Vrijdag 13 November 1003.
1
Achttiende Jaarg. No. 943.
Orgaan
Antirevolutionair
voor de Zuidhollandiehe en Zeeuwielie KiisiMilen,
TWEE BUOEgj.
19.
IN HOC SIGN O VINCES
T. BOEKHOVEN.
sito-Eente.
C,
Deze Courant verschijnt eiken "Vrijdag.
Abonnementsprijs per drie maanden franco per post 50 Cent.
Amerika bij vooruitbetaling f3,50 per jaar.
i uitgever:
Advertentiën 10 cent per regel en 3/2 maal. Reclames 20 per regel.
^Boekaankondiging 5 OenTffêU' fegéï* en k/3 maal.
öienstaanvragen en Dienstaanbiedingen 50 Cent pei plaatsing.
Groote letters en vignetten worden berekend naar de plaatsruimte die zij beslaat
Advertentiën worden ingewacht tot Donderdagmorgen 10 uur.
Alle stsiiA&esa vo©r «Ie Stedaefle toesletsafl, Advertentiën en verdere Administratie fraaie© toe te «enden aan den MJifg'ever.
inoedlgilhedeii.
m,
AM. (e)
2
33/4
idemjfL
lam.
E KUSTE BLAD.
Christelijk onderwijs*
In den vorm eener zeer boeiende
causerie sprak Ds. G. Wisse Jr. pre
dikant te Leiden, op Woensdagavond,
4 Nov. jl. in het gebouw der Geref.
Kerk te Yerseke namens de Unie
»eene school met den Bijbek, over de
hooge en blijvende waarde van het
christelijk onderwijs.
Tot grondslag leggende Lukas 1816
beantwoordde de spreker achtereen
volgens déze drie vragenle. wie
hier worden opgeëischt2e. waartoe
dit geschiedten 3e. met welke ern
stige drangreden.
Het doet altijd ietwat pijnlijk aan,
als men indenkt, dat Jezus discipelen,
in plaats van zich gestreeld te gevoe
len bij het liefelijk schouwspel van
het brengen der kinderen tot den
zegenenden Heiland, dit werk zochten
al' te weren. Dit kan dan ook alleen
verklaard worden uit de destijds nog
zoo aardschgezinde opvatting van het
koningschap van Christus. Mannén
met sterke armen om het zwaard te
zwaaien voor het in eere herstellen
van Davids kroon en troon zouden
voor hen heel wat belangrijker ver
schijning zijn geweest clan een aantal
moeders met naar kroost. Maar dan
verstaan .wij ook, dat Jezus bij deze
gelegenheid Zijne discipelen terecht
wijst omtrent ;den aard van Zijn
koninkrijk, dat Hij, die was gekomen
niet om gediend te worden, maar om
te dienen, het opneemt voor die hulp
behoevende kleinen, en de kinderge
stalte opheft als het teekenend beeld
van de zielsgesteldheid van allen, die
deel krijgen in het koninkrijk der
hemelen.
Spr. stond er nu allereerst bij stil,
dat de mensch het meest toegankelijk
en bewerkbaar is in zijne jeugd. Waar
het welige gras als vanzelf opschiet,
en in het dierenrijk de moederlijke
hulp veelal spoedig na de geboorte
kan. ontbeerd worden, kan de mensch
hoewel hij de kroon der gansche
schepping is, niet zonder eene'lang
durigs en nauwlettende opkweeking
zijn. Wie het jonge kind slechts een
tiental uren onverzorgd liet, zou het
aan allerlei ellende ten prooi vinden.
In deze beschikking Gods op natuur
lijk gebied wordt den mensch ook
geleerd, hoe diep afhankelijk hij in
zedelijk en geestelijk opzicht is, en
hoe dringend noodig hij eene degelijke
leiding behoeit om een nuttig lid van
het huisgezin, van de kerk en de maat
schappij te worden. De kinderen toch
zijn daarbij schier geheel lijdelijk en
zonder verweerkracht tegen het ver
keerde. De groote hervormer Luther
sloeg de rol der opvoeding zoo hoog
aan dat hij zeidegeef ons de jeugd
en wij hebben de toekomst, en reeds
in veel vroegere eeuwen werden de
kinderen op twee- en driejarigen leef
tijd opgeëischt voor den staatsdienst,
voor het behoud van het land. De
moderne vrijdenkers zeggen, dat men
de hersenen van het kind niet moet
vermoeien met religieuse, dogmatische
begrippen, en dat het kind iaterb.v.
op zijn 20e jaar wel kiezen lcantusschen
e bestaande godsdiensten dat zelf-
stancug kiezen beter is dan vroege
opleiding, Doch vooreerst is dit logisch
onwaar, want zonder-hulp van buiten
zonder een met anclerer oordeel ge
mengde mededeeling omtrent het
wezen der verschillende godsdiensten
kan een twintigjarige ook niet kiezen
en heelt dus in dat kiezen het gevoe
len van anderen eveneens zijn aandeel.
En ten tweede, stelt men van moderne
zijde de praktijk wel anders, doordat
men het kind dingen voorhoudt en
leert vereeren, die van God afvoeren.
Men is dus, niet waar met zijn bewe
ring, dat men het kind onbevangen,
onopgeleid wil riten. Ziet maar eens
hoe de roomsche scholen in Frankrijk
van ongeioovige zijde bestreden wor
den. Met pest en cholera worden zij
vergeleken, waartegen de Staat moet
ingrijpen met machtige hand en forsche
maatregelen. Het is zoo, dat zijn
roomsche scholen, maar tegen het
christelijke, tegen het verbreiden van
Gods Naam door die scholen is men
gekant en daaruit ontstaat de haat.
En dit (behoort dan ook onder de
Nederlandsche belijders van Christus
zelfbesef en plichtsbesef te wekken.
01 is ook pn ons land, in de dagen
van de stakingstroebelen, in het Voor
jaar niet uitgebazuind, dat de gods
dienst een pest zoude zijn voor cns
volk En tegenover den waren eere-
dienst poogt men dan tevens een an
dere vereering bij de kinderen in te
prenten. Zoo gaf men b.v. te Utrecht
aan de kinderen der openbare school
op een leestavondje hij het gebruik
van een tooverJantaarn het allereerst
één der grootste socialistische leiders
op het doek.
Maar immers mogen de christenen
tegenover zulk een sc%'m-neutraliteit
niet werkeloos blijven. En ook afge
zien van het woelen der socialisten
en anarchisten is de ehr. opvoeding
onze dure taak. Het mooie zou er af
zijn, als het socialisme tot boeman
moest dienen om de christenouders
tot plichtsbetrachting te brengen
want dan zou blijken, dat de begin
selen al weinig diep zaten. Neen, wij
moeten steeds begrijpen, dat Gods
Verbond en Gods beloften onafschei
delijk den opvoedingsplicht insluiten.
Het ondermijnen der grondslagen van
staat en maatschappij en huisgezin
door socialistische invloeden is een
drangreden te meermaar doet niets
af van het hoofdmotief, dat de kin
deren naar Gods gebod bij het licht
van Zijn Woord moeten onderwezen
worden.
De school nu is hierbij niet de ee-
nige, maar toch een hoogst belang
rijke factor. Het zou curieus zijn om
eens hoofd voor hoofd aan de men-
schen te vragen wat eene school is, en
wat een onderwijzer is, en dan de
antwoorden te verzamelen. De een
zou zeggen, dat een onderwijzer een
mooi baantje heeft, dat hij wel vaak
voor eene klasse met stoGte jongens
moet staan, maar dan toch als een
heer over zijn dorp gaat, verheven
boven menig ander. Een tweede zou
zeggen, dat een onderwijzer iemand
is, die zijn jongens zoet moet houden,
want dat het in huis niet uit te hou
den zou ziju als de jongens niet naar
school gingen; enz. enz. Doch waar
toe meer dergelijke onzinnigheden op
gesomd, waar het zoo duidelijk in
het oog springt, dat de school de
leerkamer in huis aanvult en vervangt
Heerlijk zou het zijn, als alle vaders
hun kinderen zelf konden onderwijzen.
Waar zij onder den drang des maat-
schappelijken levens of door eigen
onbekwaamheid hiertoe niet bij mach
te zijn, moeten de onderwijzers er
van doordrongen wezen, dat zij ten
deele als plaatsbekleeders der ouders
optreden, en uit hunne hand de taak
De secte-
voorkomen gehad
der opvoeding voor zoover de school
kan reiken, hebben overgenomen.
Wat moeten zij dan in de school
met de kinderen doen. Jezus zelf heelt
het gezegd. Tot Hem moeten zij jko-
men. Onder den invloed van aller
lei stelsels en levensbeschouwingen is
er in de „openbare" scholen een geest
gaan heerschen die indruischt tegen
den Geest van Christus
school der modernen
een kalm statig
hebben, toch ontvoerde zij de kinde
ren aan hun eeuwige bestemming.
Door alle eeuweff, heen eisckte men
het kind mee op voor het levensdoel
naar eigen inzichten. De wijsgeer Plato
b. v. leerde, dat niet de Staat er is,
om den mensch, maar omgekeerd, en
dat het kind van at zijn tweede of derde
jaar daarnaar gericht moest worden.
Arestoteles eischte ingelijks vroeger
staatszorg voor het kind. De christe
lijke kérk gaf tegenwicht tegen dien
Staatsdwang, vooral de reformatie,
doch de fransche revolutie hernieuwde
de heidensche' wijsgeerige opvattin
gen. In onze Ned. schoolwet van '1806
kwam reeds duidelijk de naturalisti
sche levensbeschouwing uit. Men sprak
in dien tijd nog wel van den Vader
in de hemelen, van den lieven Jezus,
en dergelijke termen meer, doch ver
dreef de bijzondere Godsopenbaring
en gewaagde niet meer van den zon
daar zooals hij, met een schuldbrief
ter wereld komt en verzoening noodig
heeft van een allesbefalenden Borg.
In 1857 ging men verder en weerde
Gods Naam zelfs uit de openbare
school. Niet uit goddeloosheid, zoo
zeide men. Wel neenHet is ook
opmerkenswaardig, dat zoo weinigen
goddeloos willen heeten, al zijn hun
daden nog zoo sprekend. Neen. men
zeide van liberale zijde, dat men in
tegendeel uit hooger respect voor de
heerlijke religie er niet mee tot de
school wilde afdalen, om de cons
ciëntie b. v. van joodsche kinderen
niet te kwetsen met christelijke dog
ma's, en omdat de Bijbel voor de kin
deren toch ook eigenlijk geheel over
bodig was voor het a'anleeren van
christelijke deugden. De scherpe re
solutie van 1878 legde door mid
del van de Staatswet nieuwe struikel
blokken op den weg der school. Het
ging toen in Kappeijne's geest, dat de
minderheden maar onderdrukt moes
ten worden. Inmiddels hield men het
voorschrift van de aanleering van
christelijke en maatschappelijke deug
den in de wet. Hoe nu een Israëliet
christelijke deugden kan onderwijzen,
en hoe dit gaan kan zonder Christus,
zonder Bijbelen hoe er maatschap
pelijke deugden te onderwijzen zijn
door de tegenstanders van het gezag
zooals in het voorjaar een deel der
openbare onderwijzers openbaar wer
den, gaat boven het gewone denk
brein, maar de „neutralen" zijn knap
en het niet-denkend deel der natie
had zicri slechts te onderwerpen en
stille te zijn.
En hoe treurig de „neutraliteit" in
het profane en antichristelijke verliep,
daarvan zijn v.ele voorbeelden te ci~
teeren. Te Zaltbommel om slechts
iets te noemen werden, in Oct.
1899 de kinderen der openbare school
door de daar ingestelde commissie
tot wering van schoolverzuim naar
eene kermistent gevoerd om daar
het lijden van deh Christus te zien
vertoond. Dit moest tot aanmoediging
voor schoolbezoek strekken De „neu
tralen" noemen zulke dingen, als men
er hen op wijst „uitwassen". Het zij
zoo. Maar dan zijn het toch uitwas
sen van een nog niet volgroeiden
wortel. Er zat beslist een booze toe
leg achter het onderdrukken der
christenheid op schoolgebied. Prof
Rauwenhoff kwam er onbeschaamd
voor uit, dat er heil te wachten was
van het uitroeien van het geloof aan
de oudwijfsche fabelen, die de Bijbel
leert, en dat gelukkig heel wat open
bare onderwijzers hierin medehielpen.
Wat is dan" de christelijke school
in tegenstelling met de openbare
Zeker behoort er toe, dat de kinde
ren daar opgeleid worden met het
oog op hun eeuwig welzijnmaar
daarin gaat zij niet op. Er wordt op
de chr. schoul gesproken over zonde
en verzoening
en hetgeen daarmede
samenhangt. Dit kan zeer wei gebeu
ren in een voor kinderen vatbaren
vorm. Vroeg gestorven kinderen, die
met eene duidelüke geloofsbelijdenis
heengingen, strekken hiervoor tot
bewijs. Maar het onderricht in de
maatschappelijke vakken moet van
het beste gehalte zijn, omdat het van
den christelijken zuurdeesem door
trokken is. Het chr, geloof stelt zich
niet tegen meerdere ontwikkeling,
integendeel. Het stelt zich nergens
tegen dan tegen de zonde, en omdat
deze op eik gebied van het aardsche
leven indrong, wil ook het christen
dom overal aan het woord komen,
in kunst en wetenschap, in de wet
geving en in de maatschappelijke re
gelingen en zoo ook in de school. De
beste onderwijzer is juist niet hij, die
het langst bidt of het boeiendst kan
verhalen, maar die zich toelegt om
elk deel van zijne taak in chr. geest,
op de beste wijze te verrichten. Is
dan niet in de chr. school twee maal
twee vier, precies als in eene an
dere school Stellig wTel. Maar in
opstellen, in taalboeken, in versjes,
in de zangwijs daarvan, in het be
handelen onzer Vaderlandsche histo
rie is rijkelijke plaats voor het chris
telijk zout.
Staat het nu aldus met de chr.
school, dan mag de ijver voor haar
ook in onze dagen niet verflauwen,
öf men verhindert ook thans de kin
deren om tot Jezus te komen. Een
kwarteeuw geleden gevoelde men
meer, naar het scheen, den ernst
dezer zaak. Toen worstelden velen in
het gebed om het behotid hunner
kinderen door het chr. onderwijs. Als
er toen schoolredenen "werden gehou
den, was er tienmaal meer belang
stelling. Maar gebed en gave vermin
derden helaas in vele chr. kringen.
Ook zijn er wel christelijke praters,
ja schijnbaar „verschrikkelijk" vrome
menschen, en die toch de zonderling
ste redenen opgeven voor het niet
steunen der chr. school. Een derzul-
ken had Spr. eens toegevoegd, toen
deze hem wees op zijne ontrouwja
ziet u, dominee, de neutrale school
is verkeerd, dat erken ik maar
al is de openbare school zonder gods
dienst een oordeel voor onze natiën
toch mag ik daartegen niet ingaan ik
moet zonder murmureeren dat oor
deel meê dragen, en zend dus
uit gehoorzaamheid aan God mijne
kinderen, naar de openbare school.
"Verwonderd keek hij echter op, toen
de leeraar, nog een eindje verder op
diezelfde lijn doorredeneerende, tot
hem zeidedus is het tusschen ons
afgesproken, dat wij vanavond samen
daar ginds naar dat drank- en dob
belhuis gaan, want ook die inrichting
behoort tot het oordeel over onze
natie, en mag evenmin bestaan als
een schoul zonder Christus. Toch was
dat voorstel (hoe weinig gemeend
ook) slechts de voor de hand liggende
consequentie van zulk eene dwaze
verontschuldiging der ontrouw in de
opvoeding.
Sommigen willen van geen samen
werking weten met andere partijen,
die óók het christelijke behartigen.
I Niemand onzer behoeft iets van het
streng calvinistische weg te doezelen,
en kan dan toch bij zijne ontmoeting
van andere belijders datgene op den
voorgrond zetten wat hem met die
anderen voreenigt. Helaas geschiedt
al te vaak het tegenovergestelde. Er
is wel niet een christendom boven of
onder geloofsverdeeldheidmaar wel
een christendom in en ondanks de
geloofsverdeeldheid. Gereformeerden
en Hervormden kunnen, op schoolge
bied wat samen doen. Dit heeft ook
b.v. in Leiden plaats, door saamver
gadering der schoolbesturen, enz,
Er moet ook bij voortduring offer
vaardigheid ziju, want er is nu een
maal nog geen volle toepassing van
het beginsel der rechtsgelijkheid en
desondanks werd alvast de leerplicht
ingevoerd. Men speelt juist van libe
rale zijde den clericaal, door op deze
wijze menigeen te dwingen tot het
aanvaarden van het dogma der bruik
baarheid van de neutrale school.
Neen, zegt men, dat is zoo niet, want
ge kunt uw eigen scholen bouwen.
Maar dat heeft wel iets van het kapen
van iemands geldbeurs en dan te
zeggen ge kunt immers een nieuwe
portemonnaie koopen.
Er is subsidie, zekermaar minister
Borgesius dreigde, dat' dit nu ook het
allerlaatste was, en dat in een stadium,
waarin het Rijk nog ongeveer 80
gulden voor een kind op de openbare
school uitgeeft tegen nauwelijks 6
gulden voor een dat de Chr. School
bezoekt. Wat is dit anders dan „ver
hindering" van Staatswege om de
kinderen tot Jezus te geleiden
Toch is er ook groote oorzaak tot
dankbaarheid, dat God ons volk reeds
in zooveel betere omstandigheden
bracht met het schoolwezen. Toen in
1878 het rijden van wagenvrachten
boeken met handteekeningen naar
den Koning om niet-goedkeuring der
„Scherpe resolutie" af te smeeken,
zonder het gewenscht gevolg bleef,
heeft God de Heere die weigering in
een zegen voor ons volk omgezet.
Want toen dienden de christenen
als het ware een petitionnement in
bij den Koning der Koningen, en bij
tientallen verrezen de Chr. scholen
op het gebed. IHe gunst heeft God
ons volk bewezen, en dit moet de
harten fder geloovigen verte Meren,
moet hen doen waken en bidden omdat
het opnieuw de belofte aan hen be
vestigd heeft: „ik ben Uw God, en de
God uwer kinderenja moet hen
gedurig aanvuren om over de gaping
der ongelijke rechtsbedeeling heen te
blijven arbeiden voor do glorie onzes
Heeren, en in den weg der van Ilem
bevolen opvoeding eenmaal te kunnen
zeggen zie hier, Ileere, ons, en de
kinderen die Gij ons gegeven hebt
Ben ik mijns broeders hoeder
In een ontkerstende Maatschappij,
waarin opvoeding en onderwijskerkleer
en Ethiek van den Eenigen Wortel
zijn losgemaakt, waarop alle heil en
zegen als vruchten mogen verwacht
worden, is de toekomst donker
De onderling
plaats maken voor koud egoisme
hulpvaardigheid en liefde jegens el
kander wijken uit de harten, en ne
men de vlucht, om vervangen te wor
den door zelfzucht en zondigen naijver,
genegenheid gaat
Afzonderlijke nummers 5 Cent.
Schijf kaarten
per 1000 f 4,5 0
f lobertpatronen
f 4,met Spits-
togelsfe.—'p. 1000
/o
ast
ging 'S
*[L
JJ
£5cp«tsi«<».
iOO, en f 8.»®,
oupons, verscbij-
Augustus, tot
)Ct., na 5 jaren
door het gebruik
igelmatige levens-
oei el ij ke verte-
luismiddel aanbe-
mjn
lene kruiden met
nenach zonder een
vert hetbloed ran
van gezond bloed,
reeds in 't begin
len als hoofdpijn,
maagziekten de
leid, koliekpijnen,
KRUIDENWIJN
ringen verwijdert
i-achten
dekelijke toestand
lichten treedt een
chten op. KRUI-
ng, bespoedigt de
levenslust.
N DIT!
nmelsdijk bij de
Oud-Beierland,
alsook in alle
apotheken,
meer flesschen
450,0, Wijngeest
ma 30,0, Yenkei,
■ze bestanddeelen
erbruikers kunnen
iddorp M. BOS-
RMANS.
tomen bij
aeer.
Dit E^mmer bestaat mifc