr. Kabinet. Dit viel in 1891, endaar-
op volgden liberale Kabinetten 't Mi
nisterie van Tienhoven dat van Roell-
van Houten, en dat van Pierson-Bor-
gesius. Daarna dat van Kuijper.
Maar dat dit Kabinet kon ontstaan
was niet iets kunstmatigs, iets onna
tuuriijks waaraan een glimp of schijn
van iets natuurlijks kleefde, maar was
de natuurlijkheid zelve.
Zeker, de Roomsch-Kathoiieken had
den vóór '78 zich menigmaal verbroe
derd met de Liberalen en vooral onder
Koning Willem I, maar oak na de
Aprilbeweging in '1853, toen de Bis
schoppen hier kwamen was 't tusschen
Roomschen en Liberalen koek en ei.
Doch door den schoolstrijd kwam de
kentering en juist 't drijven ea dwin
gen der Liberalen naar kienking van
t Ohr. levensbeginsel, dat zich vooral
toen in den schoolstrijd concentreerde,
joeg Roomsch en Onroomsch, voorzoo-
ver dit voor do sehooivrijheid zich in
teresseerde, op een hoop, En zeer na
tuurlijk is 't ook, dat toen in 1888 do
eerste vruchten in den vorm eener sub
sidie in onzer schoot vielen, én de An
ti's, maar ook de Roomschen op mid
delen zonnen om bij elkander te blij
ven, opdat niet maar één klein stukje
maar de volle oogst kon worden inge
zameld.
Daar kwam nog meer bij.
De Leerplichtwet had de oogen ge
opend voor de overmacht van 't libe
raal regime; men achtte de Ouderlijke
macht aangerand; men achtte, dat de
Staat wel op mocht treden, daar waar
venvaarloozing kon geconstateerd wor
den, maar dat ouders, die toch hun
kinderen geregeld stuurden, in den
Staatsdwang niet mochten worden op
genomen; dat was een Staatsalmacht.
die zeggenschap nam over 't zijn plicht-
betrachtend Ouderlijk Gezag. Waar de
kinderen ge-exploiteerd werdendoor
de ouders uitgebuito jadaar was
verwaarloozing van ouderlijke plichten
en die ouders moesten door de wet op
hun nummer gezet worden. Daarbijin
de Leerplichtwet werd zelfs 't huison
derwijs aan banden gelegd en aan Staats
controle onderworpen. In één woord
van Rechts zag men in, dat 't Kabi
net Borgesius bezig was door de Staats
macht één der pijlers van 't Staats- en
maatschappelijk leven te ondermijnen,
nl. 't Huisgezin en daarin de Ouderlijke
macht.
Maar er kwam nog iets bij. Datzelfde
Kabinet had ingediend een wet op de
ouderlijke macht, waarin bij verschil
tusschen man en vrouw de kantonrech
ter als scheidsman mocht ingeroepen,
6U zoodanig ingeroepen, dat de uitspraak
van dezen arbiter voor beiden, man
en vrouw beslissend was. Van Rechts
vond men dat ondermijning van 't va
derlijk gezagvan den man, die 't Hoofd
is van 't gezin, en aan wien alléén
tenslotte, de beslissing toekomt. De man,
als hoofd des gezins, van Godswege,
behoeft zich niet ais verplichting te zien
opgelegd de uitspraak des rechters in
huiselijke zaken, Niet do rechter, maar
hij is de verantwoordelijke persoon.
Rechts zag in dat artikel een aanranden
van 't gezag des mans in 't huisgezin
een ondermijning van 't woord Gods,
dat de man is 't hoofd der vrouw;en
dat dus de rechter wel adviseer en, raad -
geven mocht maar de beslissing esjiig
lijk en alléén bleef en blijft bij 't hoofd
des gezins.
Maar er kwam nog iets bij. Door dat
zelfde Kabinet was ingediend een Armen
wet, waarin aan de Kerk opgelegd werd
haar boeken over de diaconie-uitgaven
open te leggen aan de Staatsambtena
ren Men vond dat gruwelijk. De Kerk
van Christus is een vereeniging van
broeders en zusters, die van liefdegaven
hun armen ondersteunen. En zou men
nu aan Staatsambtenaar inzage geven
van wat 't "hart aan zijn broeders en
zusters aanbiedt tot 'levensverzorging.
Men beschouwde dat als een Staats
machtverschrijding over 't innerlijke
leven der Kerk; als een brutale aan
matiging van den Staat om zich op die
wijze met 't geestelijk liefdeleven onder
elkaar, ais lidmaten van èèn Kerk en
belijders van één Heere, te bemoeien
en dat innerlijk leven te gaan confro-
Leoren, bedillen en aan Staatsambte
naren over te geven tot be- en veroor
deeling. Wat gaat 't den Staat aan, wat
ik mijn armen broeder in zijn nooddruft
geef. tenzij de Staat de Aivader
is en de Kerk de verwaarlooster is van
hare kinderen-
Neem nu die dingen bij mekaar,
't, Besef, dat aansluiting van Anti's en
Roomschen de rechtsgelijkheid op school
terrein, in 1889 begonnen, kou voort
zetten als ze samengingen, 't besef dat
er op staatsterrein machten aan 't werk
waren, die knaagden aan 't huisgezin,
aan 't vaderlijk gezag, aan de Kerk
't besef, dat in de Liberale Pers van
die dagen die ondermijning aangepre
zen, toegejubeld werd en als juist Staats
beleid aanbevolen werd: is 't dan won
der, dat Anti's en Roomschen en Chr.
Historischen, als ware een onweer op
til, zich bij elkander voegden.
Yan zelf. Natuurlijk/ Zonder stem
bus afspraken.
Ieder met eigen program Alleen met
stemuitruiling d.w z. de Anti's zouden
den Roomsehen candidaat stemmen, als
de Roomschen in een Antirev. district
den Anti stemden. Maar overigenselke
partij vrij. En zoo ontstond de coalitie,
een compromis na de stembus.
Hoe was elke partij opgetreden On
der de leus handhaving der Christelijke
beginselen van gezag en vrijheid. Maar
dat was méér dan een leusde historie
van 1878 af had die handhaving als
beslist doel noodzakelijk gemaakt
't Christendom verwelkte en allerlei
openbaring was er, dat in Kerk en School
in Universiteit en Raadzaalin 't par
ticuliere leven getornd werd aan de
christelijke grondslagen van ons volk.
»Verliberaliseeren 't volk® zoo was de
thesis aan de Linkerzijde. En dos ont
stond vanzelf de anti- thesisniet-libe-
raliseeren, maar de christelijke vrijheid
en de chr, wetenschap en 't chr. gezag,
en een chr. politiek en een Chr. volks
leven in gezin en kerk, en school en staat
en Maatschappij. En dat doel bracht
Roomsch en Anti en Chr. Historisch bij
elkaar.als comité van verweer.
Niet de concentratie is comité van
Motel Restaurant
Gedempte Bjeerensfeigesr 83A, 08P
Direct nabij de HaoMiiasg,
mim,
f hm, f 1.50 en f 1.75
Tel, No. 1582. Aanbevelend,
verweerde coalitie is het verwem- tegen
verliberaliseering En dat is de coalitie
ten huidige'dage nog.
Maar een heel andere vraag isKan
zoen doei ook regeeringskrachf,geven
Is afwerenis oppositieook in
staat tot ^zelfstandig opbouwen®tot
»regeeren uit eigen levens wortel® Is
er tegenover -verliberaliseerende poli
tiek® ook een eigen zelfstandige Chris
telijke politiek?
En de tegenstanders zeggen Neen
afweren kunt ge, maar opbouwen niet
uw Christelijke politiek is krek de onze,
Maar is dat zoo
Wocr wordt êe werald gemaakt door
vredegerucht;a 't Eija ds eerste cie'. In
DeeessW gieg e? uit Lu -tochtend een uit-
eepdjgijBg via Amerika era ia onderlinge
ssmesfpukisg ovf v vrede te onderlisuidcien
maar 't ketste terqg op de vos-harding van
E\ geland. Dio ea d-a ea d e voorwaardsa
Eioasten wat m$aw>l!igdi* één .woord:
met ess houw m «en ssauw werd deiht-
nocdigiüg geweien vau de hande;- t
laateto nieuws ww? .teenAmerka gaat op
't oorlogspad.
Toer, kwam onverwachts tie Russische
revolutie, en allerlei elkasr tegensprekende
geruchten vsa «ioorveehteB ea niet .döer»
vechteu werden ia dt wereid g-worceu.
Daarna de botuigiog. dat Roeland .afsag
van ook maar da kleinste annexatie%a
wou alleen vechten voor haar vrijheid niet
om nieuw landsbesii. Dat maakte Duitsck-
lands tocg los: ook dose wou met .vechten
om laadsbezit; slechts osa eigen vrijheid
en onafhankelijkheid. Zoo ie er dus een
grondslag van samenwerking tusschen Rus
land ea ÜuitscMaod. Ze vechten a lebeiom
loutere oscfhaakeSijkh?id. Zo willen niets
van elkaar stelen. Ze kannen dus ia vrede
gaa!:> Isvea,
Zoo is er dus kans, dat er vrede komt.
tusschen Rusland en Daifechl&nd, maar
gullen Bugoland en Frankrijk ea Italië en
Amerika dit nu ahee st;i laten geworden
Kunnen die geen .root werpen in dat Rus
sische eten? Kuenea en zuilen die met
gaaa werkes in 't g-'keim om heel die
yredsibstniging in Rusland ie (tea; ges
te dooven; -want dan wordt de .Entente
swakker; de oude i-Boad slechts een
3-Bc<ud,
Nochtans; de wereld hoopt al-eer, want
so is moe, sielsmsos; se hoopt als eon te
ringlijder bij 't opgap.u der soa. dat de
verkwikking komt.
Maar laten we voo'-sichtlg sijo. Niet al
te blij Niet te veel optimist.
Er zijn al zooveel teleurstellingen ge
weest.
Nochtans kan .ia 't Goddelijk be;.tel de
dageraad der verlossing aanstaande zijp.
Ea ieders bede stijgt daarvoor reeds lang
omboog. Laten we afwachten dsn weg des
Heersn, Want Hij alleen kan ds harten
omkeeren.
Nu de aardrijkskundigen vóór!
Er zijn van die koppen, die op school voor
de blindste kaart nooit verlegen stonden
'en die ook na hun schoolleeftijd in hun krant
geen aardrijkskundige naam konden ontmoe
ten of ze snuffelden net zoo lang, tot ze
precies wisten te zeggen, waar het was. Fla
ters zooals ik eens van een oefenaar hoorde
die Johannes Hurs te Konstantinopel liet ver
branden, zullen zij niet begaan.
Welaan, zeg mij waar Pellnorm ligt.
Strakke lijnen trekken om uw mond
Het is een eiland, mijne heeren
Gij weet het nóg niet Welnu een Duitsch
eiland Gij schudt het hoofd, gij meent,
dat Zulk een vraag alleen toelaatbaar is op
de weer begonnen onderwijzersexamens, waar
men graag die dingen vraagt, welke voor
gewone beschaafde en ontwikkelde menschen
verborgen zijn 't kan wel wezen, maar
geneer u nietik wist het ook niet. Ondanks
meer dan één afgelegd examen en ondanks
vele jaren journalistiek.
V/at men niet weet, zoekt men.
Waar zijn anders atlassen, aardrijkskundige
leesboeken, encyelopaediën enz. goed voor,
als rnen alles in z'n hoofd zou moeten .heb
ben? Als ik es examens regelen mocht, dan
zouden de jongelui, nu jal het noodlge in
hun hoofd moeten hebben een leeg hoofd
:is een hol vat en rammelt geweldig maar
ze zouden mij vooral pok toonen moeten,
dat ze viug den weg wisten te vinden in een
flinke boekenkast en goed ingerichte biblio
theek.
Om op Peilnorm te komen.
Het is een klein, aangeslibt en omdijkt,
noordfriesch eilandje op de kust van Slees-
wijk, slechts 38 K.M2. groot en met een paar
duizend inwoners.
Een stil, vergeten plekje dus.
Het zal in deze vreeselijke dagen óók z'n
tol wel aan den Oorlog hebben moeten be
talen en 't kan best zijn dat er Pellnormers
liggen in de reuzengraven van Llthauen, van
Roemenië, van Champagne en waar niét al.
De bevolking zal er, als op de meeste van
die eilanden van Frieschen stam zijnzij is
protestantsch, kerksch, en als we uit verschil
lende Duitsch-christelijke romans hebben
kunnen opmaken, wat wij zouden noemen
overwegend-ort hodox.
Men hoort van haar nooit iets.
Wat zeker geen slecht teeken is als
bewoners van eilanden, kusten, riffen enz. een
zekere vermaardheid kregen, dan is het in
den regel niet om hun deugden.
Nu echter werd hun eiland genoemd.
Er staat daar n.l. als predikant zekere ds.
Hansen en die heeft in 't begin der lijdens
weken, op „Aschwoensdag" een feit bedre
ven, dat volgens hem in geen driehonderd
jaar was gebeurdhij heeft n.l. in het Piat-
of Laag-Duitsch, de moeder-en omgangstaal
dezer eilanden gepreekt. Dat ging blijkbaar
niet buiten de gemeente om, want zij zong
er bij, iees ik met een Laag-Duitsch,,psalm
boek."
Nu, wat zou dat, zegt men.
Is het de moeite waard om voor een zoo'n
feit in een uithoekje der wereld geschied onze
aandacht te vragen in een tijd die van we
reldhistorisch gebeuren zwaar is
Ja, om tweeërlei redenen.
We kunnen ons op de groofe gebeurtenis
sen, waar we toch buiten staan, die we lij
delijk moeten ondergaan, stomp kijken, ik
ken er, wiens levens'avond is versomberden
wier dood is verhaast door het él te sterk
inleven in de gebeurtenissen van den dag.
We moeten die óók es kunnen loslaten in de
gemoedsstemming van den knaap, uit het
bekende verhaal, die temidden van den gie
renden storm rustig bleef, zeggende: „Mijn
vader staat aan 't roer 1
En in de tweede plaats moeten wij niet
vergeten, dat in zeer kleine feiten en gebeur
tenissen zich soms een beginsel uitspreekt,
dat van veel wijder strekking en toepassing
is, dan men zoo oogenschijnlijk wei zeggen
zou.
Zooals men weet, is in Duitschland het
Hoog-Duitsch, gelijk dit als „vreemde taal"
ook op onze scholen onderwezen wordt, de
officieele taal in Staat en Kerk. Gelijk dit bij
ons het boeken. Nederlandsch is, dat nog weer
niet hetzelfde is als de beschaafde omgangs
taal en dat wel drie loopgraven diepte af
staat van de omgangstaal des volks.
Maar wat is nu het geval
Wie onzer weieens over de oostergrenzen
kwam, in den tijd van olim, toen 't nog een
plezier was, om deze voor een kort uitstapje
te passeeren, of ook wie weieens van die
grens-Duitschers in ons eigen land ontmoette,
die weet wel hoe ver dat Hoog-Duitsch vaak
van de volkstaal af staat.
Luther heeft zijn volk, die taal geschonken,
door zijn bijbelvertaling.
En zij is een groote zegen geweest i
Toen Luther door zijn reformatie het jonge
Duitschland tot zelfstandigheid riep en met
energieken greep de jongelingshand losrukte
die te lang aan de rokken van vrouwe Italië
gehangen had, toen wés er geen Duitsche
taal.
Het volk sprak allerlei dialecten.
De Kerk gebruikte het latijn.
Ja, zelfs de meeste staatsstukken werden
In deze taal-der-geleerden uitgevaardigd en
eerst Trederik de Wijze, Luther's machtige
beschermheer was er mee begonnen, om wet
ten en staatsstukken te doen schrijven in een
zeker kanselarlj-Duitsch, 'n echte stadhuis
taal, arm en dor en vreemd aan 't oor des
volks.
Uit al die stukken en brokken heeft Luther 't
massieve, klank- en beeldrijke Hoog-Duitsch
gevormd en hij heeft door zijn bijbelvertaling
en de massa's zijner geschriften zijn Duitsch
volk lezen geleerd, aan 't lezen gezet en den
grondslag gelegd voor dat rijke fonds van
letterkunde, dat zijn volk na hem verworven
heeft.
Zelfs zijn felle tegenstanders erkennen dit.
Zoo schreef nog in de 19e eeuw een ka
tholiek godgeleerde Ignatius Dölinger: „Of
wij Luther beminnen of haten, wij moe
ten ons uitdrukken met zijn woorden, ja den
ken met zijn gedachten 1"
Luther heeft den eersten steen gelegd 'n
hoeksteenvoor de eenheid des Duitschen
volks, die in de 19e eeuw haar beslag kreeg
en dat wijl hij bracht eenheid-van-taal.
Maar.elk medaille heeft haar keerzij.
Die taaleenheid, door middel van Luther's
Hoog-Duitsch kon niet tot stand komen dan
ten koste van den ondergang of de terug
dringing der verschillende Germaansche om
gangstalen. Kerk, Staat, School, letterkunde,
aües werd verhoogduitscht en dit beweging
ging zelfs in de 19e eeuw langs onze grenzen
nog door ten koste van een zeer-veel op ons
grens-Nederiandsch gelijkend dialect.
De omgangstaal blijft dan wel bestaén,
als er iets onuitvoerbaar is, dan is zij het.
Maar zij krijgt in huis het zolderkamertje,
waar men de dienstbode te bed legt.
Toch heeft het een harde strijd gegeven
eer Luther's taai de overhand behield.
En had zij den Bijbel niet achter zich ge
had, 't zou de vraag zijn of ze 't ooit ge
wonnen had
Toen zijn Bijbel uitkwam, hoorden b.v. de
Zuid-Duitsehcrs haar niet te lezen, dan In
een uitgave met verklarende kantteekeningen
in hun dialect. En, nog sterkereen eeuw
lang is langs de kusten van Noord- en Oost
zee gelezen en gepreekt uit een Laag-Dult-
sche bewerking van Luther's Hoog-Duitsche
vertaling.
Tóén pas was er het volk zoover, dat het
de Hoog-Duitsche taal kon verstaan.
En wat nu ds. Hansen deed, was niets an
ders dan de historische band weeraanknoo-
pen en na driehonderd jaar in de Laag-Duit-
sche taal weer den godsdienst ielden. En al
weet ik daar verder niets van, ik vermóéd,
dat hij dit niet doet als „nieuwigheidsjager"
noch het bedoelt als „attractie", maar dat hij,
waar in den loop van vier eeuwen het cffi-
cieeie Hoog-Duitsch nóg weer verder van de
omgangstaal kwam af te staan, op déze wijze
een poging waagt om in den weg der mid
delen het Woord van God en het hart des
volks dichter bij elkander te brengen.
Nu voelt ieder, welk een algemeene vraag
achter dit enkele feit opduikt.
Hoe, op welke wijze, in welken vorm wordt
het Woord Gods het best gebracht tot het
oor des volks Des ganschen volks Zóó dat
eenerzijds het heilige niet „gemeen" wordt
gemaakt en anderzijds niet de vreemde vorm
een belemmering werpt op den weg naar het
hart, waarin de heilige dingen als „goed zaad"
vallen moeten.
Een dankbaar onderwerp ter overweging,
later ook voor mij allicht ter bespreking.
UITKIJK.
Belofte maakt schuld.
Indertijd schreef ik in „Pennekrassen" over
de Sociaal-Democraten en de oorlog, over
hun vóór en tegenstemmen der oorlogscre-
dieten, wat zij mobilisatiecredieten noemden
enz. enz.
Dr. de Bruyne in de „De Voorzorg" had
daarover eens een artikel geschreven, wat
ik verder voor u uitwerkte.
Maar, schreef ik, we moeten geduldig af
wachten het congres, dat gehouden staat te
worden. Dat zal natuurlijk wel belangrijk
zijn! En allicht weten we dan van de plan
nen der S. D. A. P. meer.
Evenals ieder jaar had dat congres plaats
de beide Paaschdagen, op het feest der op
standing.
Voorwaar een schrijnende tegenstelling I
Ditmaal te Arnhem, Gelderlands mooie
hoofdstad.
Met spanning had ik er naar uitgezien.
Want in dezen tijd van oorlogvoeren is het
voor de S. D. A. P. heel moeilijk om op dat
punt over beginsels te redeneren; Daarbij komt
dan nog in de binnenlandsche politiek de
aanhangige grondwetsrevisie met evenredige
vertegenwoordiging en onderwijsbevrediging
enz.
En 'n feit is het toch, dat van zulke ver
gaderingen kracht uitgaat. De partij wordt
