De Ramp
langs de
N59
Limerick
stormvloed
[windrichting t
NOORDZEE
Vossemeer
Op Bagdad
Vierhonderd raketten op Bagdad.
En ik vraag me peinzend af: Mag dat?
Ik dacht toch dat God,
met zijn liefdegebod,
bij de verkiezing van Bush nog gezag had.
Francijn Brouwer
Nederlands Dagblad
1 FEBRUARI 2003
Volgende week
uw limerick over
de actualiteit
op deze plek?
Mail naar zoz@nd.nl
of fax: 0342-411611
3 Foto's 1953
Nederland herdenkt de
Watersnoodramp van
1953 vandaag. Water
kracht in beeld.
5 Freddy Weijs
In het donker, op het
meer, zag je niets. Je
hoorde alleen vader
en zijn schaatsen.
7 Arkventure
Een blauwmetallic
gevaarte biedt een
blik in de wereld
van de Bijbel.
9 Vergaderen
De Nederlandse verga-
derdrang vindt zijn
diepste wortels in de
vroege Middeleeuwen.
11 Modelspoor
De mannen van de
Modelspoorclub ne
men hun mooiste locs
mee en gaan bouwen.
WATCEBEURDEEROP
1 februari 1965
Op die dag, een maandag, verrich
te koningin Juliana de officiële ope
ning van de Van Brienenoordbrug
bij Rotterdam. De brug over de
Nieuwe Maas is de oostelijke oe
ververbinding van de 'Ruit om Rot
terdam', een wegenstelsel dat Rot
terdam, Vlaardingen en Schiedam
moest ontlasten van doorgaand
verkeer. De ruimte tussen de brug-
pijlérs is 287,5 meter, waarmee de
brug de grootste boogbrug is van
Nederland. Ze is genoemd naar het
eilandje Van Brienenoord, dat zich
onder de brug bevindt. Het eiland
is in 1895 opgeworpen met mod
der van de afgegraven Groene- en
Slikplaat in de monding van de
Nieuwe Maas. Het eiland werd ge
noemd naar A.N.J.M. Baron van
Brienen van de Groote Lindt, die er
het visrecht had.
1 februari is de geboortedag van
Boris Jeltsin (1931). Het is de sterf
dag van de filosoof René Descartes
(1596-1650), van historicus Johan
Huizinga (1872-1945) en van Jaco
bus Capitein (1717-1747), een ne
gerslaaf die dominee werd.
Blik over de Oosterschelde vanuit Zierikzee. foto anp/Wim van Vossen
Op de begraafplaats langs de
Oostdijk in Oude Tonge zijn
twee gemeentewerkers aan
het werk. Aan de vooravond
van vijftig jaar Februariramp zorgen
zij ervoor dat de graven er netjes uit
zien, want hier liggen de slachtoffers
uit Oude Tonge, het zwaarst getroffen
dorp: 305 mensen kwamen in het wa
ter om. Aan Weerszijden van een heg
liggen tientallen stenen keurig in ge
lid, met op elke steen de namen van
twee doden. Lena Donkersloot gebo
ren Holleman, oud 31 jaar, ligt er on
der dezelfde steen als Willem Knops,
oud 14 jaar, en Willemina M. Bier
boom, oud 17 jaar, deelt een steen
met Adrianus C. van Noord, oud 14
jaar. De stenen zijn simpel, de teksten
eenvoudig en allemaal dezelfde:
slechts de namen en de leeftijden ver
schillen van elkaar.
Oude Tonge werd laat gewaarschuwd
voor de ramp. Pas om half vier
's nachts werd burgemeester Bram
van Dijk gewekt met een steen door
de ruit. Bij de deur stonden de wet
houder, de politiecommandant en een
raadslid. Ze wilden dat de burgemees
ter alarm liet slaan, maar hij was een
aarzelend man, die zich liet overtui
gen toen hij het water zag woeden bij
de keersluis in het havenkanaal. Even
later stroomde het water de polders in
en was het te laat om de boeren te
waarschuwen. Het kostte tijd om de
nieuwe elektrische luidinstallatie in
de toren aan het werk te krijgen, en
toen de klokken eindelijk beierden,
viel de stroom uit en stopte het klok
gelui. Openstaande sluizen waren niet
meer dicht te krijgen, zodat het water
via de binnenpolders op het dorp af
kwam. Ruim een uur na het ontwaken
van de burgemeester reikte het water
in de lage delen van het dorp tot de
dakgoten. Oude Tonge was verloren.
Met een rubberhamer kloppen de ge
meentewerkers de stenen recht; met
een hark trekken ze de aarde tussen
de stenen vlak. Ze zeggen dat alles in
het dorp veranderd is. Vanaf het kerk
hof, gelegen op een dijk, hebben ze
uitzicht op de Heerenpolder, waar ga
ragehouder Pulleman vijftig jaar gele
den werd bedolven onder de modder
van een kapot gebeukte dijk; nu schit
teren de pannen van vakantiehuisjes
in de winterzon. In de huizen bij de
kade zijn de gleuven te zien waarin
vloedplanken werden aangebracht als
het water over de kademuren kwam.
De planken zelf zijn verdwenen: hun
taak is overgenomen door de Greve-
lingendam.
Zwarte klei
De dam verbindt Goeree-Overflakkee
met Schouwen-Duiveland, waar de
watersnood de meeste levens eiste:
534. Bruinisse, aan de voet van de Gre-
velingendam, was het enige dorp op
Duiveland dat voor het water bleef ge
spaard. Elders op het eiland heersten
door Willem Bouwman
De N59 is een drukke
weg die de Haringvliet
brug bij Nuinansoorp
verbindt met de
Zeelandbrug bij
Zierikzee, twee parels
van de Deltawerken.
Halverwege leidt de
weg over de Grevelin-
gendam, nog een
waterbouwkundig
monument dat een
nieuwe ramp voorko
men moet, en de oude
ramp bijna vergeten
doet. Langs de N59
liggen een paar dorpjes
die men nauwelijks
opmerkt - Oude Tonge,
Oosterland, Nieuwer-
kerk en Ouwerkerk.
Hun namen werden
in 1953 met huiver
uitgesproken.
de golven. Wie nu over de N59 rijdt,
ziet aan beide zijden zwarte kleigron
den die liggen te dampen in de zon; in
augustus zal er weer geoogst gaan
worden. Langs dezelfde weg liggen
dorpen en gehuchten die in februari
1953 in het water verdwenen. Aan
hun namen is de herinnering aan
dood en verschrikking vastgeklonken.
Drie kilometer voorbij Bruinisse wij
zen de borden naar Oosterland: 65 do
den, meldt de dodenlijst. De bevolking
werd om half vier 's nachts door het
zeewater verrast. Twee kilometer ver
der is de afslag rechts naar Nieuwer-
kerk: 288 doden, na Oude Tonge het
zwaarst getroffen dorp. Links leidt de
weg naar Ouwerkerk. De Burgemeeste
Romeijnstraat eert Jacobus Romeijn,
in 1953 al 25 jaar burgemeester van
het dorp. In de stormnacht bleef hij le
ven door zich vast te Idampen aan een
voorbijdrijvende baal stro. Eenenne
gentig andere Ouwerkerkers overleef
den het water niet.
In Ouwerkerk heeft de herinnering
aan de watersnood vaste vorm gekre
gen. In het krekengebied achter het
dorp steken vier enorme blokken be
ton uit de klei omhoog. Vijftig jaar ge
leden groeide een dijkdoorbraak er uit
tot het grootste stroomgat van het
rampgebied. Eb en vloed vraten een
opening in de dijk van 525 meter lang
en op sommige plaatsen 37 meter
diep. Met vloed stroomde 125 miljoen
kubieke meter water de polder in. In
het achterland ontstonden geulen die
nauwelijks te dichten waren. Met be
hulp van caissons, grote betonnen
bakken die in het dijkgat werden
neergelaten en opgevuld met zand,
werd het gat van Ouwerkerk in de
nacht van 6 op 7 november 1953 ge
dicht. De gezamenlijke zenders Hil
versum 1 en 2 en de samenwerkende
omroepverenigingen deden verslag,
de eerste live-uitzending op de Neder
landse radio. De luisteraars hoorden
een luid geloei van scheepstoeters en
stoomfluiten, en het Wilhelmus, ge
speeld door een muziekkorps uit Zie
rikzee.
In een van de caissons, het grootste,
bevindt zich sinds 2000 het Museum
Watersnood 1953. In afwachting van
het grote herdenken was het tot giste
ren gesloten. Ook de eigenaars van het
nabijgelegen restaurant waren op va
kantie, om zich op te laden voor de
dingen die komen gaan. Hoogtepunt
is de onthulling van het watersnood
monument van Gust Romijn, een af
gebrokkelde zuil, aan de top door
kliefd met golvende stalen buizen. Ko
ningin Beatrix onthult vandaag het
monument naast het museum.
Niet te vinden
In al zijn omvang en allure imponeert
het minder dan de resten van Capelle,
een vlek langs de N59, dicht bij Zierik
zee. Op het oog zijn het een paar hui
zen met een boerderij, verzonken in
een zee van klei, en op de meeste
kaarten niet te vinden. Fietsers en
voetgangers wie men er naar vraagt,
halen de schouders op en maken een
vage beweging richting Zierikzee. Ook
het stratenboek verzuimt Capelles
naam te noemen. Slechts de Capelle-
weg staat erin vermeld, die recht
streeks leidt naar de plek waar in 1953
een dorp van de aardbodem verdwe
nen is. Twee huizen bleven overeind
en van de honderd Capellenaren stier
ven er 42.
Capelle is nu de Zwaneburgse weg:
aan de ene kant een moderne boerde
rij, aan de andere kant een straat met
drie huizen en aan het eind een kerk
hof waar het jongste graf dateert van
1951. De bodem is er zompig van de
vele regen van de laatste dagen. Na de
ramp mocht er niemand meer begra
anp/bron: De Deltawerken, Nederland en de zee
ven worden, zelfs de verdronken Ca
pellenaren niet. Capelle werd nooit
herbouwd. Volgens de planologen
hoorden boeren in de polder en bur
gers in het dorp. Gehuchten van een
paar boerderijen met huisjes erom
heen heetten uit de tijd. Veel Capelle
naren verhuisden naar Nieuwerkerk;
anderen trokken weg, zelfs naar Fries
land en Overijssel.
Jarenlang stond er aan de rand van het
verdwenen dorp een bord met de
naam Kapelle. Voor de overlevenden
was die K een ergernis, alsof zelfs de
naam van hun dorp niet meer mocht
bestaan. Sinds december staat er een
nieuw bord, met Capelle erop. Ook
werd eindelijk de geschiedenis van
het dorp geschreven, door journalist
Kees Slager. Hij ontdekte dat er in de
ochtend van 31 januari 1953 in het
gezin Van der Straten een jongetje ge
boren was, dat twaalf uur later door
het water werd meegesleurd en sa
men met de moeder en drie kinderen
verdronk. Het kind was niet aangege
ven bij de burgerlijke stand en is nooit
onder de 1835 slachtoffers gerekend.
Nu wel, als nummer 1836. Statistie
ken en infografieken zoals hierboven
houden met die ontdekking nog geen
rekening.
Tweede generatie
In Zierikzee, het eindpunt van de N59,
doet boekhandel De Vries aan het Ha
venplein goede zaken met boeken
over de watersnood. Bij de ingang lig
gen tien, twaalf titels in hoge stapels
uitgestald. De belangstelling is groot.
In een paar minuten tijd worden er
vijf boeken van de tafel genomen en
bij de kassa afgerekend. Vooral de
herinneringsliteratuur verkoopt goed,
zegt de winkelier: Hier was eens Ca
pelle van Kees Slager, en Overal waar
ik keek was water van Maartje Stuut,
over een gezin waar het verboden was
om over de ramp te praten. Stuut
groeide op in zo'n gezin en werd er
ongelukkig van. Haar relaas slaat aan
bij de tweede en derde generatie na
de ramp.
Oude Tonge, Ouwerkerk, Nieuwer
kerk, Capelle, Zierikzee, en dan eindigt
de N59 aan de voet van de Zeeland-
brug. Aan de overkant ligt Noord-Be
veland, waar andere verhalen over de
ramp te horen zijn. Colijnsplaat, het
eerste dorp na Zierikzee, werd ge
spaard. Toen de vloedplanken dreig
den te bezwijken, smeet de storm een
aardappelscheepje vanuit de haven
voor de dijkingang. De golven braken
stuk op het schip, zodat de vloedplan
ken behouden bleven en het water
werd gekeerd. Later sprak men van
'het wonder van Colijnsplaat'. Langs
de Voorstraat, die uitkomt op de ha
ven. staan zij aan zij de kleine, voor
oorlogse woningen, die zonder het
aardappelscheepje wellicht verzwol
gen waren. Zoveel oude huisjes, zo'n
idyllisch straatje treft men langs de
N59 al jaren niet meer aan.
Watersnoodramp Zeeland 1 februari 1953
De watersnoodramp in 1953 werd veroorzaakt door een combinatie van springtij en stormvloed.
Tegen deze buitengewone hoge waterstanden waren de meest dijken niet bestand. Bij de ramp
hebben 1835 mensen het leven verloren, van wie 873 in Zeeland.
Stormvloed
Een gedeelte van
het water van de
stormvloed komt 1
februari 1953 in het
zuiden van de
Noordzee terecht,
opgestuwd door de
noordwestenwind.
Hoek van
Tlolland
'Maassluis
0 Schiedagi
Vlaardingen-
voorne; putt£n
Zuidland
12»
:Mr. -i
KRIMPENER
jf' WAARD
Ouderkerk
o a/d IJssel
t
Duinen
Dijkdoorbraak
Zeekering binnendijk
Ondergelopen land
Drassig land
overspoeld is geweest
Slachtoffers in gemeenten
die percentueel het
zwaarst zijn getroffen.
Stellendam
GOERE^u °t 61 H O E K S-C H E
vv RFLAKKEE' a a r d
-iff, njtoi
^moskJ|
BurS^z-yS*1" tc?88oóostedandt,65" Fijnaart f76
O £uwei^r£ot91 a V °SL P^ilipsland
o Stavenisse Nieuwst 5
V- E V E LA N DI
ALBLASSERWAARD
recht A-v,- Papen-
IJS-SEL- OMoNDE tjechf Sliedreeht
Geertruidenberg
Deltawerken
Met de bouw van de Deltawerken werd
in 1954 begonnen om het zuidwesten
van Nederland voortaan te beschermen
tegen stormvloeden.
Maeslantomg stormvloedkering
Hollandse IJssel
Stormvloedkering
Oosterschelde
volkerakdam
KortgeneQf 49
Veere
WALCHERENGoes
Middelburg
f156
ZUID- Kruininrien>
BEVELAND-
I bouwtijd
Wes/Sr
De meeste dijken braken door aan de zuidelijke kusten. Deels
omdat de noordelijke dijken hoger waren gemaakt in verband
met de golfoploop bij noordwesterstormen. Dat de zware en
langdurige noordwesterstorm, die zondag 31 januari op de
Noordzeekust beukte, ook aan de zuidkant het waterpeil
enorm deed toenemen, was niet voorzien.
Stormvloedkering
Hollandse IJssel
Volkerakdam
Haringvlietdam
Zandkreekdam
Veerse Gatdam
Grevelingendam
Brouwersdam
Stormvloedkering
Oosterschelde
St. Philipsdam
Oesterdam
Markiezaatskade
Bathse 'Sj^uik^naal en Spuisluis
Maeslantkering
Bijna vier jaar geleden werd een begin gemaakt met de inrichting van
Museum Watersnood 1953 in een van de grote caissons in Ouwerkerk.
Die waren vijftig jaar geleden neergelaten om het enorme gat in
de dijk te dichten, foto anp/Wim van Vossen
Kinderen op het land bij Oude Tonge, veilig achter de Deltawerken.
foto ANP/Wim van Vossen
Koningin Juliana bracht op 30 september 1953 een bezoek aan het
getroffen gebied bij Nieuwerkerk. Pas op 6 november van dat jaar
werd het dijkherstel voltooid met het dichten van het
stroomgat bij Ouwerkerk. foto anp
Het kleine kerkhof van Capelle, waar het jongste graf dateert van 1951.
foto Nederlands Dagblad
