Week
blad
voor de Zuid-Hollandsche en Zeeuwsche Eilanden.
Vrijdag 6 September 1889
Vierde Jaargang N°. 184.
IN HOC SIGNO VINCES
W. BOEKHOVEN.
Alle stukken voor «1e Redactie beste nul, Advertentiën en verdere Administratie, franco toe te menden aan «len Uitgever.
Ueerplicht.
Uitslag' Verknoping'.
Zuivering' van «len politieken
dampkring.
Opdrijving van «le onderwijs
kosten.
Uit «le Pers.
Deze Courant verschijnt eiken Vrijdag.
Abonnementsprijsper drie maanden 50 Cent, franco p. post
Afzonderlijke nummers 5 Cent.
Advertentiën van 15 regels 50 cent, elke regel meer 10 cent.
Advertentiën driemaal geplaatst worden slechts tweemaal berekend.
Advertentiën worden bij den Uitgever ingewacht tot Donderdagmiddag 5 uur
betrekking eveneens onder gepaste oewooruiu1-
gen met de wensch, hij nuttig werkzaam hoopt ^bera.1.e" te,lkens en telkens voorgehouden,
te zijn tot heil dezer gemeente. In dezelfde ver- Z1J ,4e kosten van het openbaar lager
gadering aanvaardde de nieuwbenoemde secre- onderwijs zoo hoog opdreven,
taris A. v. d. Hoog deze betrekking onder dank- Maar thans, nu onze Regeering naast
betuiging. de millioenen die de „neutrale" scholen
Heden avond kwamen 2 rijtuigen met elkan- (omdat ze er eenmaal zijn en op duren
der in botsing, waardoor het lemoen brak, bet voet werden ingericht) blijven vorderen, ook
paard ging met het lemoen op bol en daar dit eenige tonnen gouds aan de bijzondere
buiten het dorp plaats vond sloeg het paard den scholen wil toestaan, en daardoor, gelijk
weg naar het dorp in, holde een heel eind voort, vanzelf spreekt, het staatsbudget nog een
totdat het viel en daardoor kon gegrepen wor-wejnj„ omhoog gaat voor het oogenbiik,
den. Dit ongeval liep vrij goed af, daar in de rQepen mige liberalen, o.a. de
heer van Houten, victorie en zeggen gij
houdt nog duurder huis, gij vermeerdert
nog den belastingdruk, dien gij eerst aan
de liberalen hebt verweten.
Een fraaie redeneering. Alsof het bestaande
met een too verslag ware weg te nemen.
Neen, zoolang wij nog altijd opgescheept
zitten met de „ellendige zinsnee van art.
192 der Grondwet, moet de Overheid wel
veel geld voor het onderwijs uitgeven en
zulks zooveel te meer, omdat de liberalen
ons volk aan buitensporig hooge kosten ge
wend hebben.
Slechts langzaam, met voorzichtig overleg
kan daarin verandering gebracht worden.
Maar dan moet het een vermindering zijn
voor alle staatspartijen.
Zoolang de liberalen voor hun moderne
sectescholen zooveel blijven genieten, moet
er ter wille van de rechtsgelijkheid wel
wat bij voor de andere partijen.
De zuinigste huishoudster kan soms
geen extra uitgave vermijden, al legt zij
het ook overigens toe op vermindering der
uitgaven.
Zoo ook hier. Eerst als de ouders in
het algemeen hun plicht beter begrijpen
en de Grondwet de Regeering minder
bindt, kan men de politieke schoolkosten
met reuzenschreden zien dalen.
Daar moet het heen.
Eerst de kosten een weinig verhoogen,
ter wille van het recht, en dan langs een
rechten weg regelmatig verminderen.
Onder de liberale heeren, die zich hebben
uitgesproken over het schoolwetsontwerp-
Mackay zijn er die beweren, dat eigenlijk nu
het tijdstip zou zijn gekomen om over te gaan
tot invoering van den leerplicht.
Waarom
Wel, zeggen zij, omdat de christelijke
scholen thans rijks-subsidie zullen krijgen,
en de ouders die vroeger door leerplicht
zouden gedwongen zijn geworden om hun
kinderen uit gebrek aan een andere gele
genheid naar de openbare school te zen
den, thans veel gemakkelijker een bijzon
dere school kunnen oprichten, bestuurd
naar hun wenschen of behoeften.
Wij zien niet in, dat dit argument steek
houdt.
Neen, het is onwaar, de tot hiertoe tegen
den leerplicht geopperde bedenkingen wor
den niet weggenomen door het thans aan
hangig ontwerp van den heer Mackay.
Trouwens, het is waarlijk niet uit mede
lijden voor de „clericalen" dat de liberalen,
toen zij een tien a twintig jaren geleden
daar in de
wagen vijf meisjes gezeten waren die er met
den schrik afkwamen.
Sept. Veiling, vaste goederen van AIcj. de Wed. K. JBraber
en kinderen door Mr. van Weel te Ooltgensplaat.
Ie koop. Een woonhuis, Molendijk Oostzijde, door A.
Wagner, voor ƒ580,-
2e koop. Een woonhuis, Molendijk Westzijde, door
L. Dijkers, voor 4?10,
';iili' door J.
Als het schoolwetsontwerp niet wordt
aangenomen, zoo sprak de altijd scherpe
heer Rutgers van Rozenburg in de Kamer
zitting van 23 Augustus „dan zullen wij
(liberalen) op zijn graf deze spreuk mogen
beitelenhier ligt een wetensontwerp dat
voor het clericalisme in hooge mate be
schamend was, en dat, al heeft het kort
geleefd, tot ontsmetting van den politieken
dampkring niet te vergeefs geleefd heeft."
Ook wij gelooven, dat als dit ontwerp
mocht verworpen worden en hierbij
hebben wij vooral het oog op de Eerste
Kamer de politieke dampkring daarvan
zal opfrisschen. Doch in een anderen zin.
Het zal dan namelijk voor geheel ons
volk opnieuw openbaar worden, dat de li
berale partij, hoe schoon zij zich ook voor
geeft, hoe verzoeningsgezind zij ook wil
schijnentoch, als het er op aankomt, alles
tegenstaat wat tot verzoening en vrede kan
leiden.
Want wel is er onder de liberalen een
groep, die zich wat meer gematigd aanstelt,
en nog iets goeds in het ontwerp durft
aanwijzen en waardeeren, maar toch sta
pelen ook deze heeren nog zooveel be
zwaren opeen en stellen zoo onaanneme
lijke voorwaarden, dat zij van de zuivere
tegenstanders eigenlijk alleen in den vorm
verschillen.
De liberalen hebben geen vrede met
het ontwerp, of eerst moet het zijn eigenlijk
karakter verliezen en de kleur van het
liberalisme krijgen. Iets waartoe wij voor
shands niet vreezen dat het Ministerie-
Mackay zich zal laten verleiden.
De liberalen willen het onderste uit de
kan. Hoeveel de Regeering te hunnen be
lieve reeds wijzigde, altijd vragen zij nog
meer, óf dreigen met afstemming der wet,
Maar wat meent men, zou onze natie
dit soms niet merken en er zich aan
ergeren
Zoo zal dan de stembus later hun rechter
zijn en inderdaad den dampkring zuiveren!
Zooals men weet, is onzerzijds aan de
nog sterk in de meerderheid waren, ook
geen leerplicht invoerden. Zij stoorden zich
over het geheel al bitter weinig aan de
kritiek van andersdenkenden, en dus zou
den zij hierin ook wel hun eigen gang zijn
gegaan. Maar er zijn groote bezwaren aan
leerplicht verbonden, dat weten de liberalen
ook wel, en daarom konden zij het vroe
ger ook niet eens worden.
Wel werd ongeveer twintig jaren ge
leden een schoolverbond opgericht door
sommige liberalen, die daarmede bedoel
den een algemeene beweging te verwek
ken, die zou leiden tot wettelijke invoering
van schoolplicht.
Toch kwam het daar niet toe, omdat
andere liberalen te veel overtuigd waren
van de praktische moeielijkheden.
En wat zeide destijds de liberale Minister
Geertsema: „Wij wenschen niet gedwon
gen te worden, zelfs niet ten goede dat
is een karaktertrek van het geheele Nederlandsche
volk".
De practische moeielijkheden bestaan
onder andere hierin, dat vele kinderen op
te grooten afstand van de schoolgebouwen
wonen, waardoor zij bij ongunstig weder
en slecht begaanbare wegen er bijna niet
kunnen komen. Ook zou de leerplicht een
bezwaar zijn voor den veldarbeid. De on
langs aangenomen arbeidswet heeft wel den
arbeid van jeugdige kinderen in fabrieken
en werkplaatsen strafbaar gesteld, doch
niet op het open veld, omdat de gezond
heid der kinderen daar lang niet zooveel
te lijden heeft. Door nuechter de kinderen tot
geregeld schoolgaan te dwingen, zouden
zij onder alle omstandigheden van dien
landarbeid uitgesloten zijn. Deze wetsbe
paling zal ook sommigen liberalen wel te
streng voorkomen. Wèl, dit geven wij toe,
zou het wenschelijk zijn, dat alle kinderen
beneden de 13 jaren geregeld konden school
gaan, maar het is een andere vraag of de
wetgever onder de tegenwoordige sociale
omstandigheden, nu de ouders vaak uit be
hoefte aan brood hun kinderen mede naar
het land nemen, wel zoo diep mag ingrij
pen in het huiselijk leven, dat hij zonder
uitzondering alle niet-zieke kinderen naar
de school oproept.
Doch ook al waren deze bezwaren, welke
sommige liberalen met ons deelen, niet
overwegend, dan blijft toch, na aanneming
van Mackay's schoolwet nog het groote
bezwaar bestaan, dat niet alle ouders een
school in hun nabijheid hebben, die zij voor
hun kinderen bruikbaar kunnen achten.
Voorzeker, het onderhoud van de bijzon
dere scholen wordt, als de nieuwe wet er
doorgaat, iets vergemakkelijkt (men heeft
uitgerekend, dat het Rijk even 8 percent
in de kosten zal bijdragen, en dat het overi
ge van de Rijks-subsidie zal noodig zijn
voor meerder onderwijzerspersoneel), maar
voor het bouwen van scholen is dan in elk geval
nog niets toegestaan, zoodat men nog lang
niet overal waar men zulks begeert, een
vrije school zal kunnen krijgen, en dus
menig ouder door leerplicht aan de „neu
trale" school zou gebonden worden.
De leerplicht zou alzoo evenzeer na als
vóór de invoering van de nieuwe schoolwet
leiden tot heerschappijvoering over de ge
wetens daartegen zullen de antirevoluti
onairen steeds blijven getuigen.
EEN HOGFDONDERWl.JZER-SO CIALIST.
De heer Gerhard, hoofd eener openbare school
te Amsterdam, heeft dezer dagen verklaard,
dat hij is sociaal-democraat.
Hij is niet de eenigste onderwijzer, die Domela
Nieuwenhuis volgt. Tal van openbare onder
wijzers zijn het liberale kamerlid De Beaufort
heeft het zelfgezegd van een Multatuliaanschen
geest doortrokken, En Multatuli's geschriften
zijn het, waaruit de sociaal-democraat zijn meeste
wijsheid put.
Maar al had bovengenoemde liberaal zulks
niet beweerd, wij weten het toch wel dat er
onderwijzers zijn, die zich bij de sociaal-demo
cratie hebben aangesloten.
In den Haag kunnen wij ze u met name
aanwijzen, en niemand hunner zal ons dit kwa
lijk nemen.
Zij stellen er zich een eer in.
En toch, ook deze heeren stichten de jeugd,
en helpen haar in de beoefening van maatschap
pelijke en christelijke deugden.
Straks zullen ook zij aan het hoofd eener
school staan als Gerhard, en onbewust hun in
vloed doen gelden op heel een kring van on
derwijzers en leerlingen.
Reeds vergiftigden Buijs, Spruit, Scholten,
Allard Pierson en zoo vele anderen de geleerde,
de meer klassiek gevormde jongelingschap. Straks
vallen ook de jongens uit het volk den geest
der eeuw in den „schoot," en zoo wordt het spel
volmaakt, dat zoo kerk als school in al hare
vertakkingen door den staat geëxploiteerd het
ongeloof ten buit wordt.
Niet dat nu eerst dit handjevol socialisten op
de „openbare" sehool ons voor de toekomst van
Neêrlands zonen beducht maakte. 0 neen het
liberalisme is de vijandhet was dit reeds sinds
jarenhet bedierf de karakters en ondermijnde
het gezag, niet alleen toen het de valsche leus
der onzijdigheid aanhiefmaar ook toen het zijn
toevlucht nam tot de gedienstigheden derprac-
tijk en den „bijbel na schooltijd" iu destaats-
scholen invoerde.
Eerst baande het door zijn ontkenningen, voor
het modernisme den weg daarna haalde het
door zijn halfslachtig, straks door zijn tweeslach
tig bestaan ook radicalisme en socialisme binnen.
De geest van Multatuli waart dreigend rond
en is niet te bezweren.
Onze arme kindoren worden er het slacht
offer van.
En dan kunnen nog orthodoxe menschen in
Zeeland en op Flakkee de school met den bijbel,
de christelijke volksschool weerstaan en ijveren
voor eene school, die slechts acten voor weten
schap, niet voor geloof eu belijdenis uitreikt
en dus er toe meewerkt krachtens haar eigene
beginselen, dat de natie gezegend wordt met
een stel schoolopvoeders, die omkeering van het
bestaande prediken, desnoods met moord
En zulk een „openbare" school zou nog goed
zijn voor allen
Neen, zeg niet, onze hoofdonderwijzer is zoo
niet. Het zal bij ons zoo'n vaart niet loopen.
Gij weet dit niet. Uw hoofdonderwijzer kan
sterven, en wie waarborgt u, dat niet zijn op
volger een socialist zal zijn Het gaat immers
bij vergelijkend examen En daar wordt slechts
op veel weten, niet op godsdienst gelet.
Een ieder haaste zich om zoo spoedig moge
lijk te geraken tot het bezit van een school
met den bijbel.
Denk er aan, wie nog niets aan de Unie-
