Zeeland
kon de vooruitgang niet aan
De uitstervende banaan, een sterk verhaal
Nederlands Dagblad
WETENSCHAP
Het Katern vrijdag 31 januari 2003 2
wetenschapkort
bijdragen: rené fransen en willem bouwman
Zuurstof heelt wonden
COLUMBUS - Zuivere zuurstof doet chronische wonden beter en sneller ge
nezen. Een behandeling met zuivere zuurstof is bovendien goedkoper dan
de gangbare behandeling onder hoge druk. Artsen van de Ohio State Uni
versity (VS) behandelden dertig patiënten met verschillende typen open
wonden, zoals zweren, doorligplekken en acute verwondingen die niet
spontaan genazen, dagelijks met zuivere zuurstof. Dat gebeurde door een
zakje over de wond te plakken en er anderhalf uur zuurstof door te leiden.
Driekwart van de wonden genas, de meeste spontaan en enkele nadat er
hechtingen waren aangebracht. Het herstel leek sneller te verlopen dan ge
bruikelijk en ook de hoeveelheid littekens was minder, zo melden de artsen
deze maand in het tijdschrift Pathofysiology. Wel was soms een langdurige
behandeling nodig, tot wel acht maanden. Ook was het succes bij doorlig-
wonden het minst. Minder dan de helft hiervan genas.
Geen meerlingen door foliumzuur
ATLANTA - Vrouwen die zwanger willen worden, krijgen tegenwoordig het
advies om foliumzuur te slikken. Dit verlaagt de kans op een aantal aange
boren afwijkingen, zoals een open ruggetje (spina bifida). Maar een aantal
onderzoeken wijst uit dat het slikken van vitaminepreparaten met folium
zuur de kans op meerlingen vergroot. Bij deze onderzoeken ging het echter
om kleine aantallen vrouwen, waardoor de kans dat het om een toevallige
fluctuatie ging, relatief groot was. Amerikaanse en Chinese wetenschap
pers hebben daarom een grootschalig onderzoek opgezet, waarbij 240.000
Chinese vrouwen voor en tijdens de zwangerschap 400 milligram folium
zuur slikten. Het aantal meerlingen lag op 0,6 procent, even hoog als in een
controlegroep die geen foliumzuur slikte. De onderzoekers schrijven dan
ook in het medische tijdschrift The Lancet dat foliumzuur de kans op meer
lingen niet verhoogt.
Ook handsfree bellen gevaarlijk
UTAH - Het gevaar van mobiel bellen in de auto - met een hand aan het
stuur - is bekend. Vandaar de campagne om toch vooral handsfree te bel
len. Maar ook dat lijkt niet veilig, zo blijkt uit een onderzoek van de univer
siteit van Utah (VS) dat in maart verschijnt in het wetenschappelijke tijd
schrift Journal of Experimental Psychology. Studenten reden voor dit onder
zoek in een rijsïmulator, waarbij ze - handsfree - moesten bellen. Wanneer
een auto voor de beller plotseling remde, bleken de bellers minder snel te
reageren dan niet-bellende proefpersonen. In een tweede experiment on
derzochten de wetenschappers waarom dit zo was. Zij lieten de proefperso
nen tijdens een rit in de simulator langs een aantal billboards rijden. Zij za
gen er vijftien terwijl ze - opnieuw handsfree - aan het bellen waren, en vijf
tien zonder te bellen. Na afloop bleken ze de billboards die langskwamen
tijdens het bellen, minder goed te herkennen. Blijkbaar was hun aandacht
er niet goed bij, hoewel ze niet minder vaak naar de (gesimuleerde) straat
keken. Dat laatste bleek uit opnames van de ogen tijdens het rijden. In eer
dere studies hadden dezelfde onderzoekers gevonden dat een gewoon ge
sprek, of het luisteren naar muziek op de radio, de reactiesnelheid niet ver
mindert.
Kostuums doen verhalen leven
MANHATTAN - Jonge kinderen duiken graag in een 'verkleedkist' om zich
uit te dossen als prinses of koning. En ze houden ervan om naar verhalen te
luisteren. Twee medewerkers van de Kansas State University (VS) combi
neerden deze twee feiten en onderzochten het effect van de aanwezigheid
van kostuums en rekwisieten tijdens het vertellen van een verhaal. Wan
neer er kostuums aanwezig waren die het verhaal ondersteunden, bleken
de kinderen het verhaal diezelfde dag veel beter te kunnen navertellen. Na
vier dagen was het effect minder sterk, maar nog wel aanwezig. Volgens
de beide onderzoekers stimuleert het navertellen van een verhaal de taal
ontwikkeling. Zij deden hun experimenten dan ook bij kinderen met een
problematische taalontwikkeling. Mogelijk kan het gebruik van kostuums
en rekwisieten deze kinderen extra stimuleren en ze later helpen bij het le
ren lezen en schrijven, zo meldden de onderzoekers op een wetenschappe
lijk congres.
Stabilisator helpt eiwitten vouwen
LA JOLLA- Een aantal hersenziekten, zoals de ziekte van Parkinson en Alz
heimer, wordt veroorzaakt doordat zich eiwitklonters vormen in de hersen
cellen. Die klonters ontstaan doordat nieuwe aangemaakte eiwitten - door
een defect aan het gen dat zorgt voor hun productie - fouten bevatten,
waardoor ze zich niet op de juiste manier opvouwen. Het gevolg: ze kun
nen hun functie niet uitoefenen en de klonters verstoren de chemische pro
cessen in de cel, waardoor die uiteindelijk afsterft. Wetenschappers probe
ren al jaren een manier te vinden om deze eiwïtklonters af te breken. Dat
zou de ziekte moeten stoppen. Wetenschappers van het Amerikaanse
Scripps Research Institute hebben een andere aanpak gekozen: zij zochten
en vonden een klein molecuul dat voorkwam dat de verkeerd aangemaakte
eiwitten gaan klonteren. Meestal gaat het om het eiwit amyloïde, dat be
staat uit vier afzonderlijke eiwitketens. Wanneer een van de ketens een
fout bevat, valt het eiwit uit elkaar en gaat het klonteren. In het laboratori
um kan het stabilisator-molecuul voorkómen dat amyloïde met zo'n foute
keten uiteen valt, zo rapporteren de onderzoekers vandaag in het weten
schappelijke tijdschrift Science.
Chromosomen voorspellen overlijden
UTAH - Wanneer een cel zich deelt, moet het erfelijk materiaal - gelegen op
de chromosomen - eerst worden gekopieerd. Bij dat kopiëren worden de
uiteinden van de chromosomen, de zogeheten telomeren, telkens iets kor
ter. Wanneer de telomeren te kort worden, gaan de uiteinden van de chro
mosomen rafelen en kan het erfelijk materiaal niet meer gekopieerd wor
den: de cel kan zich niet meer delen. Al langer vermoedden wetenschap
pers dat de inkorting van de telomeren een van de redenen is waarom
mensen verouderen. Naarmate meer en meer cellen zich niet langer kun
nen delen, verliest het lichaam de mogelijkheid zich te verjongen. In het
medische tijdschrift The Lancet van deze week beschrijven Amerikaanse
wetenschappers een onderzoek dat deze theorie ondersteunt. Zij maten bij
143 ouderen de lengte van de telomeren. Vervolgens deelden ze deze per
sonen in twee groepen in, op basis van de lengte. In de jaren die volgden,
bleken de mensen met korte telomeren een grotere kans te hebben op
overlijden. Hun kans te overlijden aan een hartziekte was driemaal zo
hoog, de kans om te sterven aan een infectie achtmaal zo hoog. Volgens de
onderzoekers moet het mogelijk zijn de levensduur te beïnvloeden met
middelen die de telomeren verlengen.
Pijnloze landing in ballon
DELFT -TNO in Delft onderzoekt hoe passagiers tijdens de landing van een
ballonvaart moeten zitten zodat ze zo weinig mogelijk letsel oplopen. Het
onderzoeksinstituut kijkt of het nodig is om in de mand met hulp van een
schuimkussen de inzittenden te beschermen. De studie gebeurt op verzoek
van Britse ballonclubs en is eind dit jaar klaar. Bij de landing is de kans op
kwetsuren aanwezig doordat de mand enige tijd over de grond sleept. Bal-
lonvaarders gebruiken nu los van elkaar eigen manieren om blessures te
beperken. Met hulp van computersimulaties wil TNO tot de ideale landings
positie komen.
Onderzoek ganzen Spitsbergen
GRONINGEN - De Europese Unie stelt 350.000 euro beschikbaar voor een
experiment met tamme ganzen op Spitsbergen. Een team van zeventien
onderzoekers van dertien Europese instituten, waaronder het Arctisch Cen
trum van de Rijksuniversiteit Groningen, gaat drie jaar lang onderzoeken
wat de gevolgen zijn van overbegrazing. Aanleiding voor het onderzoek is
de Noord-Amerikaanse beslissing om ganzen massaal af te schieten. Van de
circa 3 a 4 miljoen ganzen op dat continent wordt jaarlijks ongeveer een
derde door jagers doodgeschoten. Dat gebeurt omdat er door menselijke
invloeden (beschermende maatregelen en veranderde landbouw) tien keer
zoveel rondvliegen als in 1970. De jacht moet voorkomen dat in Canada
toendra's worden leeggevreten, woestijnvorming ontstaat en deze gebie
den als natuurgebied verloren gaan.
Hij groeide met de provincie mee.
Hoogleraar Niek van Sas spreekt
over de intense en tegenstrijdige
liefde voor zijn geboortegrond.
„Zeeland is eeuwenlang bezig
geweest met het managen van de
achteruitgang. Sinds de ramp
werd het vooral een kwestie van
het managen van de vóóruitgang.
En dat gaat ze veel minder
goed af."
DOOR MIRNA VAN DIJK
M. ijdens de Zeeuwse waters
noodramp, in de nacht van 31 januari
op 1 februari 1953, lag hij als tweeja
rige rustig te slapen in zijn kinderledi
kant. Zijn vader, burgemeester van
het Zuid-Bevelandse dorp Wemeldin-
ge, werd gewekt door een sluiswach
ter die totaal over zijn toeren was en
op straat stond te schreeuwen.
Niek van Sas, hoogleraar, historicus én
Zeeuw: „De meeste mensen gingen
ervan uit dat de dijk het wel zou hou
den, omdat de dijk het meestal wel
hield. Mijn vader was dan ook verbijs
terd toen hij die nacht met de dijk
graaf naar de dijk reed om te gaan kij
ken. De O.osterschelde was veranderd
in een gigantische deinende massa.
Inktzwart. Een onvoorstelbare situ
atie."
De watersnoodramp van 1953 vormt
een bepalend moment in de geschie
denis van Zeeland. De ingrijpende ef
fecten die de ramp op langere termijn
had, maakte Van Sas van dichtbij mee.
Zo zouden aanzicht en karakter van de
provincie drastisch veranderen. Ér
moest meer gebeuren dan het opho
gen van de dijken en het aanleggen
van dammen. De tweede helft van de
twintigste eeuw, de periode 'na de
ramp', stond geheel in het teken van
het opstuwen van Zeeland in de vaart
der volkeren. Daarmee kwam een lan
ge periode van achteruitgang ten ein
de.
Van Sas: „Toen Nederland in 1798 een
eenheidsstaat werd, heeft Zeeland een
forse tik gekregen. Gedurende de ne
gentiende en twintigste eeuw wordt
Zeeland vanuit Nederlands perspec
tief steeds meer een uithoek. Terwijl
het tijdens de Republiek een zeer be
langrijke provincie was, vooral in het
begin."
„Zeeland kende al voor Holland zijn
Gouden Eeuw. Middelburg was een
bloeiende handelsstad en een in
vloedrijk bestuurlijk centrum. Aan het
eind van de achttiende eeuw, wan-
Prof. Niek van Sas: 'Het mooiste stukje van de wereld
vind ik de Kattendijkse Dijk, tussen Wemeldinge en Kattendijke.'
foto. gpö merujn d
neer belangrijke organen als de Sta
tenvergadering en de Kamer van de
VOC uit Middelburg verdwijnen, raakt
het proces van achteruitgang in een
versnelling. Zeeland verliest zijn soe
vereiniteit, regentenfamilies trekken
weg, het wordt een landbouwprovin-
Vooruitgang
„Zeeland is eeuwenlang bezig geweest
met het managen van de achteruit
gang. Sinds de ramp werd het vooral
een kwestie van het managen van de
vóóruitgang. En dat gaat ze veel min
der goed af. Voor een deel zijn de gro
te infrastructurele veranderingen on
vermijdelijk geweest. Je kunt vooruit
gang niet tegenhouden, en dat moetje
ook niet willen. De vraag is alleen
waartoe het leidt. Een hoop narigheid.
Er is bijvoorbeeld serieus geprobeerd
om van het Sloegebied een tweede
Rijnmond te maken."
„Dat is niet van de grond gekomen en
dat hadden ze nooit zo grootscheeps
moeten aanpakken. Net als de ingrij
pende ruilverkavelingen - moet dat
allemaal zo drastisch? Je verpest daar
mee voor altijd het landschap. Het
oude Zeeland, dat ik nog net heb mee
gemaakt, was een idylle. Ik weet dat
het nostalgisch klinkt. En ik heb mak
kelijk praten, want ik woon en werk in
de Randstad."
„Een boer die op de Zeeuwse klei zijn
brood moet verdienen, kijkt er na
tuurlijk anders tegenaan. Of ik zelf
weer in Zeeland zou willen wonen,
durf ik niet te zeggen. Tegenstrijdig
hè? Want als ik voorbij Bergen op
Zoom de Kreekrakdam overrijd, de
oude dam tussen Brabant en Zuid-Be
veland, dan voel ik nadrukkelijk: ik
ben thuis. Heel simpel. Het mooiste
stukje van de wereld vind ik de Kat
tendijkse Dijk, tussen Wemeldinge en
Kattendijke."
„De lucht, het water en het land zien
er nooit hetzelfde uit. Als ik over de
dijk fiets en ik steek mijn nek uit, kan
ik de kerktorens zien van de drie
plaatsen waar mijn grootvader, mijn
vader en ikzelf geboren zijn. Ik voel
me verbonden met die zee en dat
land. Erg mooi is ook de zak van Zuid-
Beveland, in de omgeving van Nisse.
Daar kun je nog zien hoe Zeeland
vroeger was. dat stuk is de verkaveling
bespaard gebleven. Als daar de mei
doorns bloeien, is het er echt bijzon
der."
„Het grote probleem van Zeeland is
dat ongelooflijk veel mensen er weg
trekken en niet meer terugkomen.
Een van de redenen is dat er geen ho
ger onderwijs is. Als je aan een univer
siteit wilt studeren, moetje dat elders
doen. Het heeft trouwens maar een
haartje gescheeld of Zeeland had in
1575 een universiteit gekregen. Dat is
om politieke redenen toen niet gelukt,
het is Leiden geworden. Terwijl Zee
land juist in die periode een belangrijk
gewest was."
„Later in de geschiedenis is het nog
een paar keer ter sprake geweest. En
nu komt er dus waarschijnlijk, als een
duveltje uit een doosje, alsnog een
universiteit in Zeeland. Een dramati
sche ontwikkeling, want tussen Zee
land en universiteit ligt een span
ningsveld van eeuwen. Het idee dat
Middelburg een universiteitsstad zou
worden, daarbij moest ik even slikken.
Ik geloof dat ik er positief tegenover
sta. Maar ik moet het eerst zien voof
ik het kan geloven."
Tunnel
„Op 16 maart gaat de Westerschelde-
tunnel open. Dan verdwijnt het laat
ste stukje Zeeuws isolement en is de
ontsluiting compleet. Helaas. De ver
bindingen worden te goed, vind ik.
Zeeland krijgt een centralere ligging,
en dat heeft allerlei veranderingen tot
gevolg. Dus voor 16 maart, heb ik al
tegen mijn kinderen gezegd, moeten
we nog een keer met de pont van
Kruiningen naar Perkpolder. Dan gaan
we mosselen éten bij het restaurant
van Wislcërke in Philippine,"
„Een van de grootste attracties van
Zeeland. Nu is het een geciviliseerd
etablissement, vroeger kreeg je er ge
woon twee afwasteilen voor je neus;
een volle en een lege. Zo zat je in die
volkse omgeving met allemaal dikke
Belgische madammen aan lange
schragen mosselen te eten. Dat was in
alle opzichten een belevenis. Met die
tunnel straks kun je er ook komen,
waarschijnlijk nog sneller dan nu.
Maar het aantrekkelijke was natuur
lijk om met de boot over te gaan."
Hoort de noodklok: binnen tien
jaar is de banaan niet meer in de
supermarkt te koop. De gele
vrucht zal de strijd tegen schim
melziekten verliezen en van de
aardbodem verdwijnen, zo meld
den wetenschappers in het tijd
schrift New Scientist. Het bericht
zorgde voor een hype in de
Nederlandse media, maar hoe
nieuwswaardig was dit bananen-
verhaal nu eigenlijk?
DOOR TJIRK VAN DER ZIEL
H
1
p 16 januari publiceerde
New Scientist een uitgebreid interview
met dr. Emile Frison, een Franse onder
zoeker uit Montpellier, directeur van
het International Network for the Im
provement of Banana and Plantain
(Inibap). Daarin waarschuwde hij voor
een nieuwe schimmelziekte die de
wortel van de bananenplant aantast en
daarom niet met traditionele bestrij
dingsmiddelen als fungiciden valt te
bestrijden. Bovendien wordt een ande
re boosdoener, de zwarte Sigatoka,
steeds resistenter. De banaan zou ten
dode zijn opgeschreven. Het blad
maakte er prompt een omslagverhaal
van, zette als zwarte kop 'Last days of
the banana' erboven, en wist zich ver
volgens verzekerd van wereldwijde be
langstelling. Het handelt immers om
's werelds populairste vrucht (produc
tie: 100 miljoen ton per jaar) en tevens
om een belangrijk „overlevingsvoed-
sel" voor miljoenen gezinnen in tropi
sche landen. In Nederland hingen jour
nalisten massaal aan de telefoon bij
Wageningse wetenschappers voor
commentaar, van NOS-Journaal en
RTL-Nieuws tot dagbladen en radio
zenders - „het was hier een gekken
huis", klonk het door de gangen.
Een kleine hype was geboren.
Strijd
De Wageningse fytopatholoog (plan-
tenziektedeskundige) prof. Pierre de
Wit wist de gemoederen te bedaren.
De banaan wordt zeker niet acuut met
uitsterven bedreigd, kon hij melden.
De strijd tussen schimmels en bananen
is niet van gisteren. De zwarte Sigatoka
werd al negentig jaar geleden gesigna
leerd. En het is maar de vraag of de
nieuwe schimmel, een variant van de
Panamaziekte (race 4) die weliswaar
oprukt in Australië, Zuid-Afrika en de
len van Azië, snel zal overslaan naar de
grote commerciële plantages in Noord-
Afrika en Midden- en Zuid-Amerika.
Dat wil niet zeggen dat bananen pro
bleemloos groeien. In sommige geval
len moet de teler jaarlijks veertig tot
vijftig maal met de spuit uitrukken om
te voorkomen dat zijn vruchten ten on
der gaan. Daarmee wordt de resistentie
versneld. Verder beslaan bestrijdings
middelen een kwart van de productie
kosten en bedreigen ze zowel het mi
lieu als de gezondheid van plantage
werkers.
Jac Niessen, wetenschapsvoorlichter
van Wageningen UR, zag zo'n vijftien
journalisten langs razen. Zelfs het Duit
se persbureau DPA zat hem op de hie
len. Hij wijt de hype aan het bericht dat
het Algemeen Nederlands Persbureau
verspreidde. Internationaal weten
schappelijk nieuws schuift de buiten
landredactie meestal door naar de col
lega's van binnenland, die vervolgens
een Nederlandse deskundige kunnen
benaderen om zonodig diens uitleg of
nuancering toe te voegen. Dat laatste
hangt van af van de beschikbare tijd en
van de inhoud en omvang van het be
richt - een compleet verhaal wordt ge
woon vertaald en doorgegeven. Dit
maal verliep de route via 'buitenland'
en was er geen tijd om te bellen, aldus
het ANP. „Het bericht was een beetje
varia, ledereen kent de banaan en als
iemand er iets over roept, dan is dat
wel aardig." Niettemin leek het om een
serieuze wetenschapper te gaan, en
omdat onder andere de Britse krant
The Guardian het verhaal al had opge
nomen, besloot het ANP niet achter te
blijven. Vervolgens pikten andere Ne
derlandse media het nieuws gretig op.
Zelf plaatste Niessen grote vraagtekens
bij het omslagverhaal. New Scientist is
een populair-wetenschappelijk tijd
schrift en moet daarom bij krasse uit
spraken stevig gewantrouwd worden.
Bovendien blijkt het te gaan om de me
ning van slechts één wetenschapper,
die weinig publicaties op zijn naam
heeft staan en derhalve in zijn vakge
bied geen vooraanstaande positie be
kleedt. Hij vermoedt een mediastunt.
„Waarom bracht Frison juist nü dit
nieuws? Zou het niet kunnen gaan om
een poging van Inibap om via de media
meer onderzoeksgelden aan te trek
ken?"
De voorlichter verwijst naar de succes
volle strategie van Nasa. Deze ruimte
vaartinstelling hield enkele jaren gele
den bewust beelden van de Hubble-te-
lescoop achter tot vlak voor de datum
waarop in het Amerikaanse parlement
de begroting voor wetenschappelijk
onderzoek werd behandeld. De ver
bluffend mooie plaatjes bleken een po
sitieve invloed op de stemming te heb
ben. Niessen: „Het zijn vermoedens,
maar dit verschijnsel komt in de we
tenschap nu eenmaal voor, zeker wan
neer onderzoekers afhankelijk zijn van
derde geldstromen."
Inibap steekt de blijdschap over de we
reldwijde media-aandacht niet onder
stoelen of banken. „Als we de kans krij
gen een beetje geluid te maken en op
die manier de bananen op de kaart te
zetten, dan pakken we die", reageert
dr. Jean-Vincent Escalant, collega van
Frison, vanuit Montpellier. „Misschien
was onze conclusie 'binnen tien jaar
sterft de banaan uit' wat overdreven.
Maar nu trokken we bijzonder veel be
langstelling, zodat wij ook de rest van
ons verhaal kwijt konden. Met zo'n
aanpak heb ik geen enkele moeite. Als
het bananenprobleem maar bekend
wordt."
Op de website van Inibap wordt toege
geven dat sommige media in navolging
van de New Scientist de dreigende
uitsterving nogal hadden aangedikt.
Niettemin zou deze aandacht in krant,
op radio en tv een bijdrage kunnen le
veren aan de bewustwording dat de
banaan van groot belang is voor landen
in de Derde Wereld. Het steekt Inibap
dat rijst, eveneens belangrijk voedsel,
veel hoger wordt aangeslagen. Wereld
wijd zijn tweeduizend onderzoekers
bezig met de ontwikkeling van nieuwe
rijstvariëteiten. Vergelijkbare studies
naar nieuwe bananen die bestand zijn
tegen schimmels, trekken momenteel
slechts vijf onderzoekers. „Er is alar
merend weinig geld beschikbaar voor
bananenonderzoek in vergelijking met
het wereldwijde belang van de
vrucht," schrijft de organisatie. Daar
om wil de Inibap nieuwe en „bedui
dend grotere investeringen mobilise
ren", opdat de banaan voor veel gezin
nen bestaanszekerheid kan blijven bie
den.
Schrik
Jean-Vincent Escalant kan inmiddels
de eerste successen melden. Collega-
wetenschappers in Australië en Zuid-
Afrika lazen de berichten in eigen me
dia, schrokken zich een hoedje en wil
len nu hun overheden vragen meer on
derzoeksgeld beschikbaar te stellen.
Desnoods wordt bij het bedrijfsleven
aangeklopt. „Ze zijn wakker geschud."
Overigens noemt Escalant nog een an
dere reden voor Inibap om de publici
teit te zoeken. De Europese Commissie
is bezig met het zesde kaderprogram
ma op het gebied van onderzoek en
technologische ontwikkeling voor de
période 2002 - 2006. Dit programma
regelt de financiering van wetenschap
pelijk onderzoek in de Europese Unie.
Onderzoeksinstellingen kunnen voor
stellen indienen die de komende
maanden zullen worden beoordeeld. In
totaal valt 17,5 miljard euro te verde
len - dan kan roeren op de trom geen
kwaad, vooral omdat afgelopen
woensdag in Luxemburg het officiële
startsein werd gegeven.
De Wageningse hoogleraar Pierre de
Wit ziet in het universiteitsblad Wb
twee oplossingen voor het schimmel
probleem. Veredeling met wilde soor
ten wil nog wel eens een nieuwe, eet
bare banaan opleveren. Grotere moge
lijkheden dicht hij echter de genetische
modificatie toe. Het gen dat een ba
naan resistent maakt, is inmiddels be
kend en zou zonder problemen inge
bracht kunnen worden. „We mogen
niet al die mensen in Afrika en Latijns-
Amerika het brood uit de mond stoten.
Het kan voorkomen dat vijftig keer per
jaar met bestrijdingsmiddelen gespo
ten wordt. Ik zou dit toch wel eens wil
len voorleggen aan milieubescher
mers."
