Hntirmlutionair
voor
Hieuw*' en /Idvertentieblaa
Zeeland.
Gem eenter a a d.
Godsdienst en Politiek.
E
FEUILLETON.
IkTiet gred.ac!b.t.
No. 1109.
Woensdag 8 April 1914.
lle Jaargang.
Franco
ABONNEMENT:
Per drie maanden binnen Ter Neuzen ƒ1,
per post: voor Nederland ƒ1,10.
Men abonneert zich bij alle Boekhandelaars, Postdirec
teuren en Brievengaarders.
O it blad verschijnt Dinsdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op jstdagen,
bij den Uitgever D. H. LITTOOIJ Az. te TER NEUZEN.
Inzending van advertentlBn vóór uren op den dag der uitgave.
ADVERTENTIËN:
Van 1—4 regels ƒ0,40. Voor eiken regel meer ƒ0,10.
Bij directe opgaat van driemaal plaatsing derzelfde adver
tentie wordt de prijs slechts tweemaal berekend.
Grootere letters worden naar plaatsruimte berekend.
INGEZONDEN STUKKEN TE RICHTEN AAN
DE REDACTIE; ABONNEMENTEN EN ADVERTENTIES TE BEZORGEN BIJ DEN UITGEVER.
Advertentiën voor dit blad worden
aangenomen tot 's namiddags I UUR op
den dag der uitgave.
De Burgemeester der gemeente TER NEUZEN
maakt bekend, dat eene Openbare Verga
dering van den Gemeenteraad zal worden ge
houden op Donderdag den 9 April 1914, aes
voormiddags te 10 ure.
Ter Neuzen, den 7 April 1914.
De Burgemeester voornoemd,
J. HUIZINGA.
VERGADERING van Aandeelhouders
der Naamlooze Vennoot
schap „LUCTOR ET EMERGO" te Ter
Neuzen, D. V. te houden op
Zaterdag 25 April 1914,
des namiddags ten 2 ure, ten kantore van den
heer J. A. Klaassen te TER NEUZEN.
Ter Neuzen, April 1914.
De w/n Voorzitter,
J. A. KLAASSEN.
„Geen antithese-politiek, die ons volk ver
deelt in „geloovigen" en „ongeloovigen."
Maar wel een poging tot vereeniging van
politiek en godsdienst, omdat godsdienst en
olitiek niet twee volkomen gescheiden ge-
ieder. zijn.
Dat zijn geen nieuwe gedachten. Er is
vooral in den jongsten verkiezingsstrijd door
velen in dien zin getuigd. Maar daar is het
bij gebleven. En de afscheiding tusschen
godsdienst en politiek, die links sédert jaren
zoo streng werd doorgevoerd, ten deele als
nawerking van de liberale beschouwingen van
een vorig geslacht, ten deele als reactie tegen
over het voorop stellen van een specialen
godsdienst in de politiek door sommige par
tijen van rechts, de afscheiding blééf be
staan omdat het aan enkelen niet gegund is
voldoend krachtigen invloed op het politieke
leven uit te oefenen om daarin zoo in eens
verandering te brengen.
Maar het was toch duidelijk merkbaar, dat
bij links nieuwe gedachten groeiden over liet
verband tusschen godsdienst en politiek, dat
met een nieuw geslacht, nieuwe opvattingen
ontstonden.
51
EEN VERTELLING
(Voor Kinderen.)
„En 0, vader en moeder, daar ligt nu die
kleine koorddanser in die kleine schuur op
gesloten, bij het spel. Hij is zoo bleek en
zoo koud en hij kermt zooo, moe, ik heb
het gehoord door de scheuren van de planken
heen en Frits rilt er van.
Vader heeft stil geluisterd moeder ook.
O, wat een smart voor hen te hooreu, hoe
vreeselijk ongehoorzaam F rits is geweesthoe
hij naar zijn ouders vermaningen en waar
schuwingen niet heeft willen hooren. Hadden
ze dat aan hem verdiend, zij, die hem zoo
innig liefhadden. Hoe slecht, hoe ondankbaar
van hun kind. Wel zien ze zijn berouw en
wel hooren ze, hoe hij gedurig herhaalt„ik
zal het nooit weer doeno, va, o moe, ver
geef het me maar doch dat neemt zijn kwaad
en ongehoorzaamheid niet weg.
„Frits, hoor eens," zegt vader, „je hebt erg
En nu is aan dat streven plotseling vorm
gegeven door een circulaire van een elftal
personen, die zich daarin richten tot „allen
die belang stellen in het geestelijk en maat
schappelijk leven van ons volk."
Hun namen Ze zijn voor de kenschet
sing der beweging van beteekenis. Het zijn
dr. J. D. Bierens de Haan, te Aerdenhout,
dr. H. Brugmans, lioogleeraar te Amsterdam,
H. van EmbdenDe Ridder, te Amsterdam,
dr. F. H. Fischer, letterkundige te Amsterdam,
G. Fopma, doopsgez. pred. te Steenwijk, dr.
J. H. Gunning Wz., districts-schoolopziener,
te Amsterdam, dr. G. J. Heering, rem. pred.,
te Arnhem, F. H. G. van Iterson, Ned. herv.
pred. te Wirdum, dr. Pb. Kolmstamm, buiten-
gew. hoogleeraar te Amsterdam, A. Roest
Crollius, te 's-Gravenhage en A. C. Schade
van Westrum, ev. Luth. pred. te Haarlem.
Zooals men ziet zijn het personen van ver
schillende richting. Er wordt in de circulaire
meegedeeld dat de beweging oorspronkelijk
is ontstaan in den kring van den Vrijz.-Dem.
Bond, maar weldra ook levendige belangstel
ling vond buiten de rijen van dien Bond.
De onderteekenaars meenen dat de tijd rijp
is voor hun denkbeelden.
„Wij zijn overtuigd", zoo zeggen zij, „dat
velen ter rechterzijde de antithese-politiek en
haar verketteringen moede zijn, dat evenzeer
velen ter linkerzijde beseffen, dat de persoon
lijkheid is één ondeelbare eenheid, en dat dus
voor eiken mensch zijn politiek, wil zij iets
anders zijn dan zuiver opportunisme, moet
samenhangen met het diepste, wat in hem
leeft. En naast hen zijn er naar onze meening
talloozen in don lande, die zich sinds lang
hebben teruggetrokken van „de politiek", om
dat zij in het politieke concert den toon misten,
dien wij wenschen aan te heffen. En zoo
ooit, dan achten wij thans den tijd om te
spreken gekomen, thans nu er gegronde hoop
bestaat, dat de politieke schoolstrijd, die zoo
lang ons volk heeft geteisterd, plaats zal
maken voor een vrede, eervol voor beide
partijen."
En daarom roepen zij nu om steun, zede
lijken en geldelijken steun, om bewijzen van
instemming ten einde binnen kort een ver
gadering te beleggen.
Wanneer deze oproeping onder de aandacht
van velen zal komen, zijn we er van overtuigd
dat dan ook velen er mee zuÜGn instemmen.
Wie er meer van weten wil, vrage een circu
laire aan bij een der onderteekenaars.
Dan zal hij daarin als bijlage ook een in
teressante beschouwing vinden ter nadere
afbakening in godsdienstig opzicht naar rechts
en links.
slecht gedaan en vader en moeder bedrogen.
Je zonde is groot, jongen 1 Wij willen 't je
wel vergeven, je moeder en ik, dat je ons
zoo in angst hebt laten zitten en ons zoo'n
smart en verdriet hebt aangedaan. Maar
bovenal heb-je gezondigd tegen den Heere,
want je bent je ouders ongehoorzaam geweest,
je hebt ze bedrogen en op verkeerde plaatsen
de voeten gezet. En daarom moet je Hem,
den Heere om vergeving vragen en bidden
om een nieuw en rein hart, om het goede te
Ieeren doen.
Ga nu naar je bed. Morgen wil ik nog
wel eens met je spreken ga nu slapen, maar
ik hoop, dat je niet rustig slapen zult."
Frits tranen stroomen rijkelijk.
Nu ziet hij zijn kwaad in. Ilij begrijpt niet,
hoe hij z'n ouders zulk een verdriet heeft
kunnen aandoen. Nooit, nooit, wil ik het
weer, doen, denkt hij.
Moeder zal hem te bed brengen, voor de
tweede maal vanavond. Naar bedEn die
kleine koorddanser dan Ligt-die daar niet
met gebroken been in een koude, ledige schuur,
zonder dat zich iemand om hem bekommert
Nog hoort Frits zijn gekerm
„O. vader I" (hij durft vader bijna niet aan
zien) zou u dien armen koorddanser niet kunnen
helpen. Hij zal anders nog sterven van
nacht."
Onderscheid wordt daar gemaakt tusschen
het innerlijk leven met God en de formulee
ring daarvanontkend wordt dat een groep
van godsdienstige mensclien zich bevindt in
bet bezit var: een stel „waarheden" op staat
kundig, maatschappelijk of economisch terrein
betoogd wordt dat zij die op godsdienstig
gebied dicht bijeen staan, tot zeer verschil
lend inzicht kunnen komen omtrent concrete
maatschappelijke vragen.
Omdat de onderteekenaars zich plaatsen
tegenover allen die verschillen van leerstellige
formuleering tot scheidingslijnen van de poli
tieke partijen willen maken, wenschen zij dus
in de politiek te zijn „Vrijzinnigen", maar
allerminst om met dien naam te kennen te
geven dat zij godsdienstig rechtzinnigen willen
weren. Integendeel
En wat de afbakening naar links aangaat
wordt verklaard dat zij op grond van gods
dienstige overtuiging van de beweging niemand
mogen uitsluiten, die zelf op grond daarvan
er prijs op stelt er toe te belmoren. Wie den
godsdienst slechts huldigt als eerbiedwaardig
verschijnsel, zonder in dit verschijnsel iets te
vinden hem persoonlijk rakende, zal zich van
zelf niet bij deze beweging thuis gevoelen.
Óp politiek terrein zetten zij voorop dat zij
■democraten willen zijn, omdat uit hun gods
dienstige overtuiging voortvloeit het besef van
de essentieele gelijkwaardigheid der mensclien,
bij alle erkenning van ontwijfelbare afwijkin
gen. Een krachtige sociale wetgeving maar
geen binding aan eenig maatschappelijk „stel
sel", en geen herleiding van den maatscliap-
pelijken strijd tot een strijd van stoffelijke
belangen tot een klassenstrijd"!
We hebben gemeend deze circulaire in 't
bijzonder onder de aandacht te moeten brengen,
omdat we er in zien een uiting van wat door
zeer velen in vrijzinnige kringen gevoeld werd,
maar waaraan de goede vorm ontbrak. Het
kan aan het vrijzinnig leven slechts ten goede
komen, wanneer die gedachte voortwerkt, en
men niet steeds gehinderd wordt door den
kunstmatigen scheidingsmuur van de anti
these."
Onze lezers zullen ons misschien nauwelijks
willen gelooven, indien we hun zeggen, dat
bovenstaand artikel ontleend is aan de Mid-
delburgsche Courant.
Immers onder de groote en kleine goden
aan den vrijzinnigen hemel, die tot hiertoe
altijd getoornd hebben over het „vermengen
van den godsdienst met de politiek" klonk
de afkeurende stem van de Middelburgsche
steeds boveu uit.
Hoe fel heeft ze dikwijls de huichelarij van
„Ik zal zien, jongen," zegt vader „Ga nu
maar mee met Moe en denk eens na, over
wat ik je gezegd heb. Goeden nachtEn de
goede vader drukt den ongehoorzamen zoou
een kus op 't voorhoofd, die hij zeker niet
heeft verdiend. Daarom schaamt hij zich nog
meer en na vader nogmaals, welterusten
gewenscht te hebben, wordt bij door z'n zorg
zame moeder weer naar boven gebracht.
Daar knielt hij neer voor z'n bed en moe
knielt mee. Hoort, hoe ze bidtbidt voor
Frits, of de Heere hem toch zijn zonde wil
vergeven Ja, ook voor den kleinen koorddanser
gaat een gebed omhoog. „Heere, bewaar
ook hem."
Zie, nu staan ze op, moeder en zoon. En
Frits, neen, hij schaamt zich niet z'n lieve
moeder om den hals te vallen en aan haar
borst uit te schreien, want 't is immers zijn
eigen, lieve, trouwe moeder
Een kwartiertje later ligt Frits, warm toe
gedekt, weer alleen op zijn kamertje te bed,
maar nog telkens hoort ge lange zuchten en
dikwijls een half bedwongen snikken. Eindelijk
slaapt-hij in, maar niet rustig is z'n slaap. Hij
woelt en keert zich om, als iemand, die de
koorts beeft. Zoo gaat de nacht voorbij, tot
hij. eindelijk, tegen den morgen, in een rustige
sluimering valt.
de politieke „Christenen" tusschen aan-
halingsteekens natuurlijkgestriemd, die
het waagden te beweren, dat het niet aanging
voor een politiek man, zijn godsdienstige
overtuiging uit te schudden, als hij't had over
de zaken van 't openbare leven.
Hoe heeft ze de dominé's aan de kaak
gesteld, die zich met politiek bemoeiden, of
't moesten bij toeval moderne predikanten zijn,
die de heerlijkheid der vrijzinnige beginselen
roemden.
We hebben in de ruim 80 jaren, die we op
de Zeeuwsclie klei doorbrachten, geen ver
kiezing beleefd, of de Middelburgsche Courant
vond gelegenheid de fiolen van haar toorn
uit te gieten over de onverlaten, die „den
godsdienst verlaagden tot een politiek strijd
middel."
En thans
Thans - een lofzang op „een poging tot
vereeniging van politiek en godsdienst, omdat
godsdienst en politiek niet twee volkomen
gescheiden gebieden zijn."
Men ziet het, de verandering is groot.
Trouwens liet verschijnsel is niet ongewoon
in onze dagen.
Zullèn wij het afkeuren, dat men aan den
linkerkant een poging wil doen, om godsdienst
en politiek te vereenigen
Of liever, dat men er thans openlijk voor
uitkomt, dat die twee niet te scheiden zijn?
Zeker niet.
Alleen maar, we zouden het eerlijker vinden,
indien de schrijvers van bovenbedoelde circu
laire en de Midd. Courant, die haar zoo prijst,
even met een paar woorden hadden erkend
de rechtsche mannen hebben gelijk gehad,
waar ze steeds beweerden, dat men den gods
dienst niet buiten de politiek kan houden.
Zulk eene bekentenis zou na de felle zweep
slagen van vroeger naar onze meening niet
geheel ongepast zijn geweest.
Doch dit daargelaten.
We zullen er ons altijd over verheugen, als
men aan de linkerzijde gaat gevoelen zonder
godsdienst gaat het niet, ook niet in de politiek.
Toch zouden we in alle bescheidenheid wel
aan de Middelburgsche Courant de vraag
willen doen, of zij, met deze circulaire en liet
streven der onderteekenaars te prijzen, zich
niet waagt op glad ijs
Men mag, als men politiek en godsdienst
verbindt, geen specialen godsdienst voorop
zetten, volgens baar.
Is de Middelburgsche daarvan wel zeker
Hangt dit van ons af?
Als godsdienst beteekenteen dienen van
God door van Hem afhankelijke schepselen,
IV.
De hulp!
Als Frits geweten had, wat er gebeurde,
terwijl hij daar in z'n bed lag en langzamer
hand insliep, zou hij zeker nog onrustiger ge
weest zijn dan nu.
Wat gebeurde er dan
Ik zal het u vertellen, als ge wilt luisteren.
De dominé had, zooals ge weet, Frits be
loofd, dat hij voor den armen, gekwetsten
koorddanser doen zou, wat hij kon. En als
domine iets beloofde, hield hij zijn woord.
Al vond hij het dus niet erg aangenaam, zoo
laat in den avond ('t was ondertusschen iialf'
tien geworden en dat is 's winters op een
dorp erg laat!) nog de deur uit te moeten,
toch deed hij 't. De dikke jas wordt aange
trokken de kraag opgezet en daar stapt bij
de deur uit. Waarheen? Ja, waarheen? 't
Beste is, dat hij denzelfden weg opgaat, dien
Frits vanavond gegaan is. Hij kan zich dan
overtuigen, of 't werkelijkalles zoo is, als
deze hem gezegd heeft. Misschien is er onder
tusschen wel voor den knaap gezorgd. Mis
schien heeft men hem reeds uit de koude
donkere schuur weggehaald en hem verbonden.
(Wordt vervolgd.)
DOOR ZELANDIA.