T,
Orgaan ter verspreiding der Christelijke Beginselen in Zeeuwseh-Vlaanderen.
No. 120.
Woensdag 5 Maart 1919.
2e Jaargang.
F E U 1 L L ET 'onT
JAN WAANDERS.
Verslag van de rede van
Mr. P. Bieleman,
Uitgave van de Christelijke Persvereeniging „Zeeuwsch-Vlaanderen" te Ter Neuzen.
Alle stukken, de redactie en administratie van dit blad betreffende, moeten worden ge
zonden aan den redacteur, H. S. v. HOUTEN, Vlooswjjkstraat 62, Ter Neuzen.
ABONNEMENT: Bij bezorging f 1,15 per drie maanden. Franco per post voor Nederland f 1.25.
ADVERTENTIËNVan 1 4 regels /"U.4Ü. Elke regel meer /'Ü.1U. Haudelsadvertentiën
over twee kolom 8 cent per tegel. Abonnementen per contract. Crisistoeslag 15%.
Inzending van advertentiën tot 12 uur 's middags op de verschijndagen bij den drukker
D. II. LITTOOI.T Az. te Ter Neuzen. Telefoon Nr. 20.
V Welkom, Koninginne
Koningin Wilhelmina zal ons gewest
bezoeken.
Waar een vreemde mogendheid be-
geerige blikken sloeg op Nederlandsch
Zeeuwsch-Vlaanderen, komt onze vorst
inne door Haar bezoek het nog eens
weer zeggen Nederland staat geen duim
breed gronds vrijwillig cf door overeen
komst af.
Voor ons ZeeuwscliVlamingen is dat
niet noodig. Wij weten bet wel. Onze
Oranjevorsten waren nooit, gewoon steden
of dorpen in 's vijands hand te laten.
Liever nog stierven ze bij de verdediging
van de laatste gracht.
Nederland en Oranje zijn in den smelt
kroes van het gevaar één geworden.
Dreigt er gevaar, dan trekt die band
weer te sterker. Dat bleek in November.
Toen wilden de socialistische kleuren-
mengers het geel van den haat en het
rood van de revolutie dooreenmengen.
Maar ze vergaten, dat geel en rood,
oranje geeft. Ze hadden niet gerekend
op de ingewortelde liefde van ons volk
voor 't aloude Oranjehuis. Een stroom
van hulde ging over ons laud, alle scheids
muren verbrekend. In ongekunstelde
liefde en liuldebetooning was Neerland
één.
Nu dreigt 't gevaar liet Zuiderdeel van
ons land. En zie, nu spoedt onze vorstin,
die 't fiere „Je Maintiendrai" in haar
familiewapen schrijft, zich naar de be
dreigde gewesten.
We zijn er Haar dankbaar voor.
Er moge veel veranderd zijn in de
machtsverhoudingen der volken, in de
bewapening en in de wijze van oorlog
voeren.
Onveranderd is de macht des Heeren,
die 't al bestuurt en in Wiens hand het
lot is van elk volk; óók van ons kleine
Nederlandsche volk, wat onze belagers
ook mogen ondernemen.
Onveranderd is ook de trouw van
Oranje aan de Nederlandsche zaak.
En eveneens is niet veranderd de
genegenheid van 't Nederlandsche volk,
voor het Oranjehuis.
God met Neerland en Oranje.
Is nóg het schoon, drievoudig snoer!
Geve God, dat het zoo blijve
Welkom, koningin Wilhelmina, bij Uw
trouwe Zeeuwsch-Vlamingen, die geen
anderen vorst willen, maar U trouw
zweren.
„Wij (Zeeuwsch-Vlamingen), wij worden
[nimmer Belgen
Maar doen de leus gestand
Oranje in 't hart en niemands knecht
Zeenwsch-VlaanderenNederland
V Een gemeenteraads-
program.
Het jaar 1919 is een belangrijk jaar,
ook wat betreft liet politieke leven in
ons land.
Pas zijn de lijsten voor de Provinciale
Staten ingediend, of we moeten onze
aandacht al weer wijden aan de candi-
daatstelling voor den gemeenteraad.
Ook bij de verkiezingen voor de ge
meenteraden staan groote belangen op
het spel. Steeds moeilijker wordt liet,
om lid van den gemeenteraad te zijn.
Er zal in de toekomst veel van onze
mannen worden gevergd. Ze zullen,
9)
ZELAND1A.
Jan Waanders had het nog druk. Hem
was de Engelsclie correspondentie toe
vertrouwd hij had een macht werk
toch moest ook hij, die overigens een
fiinke werker was, zich met geweld tot
zijn taak dwingen. Een paar maal had
hij zich al „vertikt"overgemaakt.
Aan den tegenoverstaanden lessenaar
zat Henk van Rensen. Hij hield zich in
werkhouding, maar een paar maal, dat
Jan had opgekeken, had hij gezien, dat
Van Rensen meer nauwkeurig zijn nagels
zat te verzorgen, dan zijn zaken. Och,
hij verwonderde er zich niet overhij
kende hem wel; dat kon er bij Van Ren
sen immers allemaal wel mee door nu,
dat was zijn zaak maar, wat had Henk
zich met hém te bemoeien Nee, hij kon
het niet verkroppen; zoo'n farizeeër;
wat had hij zich gisterenavond aan liern
geërgerd. Vanmorgen hadden ze elkaar
niet gesproken, omdat Van Rensen als
waar liet terrein der gemeentebemoei-
iugen zich uitbreidt, met te meer klem
Antirevolutionaire politiek moeten voor
staan. Onze tijd stelt hen voor vele
nieuwe eischen.
De vermoedelijke samenstelling der
nienwe raden zal er toe bijdragen, dat
liet lid zijn van den raad veel van hun
tijd en krachten zal vergen.
Vooral de sociale maatregelen en in
verband daarmee de financieele gemeen
tepolitiek zal van belang worden. Daarom
zal liet goed zijn, dat onze raadsleden
weten dat ze de partij achter zich hebben.
Ook voor de verkiezingen zal liet onge
twijfeld vruchtbaar werken, als met een
gemeentcprogram van actie kanWorden
opgetreden.
Zonder natuurlijk de noodzakelijke
bewegingsvrijheid onzer raadsleden te
knotten, zal bet van belang zijn, dat de
candidaten hun instemming vooraf be
tuigen met dat program van actie. De
kiezers weten dan, wat van hen te
wachten is.
Ei kan dan aan het fabeltje, dat An
tirevolutionaire raadsleden de voordee-
ligste voor de gemeente zijn, meteen
een einde gemaakt worden. Wie opeen
„koopje" uit is, moet in den Antirevo
lutionairen winkel niet zijn. Daar wordt
degelijk goed geleverd. Brandkastbe-
waarders zijn we niet. Maar evenmin
doen we mee aan een financieele politiek
die geen rekening houdt met de draag
kracht der gemeente. Ook bier geldt
liet, dat de tering naar de nering moet
worden gezet.
Billijke loonen, geen onmatig lange
arbeidsduur, goedSteun van ge
meentewege aan instellingen die een
algemeen, voor de gemeente belangrijk,
doel voorstaan, uitnemend! Allerlei
verbeteringen die de bewoners in de
kom en buitenaf ten goede komen,
accoord
Maar met voorzichtigheid en beleid
de financieön der gemeente gebruiken
is evenzeer noodig. De belastingscliroei
kan niet eindeloos aangeschroefd worden.
Dat moet ook bedacht worden. Het. in
elkaar zetten van een program van actie
zal dan ook veel studie, beleid en overleg
vergen. Maar als de vruchten tegen die
moeite opwegen, en we vertrouwen
(lat dat het geral zal zijn dan is het
toch aanbevelenswaard.
V Merkwaardige cijfers.
Het Volk meldt, dat de S. D. A. 1'.
thans 37628 leden telt. Over 1918 was
de toeneming 10535 tegen 2254 over
1917. De socialisten hebben dus stof
tot roemen. Het aantal leden van bun
partij nam toe met ruim 30
Toch is er bij al die vooruitgang ook
een schaduwzijde aan de zaak. at
toch is 't geval. In Amsterdam liet
bolwerk van het socialisme voor enkele
jaren daalde het aantal leden. In Den
Haag evenzeer. In Rotterdam, waar
liet socialisme nog „jong" is, was er
winst te boekeu.
In Gelderland en Zuid-Holland was
de sterkste groei. Ook Limburg en Noord-
Brabant leverden veel nieuwe leden.
Uit deze cijfers blijkt, dat liet socia
lisme verliest aan terrein in de groote
steden, waar het deel moest nemen aan
de regeering. En dat het omgekeerd
gewoonlijk een minuut of wat te laat
was gekomen en hij het heengaan 's
middags had Henk alleen geïnformeerd
of hij, Jan, zich nog al had geamuseerd
waarop hij zich niet had verwaardigd te
antwoorden. Wat was die Van Rensen
toch een vervelend sujetnee, hij kou
hem niet zetten. Hé, wat zat hij nu te
doen Hij adresseerde zijn brief, die aan
Williams Co. gericht was, aan een
Duitsclie firma. Dat kwam van al dat
gedenk of kwam liet van de boven
matige warmte 1Nu, de gedachten
eObij houden; laat es zien, nog een half
uurtje, dan was hij vrij.
Het half uur kromp tergend langzaam
tot tien, vijf minuten. Henk van Rensen
maakte reeds aanstalten tot vertrekken
hij begon al zoetjes aan zijn boeken te
sluiten, zijn pen af te wisschen.
't Eerst van allen, bij den eersten klok
slag van achten, was Henk de deur al
uit. Nu, dat hij ging Jan rouwde er niet
over. Hij kon zijn gezelschap missen
alléén zijn weg wel vinden.
Hij was met luchtige sprongetjes de
trap afgetrippeld en bleef werktuiglijk
beneden op de stoep nog een oogenbhk
staaiihij scheen wel even tijd noodig
te hebben, 0111 weer te acclimatiseeren.
groeit op liet, platteland, waar nog met
critiek wordt volstaan. Trouwens is de
actie tegenwoordig ook vooral op bet
platteland gericht. Stemme dat ons tot
waakzaamheid.
Duidelijk be wij/Ti deze cijfers ook,
dat het socialisme een doorgangshuis is
naar het anarchisme. De achteruitgang
in de groote steden toch is gevolg vau
den groei der revolutionaire groepen.
't Socialisme recruteert zijn aanhangers
door de prediking van ontevredenheid
uit de liberale groepen, en ziet z'n ra
dicale mannen straks wegtoopen naai
de revolutionairen, omdat, het de opge
wekte verlangens niet kan bevredigen
en de verwekte ontevredenheid niet kan
wegnemen.
Iloe kan 't ook anders.
Op een hellend vlak is stilstaan niet
mogelijk. Wie begint met God en gods
dienst te verwerpen, wie begint niet
loochening van het door God ingestelde
gezag, moet wel eindigen met hot ver-'
werpen van alle gezag.
Het socialisme is door zijn misschien
ongewilde propaganda voor het anarchis
me een landsgevaar.
Wacht li daarom voer den eersten
slap op den weg naai het socialisme
stemmen op een socialist. Wie dat doet
steunt en bevordert, de revolutie.
op 31 Maart te Ter Neuzen gehouden.
Na opening met gebed en een kort
inleidend woord gai Je voorzitter, de
heer H. Koelmans, bet woord aan den
spreker over „Het verleden en de toe
komst van Zeeuwsch-Vlaanderen."
Aangaande de naam. van Vlaanderen
zijn verscheidene verklaringen in zwang.
Een oude geschiedschrijver beweert
it flando flander nomen et omen liabet;
Vlaanderen wordt zoo van den wind
[genoemd
Wat wonder, dat een Vlaming stoft
[en roemt
Volgens dien schrijver zoif de naam
dus komen van de wind. En 't moet
gezegd, liet karakter van den Vlaming
is wel wat pocherig.
Een andere aannemelijker ver
klaring is deze
De reus Fijnaart, die te Rijssel woonde,
doodde een Bourgondische» prins, die
gehuwd was met. een dochter van Gerard
van Rousiller. Hun zoon, een flinke
jonge man, nam wraak over zijn vader
en doodde den reus. Reeds in 621 werd
hij voogd of graaf van de landstreek
die nu Vlaanderen heet. De naam
Vlaanderen komt van zijn zoon Flandi-
bert.
Hij was gehuwd met Idomea, die hem
in 12 jaar "tijd 18 kinderen waarvan
15 „knapelijke" en 3 vrouwelijke
schonk. Terecht merkt een schrijver
op, dat het jammer ware geweest, indien
deze prinses een nou geweest was.
Nog lang vóór dien tijd zegt een oude
kroniek, werd de stad Belgis gesticht,
door Trojanen, die bier landden en toen
verder geleid werden door een witte
wolf. Buvo was hun aanvoerder.
In elk geval kwamen hier eerst de
Morinen. Ook de Menapiërs en de
Hij voelde zich Vip den schouder tikken.
't Was Selms, de tweede boekhouder.
Hij stond Jan eigenlijk niet zoo heel
erg aan er ging niet zoo'n heel beste
roep van liern. Veertiger en vrijgezel
was Selms een eerste „uitgaander" hij
stak maar vrij sjofel in de kleeren, schoon
hij toch een bonk geld verdiende, want
„Wilms en Co." was goed van betalen.
Maar „sjiek", dat was Selms en zoo viel
zijn sjofellieid niet altijd direct op. Hij
verzorgde zijn uiterlijk zoo goed moge
lijk Jan vond dat er iets artistieks aan
Selms was. Hij had al heel wat met
Selms afgebotmid, als ze zoo samen een
eindwecgs bij het naar huis gaan den-
zelfden kant uitmoesten soms hadden
ze onderweg wel eens een verterinkje
gemaakt in een café, waar Jan edelmoe
dig steeds betaalde.
„Ga je mee zoo wijd noodigde Selms.
„Nou aarzelde Waanders hij
wou eigenlijk liever alleen zijnhij had
wat haastwou nog wel even naar Je.
„Of heb je andere plannen
„Och wel nee"besloot Jan„'k kan
best zoover méé oploopenwaarom
niet
Hartelijk was de inwilliging nietmaar
voor Selms was ze voldoende.
Sueven (waarvan de naam Zeeuwen)
hebben hier gewoond.
't Waren onbeschaafde, wilde volks
stammen, die zich voedden met wilde
vruchten, vleesch en viscli. Ze maakten
reeds een soort van bier. Waren bijna
niet gekleed en hielden zicli bezig met
de jacht en den landbouw.
Al spoedig kwam er meerdere bloei
en welvaart, zoodat men kon zeggen
Zij coniien daar wel aan wulle en vlas
[geraken
En weten daar af te maken laken
o [zeer goot.
Zoo werd een effen plcyn land, van
[luclile soet
Daar goet coren wast en heel veel
[boonen
Maar niet veel bossclie»,' daar de
[roovers in dromen.
't Heeft ook sommige broucken, daar
[men uitgraaft
Als men beschaaft goede swarte eerde,
[God weet
Van dewelken men torf maakt, vier
kant geschaaft
Om te verbranden ende maakt een vier
[seer lieet.
De bosschen waren dus al gedeeltelijk
gerooid om bouwland te verkrijgen, wat
wijst op een dichte bevolking. Eu men
maakte reeds derrie.
De Romeinen kwamen ook hier de
bewoners overbeersclien. Munten uit
dien tijd zijn nog te Breskens gevonden.
Meer invloed dan de Romeinen hebben
de Noormannen hier geoefend. Vooral
leerden zij onze voorouders het aanleggen
van goede dijken. Ook bouwden ze Axel.
(Ake water, sele woonplaats).
Het Evangelie werd in Zeeuwsch-
Vlaanderen gepredikt door Amandus
(land van Axel en Ilulst), Eligius (land
van Cadzand) en Willebrord (Biervliet
en omstreken). Spoedig kwamen er
kerken en kloosters. Vooral de kloosters
zijn voor de opbloei van het maatschap
pelijk leven zegenrijk geweest.
Aardeuburg (toen Rodenburg) had in
de Middeleeuwen een haven waar 60Ü
schepen een plaats in vonden. Later
werd het verwoest, uiaar weer herbouwd.
Lammervlist (na 1331 Sluis) luid een
haven voor 500 schepen.
Reeds in de 9de eeuw wordt genoemd
heer Jan van Zaamslag. Axel was toen
al een belangrijke stad. Cadzand (eigenlijk
„kwaad-zand", om 't gevaar voor de
scheepvaart) bestond eveneens. Van
IJzendijke wordt beweerd dat het zóó
oud is, dat de Egyptische goden (Isis)
er nog vereerd geworden zijn. Aanneme
lijker is, waar ijzen groot, sterk, ver
vaarlijk, dat. er een zeer zware dijk
was tegen het water.
Zeker is het, dat in de Middeleeuwen
hier welvaart en bloei heerschte in meer
dan één opzicht.
De vier ambachten (Assenede, Bou-
cliaute, Axel en Hulst) waren de mooiste
en rijkste deelen van Vlaanderen.
In 1482 werd de Graaf Jahsdijk aan
gelegd, die nu nog bij Westdorpe en
Knoeke te vinden is.
Reeds in de 9Je eeuw groeven de
Gentenaars een kanaal naar de Schelde,
dat uitmondde bij Terneuzen. Aan de
smalle landtong langs dat kanaal dankt
Terneuzen zijn naam.
Dat kanaal liep van Gent naar Over-
„Wat denk je er van Zonen we niet
een glaasje bier gebruiken stelde Selms
voor. ,,'t ls zoo smoor".
Jan stemde toedronk zijn bierbe
taalde. Toch was er de rechte stemming
niet.
„Mooie muziek gisterenavond", begon
Seln'.ji, toen ze de drukke winkelstraten
wat achter den rag hadden.
„Waar?" informeerde Waanders.
„In 't park Ik meende toch stellig,
dat ik jou daar ook had gezien.
„Kan wel. 'k Ben er ten minste ge
weest. Ja, fijn. Waar zat jij dan?"
„Ik 'k Had een buitenkans, reuze.
Een kennis van me is lid van de socië
teit. Die introduceerde me. Zoo bad ik een
beste plaats".
Hij grinnikte vergenoegd.
Jan vond hem onaangenaam. Waarom
toch Hij kon er zich geen rekenschap
van geven. Toch was 't zoo.
„Ileb je de nieuwe opera van 't Haagsch
gezelschap al gehoord
„Welke?"
„Samson en Dalila
„De nieuwe
„Nou ja; hij staat nou toch sinds jaren
weer op 't repertoire. Ik ben er verleden
week heen geweest, 'k Heb e«n vrind,
slag, daar werden de goederen overge
laden („overgeslagen") in het kanaal naar
Neuzen via Axel. In deze laatste plaats
is nog de Gentselie Vaartstraat.
Hier in Zeeuwsch-Vlaanderen klopte
in de Middeleeuwen het hart van be
schaving, kennis en kunst. Hooger bloei
was hier dan in eenige streek der Ne
derlanden. Zekere heer Brant uit Axel
stichtte toen reeds een beurs voor stu
denten vanhier op de hoogeschool te
Leuven. Nog in 1819 bestond die beurs.
In Axel waren 49 zoutketen, in Hulst 40.
Ouder Filips de Goede, die Biervliet
(de woonplaats van de verdienstelijke
Jan Beukelsz, die liet haringkaken uit
vond) begunstigde ging deze nijverheid
in Axel en Hulst achteruit.
In 1340 werd de Triuiteitskerk gesticht
te Neuzen door Maria van Namen. Het
kerkhof is van 1340 tot 1850 door Neuzen
gebruikt.
De algemeeue welvaart bleek ook uit
de feesten die men vierde. Ter gelegen
heid van het huwelijk van Karei de
Stoute richtte men in Sluis eerepoorten
op met goudleeren behangselde straten
waren met zware tapijten belegd fon
teinen spoten wijn.
Zoo ook liet feest in 1493 op Pinkster
te Axel onder leiding van Jan Buth. Na
een tijd van malaise was er weer rust
gekomen, en nu vierde men opgewekt
feest, op kosten van de stad.
Een beroemde Axelaar, Joost van
Gestelle nam de boekweitzaden mee uit
Palestina. Zuiddorpe beeft nog het boek
weitbloempje in zijn wapen.
Toen er na 1477 in Vlaanderen overal
gisting kwam, ontstond ook hier roering.
In Axel werden in 1482 wel 3000 buizen
verbrand. De boeren weigerden de tien
den te betalen. Dit bolsjewisme werd
echter spoedig onderdrukt.
De hervorming vond ook hier ingang.
In 1566 had de Axelsche beeldenstorm
plaats; de magistraat vluchtte naar Gent.
doch keerde weldra terug, en de geuzen
moesten nu weer wijken. In 't land van
Hulst werd door Egmonds roode ruiters
de hervorming, die er zoo rijke vrucht
droeg, onderdrukt. De belangrijke ge
meente van Nieuw-Namen raakte ver
strooid. De prediker Jan de Grave levend
verbrand. Tegenover de heerschappij dei-
Spanjaarden traden de geuzen op. In
1574 werd Axel grootendeels verwoest.
Veel land geraakte onder water. Zoo de
heerlijkheid Zaamslag in 1580, door de
actie van Hohenlo's troepen, 't Was een
treurige tijd, waarvan Cats terecht zong
De vijant, soo men riep, die stond daar
[in te breken
Ten ware men verstond de dijken door
[te steken
Daarop soo vond men goed om land
[tot see te maken.
Opdat de Spaansche macht tot ons niet
[zou geraken.
Daar ging het zeldzaam toe, het wei-
[en korenland
Dat werd van stonden aan gelijk een
[dorre strand.
De maaier was gevluchtde ploeger
|moste roeien,
Daar eerst in volle jeugd het koren
[placht te groeien
Het wier dreef op het land, daar on-
langs koren stond,
Dat zweefde met den str oom het bloeisel
[in den mond.
die is geabonneerd. Zoo bofte ik, zeg!"
Jan merkte bij zichzelf op, dat Selms
dik in zijn vrinden zatvrinden, van wie
hij profiteerde. Een vleugje argwaan ont
stemde liem nog meer: moest hij, Waan
ders, ook als zoo'n „kennis" ge ex-
ploiteerd worden
Selms scheen er weinig behoefte aan
te gevoelen, dat Jan antwoordde.
„Eenig, éénig, kereldie muziek, nee,
nooit zoo iets gehoord. Dat neemt je
mee dat ontroert je", wond hij zich op.
„Die slotscène, als je Samson daar de
pilaren ziet neertrekkenWat 'n
tenor, wat 'n tenor!"
Jan begon meer belangstelling te too-
nen. Dat trok hem aan. Zóó iets zou hij
óók wel eens graag bijwonen. Maar, daar
kon immers niets van komen. Als ze 't
hem al kwalijk namen, dat-ie naar 't
park ging, om de staf te liooren wat
zou er dan wel niet los komen, als-ie
naar de Frausche opera wou. Zeker,
dat hoefde juist niet op Zóndag, dat
kon
„Wanneer is de volgende opvoering
„Aanstaanden Donderdag. Heb je zin..."
„'k Weet niet. 'k Kom er anders
nooit
(Wordt vervolgd).
w mmnai-ggamt»- x ."zaksaan ic&rjtemaaaimt* mrwkj
Pt'
i£yi>
V
DOOR
