Clirlstelijk
Weekblad
voor de Zuid-Hollandsche en Zeeuwsche Eilanden.
te Comijne Kaas, Vrijdag 17 Februari 1888.
2de Jaargang N°. 103.
STQOMYERVERIJ,
IN HOC SIGN O VINCES
W. BOEKHOVEN.
11 MKËR Co.,
icr. - Rotterdam,
Alle stukken voor <le Redactie bestemd, Advertentiën en verdere Administratie, franco toe te zenden aan den Uitgever
W KKEt B£A fLSEA iïEIt.
bij de 2 stuks 27 cent per
L50 kilo 33 gulden,
rt ƒ30 de 150 kilo.
re partijen prijs-courant op
ntant, franco Rotterdam of
OUTUM, bij Sneek.
f 0,50
IE MAANDEN.
ir Fraaie Handwerken.
tie van de BAZAR.
AZARdie deze extra-editie ver-
iwartaal a 0,50 bij het eerste en
.ZAR eene aflevering bevattende
de fijnste Handwerkpatronen en be-
een patroon iu chromolitliographie
;els.
>p de BAZAR is de prijs van bet
ie Handwerken 0,75 per 3 mnd.
VAN DE BAZAR:
1»
platen 1,50
lipte patronen - 1,50
1. pl. en 3 gekn. p. - 2,
n kan men tegen verhooging van
oor Fraaie Handwerken bestellen,
itwissel plaatse men daarop duidelijk
gt-
GEBR. BELINFANTE.
Gebrevetecrd door
Z. M. den Koning dei
Belgen.
^t stoomen en veryen van alle
cdingstukken, ook alle soor-
kantgordijnen, Taielkleeden,
patronen geperst, Kwastes,
Ik, Tulles, Kanten, V eeren enz.
Innen in elkander blijven en
1 voor de gezondheid bewerkt.
110 dagen afgeleverd worden.
tlELSlUJK en OMSTREKEN
bmmelsdijk, Marktveld,
[stoomboot: Vooruitgang,'
Goedereede en Overflakkee.
)ct. 1887 tot 1 Maart 1888.
|elharnis voorm. en 12,u.
ivoetsl. 7,15 en 10, nm. 1,15 a
lendam 10,45 u.
lendam 3,30
Jelharnis 9,15 3,
loot vaart in aansluiting met de stoom1
Xoetsluis naar Rotterdam en omgekeerd
■TKAMERS ZIJN:
KG.
Ismeester.
Es der stoomboot.
Rotterdam, (Raderboot.
andag en Dinsdag voormidd. 5,uui
jerige dagen 6,30 r
telijks namidd. 2,m.
ET des Zondags, en op 23 Febr.
3, (SciIROEFSTOOMBOOTDIENST.
lam op Mi Idelharnis.
llddelharms.
Dagelijks des voormiddags S uur
|r RO TTERD VM.
Dagelijks des namiddags 1 uur.
iDAGS GEEN DIENST.
laderb.) WINTERDIENST.
mrnel op Rotterdam.
Idag eu Di iidag 's morgeus 4),30 ure.
6,30
Indag en Dinsdag 's namidd. 1,45 ure.
fdag 1,45
Deze Courant verschijnt eiken Vrijdag.
Abonnementsprijsper drie maanden 50 Cent, franco p. post
Afzonderlijke nummers 5 Cent.
UITGEVER
N01IUEI.KU IJl H.
Advertentiën van 15 regels 50 cent, elke regel meer 10 cent.
Advertentiën driemaal geplaatst worden slechts tweemaal berekend.
Advertentiën worden bij den Uitgever ingewacht tot Donderdagmiddag 5 uur.
Zij die met den Derden Jaargang,
beginnende 1 Maart a.s., zich op onze
Bode willenabonneeren, ontvangende
in deze maand verschijnende nummers
gratis.
Dit blad, dat het meest gelezene is
in deze streken en in niet minder dan
256 gemeenten wekelijks zijn rondte
doet, moet zijne oplage wekelijks ver
meerderen.
Voor Advertentiën is deze courant
dus het meest geschikt, daar zij onder
duizenden oogen komt.
De Advertentieprijs is slechts 10 Ct.
per regel en 3/2 maal; Dienstaanbie
dingen en Dienst-aanvragen 50 Ct. per
geheele annonce.
FEBRUARI.
18 Zaterdag
19 Zondag.
20 Maandag.
21 Dinsdag.
22 Woensd.
23 Donderd.
24 Vrijdag.
ZON
op ondrr
7,135,17
7,11
7,9
7,7
7,4
7,2
MA AN
op onder
9,471-,-
5,11 10,20—,18
5,20 E.K. 2,18
5,22 11,22 2,26
5,24—,2 3,26
5,26]—,53 4,23
7,-5,28! 1.52; 5,14
MARKTEN.
Raamsd. pa. veem.
POLITIEKE REDEVOERING
YAÏI
Jhr. Mr. A. F. DE SAVORNIN LOHMAN
lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal,
in bet Zondagsschool-gebouw te Middelharnis
op Maandag 13 Februari 1888.
Maandagavond trad de heer Jhr. Mr.
De Savornin Lohman, professor a/d. V.
U. en Volksvertegenwoordiger, voor de
Anti rev. Kiesvereeniging te Middelharnis
op. Ondanks den hoogen toegangsprijs was
het lokaal overvol. De belangstelling bleek
dus groot. De president der bovengenoemde
Kiesvereeniging leidde den spreker met
enkele woorden in, waarbij hij er op wees,
hoe het christenvolk in Nederland verkeert
den toestand van Israël in het begin
van Saul's regeering. Toen, lezen we in de
H. S., had niemand in Israël een zwaard
dan Saul en Jonathan. De Filistijnen had
den al de wapens weggenomen en de wa
pensmeden weggevoerd. Zoo deden in we-
tenschappelijken, in geestelijken zin de li
beralen tegenover ons. Door de school,
hoogere, middelbare en lagere, voor ons
onbruikbaar, ontoegankelijk te maken, ont-
otterdam.- FEBRUARI- blootten ze ons van mannen, die door we-
n-TEUDAM: tenschappehjke opleiding voorgangers en
'leiders des volks konden zijn. Toch hebben
we er, en één van dezulken is heden avond
tegenwoordig en noodigen we uit tot ons
het woord te richten.
De heer Savornin Lobman vol
doet hieraan en richt zich volgenderwijs
tot de vergadering:
Geachte toehoordersDe Flakkeesche
Centrale Kiesvereeniging noodigde mij
tweemalen uit voor haar op te treden. De
eerste maal werd ik hierin belet. Nu wil
ik mijne oude schuld afdoen.
Wij hebben weinig mannen, zei uw voor
zitter zeer ter snede. Het is waar: de li
beralen hebben alle smeden weggenomen.
Maar dit is ook onze schuld. Om u dit aan te
toonen, wil ik kortelijk de geschiedenis der
Anti-revolutionaire partij nagaan. Wat is
[TEN en MAASIMYMPH
invangende 1 November.
I naar ROTTERDAM.
vm. 5,30 8,30, en namiddag 2 urij
I 7 8,30,
|?erdam.
Ivoormiddag 6,en namiddag 2,30 u
7,30 2,3(
ËELDEVOETSLUIS.
f 8,30 ure, namiddag 12,45 en 2,45
Jclüedam circa een. half uur later.
■brielle.
lormiddag 8,30 ure, namiddag 2,45
■Schiedam circa een half uur later,
jlövoetsluw naar Rotterdam, voorm. 3,3]
Rotterdam naar Hellevoetsluis dagelijr
1,43 ure, st:*a.i iu corresponle.itie
|eedc en Overllakkee.
I\l° I en 2 (RaderbootesH
Donderdag 16 vm.
■singen
Jaar
erdam.
-Rotterdam (Raderboot
Van
Middelburg Rotterdam
Middels.
vlissinge*
naar
Rotterdam.
7,30
voorm, 8,45
0,00
voorm. 0,00
7,30
voorm. 8,30
0,00
voorm. 0,00
7,30
voorm. 8,30
0,00
voorm. 0,00
ho Vil
wn t? Si
)JuM
ilfuu. Lu OJ
voorm-
vooral,
vooral-
voorm
vooral,
vooral-
zij? Een nieuwe partij? Voor 40jaren toch
had zij nog geen zelfstandig bestaan. Toch
is zij niet nieuw. Integendeel is fij oud
belijden en verdedigen wij de oude, be
proefde beginselen, waarbij ons volk is ont
staan en groot geworden, de beginselen
der reformatie.
Na de reformatie is ons volk echter in
slaap geraakt. Gij ziet: wij gaan wat ver
terug, maar de vroegere tijd verklaart on
zen tijd. Gij weet allen, de Kerk werd al
spoedig Staatskerk en het volk was er mee
tevreden. De School was er nauw mee ver
bonden, godsdienstig, men kan zeggen ge
reformeerd. De regenten beleden ook
allen de leer der Kerk, waren ook gere
formeerd en het volk schonk hen zijn ver
trouwen. Langzamerhand gewende men er
aan, alles aan hen over te laten, en werd
de leuze Wat de heeren wijzen, moeten
wij prijzen". Het goede volk had echler
niet bemerkt, dat met dat al na de refor
matie reeds spoedig een anti-christelijk be
ginsel was doorgedrongen. Hoe was de toe
stand? Vóór de reformatie was de maat
schappij, tenminste voor het uitwendige,
christelijk. Daarna werd zij protestantsch.
De hoogescholen zelfs waren gereformeerd.
De professoren onderteekenden, als nu die
der Vrije Universiteit, de formulieren van
eenigheid. Toch waren de professoren lang
niet allen gereformeerd, want ze plaatsten
de wetenschap buiten het gezag van Gods
Woord. Zoo steunde b.v. het recht, leer
den ze, niet op Gods wil, en had het niet zijn
grond in Zijn Woord, maar steunde op de
menschelijke rede, op het verstand. De we
tenschap stond buiten het gezag van Gods
Woorddat Woord was voor het volk.
De ontwikkelden, hierin opgevoedhier
aan gewend, gingen net gelooven. De Bijbel
verloor zijn gewicht, werd onverschillig voor
de maatschappij, den Staat.
De revolutie kwam en met haar werd de
menschelijke rede ten troon verhevenmen
ging er mede dweepen, zoo zeer zelfs, dat
men een lichtekooi verhief tot godin der
rede
Heeft die revolutie niets goeds gewerkt
Wel zeker: ze maakte een einde'aan de
familie-regeering; ze bracht rechtsgelijk
heid tusschen Roomsch-Katholieken en Pro
testanten. Aan wie had men dit echter te
danken? Het was aan hen, men lette daar
wel op, die wij tegenwoordig de radicalen
zouden noemen. Oneindig grooter waren
echter de kwade gevolgen.
Ge weet, de revolutie schonk Europa een
Napoleon; en ons volk zuchtte onder
zijn ijzeren schepter. Maar na zijn val
komt Willem I. Alles is geleden en verge
ten en men slaapt weer in. Intusschen,
de revolutie was over, maar de beginselen
bleven. Men zag dat echter niet inHet
volk was gerust, want de Koning was een
Oranje-, een geloovig man. De liberalen
van dien tijd maakten er gebruik van en
de heeren regeerden opnieuw.
De wereld is slimzij wordt bestuurd
door een onzichtbaren, maar machtigen
geest. En die geest ontfutselde ons de ge
reformeerde Kerk. In schijn werd ze
hersteld, maar ge weet de geschiede
nis. Ze heette nu geen Staatskerk meer.
Alle burgers, van welke belijdenis ook,
waren gelijk. Nu, gelijkheid is goed; maar
de Koning in de Kerk is niet goed. In
waarheid was de Kerk niet gereformeerd,
maar liberaal. Wij hadden het niet gemerkt,
maar de liberalen kraaiden victorie.
En met de Kerk ook de School. De
school staat achter de Kerk. Hetzelfde
i beginsel werd ook in haar toegepast en zoo
werd ook de school vervreemd van de oude
Christelijke waarheid. Men zag dit echter
niet in, behalve één. Groen stond op en
doorzag de zaak. Hij begreep, dat door
de school van den Bijbel te vervreemden,
men haar ten slotte heidensch maakte. „Gij
staat op een vulkaan, die elk oogenblik
kan uitbarsten", riep hij het volk toe. Maar
men hoorde hem niet. Ook de orthodoxen
waren blind en lieten hem alleen staan.
De Grondwet van 1848 kwam. Zij gaf
ons de vrije school. Wie waren het ech
ter die dit tot stand brachten. Het waren
Groen en de radicalen. Laten we dit niet
vergeten. De liberalen waren echter de
baas, en verknoeiden Art. 194 door wat
ze er bijvoegden. Zij maakten de openbare
school tot de school. Deze werd zoo mooi,
zoo rijk, zoo voortreffelijk gemaakt, als
het kon en de orthodoxen konden zich-
zelven helpen. De radicalen gaven ons vrij
heid van onderwijs, de liberalen onthielden
ze ons door hun overmacht.
1854. Wat is er toen gebeurd. Toen zijn
de christelijke onderwijzers opgetreden, waarvoor
we hun niet genoeg dankbaar kunnen zijn. Het
was een daad van moed, van opoffering en zelf
verloochening. Ze verkozen liever klein en ge
ring te zijn dan geëerd en rijk bezoldigd. Zon
der waarborg van inkomsten, zonder uitzicht op
pensioen en zooveel meer, hadden ze den moed,
alleen steunend op de liefde des volks, zich aan
dat volk te wijden. Groen was toen zoo ver nog
niet. In 1857 was hij nog voor een christelijke
staatsschool, gescheiden naar de gezindten, een
Protestantsche voor de Protestanten, een R -
Katholieke voor de R.-Katholieken. De wet van
'57 vestigde echter de neutrale school. Men kwam
er ïond voor uit; gelijk in de Kerk, zoo ook in
de School. Deze moest zijn voor ieder toegan
kelijk. Kwam er een Jood, een Mohamedaan,
een Boeddhist in de school, ze moesten den geest
der school niet kunnen merken. Wat moest
hiervan het gevolg zijn. Dat de kinderen ook
zoo leerden denken.
Groen was geslagen. Onmiddellijk nam hij zijn
ontslag als Kamerlid. Vijf jaren later kwam hij
terug als de man der vrije school.
Voortaan streed hij voor het vrije onderwijs,
het volk zelf had te bepalen, hoe de geest van
het onderwijs zou zijn. Was dit iets nieuws?
Neen, in vele landen had dit beginsel reeds bur
gerrecht. De liberalen echter gaven niets toe;
integendeel hebben ze op alle manier de vrije,
de christelijke school onderdrukt, de menschen,
die er hun kinderen heenzonden bespot of ge
minacht, vervolgd. Ondanks dit alles groeide de
christelijke school. De liberalen waren teleur
gesteld eu maakten de wet van 1878.
Met deze verscherpte wet zouden ze de anti
revolutionairen den kop inknijpen. En het stond
hopeloos, zoo hopeloos, dat o.a. Ds. Buijtendijk
in het Wag. Weekbl. het uitsprak: „met deze
wet wordt onze school onmogelijk." Nochtans
bij God zijn alle dingen mogelijk.
God zorgdewij hebben gebeden en Hij, die
ons tot 1878 had gebracht, bracht ons ook verder.
Ja, tot verbazing der liberalen was er na dat
jaar grooter vooruitgang dan te voren. En het
jaar 1878 was ook het jaar van het volkspeti
tionnement! Kappeyne was er door terneerge
slagen. »Zulk eene beweging Had ik na de re
formatie niet meer mogelijk geacht." heelt hij
zelf gezegd. Daarop volgde de Uniecollecte
Door heide werd de klove openbaar, die er be
stond tusschen het volk en de Staten-Generaal,
tusschen het volk en zijne vertegenwoordigers.
Zijn toen de liberalen wijzer geworden Hebben
ze gehoord! Neen, ze bleven doof, Oostindisch
doof. Hoe de feiten hun ook duidelijk toonden,
dat het volk der liberalen school niet verkiest,
ze wilden niet zien. Of werden ze hun te sterk,
dan spotten ze er mee: 't Mocht watEen stooter
per hoofd!" Vervolgens schold men ons revo
lutionair, want we wilden ook het volk doen
meespreken, en dit inocht niet. Wij antirevolu
tionairen eischten uitbreiding van kiesrecht; geen
der liberalen was er voor, dan Van Houten.
Waarom hebben ze het dan nu toch hij de grond
wetsherziening toegestaan? Hierom: Voor één
ding zijn de liberalen bang; nl. voor geweld.
Zeer natuurlijk, zij die feitelijk tot stelsel hebben
macht is recht, zullen alleen voor macht, voor
geweld huigen. Toen dus in Den Haag en elders
optochten werden gehouden en hier en daar het
volk rumoerig werdtoen werden de liberalen
benauwd. Nu moest er wat gebeuren. Laten
we de stoomklep openzetten zeiden ze an
ders springt de ketel."
Zie, daarvoor hadden ze ontzagmaar voor
ons, voor de anti-revolutionaire partij, geboren
uit het bewustzijn der Christelijke natie niet.
Wij kunnen ons met moeite doen liooren. Ons
scheldt men voor clericalen. Of we het al ontken
den, het hielp niet. Het stond vast; wij waren
dom, lieten ons leiden door dominee of pastoor.
Db liberale partij is echter juist wat ze ons scheldt.
Zie, er is een strijd ontstaan in de Kerk. In die
strijd staan de predikanten niet naast, maar veelal
tegen het volk. Zegt nu de Liberale partijdat's
flink!? O neen! Juist de liberale bladen strijden
het hardst voor de kerk, d.w.z. voor de staatskerk,
pasklaar voor iedereen.
De liberalen hebben steeds twee groote woor
den: vooruitgang en vrijheid. Ze komen er
echter nooit toe en kunnen er niet toekomen.
Waarom niet?
Vooruitgaan doet men niet van nature. De
mensch is behoudend, conserfatief. Waar ik het
goed heb, blijf ik stil zitten. Is er een ander,
die daarmede niet tevreden is, daar stoor ik
me niet aandat. is zijne schuld. De liberalen
zeggen, wij hebben het goed, en wat voor ons
goed is, is voor de natie ook goed.
In de 18e eeuw waren er vele misbruiken
de toenmalige liberalen handhaafden ze echter;
het was in hun belang en hun belang was 'slands
belang. Zoo ook nu. Wij hebben verstand,
wij vaderlandsliefde, wij moeten op het kussen
blijven, dan gaat het 't best. Er zijn wel eenige
verkeerdheden, maar: niet roeren, dat is het
wijst.
Ook vrijheid is een liberale leus, Waar echter
de redehet beginsel de grond van alle recht
is, kan ze niet waarlijk bestaan. Wie het niet
met ons eens is, is een onredelijk, niet denkend
menschdien moeten we machteloos maken
daar komt men toe.
Zoo hield de liberale partij uitbreiding van
kiesrecht tegenzoo weigert ze recht te doen op
schoolgebied. Ze geeft niet toe, ook al wordt
ook de strijd heilloos voor het vaderland. Li ;ver
laat de liberale partij alles liggen, dan vrede te
sluiten op schoolgebied. Geen middel ter be
vrediging wil ze zoeken, uit vrees de meerder
heid te verliezen.
