Israël levert Gaza
weer brandstof
Helaas, proces kan niet meer'
In memoriam Suharto 1921-2008j
IJ
eizen l
Reformatorisch Dagblad
Buitenland
maandag 28 januari 2008 PAGINA 6
Buitenlandredactie
JERUZALEM - Israël gaat de Pa
lestijnse bevolking in Gaza weer
brandstof leveren. Dit berichtte
de BBC gisteren. Israël blokkeer
de tien dagen geleden de leve
ring van brandstof en voedsel
uit wraak voor de voortdurende
raketbeschietingen vanuit de
Gazastrook op Israël.
De blokkade leidde tot een mas
sale tocht naar Egypte van hon
derdduizenden Palestijnen om er
inkopen te doen. Gisteren keer
den duizenden Palestijnen weer
terug van hun korte exodus,
waarbij ze klaagden dat er niets
meer te krijgen is in de winkels
in de Egyptische stad Rafah. Even
leek Egypte het beloofde land
Gazastrook
Israël gaat Palestijnen in Gaza
strook weer brandstof leve
ren.
Duizenden Palestijnen uit
Egypte weer terug in Gaza
strook.
Abbas weigert met Harnas te
praten.
voor de Palestijnen toen de Egyp
tische autoriteiten zaterdag be
loofden dat ze alles konden ko
pen wat ze maar nodig hadden.
Maar in de praktijk lijken de
Egyptenaren de schaarste te be
vorderen om de stroom Palestij
nen in te dammen. Die trokken
massaal de grens over nadat Ha-
masleden met explosieven en
bulldozers de grensafscheiding
tussen de Gazastrook en Egypte
hadden vernield.
De Israëlische premier Ehud 01-
mert beloofde de Palestijnse pre
sident Mahmud Abbas gisteren
dat de Gazastrook humanitaire
hulp blijft krijgen via de Joodse
staat. Verder kwam in dit overleg
de Palestijnse exodus nauwelijks
aan de orde. Dat onderwerp
wacht op het overleg van woens
dag tussen Abbas en zijn Egypti
sche ambtgenoot Hosni Muba
rak. Abbas en Olmert spraken
vooral over het jongste vredes
overleg, waarvoor eind vorig jaar
in het Amerikaanse Annapolis de
basis werd gelegd.
Abbas' minister van Buiten
landse Zaken, Riyad al-Malki, zei
gisteren dat Abbas al een ak
koord heeft gesloten met Cairo
over de sluiting van de grens en
de daaropvolgende grenscontro
les. Die zouden uitgevoerd wor
den door Abbas' mensen. Maar
volgens Harnas heeft de Egypti
sche president Mubarak daar
nog niets over beslist. Waarne
mers constateerden gisteren dat
de Egyptische oproerpolitie weer
posities innam bij de grens en
vrachtwagens met goederen rich
ting Gaza tegenhield.
De Islamitische terreurbewe
ging Harnas zei zaterdag overleg
te willen over de geopende
grens. Harnas bekritiseerde Ab
bas, die de Palestijnse verdeeld
heid in stand zou houden door
gezamenlijk overleg in Cairo af
te wijzen. De Egyptische presi
dent Hosni Mubarak heeft Ha
rnas en Abbas uitgenodigd in
Cairo over de toestand te komen
praten.
Harnas' rivaal, de Fatahbewe-
ging van Abbas, verloor in 2006
de Palestijnse verkiezingen. Ha
rnas, die de verkiezingen won,
trok de macht in de Gazastrook
in juni vorig jaar naar zich toe.
Harnas beschuldigde Abbas er
eerder van garen te spinnen bij
de isolatie van de Gazastrook die
de anderhalf miljoen inwoners
tot wanhoop dreef.
Ab Jansen
LEIDEN - Niet enkel familie en
vrienden rouwen om de dood
van Suharto. Ook zijn tegen
standers betreuren zijn overlij
den. Van berechting vanwege
zijn misdaden komt immers nu
niets meer.
Een van hen is dr. Gerry van Klin
ken, Indonesiëkenner uit Austra
lië en momenteel verbonden aan
het KITLV in Leiden. Hij had
Suharto graag in Den Haag zien
opduiken, geketend en zittend
„op de plaats waar Milosevic
heeft gezeten." Tegenover een in
ternationaal tribunaal dus.
Voor Van Klinken valt het oor
deel over de Indonesische oud-
president behoorlijk negatief uit.
„Wellicht komt dat doordat ik
aardig bevriend ben met verte
genwoordigers van de mensen-
rechtenwereld, dan staan schen
dingen van mensenrechten op
de voorgrond." Hij gaat ervan uit
dat wanneer een econoom zijn
mening mag geven, Suharto wel
eens veel positiever uit de bus
zou kunnen komen. „Zijn grote
prestaties liggen immers op het
gebied van economische ontwik
keling en politieke stabiliteit,
hoewel dat laatste wel een gefor
ceerde stabiliteit was. Maar: er
was lange tijd een soort "pax
Suharto", waardoor investerin
gen vanuit het buitenland wer
den aangetrokken en de groei
cijfers hoog bleven."
Van Klinken wijst erop dat de
Koude Oorlog daar ook een rol in
speelde. „Indonesië werd gezien
als een frontlijnstaat die steun
nodig had. Daarom kreeg Suhar
to altijd gemakkelijk leningen:
jaar in, jaar uit miljoenen dol
lars."
Schendingen van mensenrech
ten zijn voor Van Klinken de
doorslaggevende zwarte bladzij
den van Suharto's bewind. „In de
eerste plaats is daar de manier
waarop hij als generaal aan de
macht kwam in 1965-'66, toen er
massaal jacht werd gemaakt op
communisten en vermeende
communisten. Een groot aantal
mensen kwam om of belandde
zonder enig proces voor jaren in
de gevangenis en is nooit zijn ge
rehabiliteerd." Een ander diepte
punt was de invasie van Oost-
Timor in 1975, waardoor ook een
„enorm aantal" Oost-Ti morezen
om het leven kwam. „Op beide
momenten gingen er binnen de
internationale gemeenschap
stemmen op om Suharto voor
een internationaal hof te bren
gen."
Etnische politiek
Politieke stabiliteit creëerde
Suharto onder meer door als Ja
vaan slimme etnische en minder-
hedenpolitiek te bedrijven.
Suharto nam altijd wel mensen
van minderheden in zijn kabinet
op. dus komend van buiten Java,
zoals Sumatranen, maar ook
„christenen" (de Indonesische be
naming voor protestanten) en
rooms-katholieken. „Het grote
voorbeeld daarvan was de aan
stelling als zijn rechterhand van
generaal Benny Murdani, die
rooms-katholiek was." De keerzij
de daarvan was dat hij hen graag
voor zijn karretje spande als dat
nodig was. „De Indonesische
Raad van Kerken werd geprest
om tijdens een vergadering van
de Wereldraad van Kerken direct
na de invasie van Oost-Timor,
zich fel te verzetten tegen het
protest dat de rest van de kerke
lijke wereld liet horen tegen de
ze invasie."
Van Klinken ziet ten slotte wel
overeenkomsten tussen Suharto
en de huidige Indonesische presi
dent Susilo Bambang Yudhoyono
(beter bekend als SBY). „Allebei
zijn het Javanen, godsdienstig
gematigd (islamitisch), prowes-
ters, afkomstig uit het leger, en:
beiden aanvankelijk geliefd bij
het volk." Maar er zijn ook grote
verschillen. „Zo heeft de huidige
president lang niet zo veel
macht als Suharto en de strijd
krachten als bestuursfactor, zo
als ten tijde van Suharto, dat kan
echt niet meer."
Pronk en Suharto: gezworen vijanden
Iemand die president Suharto
niet gespaard heeft als het
gaat om kritiek op zijn beleid,
is Jan Pronk. Als minister en
voorzitter van de IGGI tergde
hij meermalen Suharto met
zijn kritische opmerkingen.
Totdat Suharto terugsloeg en
het contact met Nederland
verbrak.
Aan de langdurige ontwikke
lingsrelatie tussen Nederland
en Indonesië kwam een abrupt
eind nadat op 12 november
1991 het Indonesische leger
een bloedbad had aangericht
op de begraafplaats van Dili,
de hoofdstad van Oost-Timor.
Het leger opende daar het
vuur op een stoet Oost-Timore-
zen waardoor zo'n 200 men
sen omkwamen.
Internationale verontwaardi
ging was het gevolg en: tijdelij
ke beëindiging van de financi
ële steun aan Suharto.
De Indonesische president
greep dit moment aan om af
te rekenen met een oude last
pak, de voormalig kolonisator
Nederland -nota bene tot dan
toe voorzitter van het ontwik
kelingsconsortium van landen
en instellingen (IGGI) dat de
gelden richting Jakarta sluis
de- en in het bijzonder met de
man die tegenover niemand
een blad voor de mond nam,
minister Pronk. Suharto be
sloot de ontwikkelingsrelatie
met Nederland definitief te be
eindigen.
Volgens de Nederlandse Indo
nesiëkenner dr. Nico Schulte
Nordholt kende deze afreke
ning met Pronk een lange aan
loop die teruggaat tot in de ja
ren '70. In 1989 kritiseerde
Pronk nadrukkelijk Suharto
om zijn schending van men
senrechten, en twee jaar later
dreigde Pronk zelfs met stop
zetting van de IGGI-hulp als
Suharto zich kandidaat zou
stellen voor een zesde ambts
termijn als president. Op 25
maart 1992 sloeg Suharto te
rug en zette hij Nederland uit
de IGGI.
PHNOM PENH - Indonesische ambtenaren plaatsten vanochtend een bloemenkrans naast een portret van de vroegere president Suharto tijdens een rouwplechtigheid in de Indonesische am
bassade in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. toto epa
Ab Jansen
APELDOORN - De gisterochtend
overleden Indonesische presi
dent Suharto wist zijn land eco
nomisch flink te ontwikkelen,
maar de ijzeren hand waarmee
hij regeerde, smoorde ieder bur
gerinitiatief in angst en beven.
Suharto was president van Indo
nesië van 1965 tot 1998, het jaar
waarin hij als gevolg van de fi
nanciële crisis in Azië, die Indo
nesië ongekend hard trof, moest
aftreden. Onvergetelijk is de foto
waarop de uitgebluste Suharto
door IMF-autoriteiten wordt ge
dwongen een pakket bikkel
harde hervormingsmaatregelen
te ondertekenen.
Al meerdere keren in de afgelo
pen jaren is gedacht dat hij zijn
laatste adem zou uitblazen,
maar telkens bleek het loos
alarm. Acute ziekenhuisopna
mes bleken samen te vallen met
dagvaardingen om zich te ver
antwoorden voor de verdwijning
van miljoenen aan overheids
geld.
De Australische Indonesië
kenner dr. R. E. Elson noemt in
"Suharto, a political biography"
de maniakale fixatie op het bij
eenhouden van de Indonesische
archipel en zijn gedrevenheid
om het land en de bevolking eco
nomisch te ontwikkelen als be
langrijkste kenmerken van
Suharto's bewind. De ongekende
economische groei die hij in de
jaren '80 en '90 van de vorige
eeuw wist te realiseren, is een
van de weinige positieve kanten
van zijn bewind.
Als generaal en guerrillastrij
der, betrokken bij de bevrijdings-
strijd tegen de Nederlandse kolo
nisator, zag Suharto een blijven
de rol weggelegd voor de Indone
sische strijdkrachten. ABRI. In de
ideologie van "dwifungsi" was
die rol verankerd: het leger heeft
naast een defensietaak ook een
maatschappelijke rol. Zoals de
communistische partij van Chi
na zich opwerpt als voorhoede
van het volle, zo had ABRI in In
donesië die rol. Het moest de na
tionale eenheid belichamen en
ontwikkeling van het volk mede
realiseren.
Alle mooie woorden over die
volksontwikkeling ten spijt, de
keerzijde van Suharto's ontwik
kelingsplan was een diep wan
trouwen jegens diezelfde bevol
king. Burgers waren in zijn ogen
onmondige kinderen. Of grimmi
ger: onder hem woelde een onbe
rekenbare massa die alleen een
menswaardig bestaan kon leiden
als hij in een stalen mal van
staatscontrole werd geperst.
Maatschappelijke en politieke or
ganisaties werd iedere zelfstan
digheid ontnomen: ze werden
volledig opgelost in en geïnfil
treerd door staat en leger. Het re
sultaat was een gedrocht datje
gerust een corporatistische staat
mag noemen.
Demonische krachten
Suharto hield er volgens Elson
een hoogst conservatieve kijk op
de Indonesische geschiedenis op
na. Zijn visie op de Indonesische
natie is te typeren als onveran
derlijkheid. De welvaart van de
bevolking moest omhoog, maar
de corporatistische structuur van
de samenleving mocht niet ver
anderen. Wie dat wel deed,
maakte in de ogen van Suharto
demonische krachten los. Van
daar ook zijn diepe argwaan je
gens ideologieën zoals het com
munisme en zijn aanhangers.
Suharto's aandeel in de bloedige
aanpak van communisten van de
PKI (met als gevolg ruim 500.000
doden), halverwege de jaren '60,
was daarvan een uitvloeisel.
Verkiezingen waren om die re
den ook een farce. Suharto's par
tij Golkar was onder zijn bewind
altijd verzekerd van de zege, en
kritische journalisten, schrijvers
en studenten konden rekenen op
meedogenloze repressie.
Intellectueel was Suharto een
simpele man - hij was nauwe
lijks geschoold. En ook latei-
bleek hij niet geïnteresseerd in
bijvoorbeeld boeken. Wel hecht
te hij grote waarde aan oude Ja
vaanse spreuken en mystieke ge
dachtespinsels. Zijn denken werd
zelfs gevoed door deze Javaanse
wijsheid - het gedachtegoed van
andere autoriteiten speelde geen
rol. Suharto is daarom wel gety
peerd als een echte "prang ja-
wa"\ een typische Javaan, of een
Javaanse vorst: onbegrijpelijk
voor westerlingen, maar Elson
doet dat in zijn biografie als on
zin van de hand.
Dom was Suharto allerminst.
Zo was hij sluw in de vorming
van een kliek van adviseurs om
zich heen. Behalve militairen be
hoorden daartoe vooral econo
men, die hem adviseerden bij de
waag hoe de natie te ontwikke
len. Slim was ook het uiterst ver
fijnde patronagesysteem dat hij
ontwikkelde. Voor potentiële te
genstanders of critici was geen
ruimte. Die werden vroegtijdig
met geld uit de oliewinning om
gekocht of ver bij hem vandaan
gelokt door hun winstgevende
baantjes aan te bieden.
Elson noemt verder zijn wreed
heid als kenmerkend. Iedereen
die het aandurfde de rust van
zijn Nieuwe Orde ("Orde Baru")
te verstoren, zou daarmee ken
nismaken. Elson citeert een ge
pensioneerde militair die vastbe
sloten was Suharto eens persoon
lijk goed de waarheid te vertel
len. Toen hij eenmaal tegenover
hem zat, smolt hij weg van vrees
en kwam hij niet verder dan over
koetjes en kalfjes te praten.
„Suharto staarde me aan, en
creëerde bij mij een gevoel van
angst en beven." De duizend le
den van het vijfjaarlijkse Volks
congres (de MPR) wisten waar
over hij het had, vult Elson aan.
„Niet één heeft het ooit aange-
dufd om op te staan en te roe
pen: Genoeg!"
Wreed was ook Suharto's rigou
reuze aanpak van de criminali
teit van 1983 tot 1985, bekend
onder de naam "petrusmoorden"
(afgeleid van "penembak misteri-
us, mysterieuze schutter). Dieven
en misdadigers werden zonder
proces door speciale doodseska
ders vermoord, en hun lichamen
ter afschrikking achtergelaten.
Zo'n 5000 tot 10.000 Indonesiërs
zijn op deze wijze om het leven
gebracht.
Star systeem
Suharto's sluwheid bleek in de
laatste jaren van zijn macht,
toen het leger hem steeds min
der ging steunen en hij nieuwe
bondgenoten zocht om zijn
De Pancasila en de christenen
President Suharto heeft tij
dens zijn bewind nadrukke
lijk vastgehouden aan de In
donesische staatsideologie
Pancasila, de vijf ("panca")
principes ("sila") van de een
heidsstaat.
Een van de belangrijkste
principes is dat van liet ge
loof in "de Ene Almachtige".
Daarmee wordt het religieuze
karakter van de Indonesische
samenleving weergegeven
zonder dat men kiest voor
een speciale godsdienst. In
een land dat voor 85 procent
islamitisch is een opmerke
lijk principe. De meeste leden
van de christelijke minder
heid in Indonesië zagen om
die reden Suharto als de be
schermer van hun positie, te
genover de islamitische meer
derheid.
Suharto maakte op zijn
beurt ook gebruik van protes
tantse en rooms-katholieke
ministers» om zo een al te
grote machtsconcentratie van
moslims in zijn kabinet te
voorkomen. Een van de be
kendste protestantse be
windslieden onder Suharto
was de econoom Prawiro.
macht (en rijkdom) veilig te stel-
1 len. Hij vond ze bij aanhangers
van de orthodoxe islam. Kenne
lijk was hij er niet vies van ten
bate van eigen belangen te spe
len met werkelijk demonische
krachten in de Indonesische sa
menleving, omdat ze voor mos
lims de alleenheerschappij opeis
ten.
De economische ontwikkeling
van het land is Suharto's grote
verdienste geweest (al ging dat
gepaard met enorme corruptie
en familieverrijking); de negatie
ve kanten van zijn regime hou
den verband met de ongekende
starheid van zijn politieke sys
teem. De Nieuwe Orde had een
volledig bevroren samenleving
tot stand gebracht, en de man
aan de top was niet in staat of
bereid nieuwe ontwikkelingen
op te nemen - nota bene ontwik
kelingen die de economische
groei zelf met zich had meege
bracht. Zo wilden arbeiders zich
organiseren om betere werk- en
leefomstandigheden te kunnen
eisen bij hun bazen, de midden
klasse eiste een doorzichtiger be
stuur en minder willekeur aan
de top -al was het maar om haar
eigen kapitaal veilig te stellen-,
studenten riepen steeds luider
om "reformasi" van de maat
schappij en de internationale ge
meenschap wilde eerbiediging
van de mensenrechten. Maar wat
Suharto betreft behoorden ze al
lemaal tot de demonische tegen
krachten die genegeerd of bestre
den moesten worden.
De kern van Suharto's
staatscorporatisme, aldus Elson,
was een diep wantrouwen jegens
de bevolking. „Hij heeft de Indo
nesiër bang gemaakt om te den
ken, bang om zichzelf te uiten."
En de Indonesische samen le
aving? Die is nog steeds herstel-
lende van wat wel de "bonsaïfica-
tie" wordt genoemd: het kleine
ren en uitschakelen van iedereen
die namens en voor de bevolking
wilde opereren, maar. dat los van
of zelfs tegen Suharto in wilde
doen.
Vele duizenden mensen hebben al ervaren dat het waar is, wat we in alle advertenties breed uitmeten:
de vakanties van Goed Idee Reizen zijn stukken voordeliger dan u gewend bent. Onze inkoopkracht is
nu eenmaal veel groter en onze kosten lager. Dat is helemaal in uw voordeel! En als u onze prijzen
nog steeds niet vergeleken hebt moet u toch zeker de gratis reisgids aanvragen. Dan ziet u direct
dat u voor kwaliteitsreizen bij ons gewoon veel minder hoeft te betalen. En natuurlijk garan-
deren we de eigen christelijke identiteit Want ook dat maakt Goed idee Reizen anders!
Teutob
busreis 5 dagen v.a.
urgerwaJ
Portugal
Ontdek een prachtig deel van
Duitsland en beleef de fraaie excur-
sies! Incl. een mooi hotel en een
i goede verzorging!
vliegreis «15 dagen
I Vliegreis, mooi hotel én halfpen-
sion voor nog geen 47,- per dag!
if. Ga heerlijk genieten van de schit-
I terende Portugese Algarve!
Ongelofelijk laag geprijsde
vliegrondreis in de Voetsporen
van Paulus naar o.a. Efeze en
Cappadocië, inclusief halfpension!